.Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri PED ATR K AC LLER Sempozyum Dizisi No: 57 Nisan 2007; s. 147-161 Çocuklarda Akut Zehirlenmeler Uz. Dr. Dolly Yafet Aji Dünyada 5 yafl alt kazalar n %7 sini zehirlenmeler oluflturmaktad r. Geliflmifl ülkelerde çocuk ölümlerinin % 2 si, geliflmekte olan ülkelerde ise %5 inden fazlas zehirlenmelere ba l d r (1). Yurdumuzda çocukluk ça zehirlenmeleriyle ilgili çok say da araflt rma yap lm flt r; ancak, bunlar n hepsi de bölgesel niteliktedir (2-10). 1997 y l nda Türkiye genelini kapsayan bir çal flma yap lm fl olup, yurdumuzun her bölgesinden toplam 38 sa l k kurulufluna 1 y l içinde zehirlenme nedeniyle baflvuran 5077 çocuk incelenmifltir (11). Bu çal flmada, zehirlenme nedenleri s ras yla: ilâçlar ( %43.4), besin ve bitkiler (%21.8), insektisit ve pestisitler (%8.5), karbon monoksit (%8), temizlik maddeleri (%7.2), hidrokarbonlar (%5.4), ve nedeni bilinmeyenlerdi (%5.7). lâç zehirlenmeleri aras nda ise en s k a r kesici, atefl düflürücü (%26.89) ve sinir sistemine etki edem ilâçlarla (%23.68) zehirlenmeler görülmüfltür (11). Zehirlenme toksik bir maddenin vücuda zarar verecek miktarda ve de iflik yollardan al nmas sonucu oluflan bir klinik tablodur. Zehirlenmeler: 1. Kaza 2. Anneden geçme 3. ntihar 4. Cinayet 5. Madde ba ml l 6. Doktor hatas 7. Uygun olmayan çevre koflullar sonucunda gerçekleflirler (12) 147
Dolly Yafet Aji Tablo I. Az miktarda al nd klar nda toksik etki yapmayan maddeler (12.15) Antasitler Antibiyotikler Baanyo köpü ü Deodoranlar Deterjanlar Difl macunu Gazete ka d Günefl kremi ve ya Kibrit Kil, oyun hamuru Kontraseptif haplar Kortikosteroidler Kozmetikler Kurflun ve tükenmez kalem Laksatifler Mum Mürekkep (sabit olmayan) Nemlenmeyi önleyici paketler Parfüm fiampuan, sabun Tatland r c lar Tebeflir Tütsü Vazelin Vitaminler (demir içermeyen) Zamk Zehirlenmeler akut ya da kronik olabilirler. Kronik zehirlenmeler çevre koflullar na ba l d r. Ör: kurflun, a r metal zehirlenmesi. Uzun süreli aspirin gibi ilâçlar n kullan lmas da kronik zehirlenmeye neden olur. Akut zehirlenmelerin %80-85 i bilinçsiz (kaza sonucu), %10-15 i ise bilinçli (intihar, cinayet, madde ba ml l ) olarak gerçekleflir (12,13). Kaza zehirlenmeleri süt çocu u ve oyun çocu u dönemindeki erkeklerde, bilinçli zehirlenmeler ise adolesan dönemindeki k zlarda daha fazla gözlenir (13,14,15). Zehirlenmifl çocuklar n %25 inde 1 y l içinde ikinci kez zehirlenme gerçekleflir (16). Zehirlenme yeri %90 dan fazla ev içidir ve etken tek bir maddedir (15,17). Zehirlenmelerin %60 ilâç d fl maddelerle gerçekleflir (15). Zehirlenmelerin %75 i t bbi giriflime gerek kalmaks z n iyileflirler, çünkü, al nan madde ya toksik de ildir ya da miktar yetersizdir (15). Tablo I de az miktarda al nd klar nda toksik etki yapmayan maddeler gösterilmifltir (12.15). Toksik maddeler vücuda en çok a z yoluyla (%76) girerler. Bunu solunum, deri, mukoza ve parenteral yollar izler (12,15). 148
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler Tan Zehirlenmelerde anamnez çok önemlidir. Bilinçli zehirlenmelerde anamnez almak güç hatta bazen olanaks zd r. Bu durumda, tan koyabilmek için önce zehirlenmeden kuflkulanmak gerekir. Afla daki koflullar n varl nda zehirlenme olas l düflünülmelidir (12). 1. Akut bafllang ç 2. Olgunun 1-5 yafl aras nda olmas 3. Eski zehirlenme ya da pika öyküsü 4. Çevresel ya da psikososyal sorunlar 5. Birden fazla organ sistemlerinin etkilenmesi 6. Bilinç de iflikli i 7. Bilmece gibi klinik tablo Zehirlenme anamnezinde afla daki noktalar önem tafl r (12,13,15) 1. Toksinin cinsi 2. Al nan miktar 3. Girifl yolu 4. Al n fl zaman 5. Önceden varolan hastal k veya ilâç kullan m 6. Klinik belirtilerin ortaya ç k fl ve ilerleyifl h z 7. Uygulanm fl olan tedaviler 8. Önceden zehirlenme öyküsü 9. Zehirlenme nedeni (kaza. ntihar) 10. Birlikte zehirlenmifl olabilecek kifliler 11. Zehirlenen kiflinin adres ve telefonu Al nan toksik maddenin kab n n getirilmesi, hasta kusmuflsa kusmu un getirilmesi yararl d r. Zehirlenmelerde klinik Zehirlenen olgular n ço unda klinik belirtiler 2-4 saat içinde ortaya ç kar. Salisilat, parasetamol, Amanita falloides, metil alkol gibi baz zehirlenmeler ise geç klinik belirti verirler Her zehirlenme olgusunda afla daki de erlendirmeler mutlaka yap lmal - 149
Dolly Yafet Aji Tablo II. Toksidromlar Sendrom Antikolinerjik Kolinerjik Ekstrapiramidal Hipermetabolik Narkotik Sempatomimetik Çekilme Zehirlenme Belladona Baz mantarlar Anthistaminikler Trisiklik antidepresanlar Skopolamin Organofosfat Karbamat Baz mantarlar Tütün Karadul örümce i Fenotiazin Haloperidol Metoklopramid Salisilat Baz fenoller Herbisitler Bütün narkotikler Propoksifen Eroin Amfetaminler Fensiklidin Kokain Fenilpropanolamin Metilfenidat Teofilin Kafein Alkol Barbitürat Benzodiazepin KES LMES Narkotik d r (12,13). 1. Yaflam belirtileri (solunum, nab z, kan bas nc ) 2. Bilinç durumu 3. Pupilla reaktivitesi 4. Kokular (cilt, nefes, kusmuk) 150
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler Tablo III. Zehirlenmelerle s k kar flan hastal klar Zehirlenme Etanol Parasetamol Aseton, teofilin Extasy Salisilat Ay r c tan Glikojen depo hastalo diopatik karaci er yetersizli i Diabetik ketoasidoz Febril konvülsiyon Pnömoni 5. Cilt rengi 6. Vücut s s 7. Nörolojik bulgular Zehirlenmelerin ço u kendilerine özgü baz belirti ve bulgular gösterirler. Bunlara toksidrom ad verilir (Tablo II). Baz zehirlenmeler s k görülen hastal klarla kar flabilirler (Tablo III) (18). Zehirlenmelerde laboratuar Laboratuar zehirlenmelerin tan ve tedavisinde önemli bir yere sahiptir. Afla da belirtilen analizlerin yap lmas yol göstericidir: 1. drar tahlili 2. Kan say m, sedimantasyon, p ht laflma testleri 3. Biyokimyasal testler 4. EKG, EEG, EMG 5. Radyolojik incelemeler a. Kemik grafileri (kurflun) b. Akci er grafisi (hidrokarbon) c. Direkt bat n grafisi (a r metal) 6. Toksik tarama (serum, idrar, d flk, mide s v s, saç, t rnak ve di er organlarda) Toksik tarama için en iyi örnek idrard r (15). Toksik taramalarda %30-50 yalanc negatf, %7 yalanc pozitif sonuç alma olas l vard r. Salisilat, demir, 151
Dolly Yafet Aji metanol, etilen glikol zehirlenmelerinde tedavi plan kan düzeylerine göre düzenlenir (15). Laboratuar sonuçlar n n beklenmesi tedaviyi asla geciktirmemelidir (ör: siyanid zehirlenmesi) (15). Zehirlenmelerde tedavi ilkeleri Zehirlenme nedeniyle getirilen bir hastada ilk tedavi vital belirtilere yönelik olmal, yani, solunum, dolafl m ve vücut s s n n normal olmas sa lanmal d r. fiok, disritmi, konvülsiyon tedavisi acilen yap lmal d r. Uyuflturucu alm fl olma olas l varsa, hastaya dekstroz ve nalokson verilmelidir. Zehirlenme tedavisinin aflamalar : 1. Toksik maddenin emiliminin engellenmesi 2. Antidot ile toksik etkinin ortadan kald r lmas 3. Toksik maddenin vücuttan at l m n n h zland r lmas 4. Semptomatik destek tedavisi Toksik maddenin emiliminin engellenmesi Her fleyden önce sa l k personeli toksik maddenin kendisine bulaflmas n engelleyecek önlemler almal d r. Toksik maddenin al n fl yoluna göre (12,15): 1. Transplasental: gebe bu maddelerden uzaklaflt r l r. 2. Anne sütü: anne bu maddelerden uzaklaflt r l r ya da anne sütü kesilir. 3. Göz: göz en az 10 dakika bol l k su ile y kan r. 4. Cilt: bulafl k giysiler ç kart l r, cilt bol su ve sabunla y kan r (organik fosfor, c va) 5. Rektal: ilk 30 dakika içinde lavman yap l r. 6. Parenteral ( s r k, sokma, enjeksiyon):yara temizlenir, a r giderilir, tetanoz afl s, buz, turnike uygulan r. 7. ntratekal: beyin omurilik s v s serum fizyolojik ile de ifltirilir. 8. Solunum: hasta aç k havaya ç kar l r, gerekirse oksijen solutulur. 9. Oral: gastrointestinal dekontaminasyon yöntemleri uygulan r. 152
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler Gastrointestinal dekontaminasyon yöntemleri Dekontaminasyonda toksinin al n fl zaman önemlidir çünkü ço u maddeler h zla emilirler. Genelde s v ilâçlar n ço u ilk 30 dakika içinde tamamen emilirler. Tablet gibi kat flekiller ise 1-2 saat içinde emilirler. Emilim gerçeklefltikten sonra dekontaminasyon uygulamak sadece hastay riske sokar ve yarar sa lamaz. Toksik olmayan bir madde al nd nda, s rf çocu a cayd r c etki yapmas için dekontaminasyon uygulamak ise çok yanl flt r. Bu yöntemler flunlard r: 1. Dilüsyon 2. Mide boflaltma A. Cerrahi B. Cerrahi d fl a. Kusturma b. Mide y kama 3. Aktif kömür 4. Katartikler 5. Barsak y kama Dilüsyon Sadece asit ve alkalilerle olan zehirlenmelerde uygulan r. Su veya süt, 15 ml/kg, en fazla 250 ml verilir (16). Mide boflaltma A. Cerrahi: Al nan ilâçlar ya da bitkiler kitle, bezoar oluflturmuflsa cerrahi ya da endoskopik giriflimler uygulan r. Disk piller, fazla miktardaki demir sülfat veya potasyum permanganant tabletler, yutulmufl uyuflturucu paketleri bu flekilde uzaklaflt r labilir (15,16) B. Cerrahi d fl : a. Kusturma: Zehirlenmelerin modern tedavisinde art k kusturma önerilmemektedir (19). 153
Dolly Yafet Aji Rutin olarak kullan lan tek emetik olan peka n n evlerde bulundurulmas na art k zehir dan flma merkezleri karfl d rlar (16). Son 20 y lda peka kullan m büyük ölçüde azalm flt r (13,15). Kusturucu olarak asla tuzlu su, sabun, apomorfin veya di er kusturucular kullan lmamal d r (16) peka sadece 30-60 dakika önce toksik maddenin al nm fl oldu u zehirlenmelerde doktor gözetiminde kullan labilir (16). Hasta önceden kusmuflsa asla verilmemelidir (16). peka santral ve periferik etkili bir kusturucudur. Verildikten 20-30 dakika sonra % 90-95 oran nda kusma gerçekleflir ve 1-2 saat içinde birkaç kez tekrarlar (15). peka 6 ayl ktan küçük bebeklere verilmez. Doz: 6-12 ay aras nda 10 ml, 1-12 yafl aras nda 15 ml ve 12 yafl ndan büyüklerde 30 ml dir. peka verildikten sonra hastaya 50-150 ml su verilmelidir. peka ile kusmada mide içeri inin en fazla % 30 u boflal r (16). Kusman n geç bafllamas ve çok etkili olmay fl nedeniyle zehirlenmelerde genel tedavi olarak kullan lmas art k önerilmemektedir. Kusturma asla 6 ayl ktan küçük bebeklerde asit alkali ve hidrokarbon zehirlenmelerinde, h zla nörolojik veya kardiovasküler belirtilere yol açan zehirlenmelerde, bilinç bozuklu u, koagülopati, gastrointestinal kanama, sivri cisimlerin yutulmufl olmas durumunda uygulanmamal d r (13,15,16). Aspirasyon, özofagus y rt lmas, kanama, su ve elektrolit dengesizli i, pnömotoraks, pnömomediasten, kafa içi kanama, ishal, merkezi sinir sistemi depresyonu kusturma komplikasyonlar n olufltururlar (13,16). b. Mide y kama: Y llarca kullan lm fl olmas na karfl n, objektif veriler sadece ince gastrik tüplerle y kama yap labilen küçük çocuklarda etkili olmad - n göstermifltir (15). Mide y kama zaman al r ve mide içeri inin ancak % 30 u uzaklaflt r labilir (16). Büyük çocuklarda özellikle hayat tehdit edecek miktarda ya da güvenilir antidotu olmayan güçlü toksinlerle olan zehirlenmelerde ilk 1 saat içinde yap lmas uygundur (20). 154
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler Mide y kama s ras nda hasta Trendelenburg pozisyonunda sol yan na yat r l r ve yafla uygun en genifl çapl sonda kullan l r. 3 yafl n alt ndakiler için 28 French, 3-12 yafl için 28-36 French, adolesanlar için 36-40 French sondalar uygundur (13). Küçük çocuklarda serum fizyolojik, büyük çocuk ve adolesanlarda musluk suyu kullan labilir. Su so uk olmamal d r. Her seferinde 15 ml/kg, adolesanda 200 ml ye kadar s v verilip geri çekilir. flleme gelen s v berrak olana kadar devam edilir (13). Asit, alkali ve hidrokarbon zehirlenmelerinde, koma, kovülsiyon, kanama riski durumlar nda mide y kanmamal d r. Aktif kömür Lokal antidottur. Son iki dekadda kullan m çok artm flt r. Aktif kömürün adsorbsiyon yüzeyi çok genifltir. Toksinleri adsorbe eder ve onlar n gastrointestinal sistemden emilimi engellenir (15). n vitro 10 g aktif kömür 1 g toksini ba lar. Ancak, bunu bilmek çok önemli de ildir çünkü al nm fl olan toksin miktar ço u zaman bilinmez (15). Doz 1-2 g/kg, maksimum 100 g d r (16). Pratik olarak çocu a 10-30 g, adolesan ve eriflkine 30-100 g verilir (15). Dörtte bir oran nda suland rarak verilmelidir (13). Ticari olarak su yada sorbitol ile kar fl k formlar vard r Tad n düzeltmek için tatland r c eklenebilir. Aktif kömür zehirlenmeden sonraki ilk 1 saat içinde verilmelidir. Uzun sal n ml ilâçlar al nm flsa süre 1 saati geçmifl olsa da verilebilir (1). Ciddi, hayat tehdit eden zehirlenmelerde ilk doz aktif kömürle ba lanamam fl toksinleri ya da enterohepatik, enterogastrik veya enteroenteral dolafl - ma u rayan toksinleri ba lamak için tekrar tekrar aktif kömür verilebilir (Tablo IV) (1,15,21). Bu durumda 2-6 saat aral klarla doz tekrarlan r (16). Büyük s - v kay plar ve dehidratasyonu önlemek için sadece ilk aktif kömür dozu ile birlikte katartik verilir. Aktif kömüre ba lanmak için toksinin düflük da l m hacmi ve proteinlere düflük ba lanma kapasitesi göstermesi ideald r. Aktif kömür konstipasyona neden olabilir, barsak obstrüksiyonu ve perforasyonuna yol açabilir (18). Aktif kömür alan hastalar n % 25 inde bir kez kus- 155
Dolly Yafet Aji Tablo IV. Tekrarlayan dozlarda aktif kömür verilmesinin yararl oldu u zehirlenmeler (1,2) Amanita falloides Barbitürat Dapson Digoksin Fenil butazon Fenitoin Geç sal nan ilâçlar Karbamazepin Kinin Piroksikam Salisilat Teofilin ma görülür. Aspirasyon normal kusmuk aspirasyonundan daha tehlikeli de- ildir. Nazogastrik tüple verildi inde ise tüpün do ru yerde oldu undan emin olmal d r, zira, do rudan akci erlere verilmesi çok tehlikelidir (15). Baz toksinler aktif kömüre ba lanmazlar (1,15): A r metaller, demir, lityum, hidrokarbonlar, siyanid, metanol, etanol, etilen glikol, asitler, alkaliler, DDT, esansiyel ya lar bunlara örnektirler. Hastada ileus, mekanik obstrüksiyon varsa veya endoskopi uygulanacaksa aktif kömür verilmemelidir (13). Katartikler Toksin ile aktif kömür kompleksinin uzaklaflt r lmas n h zland rmak amac ile verilirler, ancak, bunun yararl oldu unu gösteren herhangi bir kan t yoktur (15). Günümüzde kullan lmalar, özellikle çocuklarda, pek önerilmemektedir (16). En çok kullan lan katartikler (15): 1. Sorbitol: en yüksek doz 1 g/kg 2. Magnezyum sülfat: en yüksek doz 250 mg/kg 3. Magnezyum sitrat: en yüksek doz 250 mg/kg Katartiklerin kontrendikasyonlar paralitik ileus, gastroenterit, abdominal travma, barsak obstrüksiyonu ve böbrek yetersizli idir (13). Komplikasyonlar ise su ve elektrolit dengesizli i, afl r su kayb, hiperozmolarite ve abdominal kramplard r (13). 156
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler Barsak y kama Mideye büyük miktarda polietilen glikol elektrolit solüsyonu (Colyte, GoLYTELY) verilerek barsaklar n y kanmas d r (15). 25-30 ml/kg/ saat dozda verilir ve 6-8 saat içinde rektal ak nt berrak hale gelir (13,18). Bu yöntemin yarar tart flmal d r (16). Demir gibi yavafl emilen ya da yavafl sal nan preparatlar n ortadan kald r lmas nda ya da metaller, lityum, afl r yüksek doz toksinlerle zehirlenmelerde veya canl ambalajlarda (yutucular) kullan l r. Uygun olan durumlarda aktif kömürle beraber uygulanmal d r. Küçük çocuklarda su ve elektrolit dengesizli ine neden oldu undan dikkatli uygulanmal d r (15). Paralitik ileus, mekanik obstrüksiyonda uygulanmamal d r. Antidotlar Belirli toksinleri çeflitli biyokimyasal yollarla zarars z hale getiren maddelerdir. Zehirlenmelerde kullan labilecek antidotlar Tablo V de gösterilmifltir. Toksik maddenin vücuttan at l m n n h zland r lmas Giriflimsel ve riskli olan bu yöntemler k s tl say da toksinlerle olan zehirlenmelerde kullan l r. Önkoflulu toksinin proteine s k ba lanmam fl olmas ve da l m hamc n n küçük olmas d r (Vd<1 L/Kg) (15,16,18). a) Diürez: Birçok toksinler için böbrek klirensi idrar hamc ile orant l de ildir. Yani diürez tek bafl na toksin at l m n artt rmaz (15) Ayr ca s v. yüklenmesine neden olur ve tehlikeli olabilir (18). ntravenöz bikarbonat vererek idrar ph n n 8 e yükseltilmesini amaçlayan alkali diürez ise salisilat, fenobarbital gibi zay f asitlerin at l m n h zland r r (15,18). Bu amaçla 3-4 saat içinde 1-2 meq/kg sodyum bikarbonat verilir. Hipopotasemi geliflmemesine dikkat etmelidir. Böbrek yetersizli i, akci er ödemi geliflirse hemodializ, hemoperfüzyon gibi yöntemlerin kullan lmas gerekir (16). Buna karfl l k, zay f bazlar n at l m n artt rmak için idrar asidifiye etmenin klinik yarar yoktur (15). 157
Dolly Yafet Aji Tablo V. Antidotlar Antidot N-asetil sistein Atropin BAL Benzotropin Siyanid antidot kiti Desferoksamin Digoksin spesifik Fab (Digibind) DMSA Difenhidramin EDTA, kalsiyum Etanol Fomepizol Glukagon Metilen mavisi Nalokson Fizostigmin Oksijen Penisilin Pralidoksim Piridoksin Propanolol Silibinin Zehirlenme Asetaminofen Karbon tetraklorid Kloroform Organofosfat Karbamat Pestisit Muskarin As, Hg, Di er metaller Akut distonik reaksiyon Siyanid Hidrojen sülfit Fe Dijital Pb, Hg, As Ekstrapiramidal semptomlar Distonik reaksiyo nlar Allerjik reaksiyonlar Pb, Mn, Ni, Zn, Cr Metanol, etilen glikol Etilen glikol Metanol Beta bloker Ca kanal blokeri Hipoglisemikler Methemoglobinemi Narkotikler Antikolinerjikler CO Amanita falloides Organofosfat nsektisitler INH Gyromitra cinsi mantar Etilen glikol Tiroksin Amanita falloides 158
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler b) Diyaliz Baz zehirlenmelerde hemodiyaliz ve periton diyalizi baflar ile kullan lm flt r. Diyalizin etkili olabilmesi için toksinin düflük molekül a rl kl ve suda eriyebilirli inin yüksek olmas gerekir (18). Küçük çocuklarda periton diyalizinin uygulanmas daha kolayd r ve yeterli olabilir. Hemodiyaliz ise toksinleri ortadan kald rmada daha etkilidir (15). Diyalizin riskleri ve zorluklar vard r. Metanol, etilen glikol, yüksek dozda al nm fl salisilat, teofilin, ayr ca asetaminofen, arsenik, bromür, kloralhidrat, etanol, lityum zehirlenmelerinde diyaliz yararl d r (15). Alkalinizasyon ve diyaliz uygulanacak hastalar n dehidrate olmamalar gerekir. Dehidrate iseler önce 10-20 ml/kg serum fizyolojik verilmeli, ard ndan idrar ak m 2-3 ml/kg olacak flekilde s v verilmelidir (16). c) Hemoperfüzyon Bu diyaliz tekni inde kan aktif kömür veya reçine kartuflundan geçirilir. Düflük suda eriyebilirlik özelli i olan toksinlerle daha etkilidir (18). Yüksek doz salisilat, teofilin, karbamazepin, barbitürat, Amanita falloides zehirlenmelerinde baflar ile kullan lm flt r (15,18). Riskli oldu undan küçük çocuklarda ender olarak kullan l r. d) Hemofiltrasyon Aminoglikozit, teofilin, demir, lityum gibi yüksek molekül a rl kl toksinlerin uzaklaflt r lmas nda etkilidir (18). e) Plasmaferez f) Kan de iflimi g) Serum fizyolojik ile beyin omurilik s v s n n de ifltirilmesi kullan lan di er yöntemlerdir (20). Semptomatik destek tedavi 1. Solunum deste i 2. Dolafl m deste i ve flok tedavisi 3. Konvülsiyonlar n önlenmesi ve tedavisi 4. Normal vücut s s n n sa lanmas 159
Dolly Yafet Aji 5. Su-elektrolit ve asit baz dengesinin sa lanmas 6. Akut böbrek yetersizli inin tedavisi 7. Karaci er yetersizli inin tedavisi 8. Beyin ödeminin önlenmesi ve tedavisi 9. Beslenmenin düzenlenmesi 10. Enfeksiyonlar n önlenmesi ve tedavisi 11. Analjeziklerin uygulanmas 12. Anaflaksinin önlenmesi ve tedavisi 13. Psikiyatrik konsültasyon 14. Taburcu edilme zaman n n belirlenmesi Zehirlenmelerin önlenmesi ve erken tedavisi iyi bir e itimle sa lanabilir. Her sa lam çocuk muayenesi sonras nda aile ve bak c lar zehirlenmeler konusunda e itilmelidirler. Bu kifliler riskler konusunda bilgilendirilmeli, çocu u zehirlenmeden korumak için çevresinin nas l düzenlenece i anlat lmal ve zehirlenme durumunda morbidite ve mortaliteyi azaltmak için ne yap lmas gerekti i ö retilmelidir (13). Zehirlenmelerin önlenmesine yönelik haz rlanacak bir broflürün ailelere alt nc ay kontrolünde verilmesi büyük yarar sa layacakt r (16). KAYNAKLAR 1. Jepsen F, Ryan M. Poisoning in children. Current Pediatrics 2005:15:563-8 2. Ertekin V, Alt nkaynak, S, Alp H, Yi it H. Çocukluk ça nda zehirlenmeler. So n üç y ldaki vakalar n de erlendirilmesi. Çocuk Dergisi 2001; 1: 104-9 3. Orbak Z, Selimo lu MA, Alp H,. Erzurum bölgesinde çocuklarda zehirlenme olgular n n de erlendirilmesi. Çocuk Sa ve Hast Der.1996;39:497-504. 4. Ç tak A, Sosyal DM, Y ld r m A ve ark. Çocukluk yafl grubu zehirlenmelerinde tehlikeli de iflim. Çocuk Dergisi 2002; 2:116-120 5. Çam H, K ray E, Tafltan Y, Özhan H. stanbul üniversitesi, Cerrahpafla t p fakültesi, cocuk sa l ve hastal klar anabilim dal acil servisinde izlenen zehirlenme olgular. Türk Pediatri Arflivi 2003; 38: 233-9 6. Öner N, nan M, Vatansever Ü ve ark. Trakya bölgesinde çocuklarda görülen zehirlenmeler. Türk Pediatri Arflivi 2004: 39:25-20. 7. And ran N, Sar kayalar F. Hacettepe üniversitesi hsan Do ramac çocuk hastanesinde son alt y lda izlenen akut zehirlenme vakalar. Katk Pediatri Dergisi 2001; 22:396-408. 8. Hallaç K, Poyrazo lu MH, Ayd n K ve ark. Çocukluk ça zehirlenmeleri: son 10 y l n de erlendirilmesi. st Çocuk Kl Der 1996; 31: 337-9 9. Akbay-Öztürk Y, Uçar B. Eskiflehir bölgesinde çocukluk ça zehirlenmelerinin retrospktif de erlendirilmesi. Çocuk Sa ve Hast Der 2003; 46:103-13 10. Aji DY, Keskin S, tler Ö. Ü Cerrahpafla t p fakültesi çocuk sa l ve hastal klar anabilim dal acil biriminde izlenen zehirlenmelerin de erlendirilmesi. Türk Pediatri Arflivi 1998; 33: 148-53. 11. Aji DY, lter Ö. Türkiye?de çocuk zehirlenmeleri. Türk Pediatri Arflivi 1998; 33:154-8. 160
Çocuklarda Akut Zehirlenmeler 12. Ar soy N, Aji DY. Zehirlenmeler. çinde: Onat T.(ed). Çocuk sa l ve hastal klar. 1 ci bas m. stanbul: Eksen yay nlar 1996:1037-1055. 13. Sachdev A, Khilnani P. Poisoning in children- management. n: Khilnani P (ed). Practical approach to pediatric intensive care. New Delhi: Jaypee Brothers Med Pub 2004: 565-571. 14. Aji DY. Zehirlenmeler. st Çocuk Kl Der 1993;28:85-100. 15. Rodgers Jr GG, Matyunals NJ. Poionings: drugs, chemicals and plants. In:Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB (eds). Nelson textbook of pediatrcs. 17th ed. Philadelphia: Saunders, 2004: 2362-2375. 16. Dart RC, Rumack BH. Poisoning. n: Hay WW, Levin MJ, Sondheimer JM, Deterding RR (eds).current pediatric diagnosis and treatment. 18th ed.ny:mc Graw-Hill 2007:335-360. 17. Meredith T. Epidemiology of poisoning. Medicine 1999; 27:1-3. 18. Riordan M, Rylance G, Berry K. Poisoning in children 1: General management. Arch Dis Child 2002; 87: 392-396. 19. Krenzelok EP, Mc Guigan M., Lheur P. Position statement: Ipecac syrup. American Academy of Clinical Toxicology; European Association of Poisons Centres and Clinical Toxicologists. Clin Toxicol 1997; 35:699-709. 20. Osterhoudt KC, Wiley JF. Zehirlenmeler. çinde:selbst SM, Cronan K (eds) Adal E (çeviri ed) Peditrik acilin s rlar. st: Nobel matbaac l k 2004: 215-35. 21. Vale JA, Krenzelok EP, Barceloux GD. Position statement and practice guidelines on the use of multidose activated charcoal in the treatment of acute poisoning. American Academy of Clinical Toxicology; European Association of Poisons Centre and Clinical Toxicologists. Clin Toxicol 1997; 35:721-41. 161