Türkiye Ülke Ekonomik Raporu
Özel sektör tasarrufları Hanehalkı Şirketler kesimi Kamu sektörü tasarrufları
1. Tasarruf ve büyüme ilişkisi 2. Tasarruf trendleri 3. Tasarrufun belirleyicileri 4. Mali piyasaların önemi 5. Politika seçenekleri
Tasarruflar ve Büyüme
1.00 0.75 0.50 0.25 0.00 Düşük ve Orta Gelir Grubundaki Ülkeler 5 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 TY Regresyon Katsayısı %95 Güven Aralığı
6
30 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 Kaynak : Kalkınma Bakanlığı 7 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Yatırım/GSYH Tasarruf/GSYH Tasarruf-Yatırım Açığı
80 70 60 50 40 30 20 10 0-10 Milyar US$ Sermaye Hareketleri ve Cari Açık 8 2005 2006 Ocak 2007 Mart 2007 Mayıs 2007 Temmuz 2007 Eylül 2007 Kasım 2007 Aralık 2007 Ocak 2008 Mart 2008 Mayıs 2008 Temmuz 2008 Eylül 2008 Kasım 2008 Aralık 2008 Ocak 2009 Mart 2009 Mayıs 2009 Temmuz 2009 Eylül 2009 Kasım 2009 Aralık 2009 Ocak 2010 Mart 2010 Mayıs 2010 Temmuz 2010 Eylül 2010 Kasım 2010 Aralık 2010 Ocak 2011 Mart 2011 Mayıs 2011 Temmuz 2011 Eylül 2011 Kasım 2011 Aralık 2011 Portföy Yatırımları ve Kısa Vadeli Sermaye Girişleri Doğrudan Yatırımlar ve Uzun Vadeli Sermaye Girişleri Cari Açık
1. Kırılganlık; sermaye girişinde azalma veya durma riski 2. KOBİ lerin finansman kısıtlarını azaltmada etkili olamama 3. Yüksek dış finansman primi 4. Para biriminin değerlenmesi 9
Cari İşlemler Dengesi-GSYH ve Yatırım-GSYH Oranlarına göre, Gelişmekte olan Ülkelerin Ortalama Büyüme Oranları Büyüme Oranı (%) 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 Cari İşlemler Dengesi-GSYH Oranı (%) 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 Ortalama Üstü (>22,6) Ortalama Altı (<22,6) Ortalama Üstü (>-4,8) Ortalama Altı (<-4,8) Yatırım-GSYH Oranı(%) 10
Gelişmiş ülkelerle yakınsama AB katılım süreci Yatırım ihtiyacını arttıracaktır Tek başına verimlilik/tasarruf artışları, yüksek ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamaya yeterli olmayabilir 11
TFV Büyüme Senaryolarına Göre Tasarruf Oranı (%5.5 luk büyümeye ulaşabilmek için) TFV Büyümesi = % 1 TFV Büyümesi = % 2 Başlangıç 24,9 19,5 Orta Vade 28,1 17,7 Uzun Vade 31,1 14,2 12
Kısaca, yurtiçi tasarruflar yüksek ve sürdürülebilir büyüme açısından büyük önem taşımaktadır. 13
Tasarruf Trendleri
30 25 20 15 10 5 0-5 -10 15 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Yurtiçi Tasarruf Oranı Özel Tasarruf Oranı Kamu Tasarruf Oranı
80-'89 Ortalaması 30% 90-'99 Ortalaması 00-'08 Ortalaması 20% 10% 0% Türkiye Düşük Gelir Düşük Orta Yüksek Orta Yüksek Gelir: Yüksek Gelir: Gelir Gelir OECD OECD Olmayan 16
30 25 Türkiye de Hanehalkı Tasarruf Oranları (%) 20 17.7 16.6 15 10 10.1 10.3 12.2 7.9 9.0 5 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kaynak: Hane Halkı Bütçe Anketi, TÜİK 17
40 30 28.1 25.4 20 10 13.7 9.7 3.3 11.1 7.5 0-10 -4.2-10.0-0.9-20 -30-40 -27.2-31.8 Toplam 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20 2003-2006 2007-2009 18
25 20 15 10 5 0 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 19 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 net kar/özel tasarruflar (%)-sol eksen net kar/gdp (%)-sağ eksen
14 12 10 8 6 4 2 0 Borsada işlem gören firmaların tasarruf oranları (ağırlıklı ortalama, 2003-2008) Medyan Ağırlıklı Ortalama 20 İtalya Almanya G. Kore Çin Şili Türkiye Macaristan Brezilya İspanya Polanya Meksika Tayland Arjantin G. Afrika Malezya Hindistan
Özel Sektör Tasarruflarının Belirleyicileri
Loayza ve diğ. (2000) tarafından oluşturulan tasarruf modeli, özel tasarruflardaki düşüşü şöyle açıklıyor: 1998 sonrası özel tasarrufun başlıca dinamikleri Enflasyondaki düşüş (belirsizlik) ( - ) Reel el faiz oranlarındaki düşüş ( - ) Genç bağımlılık oranındaki düşüş ( + ) Gelir artışı ( + ) Önemli bir başka nokta da, kamu tasarruflarındaki artışın özel tasarruflar üzerinde önemli bir etki yaratmamış olmasıdır. 22
Eğitimin rolü önemlidir. Kadınların işgücüne katılımı tasarrufları artırmaktadır. Türkiye de hanehalkları tasarruflarını planlamamaktadır. İhtiyati tasarruf eğilimi güçlüdür. Tasarrufların nihai hedefi bir ev almaktır. Bankacılık sistemi ile ilgili algılar (yüksek ücretler/düşük net getiriler) tasarruf davranışlarını etkilemekte. Sistemin dışında tasarruf yapmak çok yaygındır. Düşük mali tasarruflar Yastık altı tasarruflar; altın, döviz vb. gibi 23
Yatırım fonları %6 Hisseler %6 Tahviller %3 Dolaşımdaki para birimi %9 Bireysel Emeklilik %2 Diğer %1 Mevduat %73 24
Net kar Firmanın büyüklüğü Finansmana erişim Finansal piyasaların derinliği Makroekonomik faktörler 25
Finansal Piyasaların Rolü
GSYH ya oran olarak Mali Piyasalar (2009) 460% 447% 341% 296% 260% 164% Malezya G. Afrika G. Kore Brezilya Tayland Türkiye Kaynak: Merkez bankaları ve DB hesaplamaları 27
Yerli finansal yatırımcı tabanı, ekonominin büyüklüğü göz önüne alındığında çok küçüktür. Geçmişteki makroekonomik istikrarsızlıklar ve bankacılık sisteminin baskın olması, banka dışı finansal sektörün büyümesini sınırlandırmıştır. Kurumsal yapı, uzun vadeli yatırımlar için elverişli değildir. Küçük bireysel hesapların işletim masrafı uluslararası karşılaştırma yapıldığında yüksek kalmaktadır. Hayat sigortası planları yaygın değildir 28
14,000 Türkiye'de Bireysel Emeklilik Sisteminin Büyüklüğü (Milyon TL) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Katkı Toplam Birikim Kaynak: Bireysel Emeklilik Raporu, 2010 29
GSYH ya oran olarak emeklilik fonları Hollanda İzlanda Avustralya Finlandiya İngiltere ABD Ağırlıklı Ortalama Şili Kanada İrlanda Danimarka Basit Ortalama Japonya Polonya Potekiz Macaristan Yeni Zellanda İspanya Meksika Norveç Almanya Avusturya Çek C. İtalya Türkiye Lüksemburg Kore 44.1 43.0 35.5 25.2 13.5 13.4 13.1 11.8 8.1 7.5 7.3 5.2 4.9 4.6 4.1 2.3 2.2 2.2 82.3 76.8 73.0 67.8 67.1 65.1 62.9 129.8 118.3 0 20 40 60 80 100 120 140 30
Politika Seçenekleri
Politika Önerileri Tasarrufların Düzenli İzlenmesi Ulusal hesaplar kapsamında kamu ve özel tasarruf ayrımına ek olarak özel tasarrufların şirketler ve hanehalkı tasarrufları şeklinde izlenmesi Hanehalkı anketi: tasarruf davranışı ve tüketici finansmanı modülü 32
Makro Gelir Artırıcı Spesifik Hanehalkı Tasarrufları Şirket Tasarrufları Kamu Tasarrufları
Kayıtdışılıkla Mücadele, Vergi Reformu Finansmana Erişim Makro Politikalar Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Rekabet Gücü, Verimlilik
Tasarruf Araçları; Bireysel Emeklilik, Yeni Tasarruf Planları Finansal Okuryazarlık Makro Politikalar Finansal Piyasalar Eğitim, Kadınların İşgücüne Katılımı