AĞAÇ VE MANTAR ÜRÜNLERİ İMALATI (MOBİLYA HARİÇ) Hazırlayan Bayram Ali EŞİYOK Kıdemli Uzman

AĞAÇ VE MANTAR ÜRÜNLERİ İMALATI (MOBİLYA HARİÇ) Hazırlayan Bayram Ali EŞİYOK Kıdemli Uzman

206

1. SEKTÖRÜN TANIMI Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (Mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 20 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında yer alan alt sektörler şunlardır: Kereste ve parke sanayi (201), Kereste ve parke sanayi (2010), Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı (202), Tahta plaka imalatı; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer pano ve tahtaların imalatı (2021), İnşaat kerestesi ve doğrama imalatı (2022), Ağaçtan yapılan ambalaj malzemeleri imalatı (2023), Diğer ağaç ürünleri imalatı; hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı (2029). NACE Rev.1.1 e göre ise 20 Nolu sektör Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden, örülerek yapılan eşyaların imalatı olarak tanımlanmakta ve şu alt sektörler altında değerlendirilmektedir: Ağacın hazırlanması, planyalanması ve emprenye edilmesi (201), Ağacın hazırlanması, planyalanması ve emprenye edilmesi (2010), Tahta plaka imalatı; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer pano ve tahtaların imalatı (202), Tahta plaka imalatı; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer pano ve tahtaların imalatı (2020), İnşaat kerestesi ve doğrama imalatı (203), İnşaat kerestesi ve doğrama imalatı (2030), Ahşap konteynır imalatı (204), Ahşap konteynır imalatı (2040), Diğer ağaç ürünleri imalatı, ağaç mantarı ürünleri imalatı; saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı (205), Diğer ağaç ürünleri imalatı (2051) ve Ağaç mantarı ürünleri imalatı; saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı (2052). 207

2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (Mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların ağırlıklı olarak Kocaeli bölgesinde bulunduğu görülmektedir (İstatistikî Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre). Türkiye genelinde 20 no lu sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 232 olup bunun 29,7 si (69 tanesi) Kocaeli bölgesinde bulunmaktadır. Sektörde Kocaeli dışında diğer üretici bölgeler şunlardır: Ankara 19 adet (8,2); Bursa 18 adet (7,8); Adana 16 adet (6,9); Antalya 15 adet (6,5) ve Trabzon 11 adet (4,7) olarak sıralanmaktadır. 2001 yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi 215.681 Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun 22,0 ının Kocaeli bölgesinde ve 20,8 inin de Trabzon bölgesinde bulunduğu tespit edilmiştir. Trabzon bölgesinde tesis sayısının 11 olmasına karşın kurulu çevirici güç kapasitesinin yüksek düzeyde gerçekleşmesi, bu bölgedeki tesis ölçek büyüklüklerinin görece yüksek olduğunu göstermektedir. Sektörde gerçekleştirilen istihdamın nicel görünümü incelendiğinde; Kocaeli bölgesinin tek başına sektörel istihdamın yaklaşık 1/3 nü gerçekleştirdiği, bu bölgeyi 9,9 ile Bursa ve 7,6 ile de Trabzon un izlediği anlaşılmaktadır. 2001 yılı itibariyle 10 ve daha fazla işçi çalıştıran tesislerde ücretle çalışanların yıllık ortalama sayısının 1.093.193 kişi olduğu düşünülürse, ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç) sektörünün toplam istihdam içerisindeki payının (10.706 kişi) 1 civarında bulunduğu ortaya çıkacaktır. 2001 yılı verilerine göre sektör tarafından yaratılan katma değer yaklaşık 214 milyon YTL olup Türkiye imalat sanayiinde yaratılan katma değerin 0,5 i düzeyine sahip bulunmaktadır. Sektörde yaratılan katma değerin 31,0 ı Kocaeli bölgesinde, 15,0 ının Bursa ve 9,7 sinin ise Trabzon bölgelerinde yaratıldığı anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle sektörde yaratılan katma değerin 56 sı bu üç bölge tarafından yaratılmaktadır. 208

Tablo 1: Ağaç ve Mantar Ürünleri sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul 14 6,0 454 4,2 2.105 1,0 5.131.980 2,4 Tekirdağ 6 2,6 373 3,5 8.115 3,8 2.313.085 1,1 Balıkesir 8 3,4 306 2,9 2.184 1,0 5.554.421 2,6 İzmir 13 5,6 493 4,6 6.434 3,0 4.195.078 2,0 Aydın 6 2,6 133 1,2 458 0,2 371.315 0,2 Manisa 13 5,6 587 5,5 16.164 7,5 16.550.525 7,7 Bursa 18 7,8 1.057 9,9 12.411 5,8 32.181.077 15,0 Kocaeli 69 29,7 3.012 28,1 47.457 22,0 66.357.604 31,0 Ankara 19 8,2 758 7,1 7.342 3,4 9.086.993 4,2 Konya 3 1,3 54 0,5 64 0,0 425.943 0,2 Antalya 15 6,5 662 6,2 11.363 5,3 12.464.240 5,8 Adana 16 6,9 509 4,8 6.054 2,8 4.742.901 2,2 Hatay 1 0,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 1 0,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 9 3,9 403 3,8 11.533 5,3 4.237.314 2,0 Kastamonu 4 1,7 274 2,6 18.340 8,5 5.057.273 2,4 Samsun 4 1,7 394 3,7 9.430 4,4 3.671.619 1,7 Trabzon 11 4,7 809 7,6 44.927 20,8 20.647.108 9,7 Erzurum 1 0,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gaziantep 1 0,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Türkiye 232 100,0 10.706 100,0 215.681 100,0 213.937.314 100,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 209

3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Ağaç ve mantar ürünlerinin üretim endeks değerinin gelişimi 1997-2006 dönemi açısından incelendiğinde, sektörel üretimin 1997-2005 döneminde 54,9 oranında, 1997-2006 (ilk üç çeyrek dönem ortalaması) döneminde ise 75 oranında arttığı görülmektedir. Aynı dönemde imalat sanayi genel endeksinin 36,2 oranında arttığı göz önüne alınırsa, ağaç ve mantar ürünleri sektörü üretim endeksindeki artışın önemi daha da iyi anlaşılacaktır. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar İmalat Sanayii 20 201 202 Endeks Endeks Endeks Endeks 1997 100,0-100,0-100,0-100,0-1998 100,1 0,1 95,0-5,0 131,9 31,9 89,8-10,2 1999 95,9-4,2 99,7 4,9 149,3 13,2 92,6 3,1 2000 102,1 6,5 115,0 15,3 140,5-5,9 110,6 19,4 2001 92,4-9,5 98,3-14,5 99,5-29,2 98,1-11,3 2002 102,5 10,9 116,1 18,1 98,4-1,1 119,1 21,4 2003 112,0 9,3 114,1-1,7 88,6-10,0 118,4-0,6 2004 123,7 10,4 133,9 17,4 80,2-9,5 143,1 20,9 2005 129,6 4,8 154,9 15,7 139,1 73,4 157,5 10,1 2006 * 136,2 5,1 175,0 13,0 192,9 38,7 171,9 9,1 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 20 201 202 210

Ağaç ve mantar ürünleri sektörünün (20) alt sektörlerindeki (201 ve 202) üretim endeksindeki gelişmeler incelendiğinde; kereste ve parke sanayi alt sektör (201) üretiminin, 1997-2005 döneminde 39,1 ve ağaç ve mantar ürünleri imalatı; hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı (202) 57,5 oranında artış göstermiştir. Başka bir deyişle, bu iki alt sektör üretim endeksindeki artışlar genel imalat sanayi üretim endeksinin üzerinde bir performans göstermiştir. Ağaç ve mantar ürünleri sektöründe üretim artışlarının gelişimi aylık bazda değerlendirildiğinde, ise Ocak 2005 de 110,2 olan sektör üretim endeksinin, Temmuz 2006 da 184,9 a yükseldiği dikkati çekmektedir. Aynı dönemde genel imalat sanayi üretim endeksi ise 116,6 dan 141,1 e yükselmiştir. Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim Değeri Ağırlıklı, Aylık) Aylar İmalat Sanayii 20 201 202 Endeks Endeks Endeks Endeks Ocak-2005 116,6-110,2-106,2-110,9 - Şubat-2005 112,1-3,9 132,7 20,5 109,9 3,5 136,6 23,2 Mart-2005 130,1 16,0 161,1 21,3 120,9 10,0 167,9 22,9 Nisan-2005 129,3-0,6 156,5-2,8 98,6-18,4 166,3-0,9 Mayıs-2005 133,6 3,4 151,5-3,2 147,0 49,1 152,3-8,5 Haziran-2005 134,1 0,3 165,2 9,0 140,8-4,3 169,3 11,2 Temmuz-2005 128,8-3,9 178,6 8,1 187,1 32,9 177,2 4,6 Ağustos-2005 130,2 1,1 167,4-6,3 180,6-3,5 165,2-6,8 Eylül-2005 142,6 9,5 176,8 5,6 194,7 7,8 173,7 5,2 Ekim-2005 131,3-7,9 144,1-18,5 84,5-56,6 154,2-11,2 Kasım-2005 129,2-1,6 141,2-2,0 158,3 87,4 138,3-10,3 Aralık-2005 137,0 6,0 173,2 22,7 141,2-10,8 178,7 29,1 Ocak-2006 107,4-21,6 119,9-30,8 99,1-29,8 123,4-30,9 Şubat-2006 118,5 10,3 135,8 13,3 100,3 1,2 141,8 14,9 Mart-2006 143,0 20,7 173,2 27,6 181,3 80,8 171,9 21,2 Nisan-2006 139,0-2,8 176,3 1,8 179,4-1,1 175,8 2,3 Mayıs-2006 146,2 5,2 195,0 10,6 266,5 48,6 182,9 4,1 Haziran-2006 148,8 1,8 212,7 9,0 286,2 7,4 200,2 9,5 Temmuz-2006 141,1-5,2 184,9-13,1 222,7-22,2 178,5-10,9 211

Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 20 201 202 Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006 İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 20-5,0 15,3 18,1-1,7 17,4 15,7 32,5 3,5 22,3 13,4 201 31,9-5,9-1,1-10,0-9,5 73,4 32,5 19,1 164,0 46,7 202-10,2 19,4 21,4-0,6 20,9 10,1 24,8 0,7 15,9 8,7 3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Kapasite kullanım oranları sektörün hangi şartlar altında (talep yetersizliğinin bulunup bulunmadığı, üretimde darboğazların olup olmadığı vb) çalıştığını göstermesi açısından önemli bir parametre olarak görülmelidir. Düşük kapasite kullanım oranlarında çalışan tesislerde, üretim maliyetleri artarak, kârlılık ve rekabet gücü olumsuz etkilenmektedir. 212

Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama,) Yıllar İmalat Sanayii 20 201 202 1988 74,8 74,5 78,8 72,9 1989 72,8 77,4 83,5 72,5 1990 75,2 78,9 83,2 76,0 1991 74,0 79,6 89,1 72,9 1992 76,4 78,8 84,2 75,4 1993 79,6 77,2 78,5 76,6 1994 72,9 68,6 61,8 72,6 1995 78,6 70,2 58,7 76,2 1996 78,0 74,0 47,1 78,9 1997 79,4 82,1 58,1 84,0 1998 76,5 81,0 48,6 82,8 1999 72,4 77,3 50,5 78,2 2000 75,9 82,8 64,5 84,0 2001 70,9 73,7 57,8 74,3 2002 75,4 87,1 63,9 87,9 2003 78,4 81,1 54,4 81,5 2004 81,3 86,9 50,0 87,4 2005 80,3 83,9 52,2 84,3 2006 * 80,6 86,0 50,6 86,3 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Ağaç ve mantar ürünlerinde kapasite kullanım oranlarının 1988-2006 döneminde yıllık ortalama 79; kereste ve parke alt sektöründe 64 ve ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddeler alt sektöründe ise yıllık ortalama 79,2 oranında gerçekleştiği saptanmıştır. Aynı dönemde genel imalat sanayiinde kapasite kullanım oranlarının yıllık ortalama 76,5 oranında gerçekleştiği göz önüne alınırsa, kereste ve parke alt sektörü kapasite kullanım oranının genel imalat sanayinin altında ve ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddeler alt sektöründeki kapasite kullanım oranının ise genel imalat sanayii kapasite kullanım oranından görece daha yüksek gerçekleştiği görülmektedir. Başka bir deyişle, sektörde kapasite kullanım oranlarının görece yüksek çalıştığı görülmektedir. 213

GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 20 201 202 Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de ağaç ve mantar ürünlerinde 82,7 olan KKO nının, Temmuz 2006 da 86,9 düzeyine yükseldiği anlaşılmaktadır. Aynı dönemde (202) alt sektöründe 83,2 den 87,2 oranına ve (201) alt sektöründe ise 53 7den 53,9 a yükseldiği görülmektedir. Aylık bazda kapasite kullanım oranları imalat sanayiinin bütünü açısından incelendiğinde, Ocak 2005 yılında 76,6 olan KKO nının, 2006 yılı Ocak ayında 75,4 oranına düştüğü, buna karşın 2006 yılının Mart-Temmuz döneminde kapasite kullanım oranının bir artış eğilimi içerisine girdiği anlaşılmaktadır. 214

Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim Değeri Ağırlıklı, ) Aylar İmalat Sanayii 20 201 202 Ocak-2005 76,6 82,7 53,7 83,2 Şubat-2005 77,1 82,4 51,7 82,8 Mart-2005 80,5 84,3 46,2 84,8 Nisan-2005 79,8 86,1 49,5 86,6 Mayıs-2005 81,3 85,4 45,4 85,9 Haziran-2005 81,4 84,4 60,0 84,7 Temmuz-2005 80,6 82,7 55,5 83,1 Ağustos-2005 79,8 83,5 55,1 83,9 Eylül-2005 82,7 84,2 55,8 84,5 Ekim-2005 82,3 85,5 54,5 85,9 Kasım-2005 80,9 81,2 53,3 81,5 Aralık-2005 80,7 83,8 45,6 84,3 Ocak-2006 75,4 83,6 50,5 84,0 Şubat-2006 77,2 85,8 48,7 86,1 Mart-2006 80,7 86,4 43,5 86,9 Nisan-2006 82,3 86,9 51,0 87,3 Mayıs-2006 82,6 85,8 41,2 86,3 Haziran-2006 83,1 86,8 54,0 87,1 Temmuz-2006 82,2 86,9 53,9 87,2 GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 20 201 202 215

3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Ağaç ve mantar ürünleri sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam 2.053 milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin 98,9 luk bölümünü 202 kodu ile gösterilen sektör tarafından yaratılmıştır. Kereste ve parke sanayiinin üretimdeki payı 1,1 ile sınırlı kalmıştır. Diğer taraftan kereste ve parke sanayiinin toplam sektör üretimi içerisindeki görelinin payının önemli ölçüde azalarak, 5,3 oranından 0,9 a gerilediği tespit edilmiştir. Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı 20 201 202 Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL 1997 77 76 27 4 50 72 1998 73 136 25 5 49 130 1999 68 206 22 10 46 196 2000 66 348 18 14 48 335 2001 60 428 15 13 46 415 2002 64 758 15 19 49 739 2003 62 980 14 18 50 962 2004 78 1.458 12 20 68 1.438 2005 78 2.053 12 23 66 2.030 2006 * 72 1.057 10 10 62 1.047 (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Üretim değerindeki gelişmeler dolar ve yüzde değişim bağlamında incelendiğinde; ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 1997 yılı itibariyle 501 milyon dolar olan üretim değerinin, 2005 yılında 1.532 milyon dolara yükseldiği, bu artışa en temel katkının 202 nolu sektör tarafından (201 nolu sektörde göreli üretim değeri düşüşüne rağmen) yapıldığı görülmektedir. Dolar cinsinden üretim değerindeki değişme incelendiğinde; 2001 krizinin ve 1998/1999 Uzakdoğu ve Rusya krizlerinin sektörel üretim üzerindeki olumsuz etkileri açıkça görülmektedir. Buna göre 1999 yılında ağaç ve mantar ürünleri sektörü üretim değeri (dolar cinsinden) bir önceki yıla göre 5,4 oranında düşerken, 202 nolu sektördeki üretim değeri düşüşü 6,3 oranında gerçekleşmiştir. 1998/1999 krizine göre, makro-ekonomik parametreler üzerinde oldukça sarsıcı sonuçlar yaratan 2001 krizinde ise sektörel üretim değeri bir önceki yıla göre 37,3 oranında düşerken, 201 nolu sektör üretim değeri 52,4 ve 202 nolu sektördeki düşüş ise 36,7 oranında gerçekleşmiştir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 216

Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve Yüzde Değişme) Yıllar Milyon USD 20 201 202 Milyon USD Milyon USD 1997 501-26 - 475-1998 522 4,1 20-22,7 501 5,6 1999 494-5,4 24 17,4 470-6,3 2000 558 13,0 22-8,9 536 14,2 2001 350-37,3 10-52,4 339-36,7 2002 504 44,0 13 20,2 491 44,7 2003 655 30,1 12-2,7 643 31,0 2004 1.025 56,4 14 16,2 1.011 57,1 2005 1.532 49,5 17 20,2 1.515 49,9 2006 * 763-7 - 755 - (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 217

4. DIŞ TİCARET DURUMU Genel imalat sanayiine ve ele aldığımız sektörlere ilişkin dış ticaret parametrelerindeki gelişimi gösteren tablo değerleri incelendiğinde, 1996-2005 döneminde imalat sanayinin yıllık ortalama artış hızı 14,19; ağaç ve mantar ürünlerinin (20) 19,88; 202 sektörün 25,95 ve 201 sektörün ise 10,45 oranında arttığı hesaplanmıştır. Başka bir deyişle, 201 nolu alt sektör dışında kalan 20 ve 202 nolu sektörlerdeki dış ticaret hacminin yıllık ortalama artış hızı genel imalat sanayinin yıllık ortalama artış hızından daha tempolu arttığı anlaşılmaktadır. Anılan sektörlerde dış ticaret hacminde gözlenen tempolu artışa rağmen bu sektörlerin Türkiye nin toplam dış ticaret içerisindeki göreli paylarının önemsiz sayılabilecek değerlerde olduğu anlaşılmaktadır: Ağaç ve mantar ürünlerinin toplam imalat sanayi dış ticaret hacmi içerisinde 1995 yılında 0,35 olan payının, 2005 yılında 0,51 oranına; 2002 nolu sektörünün aynı dönemdeki payının 0,19 dan 0,41 e yükseldiği, buna karşın 201 nolu sektörün payının ise 0,16 dan 0,10 a gerilediği anlaşılmaktadır. Tablo 9: Ağaç ve Mantar Ürünlerinde Dış Ticaret Hacmi Yıllar İmalat Sanayii 20 201 202 Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD 1995 47.816.182-166.805-74.182-92.623-1996 55.732.947 16,6 193.403 15,9 65.901-11,2 127.501 37,7 1997 63.115.096 13,2 215.476 11,4 90.465 37,3 125.011-2,0 1998 63.089.516 0,0 235.254 9,2 89.192-1,4 146.061 16,8 1999 57.893.639-8,2 200.903-14,6 75.829-15,0 125.074-14,4 2000 69.717.782 20,4 270.416 34,6 68.396-9,8 202.020 61,5 2001 61.512.116-11,8 215.728-20,2 71.590 4,7 144.137-28,7 2002 75.084.676 22,1 271.385 25,8 72.029 0,6 199.356 38,3 2003 100.068.195 33,3 386.585 42,4 75.199 4,4 311.386 56,2 2004 140.026.418 39,9 603.104 56,0 120.414 60,1 482.691 55,0 2005 163.020.058 16,4 833.875 38,3 162.278 34,8 671.597 39,1 2006 * 104.979.669-560.194-141.166-419.027 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 218

4.1. İhracattaki Gelişmeler Ağaç ve mantar ürünleri ana sektörü ve alt sektörleri ile birlikte imalat sanayiine ilişkin ihracat değerlerinin gelişimini gösteren tablo değerleri incelendiğinde, 1995 yılında 68.8 milyon dolar olan ağaç ve mantar ürünleri ihracat değerinin, 2005 yılında 247,8 milyon dolara yükseldiği görülmektedir. Sektörü karakterize eden 202 nolu sektörün ihracat değeri ise aynı dönemde 42,4 milyon dolardan 223,3 milyon dolara yükselmiştir. 201 nolu sektörün ihracat değeri ise aynı dönemde göreli olarak düşerek 26,4 milyon dolardan 24,5 milyon dolara gerilemiştir. Yıllar Tablo 10: Ağaç ve Mantar Ürünlerinde İhracat İmalat Sanayii 20 201 202 Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD 1995 19.261.253-68.771-26.386-42.384-1996 20.525.761 6,6 68.537-0,3 16.863-36,1 51.674 21,9 1997 23.312.800 13,6 75.108 9,6 30.597 81,4 44.511-13,9 1998 24.064.586 3,2 71.015-5,4 29.296-4,3 41.720-6,3 1999 23.957.813-0,4 68.496-3,5 23.553-19,6 44.943 7,7 2000 25.517.540 6,5 63.049-8,0 15.204-35,5 47.845 6,5 2001 28.826.014 13,0 109.402 73,5 40.012 163,2 69.390 45,0 2002 33.701.646 16,9 118.478 8,3 35.758-10,6 82.720 19,2 2003 44.378.429 31,7 145.984 23,2 20.927-41,5 125.057 51,2 2004 59.579.116 34,3 203.728 39,6 21.130 1,0 182.598 46,0 2005 68.812.893 15,5 247.835 21,7 24.503 16,0 223.332 22,3 2006 * 44.065.402-149.926-12.600-137.326 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20 201 202 219

İmalat sanayi yanında ele aldığımız sektörlere ilişkin yıllık ortalama artış hızlarının incelenmesi ihracat performansının bir göstergesi olarak kullanılabilir. Buna göre 1996-2005 döneminde imalat sanayi ihracatı yıllık ortalama 14,1oranında artarken, ağaç ve mantar ürünlerindeki artış 15,9; 202 nolu sektördeki artış 20 ve 201 nolu sektördeki artış ise 11,4 oranında gerçekleşmiştir. Tablo 11: Ağaç ve Mantar Ürünlerinde İhracatın Toplam ve İmalat Sanayi İhracatı İçerisindeki Payı () Yıllar 20 201 202 1 2 1 2 1 2 1995 0,32 0,36 0,12 0,14 0,20 0,22 1996 0,30 0,33 0,07 0,08 0,22 0,25 1997 0,29 0,32 0,12 0,13 0,17 0,19 1998 0,26 0,30 0,11 0,12 0,15 0,17 1999 0,26 0,29 0,09 0,10 0,17 0,19 2000 0,23 0,25 0,05 0,06 0,17 0,19 2001 0,35 0,38 0,13 0,14 0,22 0,24 2002 0,33 0,35 0,10 0,11 0,23 0,25 2003 0,31 0,33 0,04 0,05 0,26 0,28 2004 0,32 0,34 0,03 0,04 0,29 0,31 2005 0,34 0,36 0,03 0,04 0,30 0,32 2006 * 0,32 0,34 0,03 0,03 0,29 0,31 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ihracat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay Ağaç ve mantar ürünlerinin ve alt sektörlerinin toplam ihracat ve imalat sanayi ihracatındaki payları incelendiğinde; toplam ihracat içerisindeki payının değişmediği, buna karşın imalat sanayi içerisindeki göreli payının 2 arttığı görülmektedir. 202 nolu sektörün toplam ihracat içerisindeki payı ise 1995-2005 döneminde 0,20 den 0,30 oranına yükselirken, aynı sektörün imalat sanayi ihracatı içerisindeki payı 0,22 oranından 0,32 oranına yükselmiştir. 201 nolu sektörün görece olarak zaten düşük olan ihracat paylarının ele aldığımız dönem içerisinde daha da düştüğü anlaşılmaktadır. 220

4.2. İthalattaki Gelişmeler Ağaç ve mantar ürünlerinde ve alt sektörlerinde ithalat değerlerini ve bu ithalat değerindeki değişimi bir önceki yıla göre gösteren tablo verileri incelendiğinde, 1995-2005 döneminde ihracat değerinin 98 milyon dolardan 586 milyon dolara yükseldiği anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle, ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 1995-2005 döneminde ithalatın 498 oranında arttığı görülmektedir. Ağaç ve mantar ürünleri ithalatında kriz yılları istisna kabul edilirse (1999 ve 2001 yılları), ithalat değeri artış hızının 2002 yılından itibaren önemli ölçüde arttığı anlaşılmaktadır. Tablo 12: Ağaç ve Mantar Ürünlerinde İthalat Yıllar Bin USD 20 201 202 Bin USD Bin USD 1995 98.035-47.796-50.239-1996 124.865 27,4 49.038 2,6 75.827 50,9 1997 140.368 12,4 59.868 22,1 80.500 6,2 1998 164.238 17,0 59.897 0,0 104.342 29,6 1999 132.407-19,4 52.276-12,7 80.131-23,2 2000 207.367 56,6 53.192 1,8 154.175 92,4 2001 106.325-48,7 31.578-40,6 74.747-51,5 2002 152.907 43,8 36.271 14,9 116.636 56,0 2003 240.601 57,4 54.272 49,6 186.329 59,8 2004 399.376 66,0 99.284 82,9 300.093 61,1 2005 586.040 46,7 137.775 38,8 448.265 49,4 2006 * 410.268-128.566-281.701 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Alt sektör bazında ithalatın gelişimi incelendiğinde, her iki alt sektörün ithalat değerlerinin de önemli ölçüde arttığı tespit edilmiştir. Buna göre 202 nolu sektörün (ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı) ithalatı 50,2 milyon dolardan 448,3 milyon dolara yükselirken, 201 nolu sektörün ithalatı (kereste ve parke sanayi) ithalatı 47,8 milyon dolardan 137,8 milyon dolara yükselmiştir. Başka bir deyişle, 1995-2005 döneminde 202 nolu sektörde ithalat 792 oranında artarken, 201 nolu sektördeki ithalat artış hızı 188 oranında gerçekleşmiştir. 221

Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20 201 202 Alt sektörlerin toplam ithalat içerisindeki payları incelendiğinde, 202 nolu sektörün toplam ithalat içerisinde 1995 yılında 51,2 olan ithalat payının, 2005 yılında 76,5 oranına yükseldiği, buna karşın, 201 nolu sektörün aynı dönemdeki ithalat payının ise 48,8 oranından 23,5 oranına düştüğü görülmektedir. Tablo 13: Ağaç ve Mantar Ürünlerinde İthalatın Toplam İthalat ve İmalat Sanayi İthalatı İçerisindeki Payı () Yıllar 20 201 202 1 2 1 2 1 2 1995 0,27 0,34 0,13 0,17 0,14 0,18 1996 0,29 0,35 0,11 0,14 0,17 0,22 1997 0,29 0,35 0,12 0,15 0,17 0,20 1998 0,36 0,42 0,13 0,15 0,23 0,27 1999 0,33 0,39 0,13 0,15 0,20 0,24 2000 0,38 0,47 0,10 0,12 0,28 0,35 2001 0,26 0,33 0,08 0,10 0,18 0,23 2002 0,30 0,37 0,07 0,09 0,23 0,28 2003 0,35 0,43 0,08 0,10 0,27 0,33 2004 0,41 0,50 0,10 0,12 0,31 0,37 2005 0,50 0,62 0,12 0,15 0,38 0,48 2006 * 0,53 0,67 0,17 0,21 0,37 0,46 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay 222

Ağaç ve mantar ürünleri ithalatının toplam ithalat içerisindeki ve imalat sanayi ithalatı içerisindeki paylarını gösteren veriler incelendiğinde, ağaç ve mantar ürünleri ithalatının toplam ithalat içerisindeki payının 1995-2005 döneminde 0,27 oranından 0,50 oranına yükseldiği, buna karşın toplam imalat sanayi ithalatı içerisindeki payının 0,34 den 0,62 ye çıktığı anlaşılmaktadır. 202 nolu sektörün toplam ithalat ve imalat sanayi ithalatı içerisindeki payının ele aldığımız dönemde, sırasıyla 0,14 den 0,38 e ve 0,18 den 0,48 e çıktığı görülmektedir. 201 nolu sektörün toplam ithalat içerisindeki payı 0,13 den 0,12 ye, ve toplam imalat sanayi ithalatı içerisindeki payının ise 0,17 den 0,15 e gerilediği tespit edilmiştir. 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (X/M) Ağaç ve mantar ürünlerinde yıllar itibariyle dış ticaret dengesini ve ihracatın ithalatı karşılama oranını gösteren tablo bulguları incelendiğinde, 2001 kriz dönemi hariç, diğer tüm yıllarda anılan sektörde dış ticaret dengesi Türkiye nin aleyhine gelişmiştir. Başka bir deyişle, sektörün ödemeler dengesi üzerindeki döviz kazandırıcı net etkisi negatif olmaktadır. Sektörün dış ticaret dengesinde gözlenen dış ticaret açığının özellikle 2004, 2005 ve 2006 yıllarında önemli ölçüde yükselerek 2005 yılında 338.2 milyon dolar ve 2006 yılında ise 260.3 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Sektörde ihracat aleyhine gelişen dış ticaret sonucunda, ihracatın ithalatı karşılama oranı da düşmüştür: Buna göre 2002 yılında 77 olan X/M parametresi, 2005 yılında 42 ye ve 2006 yılında ise 37 oranına gerilemiştir. Tablo 14: Ağaç ve Mantar Ürünlerinde Dış Ticaret Dengesi Yıllar X-M (Bin USD) 20 201 202 X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () 1995-29.264 70-21.409 55-7.854 84 1996-56.328 55-32.175 34-24.153 68 1997-65.260 54-29.271 51-35.990 55 1998-93.223 43-30.601 49-62.622 40 1999-63.910 52-28.722 45-35.188 56 2000-144.318 30-37.988 29-106.330 31 2001 3.077 103 8.434 127-5.357 93 2002-34.429 77-513 99-33.916 71 2003-94.617 61-33.345 39-61.271 67 2004-195.649 51-78.154 21-117.495 61 2005-338.204 42-113.272 18-224.933 50 2006 * -260.342 37-115.966 10-144.376 49 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 223

140.0 GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20 201 202 Alt sektör bazında dış ticaret dengesi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları incelendiğinde, 202 nolu sektörde dış ticaret dengesinin daha ılımlı geliştiği ve bu nedenle ihracatın ithalatı karşılama oranının görece yüksek gerçekleştiği, buna karşın 201 nolu sektörde özellikle 2003 yılından itibaren dış ticaret dengesinin önemli ölçüde bozulduğu ve bunun sonucunda ise ihracatın ithalatı karşılama oranının 10 lara kadar düştüğü anlaşılmaktadır. 4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Ağaç ve mantar ürünlerinin bütünü (20) ile birlikte alt sektörler bazında rekabet gücü değerlerini gösteren (RCA ları) tablo verileri incelendiğinde, 1995-2006 döneminde ortalama 14,5 RCA değeri ile ağaç ve mantar ürünlerinin rekabet gücünün marjinal sınırda bulunduğu, ele aldığımız hiçbir dönemde ağaç ve mantar ürünleri sektörünün (20) rekabet gücünün yüksek gerçekleşmediği anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle, sektörde Türkiye nin karşılaştırmalı avantaja sahip olmadığı, önemli ölçüde dışa bağımlı (ithalata) bir yapı sergilediği görülmektedir. Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı sektörü, 1995-2006 dönemine ait ortalama RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 13 üncü en yüksek 224

RCA değerine sahip sektör olurken, son yılları kapsayan 2001-2006 dönemindeki ortalama RCA değeriyle de yine 13 üncü sırada yer alır. Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında, 1995-2006 dönemi itibariyle 201 ve 202 kodlu sektörlere ait ortalama RCA skorlarının sırasıyla 46,9 ve 6,2 olduğu, başka bir ifadeyle rekabet gücünün marjinal sınırda olduğu görülmektedir. Ayrıca, gerek 1995-2006 dönemine göre gerekse 2001-2006 dönemine göre, rekabet gücündeki eğilim, hem ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı sektörü genelinde hem de diğer alt sektörlerde (201 ve 202 no lu sektörler) negatif bir seyir izlemektedir. Tablo 15: Ağaç ve Mantar Ürünleri İle Alt Sektörlerine İlişkin RCA Değerleri 1995-2006 RCA Ort. Yıllar 20 201 202 1995 14,6-9,3 33,1 1996 3,1-43,7 24,7 1997-1,1-5,7 2,2 1998-30,6-18,3-38,5 1999-23,4-37,2-15,3 2000-51,6-57,8-49,6 2001 30,7 51,5 20,4 2002 10,2 34,3 1,4 2003-11,6-56,9-1,5 2004-23,9-111,3-6,2 2005-39,7-126,4-23,3 2006 * -50,8-182,4-22,0 Skoru -14,5-46,9-6,2 Değer Sınırda Sınırda Sınırda Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor 2001-2006 RCA Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Sonuç olarak, ağaç ve mantar ürünlerinde rekabet gücünün marjinal sınırda bulunduğu saptanmıştır. Kuşkusuz bu olgu, sektörün henüz uluslararası karşılaştırmalı avantajlara sahip olmadığını, ancak yapılacak düzenlemelerle (teşvikler ve diğer özendirici tedbirlerle) desteklenmesi durumunda rekabet gücü marjinal sınırda kategorisinden, rekabet gücü yüksek sektörler kategorisine yükselebileceğini, böyle bir potansiyelin varlığını göstermektedir. 225

Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 100,0 50,0 0,0-50,0-100,0-150,0-200,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20 201 202 5. VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi Üretimde çalışanlar endeksini (1997=100 bazlı) gösteren tablo bulguları incelendiğinde, imalat sanayi üretimde çalışanlar endeksinin 15,7 oranında düştüğü, ağaç ve mantar ürünleri sektörü endeksinin 9 ve 202 nolu sektör endeksinin ise 16,9 oranında artış gösterdiği saptanmaktadır. 201 nolu sektöre ilişkin üretimde çalışanlar endeksi ise 51,9 oranında azalış göstermiştir. Başka bir ifadeyle, ele aldığımız dönemde 20 nolu ana sektör ve 202 nolu alt sektöre ilişkin üretimde çalışanlar endeksi artış hızları genel imalat sanayiinin üzerinde bir performans sergilerken, 201 nolu sektöre ilişkin üretimde çalışanlar endeksi dramatik ölçüde gerilemiştir. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 20 201 202 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,2 94,5 72,7 101,8 1999 91,2 89,3 65,8 97,2 2000 89,1 87,7 67,8 94,4 2001 81,7 73,0 95,9 84,8 2002 82,2 88,1 85,8 88,0 2003 83,7 90,8 72,4 93,0 2004 85,4 95,2 58,1 99,9 2005 84,8 104,3 51,6 111,2 2006 * 84,3 109,0 48,1 116,9 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 226

Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 20 201 202 5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi Üretimde çalışılan saat endeks değerlerini gösteren tablo bulguları incelendiğinde, bulguların üretimde çalışanlar endeks değerine önemli ölçüde benzediği görülmektedir. Başka bir deyişle, üretimde çalışılan saat endeks değerleri ile üretimde çalışanlar endeks değerleri arasında minimal düzeyde bir farklılık bulunmaktadır. 1997-2006 döneminde çalışılan saat endeksi, imalat sanayii genelinde 17,3 oranında azalırken, ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 10 ve 202 nolu sektör endeksinde ise 18,1 oranında artış olmuştur. 201 nolu sektöre ilişkin endeks ise 51,6 oranında gerilemiştir. Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 20 201 202 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 99,5 95,8 77,1 101,3 1999 89,2 90,4 71,3 96,1 2000 88,1 91,7 75,8 96,3 2001 79,0 76,1 98,9 86,1 2002 80,7 88,0 83,7 88,4 2003 82,3 91,5 72,5 93,8 2004 84,6 97,4 58,6 102,5 2005 83,7 106,1 52,2 113,1 2006 * 82,7 110,0 48,4 118,1 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 227

Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 20 201 202 5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi İmalat sanayiinde kişi başına katma değer olarak tanımlanan kısmi emek verimlilik endeks değerlerini gösteren tablo bulguları incelendiğinde, emek verimliliğinin genel imalat sanayiinde 61,6; ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 60,7; 202 sektöründe 47,2 ve 201 sektöründe ise 307,7 oranında arttığı görülmektedir. 201 nolu sektördeki verimlilik artışının arkasındaki temel unsur, üretimde çalışanlar endeksinde gözlenen dramatik daralmadır. Başka bir deyişle, işgücünün önemli ölçüde düştüğü koşullarda (teknolojik gelişmeler dışında), verimliliğin artması beklenen bir durumdur. Kuşkusuz bu verimlilik artışları sağlıklı olarak görülemez. Sağlıklı ve kalıcı bir verimlilik artışının arkasındaki temel dinamik; yüksek birikim oranlarına dayalı içerilmiş (emboided) teknolojik gelişmeden geçmektedir. Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 20 201 202 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,0 100,8 181,6 88,4 1999 105,2 111,7 225,2 95,5 2000 114,5 131,4 135,1 117,4 2001 113,1 136,2 103,6 117,3 2002 124,6 131,8 114,5 135,3 2003 133,8 123,1 122,4 124,6 2004 144,8 141,1 144,4 143,4 2005 152,9 148,5 268,3 141,7 2006 * 161,6 160,7 407,7 147,2 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 228

Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 20 201 202 5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Çalışmada verimlilik analizi için kullandığımız bir başka gösterge olan üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, imalat sanayiinde verimlilik endeksi 64,5 oranında artarken, ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 59,1; 202 sektöründe 45,7 ve 201 sektöründe ise 302,5 oranında bir artış sağlanmıştır. Başka bir deyişle, ağaç ve mantar ürünlerinin toplamını ifade eden 20 nolu sektördeki verimlilik artışı, üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksine göre yakın bir düzeyde gerçekleşmiştir. Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 20 201 202 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,7 99,4 170,6 89,0 1999 107,5 110,1 208,2 96,4 2000 115,7 125,7 124,6 115,1 2001 116,9 130,5 100,6 115,3 2002 126,9 131,8 117,7 134,7 2003 136,1 122,1 122,7 123,5 2004 146,1 137,6 140,3 139,7 2005 154,8 145,9 265,6 139,2 2006 * 164,5 159,1 402,5 145,7 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 229

Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 20 201 202 6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Ağaç ve mantar ürünleri ana sektörü ile birlikte 202 nolu alt sektörüne ilişkin TEFE de (1994=100) bazlı değişimi gösteren tablo verileri incelendiğinde, 1995-2004 döneminde sektördeki (20 nolu sektör) fiyat artışının genel TEFE ve imalat sanayi fiyat artışlarından daha yüksek oranlarda gerçekleştiği, benzer bir eğilimin 202 nolu sektörde de yaşandığı anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle, 1997-2004 döneminde genel TEFE endeksi 77,2 oranında düşerken, imalat sanayi TEFE endeksi 76,4 oranında düşüş göstermiştir. Aynı dönemde ağaç ve mantar ürünleri sektöründeki TEFE ise 53,5 oranında düşmüştür. 202 nolu sektördeki TEFE endeksindeki düşüş ise 55,1 oranında gerçekleşmiştir. Tablo 20: TEFE deki (1994=100) () Yıllar Genel TEFE İmalat Sanayii 20 201 202 1997 91,0 91,2 73,5 53,7 75,8 1998 54,3 47,1 36,8 55,6 34,9 1999 62,9 76,7 45,6 27,0 47,8 2000 32,7 29,4 48,0 28,7 50,0 2001 88,6 96,1 38,7 22,4 40,1 2002 30,8 29,7 40,1 24,6 41,3 2003 13,9 12,6 14,6 22,7 14,1 2004 13,8 14,8 20,0 9,8 20,7 230

GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Genel TEFE İmalat Sanayii 20 201 202 Fiyat değişmelerini; Genel ÜFE, İmalat sanayii, Ağaç ve mantar ürünleri (20) ve alt sektörler bağlamında gösteren aylık veriler bazında incelediğimizde, Ocak 2005 yılında 118,6 olan Genel ÜFE Endeksinin, Ocak 2006 yılında 124,7 ye yükseldiği, buna karşın aynı dönemde İmalat Sanayi aylık ÜFE değişiminin 117,5 den 123,7 ye yükseldiği, ağaç ve mantar ürünlerinde endeks değerinin 120,6 dan 119,9 a gerilediği, 201 nolu sektörde aynı dönemde aylık UFE değişiminin ise 118,2 den 121,6 ya çıktığı görülmektedir. 202 nolu sektördeki aylık UFE değişimi ise aynı dönemde 122 den 118,9 a gerilemiştir. 231

Tablo 21: Aylık UFE i (2003=100) Aylar Genel ÜFE İmalat Sanayii 20 201 202 Ocak-2005 118,6 117,5 120,6 118,2 122,0 Şubat-2005 118,8 117,7 120,5 117,5 122,3 Mart-2005 120,3 119,5 120,4 117,2 122,5 Nisan-2005 121,7 121,8 120,8 117,6 122,9 Mayıs-2005 122,0 121,3 120,8 117,6 122,9 Haziran-2005 121,4 121,8 119,7 118,1 120,7 Temmuz-2005 120,5 121,4 119,7 119,6 119,8 Ağustos-2005 121,7 123,2 119,1 119,5 118,8 Eylül-2005 122,7 125,1 119,0 120,1 118,3 Ekim-2005 123,5 125,6 119,6 120,4 119,1 Kasım-2005 122,4 123,2 119,2 120,4 118,5 Aralık-2005 122,3 122,5 119,3 121,2 118,1 Ocak-2006 124,7 123,7 119,9 121,6 118,9 Şubat-2006 125,0 123,8 120,8 123,3 118,9 Mart-2006 125,3 124,4 120,1 125,4 115,5 Nisan-2006 127,8 126,8 118,2 123,2 114,0 Mayıs-2006 131,3 130,6 118,2 122,7 114,4 Haziran-2006 136,6 137,7 119,7 124,4 115,7 Temmuz-2006 137,8 139,7 124,1 129,6 119,3 Ağustos-2006 136,7 138,8 124,1 130,1 118,8 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. 232

Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii 20 201 202 Temmuz-2006 Ağustos-2006 Tablo 22: Aylar İtibariyle ÜFE Değerindeki (2003=100) Aylar Genel ÜFE İmalat Sanayii 20 201 202 Ocak-2005 - - - - - Şubat-2005 0,1 0,1-0,1-0,6 0,2 Mart-2005 1,3 1,5 0,0-0,3 0,1 Nisan-2005 1,2 2,0 0,3 0,4 0,3 Mayıs-2005 0,2-0,4 0,0 0,0 0,0 Haziran-2005-0,5 0,4-1,0 0,4-1,8 Temmuz-2005-0,7-0,4 0,0 1,3-0,7 Ağustos-2005 1,0 1,5-0,6-0,1-0,8 Eylül-2005 0,8 1,5-0,1 0,5-0,4 Ekim-2005 0,7 0,4 0,5 0,2 0,6 Kasım-2005-0,9-1,9-0,3 0,0-0,5 Aralık-2005 0,0-0,6 0,1 0,6-0,3 Ocak-2006 2,0 1,0 0,6 0,4 0,7 Şubat-2006 0,3 0,1 0,7 1,4 0,0 Mart-2006 0,2 0,5-0,6 1,7-2,9 Nisan-2006 1,9 2,0-1,6-1,8-1,3 Mayıs-2006 2,8 3,0 0,0-0,3 0,4 Haziran-2006 4,0 5,4 1,3 1,4 1,1 Temmuz-2006 0,9 1,5 3,7 4,2 3,2 Ağustos-2006-0,7-0,7 0,0 0,4-0,4 233

7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Ağaç ve mantar ürünleri sektöründe tesislerin ağırlıklı olarak 5 bölgemizde (İstatistiki Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre) yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Bunlar sırasıyla Kocaeli 69 tesis (29,7); Ankara 19 tesis (8,2); Bursa 18 tesis (7,8); Adana 16 Tesis (6,9); Antalya 15 tesis (6,5) olarak sıralanmaktadır. Sektörde üretim endeksinin imalat sanayi endeksine göre daha tempolu arttığı anlaşılmaktadır: Buna göre 1997-2006 döneminde ağaç ve mantar ürünleri üretim endeksi 100 den 175 e yükselirken, imalat sanayi üretim endeksi 100 den 136,2 ye çıkmıştır. Diğer iki alt sektördeki üretim endeksinin de genel imalat sanayi üretim endeksinden daha tempolu arttığı tespit edilmiştir. Ağaç ve mantar ürünlerinde kapasite kullanım oranlarının 1988-2006 döneminde yıllık ortalama 79; kereste ve parke alt sektöründe 64 ve ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddeler alt sektöründe ise yıllık ortalama 79,2 oranında gerçekleştiği saptanmıştır. Aynı dönemde genel imalat sanayiinde kapasite kullanım oranlarının yıllık ortalama 76,5 oranında gerçekleştiği göz önüne alınırsa, kereste ve parke alt sektörü kapasite kullanım oranının genel imalat sanayinin altında ve ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddeler alt sektöründeki kapasite kullanım oranının ise genel imalat sanayi kapasite kullanım oranından görece daha yüksek gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Sektörde kapasite kullanım oranlarına ilişkin bulgular; sektörde talep sorununun temel sorun olmadığını, görece yüksek kapasite kullanım oranlarının üretim maliyetleri üzerinde baskı yaratmadığına ve sektörel kârlılığın varlığına işaret etmektedir. Ağaç ve mantar ürünleri sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam 2.053 milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin 98,9 luk bölümünü 202 kodu ile gösterilen sektör oluştururken, kereste ve parke sanayiinin payı 1,1 ile sınırlı kalmıştır. Diğer taraftan, kereste ve parke sanayiinin toplam sektör üretimi içerisindeki görelinin payının da önemli ölçüde azalarak 5,3 oranından 0,9 a gerilediği anlaşılmaktadır. Üretim değerindeki gelişmeler dolar ve yüzde değişim bağlamında incelendiğinde; ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 1997 yılı itibariyle 501 milyon dolar olan üretim değerinin, 2005 yılında 1.532 milyon dolara yükseldiği, bu artışa en temel katkının 202 nolu sektör tarafından yapıldığı görülmektedir. Başka bir deyişle, sektörün ulusal hasılaya katkısının artarak devam ettiği anlaşılmaktadır. Dolar cinsinden üretim değerindeki gelişme incelendiğinde; 2001 krizinin ve 1998/1999 Uzakdoğu ve Rusya krizlerinin sektörel üretim üzerindeki olumsuz etkileri açıkça izlenmektedir: Buna göre 1999 yılında ağaç ve mantar ürünleri sektörü üretim değeri (dolar cinsinden) bir önceki yıla göre 5,4 oranında düşerken, 202 nolu sektördeki üretim değeri düşüşü 6,3 oranında gerçekleşmiştir. 1998/1999 krizine göre makro-ekonomik parametreler üzerinde oldukça sarsıcı sonuçlar yaratan 2001 krizinde ise sektörel üretim değeri bir önceki yıla göre 37,3 oranında düşerken, 201 nolu sektör üretim değeri 52,4 ve 202 nolu sektördeki düşüş ise 36,7 oranında gerçekleşmiştir. 234

Genel imalat sanayiine ve ele aldığımız sektörlere ilişkin dış ticaret hacmindeki gelişme incelendiğinde, 1996-2005 döneminde imalat sanayinde dış ticaret hacminin yıllık ortalama artış hızı 14,19; ağaç ve mantar ürünlerinde (20) 19,88; 202 sektörünün 25,95 ve 201 sektörünün ise 10,45 oranında arttığı hesaplanmıştır. Başka bir deyişle, 201 nolu alt sektör dışında kalan 20 ve 202 nolu sektörlerdeki dış ticaret hacminin yıllık ortalama artış hızı genel imalat sanayinin yıllık ortalama artış hızından daha tempolu arttığı anlaşılmaktadır. Ağaç ve mantar ürünlerinin bütünü ile birlikte alt sektörlere göre rekabet gücü değerleri incelendiğinde, ağaç ve mantar ürünlerinin rekabet gücünün marjinal sınırda bulunduğu, ele aldığımız hiçbir dönemde ağaç ve mantar ürünleri sektörünün (20) rekabet gücünün yüksek gerçekleşmediği anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle, sektörde Türkiye nin karşılaştırmalı avantaja sahip olmadığı, önemli ölçüde dışa bağımlı bir yapı sergilediği tespit edilmiştir. Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı sektörü, 1995-2006 dönemine ait ortalama RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 13 üncü en yüksek RCA değerine sahip sektör olurken, son yılları kapsayan 2001-2006 dönemindeki ortalama RCA değeriyle de yine 13 üncü sırada yer alır. Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında, 1995-2006 dönemi itibariyle 201 ve 202 kodlu sektörlere ait ortalama RCA skorlarının sırasıyla 46,9 ve 6,2 olduğu, başka bir ifadeyle rekabet gücünün marjinal sınırda olduğu görülmektedir. Ayrıca, gerek 1995-2006 dönemine göre gerekse 2001-2006 dönemine göre, rekabet gücündeki eğilim, hem ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı sektörü genelinde hem de diğer alt sektörlerde (201 ve 202 no lu sektörler) negatif bir seyir izlemektedir. Sonuç olarak, Ağaç ve mantar ürünlerinde rekabet gücünün marjinal sınırda bulunduğu saptanmıştır. Kuşkusuz bu olgu, sektörün henüz uluslar arası karşılaştırmalı avantajlara sahip bulunmadığını ve bu nedenle teşvikler ve diğer özendirici tedbirlerle desteklenmesine işaret etmektedir. İmalat sanayiinde kişi başına katma değer olarak tanımlanan kısmi emek verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, emek verimliliğinin genel imalat sanayiinde 61,6; ağaç ve mantar ürünleri sektöründe 60,7; 202 sektöründe 47,2 ve 201 sektöründe ise 307,7 oranında arttığı görülmektedir. 201 nolu sektördeki verimlilik artışının arkasındaki temel unsur, üretimde çalışanlar endeksinde gözlenen dramatik daralmadır. Başka bir deyişle, işgücünün önemli ölçüde düştüğü koşullarda verimliliğin artması beklenen bir durumdur. Kuşkusuz bu verimlilik artışları sağlıklı ve kalıcı bir yöntem olarak görülemez. Sağlıklı, kalıcı ve istikrarlı bir verimlilik artışının arkasındaki temel dinamik; yüksek birikim oranlarına dayalı içerilmiş (emboided) teknolojik gelişmeden yatmaktadır. Ağaç ve mantar ürünleri ana sektörü ile birlikte 202 nolu alt sektörüne ilişkin TEFE de (1994=100) bazlı değişimi incelendiğinde, 1995-2004 döneminde sektördeki (20 nolu sektör) fiyat artışının genel TEFE ve imalat sanayi fiyat artışlarından daha yüksek oranlarda gerçekleştiği, benzer bir eğilimin 202 nolu sektörde de yaşandığı anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle, 1997-2004 döneminde 235

genel TEFE endeksi 77,2 oranında düşerken, imalat sanayi TEFE endeksi 76,4 oranında düşüş göstermiştir. Aynı dönemde ağaç ve mantar ürünleri sektöründeki TEFE ise 53,5 oranında düşmüştür. 202 nolu sektördeki TEFE endeksindeki düşüş ise 55,1 oranında gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, Ağaç ve mantar ürünleri sektörü imalat sanayi ve ekonominin bütünü açısından ağırlıklı bir yapıya sahip olmamasına karşın, gerek yarattığı katma değer ve gerekse de diğer sektörlere yönelik ürettiği ara mallar nedeniyle üzerinde durulması gereken sektörlerden biri olarak değerlendirilmelidir. Sektörde son yıllarda gözlenen ithalat ve artan dış ticaret hacmi dolayısıyla, sektörde ithalatı ikame edecek tesislerin kurulması anlamlı görülmektedir. Sektörde genel olarak rekabet gücünün marjinal sınırda olduğu göz önüne alınırsa, bu olgu sektöre yönelik teşvik ve diğer özendirici tedbirlerin önemine işaret etmektedir. Başka bir deyişle, sektörde rekabet gücünü artıracak önlemler üzerinde yoğunlaşılması durumunda ağaç ve mantar ürünleri sektöründe genel rekabet gücünde bir artış gözlenebileceği tahmin edilmektedir. 236