46 slayt Yaklaşık 18 dk Dr ERKMAN SANRI KEAH ACİL TIP KLİNİĞİ Travmanın önemi Travmada skorlama sistemlerinin kullanılmasının önemi Travma skorlama sistemleri Sonuçlarıyla önemli... ÖLÜM: 0-40 yaşlarda 1. 45 yaş üzeri 4. sıradaki ölüm nedeni SAKATLIK: travmadan ölen her kişinin yanında en az iki ciddi yaralı var. Sosyal, ekonomik, psikolojik sorunlar Anatomik yaralanma Fizyolojik kompanzasyon Hastaneye varış süresi Hasta bakım sistemleri Komorbid hastalıklar Yaş ETKİLER. Travma sistem değerlendirilmesi Sağlık hizmetlerinde kalitenin arttırılması Prognoz hakkında önbilgi edinilmesi Bilimsel çalışmalarda kıyaslama yapılması İstatistiksel sonuçların elde edilmesini SAĞLAR... EFEKTİF TRAVMA BAKIMI EFEKTİF TRİAJ İLE BAŞLAR! 1.Fizyolojik kriterler 2. Yaralanma mekanizması.anatomik kriterler; yaralanmanın tipi ve derecesi 4. Yaş ve komorbid medikal durumlar Konvulzyon 1
FİZYOLOJİK ANATOMİK DİĞER FİZYOLOJİK Glascow Coma Score (GCS) Revised Trauma Score (RTS) Pediatric Trauma Score (PTS) Prehospital Index Trauma triage Rule (TTR) CRAMS ANATOMİK Abbreviated Injury Scale (AIS) Injury Severity Score (ISS) Trauma Score-Injury Severity Score (TRISS) New Injury Severity Score (NISS) Anatomik profile DİĞER; TISS, CARE, ASCOT -15 arasında. ; en kötü 15;en iyi >1...hafif beyin hasarı 9-12..orta beyin hasarı <8...ciddi beyin hasarı Mortalite ve GOS ile orantılı Birçok çalışmada travma mortalitesindeki en güçlü prediktör olduğu gösterilmiş!!! Diğer skorlarda komponent Mortalitede GCS ise SBP GCS 4-12 ise ISS GCS 1-15 ise yaş en güçlü prediktörler. En iyi yanıt değerlendirilir Göz, motor, verbal yanıt ayrı ayrı belirtilmelidir. Önceki bilinç durumunu öğren. Medikasyonun etkisini belirt. Uyanık görünen hastada skor düşükse sağırlık, dil farkını aklına getir. Konvulzyon 2
04.10.2011 Göz Yanıtı Motor Yanıt Verbal Yanıt 1 Açmaz, kapalı Yanıt yok Hiç yanıt yok 2 Ağrıyla açar Sözle açar 4 Spontan açık Anlaşılmayan sesler Anlamsız sözler Konfü 5 Ağrıyla extansion Ağrıyla flexion Ağrıyla çeker Ağrıyı lokalize Oryante eder Emirlere uyar 6 Göz ve motor yanıt erişkin ile aynı SÖZEL YANIT:1. Ses yok 2.Avutulamaz, ajite.zor avutulur, inliyor 4.Ağlıyor ama avutulabilir 5.gülümser, seslere oryante, objeleri takip eder. Beyin hasarı değerlendirmesi erişkinle aynı. Fizyolojik Skor Belirteç 5 İyi kurtulma Tanımlama 2 Minör defisitle normal yaşam Hafif sakatlık Sakatlanmış, günlük işini yapabilir Şiddetli sakatlık Günlük aktivite için bağımlı vegetatif Minimal yanıt 1 ölüm 4 Survival olasılığı ile iyi koreledir. Varıştaki veriler kullanılarak *GKS *SKB *SS Değerler 0-7,8408 arasındadır RTS< 4 travma merkezinde tedavi edilmelidir Yaşamla bağdaşmaz GCS SBP RR Değer 1-15 >89 10-29 4 9-12 76-89 >29 6-8 50-75 6-9 2 4-5 1-49 1-5 1 0 0 0 RTS= 0,968 GCS + 0,726 SBP + 0,2908 RR Konvulzyon
Kombine anatomik fizyolojik skorlama sistemi 8 ve üzeri skorlarda % 0 mortalite 0 ve altında % 100 mortalite <8... Pediatrik travma merkezine götürülmeli Triajda RTS den üstünlüğü yok. Ağırlık Çocuk >20 kg Airway Normal +2 +1-1 Oyun çağı:11-20 kg Asiste: O2,maske vs İnfant<10k g Entübe Bilinç Uyanık Bilinç kaybı Koma, yanıtsız SBP Kırık Açık yara >90 mmhg İyi periferik nabız 90-51 mmhg Carotid/femor al Yok/şüpheli Tek kırık veya kapalı kırık yok Laserasyon<7 cm,fasyayla sınırlı <50 mmhg nabız zayıf Açık veya multiple Doku kaybı,fasya yı geçmiş Triaja dayalı travma skorlaması 4 parametre var:sbp, nabız, solunum sayısı, bilinç durumu ( 1den 5 e kadar skorlanır) Penetran göğüs ve batın travmalarında ayrıca 4 puan eklenir. Max skor 24 tür. 0- minör, 4-20 major travma Hayat kurtarıcı acil cerrahi ihtiyacını belirlemede anlamlı! Şunlardan biri varsa major travma: Sistolik kan basıncı<85 mmhg GCS motor komponenti <5 Penetran baş, boyun, gövde travması Major travma tanımlamasında % 92 sensitif ve spesifik! Konvulzyon 4
Circulation Respiration Abdominal/ thorasic Motor Speech Alan kullanımında uygun Sık kullanılmıyor İlk kez 1969 da tanımlanmış anatomik skorlama sistemi 1990 da son revizyon Yaralanma ile ilgili hayatı tehdit eden durumu gösterir Şiddet göstergesi değildir. 1...minör 2...orta...ciddi 4...şiddetli 5...kritik 6...yaşamla bağdaşmaz Omuz ağrısı, yaralanma yok...0 El bilek sprain...1 Kapalı nondeplase tibia frk...2 Kafa travması, bilinç kaybı/defisit yok.. İnkomplet torasik aort kesisi...4 Kompleks kc laserasyonu...5 Beyin sapı laserasyonu...6 DEZAVANTAJLARI: Yalnız anatomik bulguları değerlendirir. Subjektiftir. İdeal bir karşılaştırma sistemi yok. Bir sistemde birden çok yaralanma olması durumunda o sisteme ait skor değişmez İlk değerlendirme sağlıklı değil. Konvulzyon 5
1974 de geliştirilmiş. Multiple injury li hastalarda anatomik skorlama sistemidir. Vücudu 6 bölgeye ayırıp ( baş, yüz, toraks, karın, ekstremiteler pelvis dahil, eksternal) her bölgedeki max AIS skorunu kullanır. Her bölgeden en yüksek bir skor alınıyor!! (NISS tan farkı!) En yüksek AIS skorunun kareleri toplamı ISS skorunu verir. Skorlamada AIS90 kullanılır.(1200 injury tanımlanmış) 0-75 arasında değerler alır. AIS de 6, ISS de 75...yaşamla bağdaşmaz. Major travma sınırı koyan kesin bir ISS skoru yok. BÖLGE YARALANMA AIS baş/boyun kontüzyon yüz yok 0 göğüs flail chest 4 karın kc minör kontüzyon 2 dalak rüptürü 5 YARALANMA AIS corpus mandibula frk 2 distal radius frk 2 flail chest 4 abrazyonlar 1 boyun ağrısı(x-ray N) 0 4+4+16=24...ISS Ekstremite femur frk Eksternal yok 0 9+16+25=50 Kullanımdaki tek anatomik skorlama sistemidir. Mortalite, morbidite, hastanede kalış ve diğer ciddiyet parametreleri ile orantılıdır. Travma mekanizması ve hastanın yaşı da dikkate alınmalıdır. Yaralanmanın tam tanımını istediği için triaj için uygun değil. DEZAVANTAJLARI: AIS deki hata ISS deki hatayı büyütüyor Birçok farklı yaralanma aynı ISS skorunu verebiliyor. Bir bölgedeki birçok yaralanmanın birini kullanıyor. Farklı bölgelerdeki yaralanmalar karşılaştırılmıyor. Konvulzyon 6
Gerek AIS gerekse ISS anatomik skor sistemleri olduğu için, aynı skora sahip ancak hemodinamik durumları farklı hastalar arasındaki ayrımda yetersizdir. Bu nedenle Boyd 1987 de ISS ve RTS i birleştirerek yaş faktörünü de dikkate alarak TRISS skor sistemini geliştirmiştir. y-aksında RTS x-aksında ISS değerleri bulunan bir grafik oluşturan TRISS prediktivitesini Major Trauma Outcome Study MTOS'ye dayandırmaktadır. Böylece anatomo-klinik bir skorlama elde edilmeye çalışılmaktadır Hasta grupları arasında mortalite/ morbiditenin karşılaştırılmasında Ps= probability of survival Ps=1/(1+e b) b=b0+b1(rts)+b2(iss)+b(ageındex) <54 yaş...age ındex=0 >55 yaş...age ındex=1 b0 değeri künt veya penetran travmada değişir. b0-b major trauma outcome study(mtos) düzeltilmiş değerlerinden Vücut bölgesini gözardı ederek en ciddi yaralanmanın AIS skorunun kareleri toplanarak hesaplanır. Survive belirtmede daha prediktif. Bölge Yaralanma Kod Karesi Baş-Boyun Küçük epidural kanama Beyin sapı kontüzyonu Yüz Kapalı nazal frc 1 4 5 16 25 Göğüs Bilateral pulmoner kontüzyon 4 16 Abdomen Grade II kc kontüzyonu Grade III böbrek laserasyonu Ekstremite No injury 0 Eksternal No injury 0 2 NISS 57 Dört tanımlama bölgesi, ilk üçü en ciddi AIS skoru(>2) A...santral sinir sistemi B...boyun/toraks C...diğer D...diğer ciddi olmayan tüm yaralanmalar Bölge önceliği olduğu için ISS den üstün Sistem değerlendirmesinde değerli Konvulzyon 7
TISS: yoğunbakımda hastanın ne kadar etkilendiğini belirlemek için yaralanma şiddeti, tedavi planı ve cost analizini kullanır. CARE: (Clinical Assessment,Research Education System) kompleks bir bilgisayar skorlama modeli ASCOT: A Severity Characterization of Trauma GCS, kan basıncı, solunum sayısı, yaş, anatomik profil ve RTS i parametre olarak kullanır. Trauma...Mattox/Feliciano/Moore Tintinalli Emergency Medicine 2010 Rosen's emergency medicine Journal of Trauma Journal of pediatric surgery www.trauma.org Surgical-tutor.org The Trauma Audit Research NETWORK (TARN) Sabrınız için Teşekkür Ederim... Konvulzyon 8