Öğretim İlke ve Yöntemleri

Transkript

1 Öğretim İlke ve Yöntemleri Edtör: Şeref TAN 14. Baskı

2 Editör: Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2007, Ankara 14. Baskı: Ekim 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Özyurt Matbaacılık Büyük Sanayi Zübeyde Hanım Mah. Süzgün Cad. No: 9 İskitler/Altındağ/ANKARA Tel: (0312) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Bölümler ve Yazarları Ünite 1: Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar Doç. Dr. Bülent Güven Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 2: Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi Doç. Dr. Şeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 3: Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi Uzman Fatma Nur Köksal Bilim Uzmanlığı: Eğitim Teknolojileri, İndiana Üniversitesi, ABD Ünite 4: Öğrenme ve Öğretim İlkeleri Yrd. Doç. Dr. Aynur Pala Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 5: Öğretim Kuram ve Modelleri Prof. Dr. Orhan Akınoğlu Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Ünite 6: Öğrenme Stilleri Yrd. Doç. Dr. Hale Yetim Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 7: Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yrd. Doç. Dr. Gülnur Erciyeş İzmir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Ünite 8: Öğretimin Materyallerle Desteklenmesi Doç. Dr. Şeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 9: Öğretimde Verimlilik Prof. Dr. Behçet Oral Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Ünite 10: Öğretimin Planları Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 11: Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri Doç. Dr. Hülya Çermik Yrd. Doç. Dr. Esin Turan Güllaç Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

4 vi

5 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... v İçindekiler... vii ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR (ss: 1-35) Giriş... 2 Eğitim... 2 İnformal Eğitim... 4 Formal Eğitim... 4 Örgün Eğtim... 5 Yaygın Eğtim... 5 Öğrenme, Öğretim ve Öğretme... 6 Öğrenme... 6 Öğretim ve Öğretme... 7 Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları Öğretimde İlke Strateji Yöntem ve Teknik Araç ve Gereç Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar İpucu Pekiştirme Katılım Dönüt Düzeltme Program Kavramı Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça... 35

6 ÜNİTE 2 ÖĞRETİM HEDEFLERİNİN BELİRLENMESİ (ss: 37-77) Öğretim Hedefleri Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması Bilişsel Alan Duyuşsal Alan Psiko-motor (Devinişsel) Alan Aşamalı Sınıflamaya Uygun Hedef ve Davranış Yazımı Hedef Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar Davranış Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar Öğretim Hedeflerinden Etkin Olarak Faydalanma Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 3 ÖĞRETİM İÇERİĞİNİN SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ (ss: ) Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi Disiplinler ve İçerik Disiplinler ve Çekinceler İçerik Seçimi İçerik Seçimiyle İlgili Ölçütler (Ornstein ve Hunkins, 1998) İçerik Seçerken Cevaplanması Gereken Sorular İçerik Seçimi İçin Metotlar Literatür Taraması Yapma Konu Uzmanlarına Başvurma İçeriğin Sorumlular Tarafından Belirlenmesi İhtiyaç Analizi Yapma İçeriğin Düzenlenmesi İçerik Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar İçerikte Kapsam İçerikte Sıralama İçerikte Devamlılık İçerikte Denge İçerik ve Öğretim Süreci Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça viii

7 ÜNİTE 4 ÖĞRENME VE ÖĞRETİM İLKELERİ (ss: ) Giriş Konu Alan Bilgisi Pedagojik Bilgi ve Beceriler Öğretmen Deneyimi Sağlıklı Öğretmen-Öğrenci Etkileşim ve İletişimi Yüksek Beklenti İşbirliği Ortamı Hazır Bulunuşluk Öğretim Etkinliklerini Öğrenci İlgilerine Dayandırma Motivasyon Dersin Hedeflerinden Haberdar Etme Aktif Katılım Öğrenci Sorumluluğu Anlamlı Materyal Dönüt Ekonomiklik Fazla Duyu Organına Hitap Etme Zengin Konu İçeriği Özel İletişimde Güvenlik Teknolojinin Kullanımı Anlamlı Tekrar İpuçları Pekiştireçler Aşamalılık Mantık Uygulama Fırsatları Değerlendirme Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 5 ÖĞRETİM KURAM VE MODELLERİ (ss: ) Giriş Okulda Öğrenme Modeli (Carroll) Yetenek Öğretimden Yararlanma Yeteneği Sabır/Sebat Fırsat Öğretimin Niteliği Tam Öğrenme Modeli (Bloom) Öğrenci Nitelikleri Öğretim Hizmetlerinin Niteliği Öğrenme Ürünleri Tam Öğrenme Modelinin Uygulanışı Öğretim Durumları Modeli (Gagne) ix

8 Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner) Çoklu Zekâ Kuramı Hangi Temellere Dayanır? Çoklu Zekâlar ve Öğrenme Yolları Sözel-Dilsel Zekâ Mantıksal-Matematiksel Zekâ Görsel-Mekânsal-Uzamsal Zekâ Bedensel-Kinestetik Zekâ Müziksel-Ritmik Zekâ Sosyal-Kişilerarası Zekâ Kişisel-Öze Dönük Zekâ Doğa Zekâsı Dersleri Çoklu Zekâ Kuramına Göre Planlarken Dikkat Edilmesi Gereken Temel Noktalar Çoklu Zekâyı Sınıfta Uygulama ve Modeller Önerilen Çoklu Zekâ Uygulama Aşamaları Çoklu Zekâ Kuramının Avantajları Çoklu Zekâ Kuramının Sınırlılıkları Çoklu Zekâ Kuramında Ölçme ve Değerlendirme Yapılandırmacılık (Piaget, Vygotsky) Beyin Temelli Öğrenme (Caine and Caine) Beyne Dayalı Öğrenmenin 12 Temel İlkesi Probleme Dayalı Öğrenme (Dewey) Probleme Dayalı Öğrenmenin Temel Adımları İşbirlikli Öğrenme (Vygotsky) İşbirliği İçin Gerekli Şartlar İşbirliğine Dayalı Öğretim Teknikleri Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 6 ÖĞRENME STİLLERİ (ss: ) Giriş Öğrenme Stilleri ve Tanımları Görsel/İşitsel/Kinestetik Öğrenme Stilleri Herrmann ın Beyin Üstünlük Ölçeği David Kolb un Deneyimsel Öğrenme Teorisi ve Öğrenme Stilleri Modeli Honey ve Mumford un Öğrenme Stilleri Myers-Brigs Tip Göstergesi Filder-Silverman ın Öğrenme Stili Modeli Dunn ve Dunn ın Öğrenme Stili Modeli Öğrenme Stilleri Konusunda Öğrencilere Öneriler Öğrenme Stilleri Konusunda Öğretmenlere Öneriler Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça x

9 ÜNİTE 7 ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ (ss: ) Giriş Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkisi Öğretim Stratejileri Sunuş Yolu ile Öğretim Stratejisi Buluş Yolu ile Öğretim Stratejisi Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Stratejisi Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler Öğretim Yöntemleri Anlatım Yöntemi Etkileşimli Anlatım Tartışma Sempozyum Panel Zıt Panel Münazara Forum Seminer Örnek Olay İncelemesi Problem Çözme Proje Temelli Öğretim İşbirliğine Dayalı Öğrenme Gösterip Yaptırma Karşılıklı Öğretim Grupla Öğretim Yöntem ve Teknikleri Soru-Cevap Rol Oynama Drama Yöntemi Yaratıcı Drama Benzetim Tekniği (Simülasyon) Beyin Fırtınası Mikro-Öğretim Yöntemi Altı Şapkalı Düşünme Deney Bireysel Öğretim Yöntem ve Teknikleri Bireyselleştirilmiş Öğretim Programlı Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri Gözlem Gezisi Görüşme Sergi Nitelikli Öğretmen Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça xi

10 ÜNİTE 8 ÖĞRETİMİN MATERYALLERLE DESTEKLENMESİ (ss: ) Öğretimin Materyalle Desteklenmesi Öğretimde Araç Gereç Kullanımının Sağlayacağı Faydalar Öğretim Sürecinde Kullanılabilecek Temel Materyaller Ders Kitabı Ünite Dergileri, Hikâye Kitapları Gösterim Tahtaları Öğretmen ve Öğrenci İşbirliğiyle Hazırlanan Basit Materyaller Gruba Özgün ve Güncel Materyaller Hazırlama Zihin Haritaları, Kavram Haritaları ve Bilgi Haritaları Bulmacalar Grafikler Gerçek Nesne ve Modeller Görsel İşitsel Araçlar Video ve Televizyon Bilgisayar ve Öğretimsel Yazılım Programları Öğretim Kuram ve Modellerinde Materyal Kullanmanın Önemi Öğretimin Etkililiğini Arttırmada Materyal Kullanımı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 9 ÖĞRETİMDE VERİMLİLİK (ss: ) Giriş Öğrenme Niteliğini Belirleyen Değişkenler Öğrenci Nitelikleri Öğretim Hizmeti Niteliği Öğretim Yönetimi Öğretim Etkinliklerini Planlama Etkili İletişim Güdülenme Öğretimin Değerlendirilmesi Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça xii

11 ÜNİTE 10 ÖĞRETİMİN PLANLARI (ss: ) Öğretimi Planlamanın Gereği ve Önemi Planlama Plan Hazırlamada Yapılacak İşlemler Öğretmenin Kendini Geliştirmesi Çevreyi Tanıma Yöntem/Teknikleri Belirleme Araç Gereç ve Materyal Hazırlama İş Takvimi ve Yıllık Çalışma Planı Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Günlük (Ders) Planı Hazırlama Gezi-Gözlem Planı Deney Planı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Ekler (Plan Örnekleri) Kaynakça ÜNİTE 11 ÖĞRETMEN NİTELİKLERİ ve YETERLİKLERİ (ss: ) Bilgi Toplumu ve Öğretmenin Değişen Rolü Bir Meslek Olarak Öğretmenlik Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim Öğrenciyi Tanıma Öğrenme ve Öğretme Süreci Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme Okul, Aile ve Toplum İlişkileri Program ve İçerik Bilgisi Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça xiii

12 xiv

13 ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Bülent GÜVEN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Giriş Eğitim İnformal Eğitim Formal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Öğrenme, Öğretim ve Öğretme Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları Öğretimde İlke Strateji Yöntem ve Teknik Araç ve Gereç Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar İpucu Pekiştirme Katılım Dönüt Düzeltme Program Kavramı Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça

14 2 Öğretim İlke ve Yöntemleri GİRİŞ Eğitim sürecinde, bireylerin ve genç üyelerin içinde yaşadıkları topluma sağlıklı ve verimli bir biçimde uyum sağlamalarına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Bu uyumun sağlanabilmesi için ise öncelikle bireylerin yetenekleri belirlenir ve eğitim yardımıyla en üst düzeye kadar geliştirilmeye çalışılır. Bu işlemler gerçekleştirilirken eğitim sisteminin belirlenmiş olan amaçları rehber alınır ve bu doğrultuda bireylerin davranışlarının değiştirilmesi için gayret gösterilir. Sürekli şekilde gelişen kültürel yapı ve değerlerin içerisinde bulunan genç üyeler, süreç içerisinde eğitimin de yardımıyla kültürel yapı ve değerlerine esneklik kazandırırlar. Bu yolla içinde bulundukları koşullara daha kolay uyum sağlayarak, gelişime açık yeni yapılar ortaya koyarlar. Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere eğitim yalnızca bilgi, beceri ve davranış değişikliği sağlamakla kalmaz bunun ötesinde, toplumun devamlılığını ve gelişmesini destekleyecek değerlerin üretilmesini, mevcut yapının bozulmasını önlemek ve bu yapıları özdeşleştirmek gibi işlevleri de yerine getirir. Toplumun genç üyelerinin eğitim düzeyi, duygu ve fikirleri, ahlaki özellikleri geliştikçe, gelecek nesillere verilecek eğitim daha nitelikli duruma gelecek beraberinde toplumun kültürü de gelişecektir. Bundan sonraki başlıklarda toplumların ve bireylerin gelişiminde en etkili faktör olan eğitim ve ilgili diğer kavramlar tanıtılmaktadır. EĞİTİM Bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği oluşturma süreci olarak tanımlanan eğitim kavramı, en genel anlamıyla bireyleri belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir ve bu süreçten geçen bireyin kişiliğinin olumlu yönde değişmesi beklenir. Varış (1996) kişiliğin yanı sıra kişinin amaçlarının, bilgilerinin, davranışlarının, tavırlarının ve ahlak ölçülerinin de eğitim süreciyle değiştiğini açıklayarak bu tanımı desteklemiştir. Eğitim kavramına ilişkin literatürde çok sayıda uzmanın tanımı olduğu söylenebilir. Örneğin, Ertürk (1993), eğitim kavramını bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik yönde değişme meydana getirme süreci olarak tanımlarken, Demirel (1999), bu süreçteki kasıtlı kültürleme ifadesine dikkat çeken benzer bir tanım yapmıştır. Gürkan (1999) da, eğitim kavramına ilişkin yaptığı tanımda bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçler toplamının eğitim olarak adlandırılması gerektiğini vurgulamaktadır (Gürkan,2004). Yukarıda ifade edildiği üzere alanyazında yer alan çok sayıda tanımını incelemenin mümkün olduğu eğitim kavramının gerçekleştirilmiş olan tanımlarında dikkat çeken ortak hususlar ise;