Geçerli Maliyetler ve Đşletme Kararları

Đstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi 2009 2010 Öğretim Yılı Güz Yarıyılı TEK485 MALİYET MUHASEBESİ BÖLÜM 9 MALĐYET ANALĐZLERĐ ve ĐŞLETME KARARLARI Kar Planlaması Geçerli Maliyetler ve Đşletme Kararları ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1

KAR PLANLAMASI ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

5.1 Maliyet - Hacim - Kar Diyagramı Kar Planlaması. Đşletmenin maliyet fonksiyonunun ve ürün satış fiyatının bilindiği durumlarda çeşitli üretim ve satış miktarlarında ne kadar kar elde edileceği hesaplanabilir. Bu işleme kar planlaması adı verilir. Tek mal üreten bir işletmenin bu malı 10 YTL den sattığını kabul edelim. Olası bütün aylık satış miktarlarında satış fiyatının aynı kalacağını varsayarak,şöyle bir tablo düzenleyebiliriz. Tablo 1: Satış Gelirleri Tablosu ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3

5.1 Maliyet Hacim- Kar Diyagramı Öte yandan bu işletmenin aylık sabit giderleri toplamı 20.000 YTL, birim başına değişken giderler ise 5 YTL ise ve bu iki rakamın da her üretim düzeyinde aynı kalacağı varsayılırsa, toplam maliyetlerin değişimini gösteren Tablo: 2 düzenlenebilir. Tablo 2: Toplam Maliyetler (YTL) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4

5.1 Maliyet Hacim - Kar Diyagramı Tablo 3: Satışlar Maliyetler ve Karlar Tablosu (YTL) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5

5,1 Maliyet Hacim - Kar Diyagramı Görülüyor ki 4.000 birim satılıncaya kadar zarar, 4.000 birimden sonra ise kar vardır. Karın sıfır olduğu 4.000 birimlik satış miktarına kara başlama noktası adı verilir. Tablo 3 ü bir diyagram halinde de göstermek mümkündür. Bu diyagrama Maliyet Hacim Kar diyagramı adı verilir. (Şekil 1) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6

5.1 Maliyet - Hacim - Kar Diyagramı Maliyet-Hacim-Kar Diyagramı 80.000 70.000 60.000 50.000 Kar Satış Geliri Toplam Maliyet YTL 40.000 30.000 20.000 10.000 Zarar Sabit Maliyet - 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Satışlar (bin birim) Şekil 1 : Maliyet Hacim Kar Diyagramı ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7

5.2 Kara Başlama Noktasının Hesaplanması Sabit maliyetler, birim başına değişken maliyet ve satış fiyatı bilindiği takdirde, istenilen ya da amaçlanan herhangi bir aylık kar miktarını gerçekleştirmek için ayda kaç birim mal satılması gerektiği kolayca hesaplanabilir. Bunun için iki yöntemden söz etmek mümkündür. 1. Denklem Yöntemi: Tablo 1 i şu doğrusal denklemle formüle edebiliriz. Y = 10X Bu denklemde Y elde edilen satış gelirini, X ise yapılan satış miktarını göstermektedir. Örneğin; 7000 birim mal satıldığında satış gelirleri, Y = 10 (7000) = 70.000 YTL olur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8

5.2 Kara Başlama Noktasının Hesaplanması Benzerşekilde Tablo 2 deşu denklemle ifade edilebilir. M = 20.000 + 5X Bu denklemde M aylık toplam maliyeti, 20.000 YTL aylık sabit maliyet tutarını, 5 YTL birim başına değişken maliyet tutarını, X ise satış miktarını göstermektedir. Örneğin;. 7000 birim mal satıldığı takdirde, toplam maliyetler, M = 20.000+ 5 (7000) = 55.000 TL olur. Satışlar = Toplam Maliyet + Kar 10 X = 20.000 + 5 X + K X = ( 20.000 + K ) / 5 X= ( Sabit mal + K ) / ( Birim Fiyat-Birim Başına Değişken Mal ) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9

5.2 Kara Başlama Noktasının Hesaplanması Kara başlama noktasında kar sıfır olduğundan, bu nokta şöyle bulunacaktır: X = ( 20.000 + 0 ) / (5) = 4000 birim 2. Katkı Marjı Yönetimi: Birim Katkı Marjı: Satış fiyatı Birim başına değişken maliyet Katkı Marjı: Satışlar Değişken Maliyetler Katkı marjı yönetiminde, amaçlanan karı elde edebilmek için yapılması gerekli satış miktarı şu formülle bulunur. X = ( Sabit Maliyetler + Amaçlanan Kar ) / (Birim Katkı Marjı) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10

5.2 Kara Başlama Noktasının Hesaplanması Yukarıda verilen örnekte satış fiyatı 10 YTL birim değişken maliyetler ise 5 YTL idi. Buna göre birim katkı marjı 10 5 = 5 YTL. dır. Aylık sabit maliyetler toplamı 20.000 YTL. olduğundan bu işletmenin ayda 15.000 YTL kar edebilmesi için yapması gereken satış miktarı, X = ( 20.000 + 15.000 ) / 5= 7000 birim Kara başlama noktası ise; X = (20.000/ 5) = 4000 birimdir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11

5.2 Kara Başlama Noktasının Hesaplanması Birim katkı marjı, satılan her mal biriminden, değişken maliyetler ödendikten sonra elde kalan paradır. Đşletmenin sabit maliyetleri bu paralarla ödenecek ve sabit maliyetlerin ödenmesinden sonra satılan her birimden kalan katkı marjı işletmenin kar hanesine yazılacaktır. Örneğimizde birim katkı marjı 5 YTL dir. Sabit maliyetler ise 20.000 YTL dir. Bu 5 er liraların birikerek 20.000 YTL yi ödeyebilmesi için 4.000 birim satış yapılmalıdır. 4.001 inci birimden itibaren ise bu 5 YTL nin tümü kardır. Đşletme kara başlama noktasından sonra 3.000 birim daha satış yapsa toplam karı 5YTL x 3.000 birim = 15.000 YTL olur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12

5.2 Kara Başlama Noktasının Hesaplanması Örneğin; söz konusu işletme 3.500 birim satış yaparsa kara başlama noktasının 500 birim altında kalmış olacağından 500 x 5 = 2.500 YTL zarar edecektir. Öte yandan söz gelişi 4.900 birim satış yapsa kara başlama noktasını 900 birim aşmış olduğundan 900 x 5 YTL = 4.500 YTL kar etmiş olacaktır. Kara başlama noktasını ve belirli bir kar elde etmek için yapılması gereken satışları miktar yerine YTL cinsinden hesaplamak da mümkündür. Bu amaçlaşu formül kullanır. X (YTL) = ( Sabit Maliyetler + Amaçlanan Kar ) / (Katkı Marjı Oranı ) Katkı Marjı Oranı = Birim Katkı marjı/satış Fiyatı 15.000 YTL kar etmek için elde edilmesi gereken satış geliri ise X (YTL) = ( 20.000 + 15.000 ) / ( 0.50 ) = 70.000 YTL dir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13

5.3 Kar Diyagramı Karı, satış gelirleri eksi toplam maliyetler yazacağımız yerde, toplam katkı marjı eksi sabit maliyetler şeklinde de yazabiliriz. Toplam katkı marjı birim katkı marjı ile satış miktarının çarpımına eşit olduğundan şöyle bir kar fonksiyonu kurulabilir: K = Birim katkı marjı x Satış Miktarı Sabit Maliyetler Örneğimizdeki rakamlarla ifade edersek, Kar Fonksiyonu : K = 5X 20.000 olur. Buradaki X satış miktarını göstermektedir. Bu eşitlik, satış hacmi ile kar arasındaki ilişkiyi gösterir ve kar fonksiyonu olarak isimlendirilir. Bu denklemin grafiğine ise kar diyagramı adı verilir. Şekil 2, örneğimiz verilerine göre çizilen kar diyagramıdır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14

5.3 Kar Diyagramı YTL 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 - -5.000-10.000-15.000-20.000-25.000 Kar Diyagramı K = 5X- 20.000-5.000 0 2 4 6 8 Satış Miktarı (bin birim) Kar Şekil 2: Kar Diyagramı ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15

5.4 Güven Marjı Oranı Đşletmenin zarar bölgesine düşmesi için gerçek satışlarında ne kadar azalma olması gerektiğini gösteren orana güven marjı oranı denir ve bu oran şöyle hesaplanır. Güven marjı oranı = (Gerçek satış miktarı Kara başlama noktası) / (Gerçek satış miktarı) Örneğin kara başlama noktası 4.000 birim olan işletmenin, gerçek satış düzeyi 5.000 birim ise güven marjı oranı %20 dir. Gerçek satış miktarı 4.200 birim olsa idi güven marjı oranı yaklaşık %5 olacaktı. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16

5.4 Güven Marjı Oranı Bir işletmenin sabit maliyetleri ve katkı marjı oranı yüksek, fakat güven marjı oranı düşük ise bu işletme sabit maliyetlerini azaltmaya ve/veya satış miktarını arttırmaya çalışmalıdır. Buna karşılık hem katkı marjı oranı hem de güven marjı oranı düşük ise, katkı marjı oranını arttıracak önlemler (satış fiyatını arttırmaya ve/veya değişken maliyetleri azaltma) üzerinde durulmalıdır. Sabit maliyetlerin olanakların elverdiği en düşük düzeyde tutulması her zaman yararlıdır. Zira sabit maliyetler ne kadar düşük olursa, kara başlama noktasına o kadar çabuk ulaşılır ve güven marjı oranı o kadar yüksek olur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17

5.5 Satış Karışımı ve Kar Planlaması Birden fazla malın belli bir satış karışımına göre satılmaları halinde kar planlamasında kullanılacak formül şöyle olur. X = ( Sabit Maliyetler + Amaçlanan Kar ) / Ortalama katkı marjı Buradaki X iki maldan satılması gereken miktarların toplamı olup, daha sonra malların satış karışım yüzdeleri ile çarpılarak, her maldan satılması gereken miktarlar bulunacaktır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18

5.5 Satış Karışımı ve Kar Planlaması Đki mal üreten bir işletmede bu malların satış fiyatlarının ve birim başına değişken maliyetlerinin şöyle olduğunu varsayalım. Satış Fiyatı A Malı B Malı 100 YTL 80 YTL Birim Değişken Maliyet 50 YTL 40 YTL Birim Katkı Marjı 50 YTL 40 YTL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19

5.5 Satış Karışımı ve Kar Planlaması Bu işletmenin planlanmış satış karışımı 8A 2B olsun. Yeni satılan mal birimlerinin 0,80 i A malı, 0,20 si B malından oluşsun. Đşletmenin yıllık sabit giderlerinin ise 960.000 YTL olduğunu kabul edelim. Đşletme sadece A malı üretip satsaydı kara başlama noktası 19.200 birim A malı olurdu. Sadece B malı sattığı takdirde ise kara başlayabilmek için 24.000 birim B malı satması gerekirdi. Ortalama katkı marjı= (50x0,80) + (40 x 0,20) = 48 YTL dir. 960.000 YTL / 48 YTL = 20.000 birim satmak gerekir. Bunun % 80 i A malı %20 si ise B malından oluştuğundan işletmenin kara başlaması için 16.000 birim A malı, 4.000 birim B malı satması gerektiği belirlenmiş olur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20

5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi Bir işletmeye açık iki teknoloji seçeneğinin ve bunların maliyet yapılarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. A Teknolojisi (Emek B Teknolojisi Yoğun) (Sermaye Yoğun) Yıllık Sabit Maliyet 100.000 YTL 500.000 YTL Birim Değişken Maliyet 4 YTL 2 YTL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21

5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi Üretilecek malın satış fiyatı 6 YTL olsun. Her iki teknolojinin de toplam üretim kapasitesinin yılda 1,000,000 birim olduğunu varsayalım. Bu verilerle iki teknolojinin kara başlama noktalarını şöyle hesaplayabiliriz. A Teknolojisi = 100,000 / (6-4) = 50,000 birim B Teknolojisi = 500,000 / (6-2) = 125,000 birim Görülüyor ki emek-yoğun teknolojide kara başlama noktası çok daha düşüktür. Ancak sadece bu kadarlık bilgi ile A teknolojisinin daha iyi olduğu söylenemez. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22

Yıllık Karlar: A Teknolojisi 5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi (6-4) (1,000,000) 100,000=1,900,000 YTL B Teknolojisi (6-2) (1,000,000)-500,000=3,500,000 YTL Maksimum kapasitede çalışmada yani satışlar 1 milyon birim olduğunda bu kez sermaye-yoğun B teknolojisinin çok daha karlı olduğu ortaya çıkmış bulunuyor. Şu halde her iki teknolojinin karlarının birbirine eşitlendiği bir başa baş satış düzeyi var demektir. X le gösterebileceğimiz bu satış miktarını, iki teknolojinin kar fonksiyonlarını birbirine eşitleyerek şöyle hesaplayabiliriz: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23

5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi Satışlar (bin birim) A Teknolojisi Emek Yoğun, Maliyet (YTL) B Teknolojisi Sermaye Yoğun, Maliyet(YTL) Satış Geliri(YTL) A Teknolojisi Emek Yoğun (Kar, YTL) B Teknolojisi Sermaye Yoğun (Kar, YTL) 100 500.000 700.000 600.000 100.000-100.000 200 900.000 900.000 1.200.000 300.000 300.000 300 1.300.000 1.100.000 1.800.000 500.000 700.000 400 1.700.000 1.300.000 2.400.000 700.000 1.100.000 500 2.100.000 1.500.000 3.000.000 900.000 1.500.000 600 2.500.000 1.700.000 3.600.000 1.100.000 1.900.000 700 2.900.000 1.900.000 4.200.000 1.300.000 2.300.000 800 3.300.000 2.100.000 4.800.000 1.500.000 2.700.000 900 3.700.000 2.300.000 5.400.000 1.700.000 3.100.000 1000 4.100.000 2.500.000 6.000.000 1.900.000 3.500.000 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24

5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi Emek-Yoğun ve Sermaye Yoğun Teknolojilerin Kar Diyagramları 4.000.000 3.500.000 Kar (B)=4X-500.000 YTL 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 Kar (A)=2X-100.000 - -500.000 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 Satışlar (bin birim) A Teknolojisi Emek Yoğun (Kar) B Teknolojisi Sermaye Yoğun (Kar) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25

5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi (6-4)X-100,000=(6-2)X-500,000 400,000 = 2 X X = 200,000 birim ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26

5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi Teknoloji seçimi, beklenen satış düzeyinden etkilenir. Yöneticiler yıllık satışların 200,000 birimden fazla olacağını tahmin ediyorlarsa, sermaye yoğun B teknolojisine eğilim göstereceklerdir. Örneğin en olası satış düzeyi 300,000 birim tahmin ediliyorsa B teknolojisi daha yüksek kar sağlayacak, fakat güven marjı oranı aşağıda gösterildiği gibi A teknolojisinin güven marjı oranından daha düşük olacaktır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27

A Teknolojisinde 5.6 Üretim Teknolojisi Seçimi Güven Marjı Oranı = 300,000-50,000 / 300,000 = %83,33 B Teknolojisinde Güven Marjı Oranı = 300,000-125,000/300,000= %58,33 Teknoloji tercihi yapılırken satışların olasılık dağılımlarının sadece beklenen değerine değil tümüne bakmak gerekir. Söz konusu dağılımın standart sapması yüksek ise zarar olasılığı artacağından yöneticiler daha az riskli teknolojiyi tercih edebilirler. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28

GEÇERLĐ MALĐYETLER VE ĐŞLETME KARARLARI Karar verme, yöneticinin açık seçenekler arasından seçim yapması demektir. Karar seçenekleri çoğunlukla geçerli maliyetlere göre değerlendirilir. Bir maliyetin herhangi bir kararda geçerli olabilmesi, yeni verilecek kararı etkileyebilmesi için, gelecekte gerçekleşeceği beklenen bir maliyet olması ve seçenekler arasında farklı olması gerekir. Gelecekte katlanılacak olan ve seçenekler arasında farklı olan maliyet geçerli maliyettir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29

5.7 Atıl Kapasite Varken, Özel Bir Siparişin Kabulü Hakkında Karar Verilmesi XYZ işletmesi tükenmez kalem üretimi yapmaktadır. Đşletmenin pratik kapasitesi yılda 110 000 kalemdir. Pazar araştırmaları gelecek yıl en çok 80.000 kalem satılabileceğini göstermektedir. Mamulle ilgili temel veriler şöyledir: Satış fiyatı 1500 TL/Birim Değişken Üretim Maliyeti 600 TL/Birim Değişken Satış Maliyetleri 100 TL/Birim Sabit Üretim Maliyetleri 24 Milyon TL /yıl Sabit Satış Maliyetleri 12 Milyon TL/yıl ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30

5.7 Atıl Kapasite Varken, Özel Bir Siparişin Kabülü Hakkında Karar Verilmesi Đşletme bu verilere dayanarak bir kalemin 80.000 birimlik çalışma kapasitesindeki tam maliyetinişöyle hesaplamıştır: Üretim Maliyeti: Değişken Satış Maliyeti Birim Maliyet 600 TL Sabit 300 TL (24 Milyon TL/ 80000) Değişken 900 TL 100 TL Sabit 150 TL (12 Milyon TL/ 80000) Toplam Maliyet 250 TL 1150 TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31

5.7 Atıl Kapasite Varken, Özel Bir Siparişin Kabulü Hakkında Karar Verilmesi Böylece birim başına 350 TL (1500-1150), 80.000 birimlik satış düzeyinde de 28 milyon TL ( 350 TL x 80.000) kar yapılacağı öngörülmektedir. Bütçe onaylanmak üzereyken bir büyük mağaza 850 TL den verdiği takdirde 20.000 adet kalem almak istediğini bildirmiştir. Satış müdürü, önerilen fiyat bırakın tam maliyeti (1150 TL), tam üretim maliyetini bile (900 TL) karşılamadığı için siparişin reddedilmesi gerektiği düşüncesindedir. Acaba sipariş geri mi çevrilmeli yoksa kabul mü edilmelidir? ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32

5.7 Atıl Kapasite Varken, Özel Bir Siparişin Kabulü Hakkında Karar Verilmesi Bu sorunun yanıtı, geçerli maliyetlerin doğru olarak saptanmasına bağlıdır. Kolayca görülür ki, sabit üretim maliyetleri ile sabit satış maliyetlerinin yıllık tutarları verilecek karardan etkilenmeyecektir. Geçerli maliyetler değişken üretim ve satış maliyetlerinden ibarettir. Bunların ise birim başına tutarı 700 TL (600+100) olup, önerilen satış fiyatından 150 TL daha azdır. Şu halde işletme bu özel siparişi kabul ederse gelecek yılın karı 3 milyon TL (150 TL X 20.000) fazla olacak, yani 31 milyon TL ye ulaşacaktır. Bu durum Tablo 5 de gösterilmektedir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33

5.7 Atıl Kapasite Varken, Özel Bir Siparişin Kabulü Hakkında Karar Verilmesi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34

5.8 Birden Çok Ürün Üreten Đşletmelerde, Bir Ürünün Üretiminde Son Verilmesi Varsayalım ki bir işletme üç ürün (A, B, C) üretmektedir. Bunlardan C ürününden zarar edilmektedir. Aşağıda söz konusu işletmenin gelir tablosu görülmektedir. Đşletme için sadece iki alternatif olduğunu kabul edelim: C nin üretimine son verip, sadece A ve B üretmek veya C nin üretimine devam etmek. Ayrıca verilecek kararın duran varlıklarda bir değişmeye sebep olmayacağını da varsayalım. Bu konuda verilecek karara yardımcı olmak üzere aşağıdaki gibi bir tablo düzenlenmektedir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35

5.8 Birden Çok Ürün Üreten Đşletmelerde, Bir Ürünün Üretiminde Son Verilmesi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36

5.8 Birden Çok Ürün Üreten Đşletmelerde, Bir Ürünün Üretiminde Son Verilmesi Edilmesi C malının üretimi durdurma kararını verirsek 10 Milyon TL tasarruf etmek için 25 Milyon TL lık bir fedakarlık yapmış oluruz ki, bu karar toplam net karımızı 15 Milyon TL azaltmış olur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37

5.9 Yenileme Kararları Birçok işletme zaman zaman mevcut makine ve tesislerini yenileriyle değiştirme kararıyla karşı karşıya kalır. Đkame ya da yenileme kararı denilen bu tür hallerde geçerli maliyetlerin neler olduğu ve kararın nasıl verilmesi gerektiği konusu işlenecektir. Varsayalım ki, satın alma fiyatı 240 milyon TL olan ve 2/3 ü amorti edilmiş bulunan bir makinamız vardır. Sabit paylarla amortisman yöntemi uygulandığından makinanın bugünkü defter değeri 80 milyon TL dir. Bu makinanın 4 yıl daha kullanılabileceği düşünülmektedir. Makinanın bugün 8 milyon olan hurda satış değeri, 4 yıl sonra sıfıra inecektir. Öte yandan yıllık işletme maliyetlerini çok önemli miktarda azaltan yeni bir makinanın teklif edildiğini düşünelim. Bu yeni makine 120 milyon TL ye alınabilecektir ve 4 yıllık ömrü sonunda hurda değeri sıfır olacaktır. Yeni makina işletmenin 200 milyon TL olan yıllık gelirini değiştirmeyecek, yıllık işletme maliyetlerini ise 160 milyon TL den 112 milyon TL ye indirecektir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38

5.9 Yenileme Kararları Böyle bir durumda bir çok yönetici ve muhasebeci yeni makinanın satın alınmasını istemeyecektir. Zira eski makinanın defter değeri 80 milyon liradır ve bugün satıldığında ise sadece 8 milyon TL edecektir. Dolayısıyla satıştan doğan zarar 72 Milyon olacaktır. Oysaki eski makine kullanılmaya devam edilirse 80 Milyon liralık değeri önümüzdeki 4 yıl boyunca her yıl 20 milyon TL si amorti edilerek 4. yıl sonunda sıfıra inmiş olacaktır. Bu düşünce şekli doğru değildir. Zira, geçerli maliyet tarifine göre duran varlıkların defter değerleri geçersizdir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39

5.9 Yenileme Kararları Aşağıda geçerli ve geçerli olmayan maliyetler açıklanmıştır: 1. Eski makinanın defter kıymeti batık maliyet olduğundan geçersizdir. Zira geçmişte katlanılmış bir maliyettir. 2. Eski makinanın bugünkü satış değeri geçerlidir. 3. Satıştan doğan kar ve zarar kalem 1 ve 2 nin farkıdır. Dolayısıyla geçerli bir rakam olan hurda değerle, geçersiz bir rakam olan defter değerinin anlamsız bir karışımıdır. Herbirini ayrı ayrı düşünmek gerekir. 4. Yeni makinanın maliyeti geçerlidir. 5. Yıllık işletme maliyetleri geçerlidir. Tablo 8 de iki alternatifin karşılaştırılmasında esas alınan hesap dönemi eski ve yeni makinaların ekonomik ömrü olan 4 yıldır. Tablonun incelenmesi ile çıkan sonuçlarşunlardır: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40

5.9 Yenileme Kararları ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41

5,9 Yenileme Kararları a) Satış gelirleri her iki seçenekte de 200 milyon, 4 yılda 800 milyon olduğundan karar için geçerli bir rakam değildir. b) Eski makinanın defter değeri alternatifler arasında farklı olmadığı için ve zaten geçmişte katlanılan bir maliyet olduğu için geçersiz bir rakamdır. c) Eski makinanın bugünkü satış değeri geçerli bir rakamdır. d) Yıllık işletme maliyetlerinin 4 yıllık tutar yine gelecekte gerçekleştiği ve her bir alternatif için farklı olduğundan geçerli maliyettir. e) Yeni makinanın satın alma bedeli beklenen bir harcama olduğundan ve sadece yenileme halinde ödenecek olduğundan geçerli maliyettir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42