Özgür DEMİRCİ CEZA HUKUKU ISBN 978-605-64-20- Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir., Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı Dizgi-Grafik Tasarım: A. Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara-012-94 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 1987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 012 40 67 50-40 67 51 Yayınevi Belgeç: 012 45 44 60 Dağıtım: 012 44 54 24-44 54 08 Dağıtım Belgeç: 012 41 7 8 Hazırlık Kursları: 012 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesi ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Ahmet KAYMAKÇI ya, kitabın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU ve Kadir ALGIN a, hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiç esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım. Özgür Demirci
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ceza Genel Hukuku Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanları...1 Ceza Hukukuna Giriş...1 Ceza Hukukunun Temel İlkeleri...2 Ceza Kanununun Bağlayıcılığı İlkesi...2 Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi...2 Kusur İlkesi... Ümanizm İlkesi... Hukuk Devleti İlkesi... Kanunilik İlkesi...4 Ceza Kanununun Uygulanma Alanı...5 Tanım...5 Zaman Bakımından Uygulanma...6 Kişi Bakımından Uygulanma...7 Yer Bakımından Uygulanma...9 Çıkmış Sorular...14 Çözümler...18 Cevaplı Test...22 2. BÖLÜM Suç ve Suçun Unsurları Suçun Tanımı ve Suçla İlgili Bazı Tanımlar...27 Suçun Tanımı...27 Suçla İlgili Çeşitli Kavramlar...27 Suçun Unsurları...28 Suçun Maddi Unsurları...29 Hareket...29 Netice...4 Nedensellik Bağı...6 Suçun Manevi Unsurları...7 Kusur Çeşitleri...7 Kast...8 Taksir...41 Kusur Yeteneği...45 Hukuka Aykırılık Unsuru...5 Tipiklik Unsuru...61 Çıkmış Sorular...62 Çözümler...67 Cevaplı Test...7
PEGEM AKADEMİ vi. BÖLÜM Suçun Ortaya Çıkış Biçimleri Suça Teşebbüs...77 Teşebbüsün Tanımı...78 Teşebbüsün Ne Zaman Varsayılacağı Sorunu...77 Teşebbüs Olarak Nitelendirilemeyecek Durumlar...79 İşlenemez Suç...79 Sözde(Mefruz, hayal) Suç...80 Gönüllü Vazgeçme...80 Çeşitli Suçlar Yönünden Teşebbüsün Değerlendirilmesi...8 Suça İştirak...84 İştirakin Tanımı...84 İştirakin Unsurları...84 İştirak Türleri...86 İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme...89 Özgü Suçlara İştirak...90 İştirakte Kararlaştırılandan Faklı Bir Suçun İşlenmesi...90 Suçların İçtimaı (Birleşmesi...91 İçtimanın Tanımı...91 Bileşik Suç...91 Zincirleme Suç...92 Fikri İçtima...94 Geçitli Suç...95 Çıkmış Sorular...96 Çözümler...102 Cevaplı Test...107 4. BÖLÜM Ceza Hukukunda Yaptırım ve Davayı Düşüren Haller Ceza Hukukunda Yaptırımlar... 111 Yaptırımın Tanımı... 111 Ceza Hukukunda Yaptırımlar... 111 Hapis Cezaları... 111 Güvenlik Tedbirleri...116 Davayı ve Cezayı Düşüren Haller...120 Sanığın veya Hükümlünün Ölümü...120 Af...121 Zamanaşımı...122 Dava Zamanaşımı...12 Ceza Zamanaşımı...124 Müsadere Zamanaşımı...125
vii PEGEM AKADEMİ Şikayete Bağlı Suçlarda Şikayetten Vazgeçme... 125 Önödeme...125 Uzlaşma...126 Çıkmış Sorular...128 Çözümler...12 Cevaplı Test...16 CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU 1. BÖLÜM Ceza Muhakemesi Hukukuna Giriş ve Ceza Muhakemesinde Makamlar Ceza Muhakemesinin Tanımı...141 Ceza Muhakemesine Hakim Olan İlkeler...141 Ceza Muhakemesinde Yer Alan Bazı Tanımlar...14 Ceza Muhakemesinde Makamlar...144 İddia Makamı...145 Savunma Makamı...146 Zorunlu Müdafilik Gerektiren Haller...147 Yargılama Makamı...147 Hakimlik Makamı...147 Mahkeme Makamı...148 Hakimin Reddi veya Çekinmesi...148 Zabıt Katibinin Reddi veya Çekinmesi...152 2. BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Görev ve Yetki Görev(Madde Yönünden Yetki) Tanımı...15 Mahkemelerin Görevleri...15 Görevsizlik İtirazı ve Süresi...154 Görevde Uyuşmazlık ve Bağlantılı Davalar...155 Yetki (Yer Yönünden)...156 Türkiye de İşlenen Suçlarda Yetki...156 Yabancı Ülkede İşlenen Suçlarda Yetki...157 Deniz, Hava, Demiryolu Taşıtlarında veya Bu Taşıtlarla İşlenen Suçlarda Yetki....158 Basın Yayın Aracı İle İşlenen Suçlarda Yetki...158 Bağlantılı Suçlarda Yetki...159 Yetkisizlik İddiası...160
PEGEM AKADEMİ viii Yetkide Uyuşmazlık...160 Yetkinin İstisnaları...160 Çıkmış Sorular...164 Çözümler...168 Cevaplı Test...172. BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Yargılama Şartları, Deliller ve Koruma Tedbirleri Yargılama Şartları...177 İhbar ve Şikayet...177 Talep...178 Müracaat...178 İzin...179 Açılmış Bir Dava Bulunmaması...179 Sanığın Hazır Bulunması...179 Hüküm Bulunması...180 Ön Ödeme...180 Uzlaşma...180 Sanığın Akıl Hastası Olması...180 Ceza Muhakemesinde Eski Hale Getirme...180 Ceza Muhakemesinde Deliller ve Delillerin Değerlendirilmesi...181 Tanım...181 İspat Araçları...181 Tanık Beyanı...182 Bilirkişi Mütalaası...185 Gözlem Altına Alma...186 Keşif...187 Ceza Muhakemesinde Koruma Tedbirleri...187 Tanım...187 Koruma Tedbiri Türleri...188 Yakalama...188 Gözaltına Alma...189 Tutuklama...190 Adli Kontrol...192 Arama...19 Elkoyma...194 Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi...195 Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat...196 Çıkmış Sorular...198 Çözümler...200 Cevaplı Test...20
ix PEGEM AKADEMİ 4. BÖLÜM Ceza Muhakemesinin Evreleri ve Kanun Yolları Ceza Muhakemesinin Evreleri...207 Soruşturma Evresi...207 Tanım...207 Soruşturma Evresinin Özellikleri...208 Cumhuriyet Savcısının Verebileceği Kararlar...209 Kovuşturmaya yer olmadığı kararı...209 Kamu davasını açmada takdir yetkisi...209 Kamu davasının açılması...211 Kovuşturma Evresi...212 Tanım...212 Duruşmaya Hakim Olan İlkeler...21 Duruşmanın Sona Ermesi ve Hüküm...214 Hüküm Çeşitleri...215 Beraat Kararı Verilebilecek Halle...215 Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Verilecek Haller...215 Mahkumiyet Kararı ve/veya Güvenlik Tedbirine Hükmedilecek Haller...216 Davanın Reddi Yönünde Karar Verilecek Haller...216 Davanın Düşmesi Yönünde Karar Verilecek Haller...216 Durma Kararı Verilebilecek Haller...216 Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararının Verilebileceği Haller.....217 Kanun Yolları...218 Tanım...218 Kanun Yollarına Müracaat Edebilecek Kimseler...218 Kanun Yolu Başvurma Süresi ve Başvurusundan Vazgeçme...218 Kanun Yolu Türleri...219 Olağan Kanun Yolları...219 İtiraz...219 İstinaf...220 Temyiz...221 Olağanüstü Kanun Yolları...221 Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının İtirazı...221 Kanun Yararına Bozm...221 Yargılamanın Yenilenmesi...222 Çıkmış Sorular ve Analizleri...224 Cevaplı Test...22 Yararlanılan Kaynaklar...25
CEZA HUKUKU CEZA HUKUKUNA GİRİŞ VE CEZA KANUNUNUN UYGULANMA ALANI SUÇ VE SUÇUN UNSURLARI SUÇUN ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMLERİ DAVAYI VE CEZAYI DÜŞÜREN NEDENLER 2006 2007 2008 2005 2009 2010 2004 2011 200 4 Çıkmış Soru Ağacı 2012 İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmaktır VICTOR HUGO
1. BÖLÜM CEZA GENEL HUKUKU Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanı I. Ceza hukukuna giriş Ceza hukuku suçun oluşması, ortaya çıkış şekli ve oluşan suçun karşılığında uygulanacak yaptırımların neler olduğunu düzenleyen, kamu hukuku özel hukuk ayrımı içerisinde kamu hukuku alanında kendine yer bulmuş bir hukuk dalıdır. Ceza hukuku toplum düzenini sağlamaya yönelik kurallar bütünüdür. Ceza hukukunda müeyyide genel olarak fizikidir yani hürriyeti kısıtlayıcı nitelikte ceza biçimindedir. Bu nedenle ceza hukuku toplumsal yaşamda meydana gelen ihlallerde en son uygulanacak hukuk dalı olarak görülür. Toplumsal yaşamda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılık halinde ceza yaptırımı uygulanmaz. Örneğin kabahat teşkil eden bir kısım eylemlerde hukuka aykırı olmasına rağmen ceza değil idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Ceza hukukunun ıslah edici olmak, kişiyi topluma yeniden kazandırmak, toplumsal düzeni sağlamak (ümanizm ilkesi), suç işlenmesini önlemek gibi amaçları vardır. Bu nedenledir ki ceza hukuku öç alma duygusuyla hareket etmez. Amaçları arasında öç alma olmadığı için ceza hukukunda kısas yasaktır. Amacı tamamen antisosyal kişilikte olan fertleri sosyal kişilik haline getirerek topluma kazandırmak olan bu hukuk dalında elbetteki en önemli ilkelerden bir tanesi de masumiyet karinesidir. Masumiyet karinesi bir kimsenin suçu mahkeme kararıyla sabit bulunmadıkça suçlu sayılamayacağı karinesidir. hoca notu Ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 527 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır.
PEGEM AKADEMİ 2 Ülkemizdeki mevcut ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 527 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. Bu tarihten önce ülkemizde İtalya dan alınmış olan 1926 tarihli ceza kanunu uygulanmakta iken 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 527 sayılı ceza kanunu 1926 tarihli 765 sayılı kanunu yürürlükten kaldırmış bulunmaktadır. Elbette ki yürürlüğe giren kanun bir çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Yeni ceza kanunu olarak adlandırdığımız 527 sayılı kanunun getirmiş olduğu yeniliklerin başlıcalarından biraz bahsetmek gerekirse; Yeni Türk Ceza Kanunu; Cürüm kabahat ayrımını ortadan kaldırarak kabahatleri ayrı bir kanun olan kabahatler kanunda düzenleyerek idari suç haline getirmiştir. Ağır tahrik hafif tahrik ayrımını kaldırarak sadece haksız tahrik kurumuna yer vermiştir Ağır hapis hafif hapis ayrımını kaldırarak sadece süreli hapsi düzenlemiştir. Ağır para cezası hafif para cezası ayrımı kaldırılarak adli para cezasına yer verilmiştir. ( Not: Bu değişiklik aslında çok isabetli olmuştur. Eski kanun döneminde küçük miktardaki cezaların ağır para cezası olarak adlandırılması komik durumlara neden oluyordu.) Eksik teşebbüs tam teşebbüs ayrımını kaldırarak sadece teşebbüs kurumunu düzenlemiştir. II. Ceza Hukukunun Temel İlkeleri A. Ceza Kanununun Bağlayıcılığı İlkesi (T.C.K. mad. 4) hoca notu Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Türk ceza kanununun 4. maddesinde ifade edilen bu ilkeye göre kimse ceza kanunlarını bilmediğini iddia edemez. B. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi (T.C.K. mad. 20) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Kısaca ifade etmek gerekirse herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacaktır. Yani bir kimsenin işlemiş olduğu iddia edilen fiilden dolayı yakınlarının sorumlu tutulması düşünülemez.
PEGEM AKADEMİ Bu ilkenin bir sonucu olarak tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Düşünecek olursak tüzel kişiler adına suç niteliğindeki hukuka aykırı fiilleri tüzel kişinin organları gerçekleştirir. Oysa herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacağı için tüzel kişiler ceza yaptırımı uygulanmazken bu fiilerden dolayı yaptırım fiili gerçekleştiren organlara uygulanır. Ancak, suç dolayısıyla tüzel kişilerin her ne kadar sorumlu tutulamayacağını söylesek de bunlar hakkında kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlara hükmetmek mümkündür. T.C.K. na göre bu tedbir de ancak özel hukuk tüzel kişileri için uygulanabilecektir. (Örneğin çalışma izninin iptali gibi.) C. Kusur İlkesi Günümüzde hakim olan anlayışa göre bir kişinin suçlu olabilmesi için sadece kanunda tanımlanmış olan hukuka aykırı davranışı gerçekleştirmesi yeterli değildir. Bu kişinin kusurlu bir iradeye de sahip olması gerekir. Kusurluluk ilkesi failin suç oluşturan bir eylemini gerçekleştirmesinde kusuru olmadıkça, ceza yaptırımına maruz kalamayacağını ifade eden ilkedir. Kusur; bir eylemin isnad yeteneği bulunan bir kimse tarafından kasıtlı veya taksirli olarak yani bilerek veya istenerek gerçekleştirilmesidir. Gerçekleştirilen fiilin anlam ve sonucunu kavrayarak kişinin yaptığı fiilin sonuçlarına katlanabilmesi demektir. Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. hoca notu Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. D. Ümanizm İlkesi Modern ceza hukukunun en temel ilkelerinden bir tanesi de ümanizm ilkesidir. Bu ilkenin amacı suç işlemiş bir kimsenin cezalandırıldıktan sonra topluma kazandırılması için ve kişinin sosyal bir varlık haline getirilerek toplumdan soyutlanmaması için gerekli uğraşın sergilenmesidir. E. Hukuk Devleti İlkesi Anayasamızın ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi de bir kararında hukuk devletini, İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir. şeklinde tanımlanmaktadır. Hukuk devleti, devletin hukuka bağlılığı anlamına geliyorsa, yargı da devletin üç temel organından biriyse, hukuk devletinin bir şartı da yargının hukuka bağlılığıdır. Yargısı hukuka bağlı olmayan bir devlette vatandaşların kendilerini hukukî güvenlik içinde hissedebileceklerini söylemek elbette mümkün değildir. Anayasamız sadece yasama ve yürütme organlarının değil, yargı organının da hukuka bağlılığını açıkça öngörmüştür. Bu anlam itibariyle ceza yargılamasında da yargı hukuka bağlı olmak ve hukuk devletinin gereklerine uymak zorundadır.
PEGEM AKADEMİ 4 F. Kanunilik İlkesi (Kanunsuz suç ve ceza olmaz) Yargıtay cezayı bozdu: Çakma ürün satmak suç değil Özel kanundaki cezanın TCK da düzenlenmemesi nedeniyle Yargıtay ın bu kararı verdiğini belirten sanık avukatı Cengizhan Gököz, bu karar ışığında birçok suçun cezasız kalabileceğini dile getirdi. Dünyaca ünlü bir markanın ürettiği çantaların taklidini satmaktan dolayı 2006 yılında Teslime TOSUN/ ANTALYA, (DHA) ANTALYA da taklit markalı ürün satan M.K. ye yerel mahkeme tarafından verilen 19 ay hapis cezası, zamanında düzenleme yapılmadığı için Türk Ceza Kanunu nun (TCK) Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez hükmü uyarınca Yargıtay tarafından bozuldu. Antalya üncü Asliye Ceza Mahkemesi nde yargılanan M.K., 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uyarınca marka hakkına tecavüz suçundan 19 ay hapis cezasına çarptırıldı. Taklit markalı yaklaşık 500 çantaya ise el kon Cen için YAR KAP Dosy 7 nc yön olm nat min itiba tığın geti Türk 2 nc alan suç kim güv maz da kan bulu Ana KH 1. Tanımı T.C.K. mad. 2 ye göre, Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. Kanunilik ilkesi bir fiilin işlendiği zamanın kanununa göre suç sayılmadıkça suç olarak kabul edilemeyeceğini ve suçu işleyenin kanunun açıkça belirlediği cezadan başka bir cezaya çarptırılamayacağını ifade eder. Eğer kanunda bir fiil suç olarak düzenlenmemişse, o fiil suç değildir. Kanunun açıkça yasaklamadığı her fiil hukuk uygun demektir. Ne var ki, fiilin açıkça suç olarak düzenlenmesi yeterli değildir. Bu suça uygulanacak cezanın ne olacağı ve ne gibi güvenlik tedbirlerinin uygulanacağının da kanunda açıkça yazması gerekir. Aksini düşünecek olursak kanunda suç olarak sayılmayan bir fiili hakimin keyfi olarak suç haline getirip ceza vermesi düşünülemez. Bu ilkeyi kısaca kanunsuz suç ve ceza olmaz olarak adlandırmak da mümkündür. 2. Kanunilik İlkesinin Sonuçları Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesini biraz yorumlamak gerekirse bu ilkenin önemli bazı sonuçlarının olduğunu görebiliriz. Bunlar; hoca notu Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. a. Suç tespit eden ceza normları açık biçimde belirlenmelidir: Ceza normları açık, net ve anlaşılır biçimde kaleme alınarak herkesin anlayacağı biçimde olmalıdır. b. Örf ve Adet Hukuku Ceza Hukukuna kaynak olamaz: Özel hukukun bir çok alanında örf ve adet hukuku hakimin başvurması gereken bir kaynak iken ceza hukuku alanında örf ve adet hukuku kaynak olamaz. Yani örf ve adetin yasakladığı bir fiil suç niteliği kazanmaz, suç sadece kanunla oluşturulur. Arkadaşlar unutmayalım cezaevinin kapısını sadece kanun açar... Ancak belirtmekte yarar var; örf ve adet her ne kadar suç ve ceza oluşturmada esas alınamaz ise de kanunun yorumlanmasında kullanılabilir.