HEDEFLER İÇİNDEKİLER AFETLERDE BÜTÜNLEŞİK SİSTEMLER KGHS AFAD-TDVM TAFOM Kitle Tabanlı Analiz ve İleri Görüntü İşleme Yazılımı Projesi TABB Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı AFAD Lojistik Merkezleri Yönetim Sistemi Projesi AFAD Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi YUVAM AFAD Mobil Deprem Uygulaması İSMEP AFET HABERLEŞMESİ Doç. Dr. Bülent ÇAVUŞOĞLU Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Afetler için Türkiye'deki sorumlu kuruluşlar tarafından yürütülmekte olan çeşitli projeler ile bu projelerin amaçları ve hedefleri hakkında bilgi sahibi olacaksınız. ÜNİTE ÜNİTE 13 13
GİRİŞ Afet durumlarında, haberleşmeye ve bütünleşik sistemlere yoğun bir şekilde ihtiyaç duyulmaktadır. Hem afet öncesi hem afet esnasında hem de afet sonrasında halkın bilgilendirilmesi, yardımların doğru ve hızlı bir şekilde ulaştırılabilmesi, afet bölgesi ile ilgili tam ve doğru bilgi alınabilmesi, afetten zarar gören veya zarar görme ihtimali olan kişilerin yönlendirilebilmesi için, bütünleşik sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Afet esnasında tek bir sistemle bütün haberleşmeleri ve işlemleri sağlama temeline dayalı olmayan ve birçok unsurun entegre edilebildiği bütünleşik sistemler, doğru ve kesintisiz bilgi paylaşımı için gereklidir. Bu bölümde, Türkiye de özellikle AFAD ın öncülüğünde geliştirilmekte olan bütünleşik ve afete yönelik projeler tanıtılarak işlevlerinin anlaşılması sağlanmış olacaktır. Bu projelerden, Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi Projesi (KGHS), AFAD Türkiye Deprem Veri Merkezi Projesi (AFAD-TDVM), Türkiye Afet Operasyon Merkezi Projesi (TAFOM), Kitle Tabanlı Analiz ve İleri Görüntü İşleme Yazılımı Projesi, Türkiye Afet Bilgi Bankası Projesi (TABB), Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı AFAD Lojistik Merkezleri Yönetim Sistemi Projesi, AFAD Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi Projesi, Yerleşime Uygunluk Sınırlarının ve Afete Maruz Bölgelerin Takibi Projesi (YUVAM) ve AFAD Mobil Deprem Uygulamasına yer verilecektir. Ayrıca, İstanbul da özel olarak yürütülmekte olan İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP), yine bu bölümde tanıtılacaktır. Afetlerde kesintisiz ve güvenli haberleşme, hayati bir öneme sahiptir. KESİNTİSİZ VE GÜVENLİ HABERLEŞME SİSTEMİ PROJESİ (KGHS) Büyük afetlerde ve acil durumlarda altyapı hasarları ve kullanım yoğunluğu gibi nedenler ile haberleşme yoğun olarak kesintiye uğramaktadır. Afet ve acil durumlarda haberleşme kesintisinin olmaması çok önemlidir. Afetin her aşamasında haberleşmeye ciddi ihtiyaç duyulmaktadır. KGHS projesinde, afet sonucunda altyapıda oluşabilecek aksamalar sonucu haberleşme kesintilerin olma ihtimalleri düşünülerek farklı teknoloji alternatifleri kullanılmıştır. Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Eylem Planı 2010-2023 çerçevesinde, afet anında iletişimin zorunlu olduğu birimlerin güvenli ve sürdürebilir haberleşmelerini sağlayacak sistemi hayata geçirmek için AFAD tarafından Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi (KGHS) Projesi yürütülmektedir. Bu proje ile amaçlananlar, özellikle afet ve acil durumlar ile savaş ve seferberlik hâlinde; Klasik haberleşme sistemlerinin kesintiye uğraması halinde, kamu kurumları arasında sürdürülebilir iletişimin sağlanması, Afet ve acil durumlara yönelik bilgi sistemlerinin kesintisiz bir şekilde çalışmasının sağlanması, Haber alma ve yayma sistemi, ikaz ve alarm sistemi, erken uyarı sistemleri ve benzeri sistemlere, kesintisiz ve güvenli iletişim altyapısının sağlanması, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Afet ve acil durumlarda görev alacak kurum ve kuruluşların koordineli bir şekilde görevlerini yerine getirmesi için ses haberleşmesinin sağlanması Afet ve acil durum haberleri ile düşman saldırısı, radyoaktif serpinti ve kimyasal gaz saldırısı, meteorolojik afetler, toprak kayması, baraj taşkınları ve orman yangınları gibi tehlike haberlerinin halka zamanında duyurulması, Hızlı, kesintisiz ve güvenli haberleşmeyi sağlayarak; afet ve acil durum öncesi, sonrası ve özellikle afet ve acil durum sırasında afet ve acil durumun sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesidir. KGHS ye ilişkin şematik diyagram Şekil 13.1 de verilmiştir. Buna göre 3G, 4G, uydu, HF gibi çeşitli haberleşme sistemleri, fiber altyapısı ile birlikte kullanılarak, istasyonlar ve merkez arasında kesintisiz haberleşmenin gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Şekil 13.1. KGHS Bu amaçla, projede ilk olarak gerçekleştirilecek pilot uygulama ile (Şekil 13.2); Uç birimler arasında 3G, kablolu, uydu, HF üzerinden anahtarlamalı olarak çalışacak bir kesintisiz ağın kurulması sağlanacak, Ağ katmanı kripto cihazı ile şifrelenecek, Ağ üzerinde performanslı bir şekilde çalışması sağlanacak, Prototip kapsamında Ankara, Eskişehir, Diyarbakır ve Zonguldak ta 14 uç arasında sistem çalışacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
VLAN üzerinden, çeşitli güvenlik unsurları sağlanmaktadır. Şekil 13.2. KGHS pilot uygulama İlk planlamalara göre ülke genelinde 150 uç birim; Fiber optik GSM Uydu HF haberleşme kanalları ile otomatik anahtarlamalı olarak bağlanacaktır. Kurulan bu sistem sayesinde uç birimler ile AFAD arasında sürdürülebilir ve güvenli iletişim ortamı sağlanmış olacaktır. KGHS, çeşitli sistemlerin VLAN (Sanal yerel ağ) üzerinden birbirleriyle bağlantısı sağlanarak oluşturulacaktır (Şekil 13.3). VLAN sayesinde, lokasyon olarak çok farklı bölgelerde olan birimlere ait kaynakların ve bilgilerin sanal olarak bir yerde toplanması ve ortak kullanıma açılması sağlanacak ve aynı zamanda VLAN da mevcut olan güvenlik unsurları sayesinde, sadece yetkili kişilerin güvenli bir şekilde bilgiye erişimi sağlanacaktır. Güvenliği sağlamak için; güvenlik duvarı, 128 bit VLAN şifreleme ve ağ kripto cihazı kullanılacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Ethernet Kablolu (Fiber Optik) VLAN Anahtar Ağ Kripto Cihazı Yönlendirici Ethernet 3G Modem Ethernet Ethernet VSAT Terminal RS 232 HF Kontrol Birimi (Seri-IP Protokol Dönüşümü) HF Modem Şekil 13.3. VLAN üzerinden yapılan KGHS bağlantısı Şekil 13.4 te, hiçbir bağlantının arızaya düşmediği ve normal çalışma durumlarının devam ettiği senaryo gösterilmiştir. Bu durumda il merkezi ile sistem merkezi arasındaki haberleşme, kablolu ağ üzerinden sağlanacaktır. Şekil 13.5 te, afetten etkilenen il merkezinde kablolu bağlantıyı sağlayan altyapının zarar gördüğü ve kullanılamadığı durum gösterilmiştir. Bu durumda, haberleşme GSM aracılığıyla ve 3G modem üzerinden sağlanacaktır. Şekil 13.6 da kablolu bağlantının ve GSM altyapısının çalışmadığı durum gösterilmiştir. Bu durumda, haberleşme uydu üzerinden veri haberleşmesi yapabilen VSAT (Very small aperture terminal-çok küçük açıklıklı antene sahip uydu yer istasyonu) aracılığıyla uydu ile yapılacak bağlantı sayesinde gerçekleştirilecektir. Şekil 13.7 de ise, olabilecek en kötü senaryo gösterilmiştir. Bu durumda, kablolu bağlantı, GSM ve VSAT, karşılaşılan afet neticesinde çalışmayacak duruma gelmiştir. Bu durumda, haberleşme HF modemler aracılığıyla sağlanacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Şekil 13.4. Anahtarlama senaryosu-1 KGHS, afet durumunda oluşabilecek farklı senaryolar için çözümler üretmektedir. Şekil 13.5. Anahtarlama senaryosu-2 Şekil 13.6. Anahtarlama senaryosu-3 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Şekil 13.7. Anahtarlama Senaryosu-4. AFAD TÜRKİYE DEPREM VERİ MERKEZİ PROJESİ (AFAD-TDVM) AFAD-TDVM aracılığı ile, bir veri merkezi oluşturulmuştur. Bu proje, AFAD tarafından yedekli, güvenli, erişilebilir bir deprem veri merkezi kurmaya yönelik bir projedir. Bu sayede, araştırmacıların hem deprem verilerine ulaşarak önceki depremlere ilişkin verileri analiz edebilmesi hem de geliştirilecek erken uyarı ve zarar azaltmaya yönelik sistemlerin daha etkin ve daha hızlı bir şekilde ilerlemesi sağlanabilecektir. Günümüzde, Türkiye de bilimsel çalışma yapan yer bilimcilerin en büyük sıkıntılarından birisi, deprem verisine ulaşamamak veya nasıl ulaşacağını bilememek olmuştur. Türkiye Deprem Veri Merkezinin 2013 yılında kurulması ile araştırmacılar ihtiyaç duydukları veriyi tek bir merkezden düzenli ve zenginleştirilmiş olarak alabilecek duruma gelmiştir. Merkez, araştırmacıların rekabet gücünü artırarak sismolojik problemlerin çözümlerinde yenilikler sağlamaktadır. AFAD ın çatısı altında, Türkiye Deprem Veri Merkezinin kurulması ile Türkiye deki tüm sismik ağlardan gelen veriler birleştirilerek arşiv sistemi geliştirilmiştir. Türkiye Deprem Veri Merkezinin Amerika, İngiltere, Japonya ve Avrupa daki benzer örnekleri olmasına rağmen; Orta Doğu, Kafkasya, Arap Yarımadası ve Orta Asya da benzeri bulunmamaktadır. Türkiye Deprem Veri Merkezinin amaçlarından birisi de bu bölgelerdeki sismoloji merkezleri ile anlaşmalar yaparak, bahsedilen bölgelerdeki sismolojik verileri içeren bir bölgesel veri merkezine dönüşmek, Türkiye nin bu alanda da lider ülke olması hedefine ulaşmasını sağlamaktır. Veriye ulaşan yer bilimci sayısının artması ile sismoloji alanında yapılan çalışma sayısı artacaktır. Yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar ise genç araştırmacıların çalışmalarına katkıda bulunacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
AFAD-TDVM projesinin amaçları; Ülke kaynaklarının daha etkin kullanılması ve verimliliğin artırılması amacıyla tüm deprem gözlem istasyonlarından elde edilen verilerin tek merkezde depolanması, saklanması, işlenmesi ve paylaşıma açılması, Ulusal ve uluslararası bilim dünyasına hızlı ve güvenilir veri sağlanması, Üniversitelerimizde deprem konusunda yapılan araştırmaların yoğunlaşması, lisansüstü ve doktora çalışmaları için kaynak oluşturulması, Bu alanda bölgesel bir merkez oluşturulması, Deprem ile ilgili araştırmaların AFAD-TDVM çatısı altında koordine edilmesidir. TÜRKİYE AFET OPERASYON MERKEZİ PROJESİ (TAFOM) Bu proje, afet ve acil durumlarda müdahale çalışmalarının koordine edileceği, ileri teknoloji ile donatılmış bir merkez oluşturulmasına yönelik bir projedir. AFAD ın, ülke çapında tüm afet ve acil durumları koordine etme ve gerektiğinde yönetme misyonu bulunması dolayısıyla bilgi ve haberleşme sistemleri ile donatılmış, tam gün çalışmak üzere tasarlanmış afet operasyon merkezi oluşturulması gerekliliği doğmuştur. Bu nedenle AFAD da, ülke çapında kurulmuş tüm afet ve acil durum yönetim merkezleri ile devamlı irtibatta olacak şekilde Türkiye Afet Operasyon Merkezi oluşturulması planlanmıştır. Bu merkez ile aşağıdaki hedeflere ulaşılması beklenmektedir: TAFOM aracılığıyla afet durumları için bir operasyon merkezi oluşturulmuştur. Ülkemizde meydana gelen büyük çapta afet ve acil durumların; Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi bünyesinde bu merkezden koordine edilmesi AFAD, il afet ve acil durum yönetim merkezleri ve gerekli lokasyonlar arasında iletişimin (ses, görüntü, e-posta, data vb.) kesintisiz ve güvenli olarak sağlanması Ülke çapında afet ve acil durum haberlerinin hızlı bir şekilde merkeze ulaştırılması Afete ve acil duruma müdahalenin çok hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesi, Kaynakların etkin bir şekilde kullanımının sağlanması Afet ve acil durum haberlerinin ilgililere ve yetkililere zamanında ve güvenli olarak iletilmesi Müdahale birimlerinin/ekiplerinin sevk ve idaresinin kolaylaştırılması, Kurulacak olan karar destek sistemleri ile afet ve acil durumun etkin koordinasyonunun yapılması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Oluşturulacak ekran duvarları ile afet bölgesine ait görüntülerin ve istatistiki bilgilerin anlık olarak izlenmesi Türkiye Afet Müdahale Planı çerçevesinde ilgili kurum, kuruluşlar ve hizmet gruplarının çalışabilecekleri bir ortam sağlanması KİTLE TABANLI ANALİZ VE İLERİ GÖRÜNTÜ İŞLEME YAZILIMI PROJESİ Analizi çok uzun zaman alan yüksek çözünürlüklü görüntülerin uzman veya gönüllü grubu eliyle makul sürelerde analiz edilmesini sağlamaya yönelik bir projedir. Kitle tabanlı analiz ve ileri görüntü işleme yazılımı, uzaktan algılama ve hava platformlarından elde edilen, tek bir kişi tarafından analizi mümkün olmayan ya da çok fazla zaman gerektiren yüksek çözünürlüklü görüntülerin kitle adı verilen bir uzman veya gönüllü grubu tarafından paralel olarak analiz edilmesi esasına dayanmaktadır. Kitle tabanlı analiz ve ileri görüntü işleme yazılımında, birden fazla uzman veya gönüllünün aynı görüntü üzerinde eş zamanlı çalışması ve böylece analiz sonucunun daha kısa sürede elde edilmesi amaçlanmaktadır. Bu kabiliyetlerin kazanımı ile afet sonrası oluşan hasarın etki alanı ve büyüklüğü ile hasarlı bölgelerin dağılımı tespit edilecek ve bunlara bağlı olarak müdahaleye başlanacak yerlerin, müdahale gücünün ve yöntemlerinin belirlenmesi daha sistematik bir şekilde yapılabilecektir. Aynı zamanda analizler sonucu elde edilen çıktılar karar destek sistemlerinde girdi olarak kullanılabilecektir. TÜRKİYE AFET BİLGİ BANKASI PROJESİ (TABB) TABB ile oluşturulan bilgi bankası araştırmacılar için çok önemli bilgilere sahiptir. Bu proje, afetlere ait bilgi birikimini gelecek nesillere taşıyan süreçte elde edilen deneyim ve sonuçların kaybolmadan rahat, hızlı ulaşılabilir ve güvenilir ortamlarda saklanabilir olması için hazırlanan bir projedir. Proje hayata geçirilmiş ve https://tabb.afad.gov.tr/ adresinde kullanıma açılmıştır. TABB, afetler ve özellikle depremlerle ilgili hazırlanmış, ancak kullanıcılara kolayca tek bir platformdan erişimi sağlanamamış mevcut tezler, raporlar, yayınlar vb. dokümantasyonu ve istatistiki bilgileri gün ışığına çıkararak, afetlerle ilgilenen herkese açık, kullanıcı uyumlu ve sürekliliği sağlanabilecek bir altyapı ile web tabanlı afet bilgi bankası oluşturmayı hedeflemektedir. Sistem; kullanıcılara, özellikle karar vericilere, uygulayıcılara ve araştırmacılara, çalışmalarında yardımcı olmak; ayrıca kamuoyunun karşı karşıya bulundukları riskleri daha iyi anlayabilmelerini sağlayabilmek ve afete hazırlık, zarar azaltma aşamalarında araştırmacıların ve karar vericilerin ihtiyaç duyduğu, ülkemizde yaşanmış olan afetlere ait bilgileri elektronik ortamda hizmete sunmayı amaçlamıştır. Ülkemiz, jeolojik, topoğrafik ve meteorolojik koşulların olumsuzluğu nedeniyle sık sık büyük doğal afet olayları ile karşı karşıya kalmaktadır. Günümüzde önemi gittikçe artan afete hazırlık ve zarar azaltma çalışmalarında, araştırmacıların ve karar vericilerin elinin altında olması gereken bilgiler arasında, yaşanmış afet olaylarına ait bilgi birikiminin önemi çok fazladır. Her düzeyde karar vericiler, araştırmacılar ve yöneticiler, politikalarını ve stratejilerini bu bilgi birikimi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
üzerine kurgulamak zorundadır. Bilgi birikimini gelecek kuşaklara taşıyan en önemli araçlardan biri olan arşivlerin, bilgi işlem teknikleri kullanılarak yapılandırılması, araştırmacılar ve karar vericilerin bu bilgilere ulaşarak analiz yapmalarına ve buna göre strateji ve politikalar belirlemelerine imkân verecektir. Bu nedenle, afet öncesinde yapılacak hazırlık çalışmalarının başında doğru veri toplama ve arşivleme gelmektedir. Karar vericiler, özellikle zarar azaltma ve hazırlık aşamalarında, geçmiş afet olaylarının verilerine gereksinim duymaktadırlar. Kriz yönetimi aşamasında da bu gereksinim en üst seviyeye çıkmaktadır. Afet yönetimi çalışmalarına girdi teşkil edecek güvenli verilere sayısal ortamda ulaşmak için, ülkemizde meydana gelen tüm afetler bir veri merkezinde toplanarak arşivlenmiş olup; AFAD tarafından geliştirilen Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB) kurulmuştur. Bu sistemde amaç; Türkiye de meydana gelmiş geçmişe dönük afetleri gün ışığına çıkarmak ve hâlen meydana gelen afetleri gelecekteki bilimsel çalışmalara ışık tutması amacıyla daha ayrıntılı olarak arşivleyebilmektir. Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB), doküman (Şekil 13.8) ve Analiz (Şekil 13.9) olmak üzere 2 modül şeklinde tasarlanmıştır. Analiz modülü, istatistiksel bilgiye ihtiyaç duyan araştırmacılara cevap vermek amacıyla Türkiye de meydana gelen can ve mal kayıplarına neden olmuş afetlerle ilgili istatistiki bilgilere ulaşılabilen, Türkiye genelinde meydana gelmiş ve afet kapsamında olan her türlü verinin girişinin sağlandığı, güncellenebilen ve sorgulama yapılabilen bir sistemdir. Doküman modülünde ise kişilerde, kurumlarda ve kütüphanelerde elektronik ortamda yer alan yayınlar bulunmakta olup; elektronik ortamda bulunmayan bilgi kaynaklarının ise erişim adresi ve konumu gösterilerek, burada yer alması sağlanmıştır. Şekil 13.8. TABB doküman modülü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Şekil 13.9. TABB analiz modülü COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ TABANLI AFAD LOJİSTİK MERKEZLERİ YÖNETİM SİSTEMİ Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı AFAD Lojistik Merkezleri Yönetim Sistemi, afet veya acil durum sonrasında ortaya çıkan ihtiyaçların olabilecek en kısa sürede karşılanarak devam eden muhtemel ihtiyaçların da makul sürelerde giderilmesini sağlamak amacıyla oluşturulmuş olan AFAD lojistik merkezlerinin elektronik ortamda yönetimini sağlayan bir sistemdir. Merkezî takip imkânı sağlayacak sistem sayesinde, depolar anlık takip edilebilecek ve eksilen miktarların tedariği için gerekli tedbirler vakit geçirmeden alınabilecektir. Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı AFAD Lojistik Merkezleri Yönetim Sisteminde el terminalleri ve RFID teknolojisi kullanılarak, depodaki envanterin güncelliği, sayısı, kullanım süresi detayları, hareket geçmişi gibi bilgilere ulaşılabilmektedir. Ayrıca bu sistem sayesinde, başka bir afet bölgesine sevki yapılan malzemelerin, sistemle entegre çalışacak araç takip sistemi kullanılarak harita üzerinde takibi sağlanacaktır. Böylelikle, sevk edilen malzemelerin lokasyon bilgileri anlık olarak takip edilebilecektir. Ayrıca, afet bölgesinde dağıtımı yapılacak olan malzemelerin kayıtları, el terminalleri vasıtasıyla sistem üzerinden yapılacaktır. Böylelikle, afet bölgesinde kime ne kadar malzeme dağıtımı yapıldığı, sistem üzerinden takip edilebilecektir. İhtiyaç sona erdiğinde, afet bölgesinden geri toplanan kullanılabilir durumdaki malzemeler de el terminalleri vasıtasıyla sisteme işlenecek olup, depolardaki malzemelerin etkin bir biçimde yönetilmesi ve kaynakların daha verimli kullanılabilmesi sağlanacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
AFAD DEPREM ÖN HASAR TAHMİN SİSTEMİ Bu proje, deprem sonrası oluşabilecek hasar ve can kaybının ön görülmesine yönelik bir tahmin sistemi projesidir. Yıkıcı bir depremden sonra meydana gelebilecek hasar ve can kaybının boyutunu kısa sürede tahmin edebilmek, bölgede kurtarma ve müdahale çalışmalarında bulunacak ekip için çok önemlidir. Kurtarma ve müdahale ekiplerini bölgeye göndermeden önce elde edilen bu bilgi, yapılacak çalışmalar için kılavuz niteliği taşımaktadır. Hızlı ve doğru müdahale için AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı hasar yapıcı bir deprem meydana geldiğinde, AFAD-RED deprem ön hasar tahmin programını kullanarak bölgede hasar ve kayıp tahminleri yapmaktadır. Sistem ayrıca, depremden hemen sonra hasarla ilgili oluşabilecek kargaşa ve bilgi kirliliğini en aza indirmeyi de planlamaktadır. AFAD-RED programı yardımı ile, geçmişte meydana gelmiş hasar yapıcı depremler kullanılarak oluşturulan senaryolar sonucunda, bölgede depremin meydana getirdiği olası güncel hasar tahmini yapılabilmektedir. Senaryo depremler, afet yönetimi döngüsü kapsamında, planlama ve zarar azaltma uygulamalarında yol gösterici olmaktadır. Ayrıca AFAD-RED sonuçları, olası bir deprem sonrası yapılacak iyileştirme çalışmaları kapsamında, kesin hasar tahmin çalışmaları için kılavuz niteliği taşımaktadır. AFAD-RED yazılımı, teorik azalım ilişkileri ve Deprem Dairesi Başkanlığı tarafından işletilen kuvvetli yer hareketi kayıt şebekesince kaydedilen gerçek ivme değerlerini kullanarak; eş ivme, eş hız ve eş şiddet haritaları üretir. Oluşturulan sarsıntı haritaları üzerinde, depremden etkilenen yerleşim alanlarına ait tahmini can kaybı, yaralı ve hasar hesaplamaları yapabilmektedir Bu yazılıma ait görsel Şekil 13.10 da verilmiştir. Şekil 13.10. AFAD-RED yazılımı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
YERLEŞİME UYGUNLUK SINIRLARININ VE AFETE MARUZ BÖLGELERİN TAKİBİ PROJESİ (YUVAM) Bu proje, yerleşime uygunluk sınırlarını ve afete maruz bölgeleri sayısallaştırarak ülke bazında afet odaklı politika ve stratejiler oluşturmaya yönelik bir projedir. Projenin amacı, yerleşime uygunluk sınırları ve afete maruz bölgelerin, AYDES OHR (Ortak harekat resmi) ortamında takip edilmesini sağlamaktır. Proje kapsamında, birinci aşamada, yaklaşık 29.970 adet imar planına esas jeolojikjeoteknik etüd raporu PDF formatında, ve bu raporların eki olan yaklaşık 220.000 adet yerleşime uygunluk haritası, TIFF formatında taranarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. İkinci aşamada, bilgisayar ortamındaki yerleşime uygunluk haritaları üzerindeki yerleşime uygunluk sınırları ve içerisinde kalan konutlar vektörel yapıda sayısallaştırılmıştır. Ayrıca, jeolojik etüt raporlarına istinaden, 6443 yerleşim biriminde bulunan bazı alanlar için Bakanlar Kurulunca Afete Maruz Bölge (AMB) kararı alınmış ve alanların sınırlarının web üzerinden girilip AFAD merkezindeki sunucuya aktaracak nitelikte bir web tabanlı Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yazılımı geliştirilmiştir. Üçüncü aşamada, il afet ve acil durum müdürlüklerince, Afete Maruz Bölge (AMB) sınırları, arazide ölçülerek; geliştirilmiş olan web tabanlı CBS yazılımı kullanılarak, AFAD merkezine aktarılacaktır. Dördüncü aşamada ise AFAD merkezindeki sunucuda depolanan yerleşime uygunluk sınırları ve afete maruz bölgeler, AYDES ortamına entegre edilerek ve ortak harekât resmi üzerinden takip edilebilecektir. Şekil 13.11 de YUVAM yazılımında, yerleşime uygunluk bölgeleri gösterilmiştir. Şekil 13.11. YUVAM yazılımı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
AFAD MOBİL DEPREM UYGULAMASI Mobil deprem uygulaması, depremleri anında bildirmektedir. Bu uygulama, ülkemizde ve dünyada meydana gelen tüm deprem bilgilerini mobil uygulamalar ile anında erişilebilir hâle getirmeyi amaçlayan bir uygulamadır. Uygulama, cep telefonları için hazırlanmış olup, rahatlıkla ücretsiz olarak indirilip kullanılmaktadır. AFAD-Mobil Deprem Uygulaması temel olarak, Türkiye de ve yakın çevresinde meydana gelen deprem bilgilerini akıllı telefonlar ve tablet bilgisayarlar aracılığı ile anında kullanıcılara sunmayı amaçlamaktadır. Uygulama AFAD tarafından işletilen deprem gözlem istasyonları kullanılarak yapılan deprem çözümlerini kullanıcılara sunabilmektedir. Kullanıcılar gerek güncel depremleri, gerekse geçmişte meydana gelen deprem bilgilerini, TÜM TÜRKİYE için veya istediği yere göre HARİTADAN SEÇ özelliklerini kullanarak, istenilen BÜYÜKLÜK (M) aralığında alabildikleri gibi bu bilgiyi sesli uyarı ve yazılı bildirim olarak alabilmektedirler. Ayrıca, kullanıcılar, uygulama içerisinde yer alan Depremi Hissettiniz mi? anketini kullanarak bulundukları alanda, büyüklüğü 4,5 veya daha fazla olan bir deprem meydana geldiğinde, deprem anında hissettikleri bilgileri ve fotoğrafları AFAD ile paylaşabilecek, bu çalışmalar AFAD tarafından bilimsel çalışmalarda kullanılabilecektir. Şekil 13.12 de, mobil deprem uygulamasına ait ekran görüntüleri yer almaktadır. Şekil 13.12. Mobil Deprem Uygulaması ekran görüntüleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
İSTANBUL SİSMİK RİSKİN AZALTILMASI VE ACİL DURUM HAZIRLIK PROJESİ (İSMEP) İSMEP İstanbul için hayati öneme sahip bir depreme hazırlık projesidir. İSMEP, İstanbul'un olası deprem afetine karşı gerek yapısal anlamda güçlendirilmesini gerekse acil durum hazırlıklarının en üst düzeye çıkartılmasını amaçlayan ve ülkemizde uygulanan bir risk azaltma projesidir. Kuzey Anadolu fay hattına yakın konumu nedeni ile yüksek deprem riski taşıyan İstanbul da yaşanabilecek bir depremin yüksek oranda can ve mal kaybına yol açacağı açıktır. İstanbul Deprem Master Planı na göre, İstanbul da 30 yıl içinde büyük bir deprem olma olasılığı, %62 ± 12 olarak tahmin edilmektedir. Jeolojik Tehlikeler Uluslararası Organizasyonunun (GeoHazards International-GHI), Birleşmiş Milletler (United Nations-UN) in desteğiyle yaptığı araştırmaya göre ise İstanbul, dünyada en yüksek deprem riskine sahip üç şehirden biri olarak değerlendirilmiştir. 1999 Marmara depremleri nde yaşanan büyük kayıplar Türkiye için bir milat olmuş, İstanbul da meydana gelecek bir afetin neden olabileceği zararları engellemenin önemini gözler önüne sermiştir. İstanbul un ve İstanbul halkının, deprem başta olmak üzere yaşanabilecek tüm afetlere karşı hazırlıklı olmasını sağlamak amacıyla hayata geçirilen projelerden biri ve en büyüğü de İSMEP tir. Proje ile afet öncesi, afet anı ve afet sonrası için gerekli hazırlık, zarar azaltma, müdahale ve iyileştirmeye yönelik destekleyici ve önleyici uygulamalar ele alınmaktadır. Proje, 2006 yılından itibaren İstanbul Valiliği İl Özel İdaresi bünyesinde oluşturulan İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB) tarafından yürütülmekte ve 2018 yılında tamamlanması öngörülmektedir. Afet öncesi hazırlıklar, afet anında doğru davranış şekilleri ve afet sonrasında yapılması gerekenlerle insan hayatını merkezine alan İSMEP, ortaya koyduğu çok yönlü çalışmalarla, bir yandan olası bir afette yaşanabilecek can ve mal kayıplarını en aza indirmeyi hedeflerken, diğer yandan dünyanın birçok noktasında da uygulanabilir modeller ortaya koymaktadır. Proje, 3 ana bileşenden oluşmaktadır: A Bileşeni-Acil durum hazırlık kapasitesinin artırılması Bu bileşen kapsamında, İstanbul da acil durum ve afet yönetimi ile ilgili kurum ve kuruluşların, meydana gelebilecek afetlere, özellikle depremlerden kaynaklanabilecek acil durumlara karşı hazırlıklı olması ve acil durumlara müdahale kapasitelerinin güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu bileşen dâhilinde aşağıda belirtilen çalışmalar gerçekleştirilecektir: Acil durum haberleşme sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi Acil durum bilgi yönetim sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi İstanbul Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünün (İstanbul AFAD) kurumsal kapasitesinin artırılması, Afet ve acil durumlarda ilk müdahaleci kurum ve kuruluşların (İstanbul Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlüğü, İstanbul Emniyet Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü Afetlerde Sağlık Hizmetleri Birimi, Kızılay, vb.) acil durum müdahale kapasitesinin artırılması Halkın, afetlere ve acil durumlara karşı bilinçlendirilmesi ve eğitimi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
B Bileşeni-Öncelikli kamu binaları için bismik riskin azaltılması Öncelikli kamu binaları, ulusal afet çalışmalarının desteklenmesi, kültürel ve tarihî miras kapsamındaki binalara ilişkin faaliyetleri içermektedir. Bu kapsamda, aşağıda belirtilen çalışmalar gerçekleştirilecektir: Okul, hastane, yurt, idari ve sosyal hizmet binalarından oluşan öncelikli kamu binalarının güçlendirilmesi veya yeniden yapılması, Ulusal afet çalışmalarının desteklenmesi İstanbul daki tarihî ve kültürel miras kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı himayesindeki binaların envanterinin çıkarılması ve bu kapsamda seçilen binalara ilişkin sismik risk değerlendirmesinin yapılarak güçlendirme projelerinin hazırlanması Yeniden yapım ve yer değiştirmeye ilişkin olarak kamu arsa/arazilerinin farklı şekillerde değerlendirilebilmesi amacıyla mevcut arsa/arazi yönetimi politika ve araçlarının analiz edilmesi C Bileşeni-İmar ve yapı mevzuatının uygulanması Bu adım, imar ve yapı mevzuatı uygulamaları açısından kurumsal ve teknik kapasitenin artırılması ve çeşitli eğitim faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu kapsamda, aşağıda belirtilen çalışmalar gerçekleştirilecektir: İmar mevzuatına uyumlu yapılaşmanın kamu güvenliği açısından önemi hususunda halkın bilinçlendirilmesi Belediyelerin imar mevzuatı uygulamalarında karşılaştıkları sorunların tespit edilmesi amacıyla mevzuatın incelenmesi ve çözüm önerilerinin getirilmesi Mühendislerin eğitimlerine ilişkin çalışmaların yürütülmesi İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve iki pilot belediyenin (Bağcılar ve Pendik), imar planlarını ve ruhsat süreçlerini daha etkin bir şekilde uygulamalarını desteklemek amacıyla kurumsal ve teknik kapasitelerinin artırılması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
Özet Afetlerde Bütünleşik Sistemler Hem afet öncesi hem afet esnasında hem de afet sonrasında halkın bilgilendirilmesi, yardımların doğru ve hızlı bir şekilde ulaştırılabilmesi, afet bölgesi ile ilgili tam ve doğru bilgi alınabilmesi, afetten zarar gören veya zarar görme ihtimali olan kişilerin yönlendirilebilmesi için bütünleşik sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Buna yönelik tasarlanmış projelerden; KGHS, AFAD tarafından projelendirilmiş ve afet esnasında olası altyapı bozulmalarına karşın haberleşmenin devamlılığını sağlamayı amaçlayan bir projedir. AFAD-TDVM, AFAD tarafından yedekli, güvenli, erişilebilir bir deprem veri merkezi kurmaya yönelik bir projedir. TAFOM, Afet ve acil durumlarda müdahale çalışmalarının koordine edileceği, ileri teknoloji ile donatılmış bir merkez oluşturulmasına yönelik bir projedir. Kitle Tabanlı Analiz ve İleri Görüntü İşleme Yazılımı Projesi, analizi çok uzun zaman alan yüksek çözünürlüklü görüntülerin uzman veya gönüllü grubu eliyle makul sürelerde analiz edilmesini sağlamaya yönelik bir projedir. TABB, afetlere ait bilgi birikimini gelecek nesillere taşıyan süreçte elde edilen deneyim ve sonuçların kaybolmadan, rahat, hızlı ulaşılabilir ve güvenilir ortamlarda saklanabilir olmasını için hazırlanan bir projedir. Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Afad Lojistik Merkezleri Yönetim Sistemi, Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı AFAD Lojistik Merkezleri Yönetim Sistemi, afet veya acil durum sonrasında ortaya çıkan ihtiyaçların olabilecek en kısa sürede karşılanarak devam eden muhtemel ihtiyaçların da makul sürelerde giderilmesini sağlamak amacıyla oluşturulmuş olan AFAD Lojistik Merkezlerinin elektronik ortamda yönetimini sağlayan bir sistemdir. AFAD Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi, deprem sonrası oluşabilecek hasar ve can kaybının öngörülmesine yönelik bir tahmin sistemi projesidir. YUVAM, deprem sonrası oluşabilecek hasar ve can kaybının öngörülmesine yönelik bir tahmin sistemi projesidir. AFAD Mobil Deprem Uygulaması, ülkemizde ve dünyada meydana gelen tüm deprem bilgilerini mobil uygulamalar ile anında erişilebilir hâle getirmeyi amaçlayan bir uygulamadır. İSMEP, İstanbul'un olası deprem afetine karşı gerek yapısal anlamda güçlendirilmesi ve gerekse acil durum hazırlıklarının en üst düzeye çıkartılmasını amaçlayan ve ülkemizde uygulanan bir risk azaltma projesidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Bölüm Sonu Testi Bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdaki Projelerden hangisi sadece depreme yönelik bir proje değildir? a) AFAD-TDVM b) AFAD Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi c) KGHS d) AFAD Mobil Deprem Uygulaması e) İSMEP 2. Hangisi AFAD ın Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi Projesi kapsamında ülke genelinde kullanılması planlanan haberleşme kanallarından biri değildir? a) Fiber optik b) GSM c) Uydu d) Sabit telefon e) HF telsiz 3. Aşağıdakilerden hangileri KGHS güvenliği için kullanılmaktadır? I. Güvenlik duvarı II. 128bit VLAN şifreleme III. Ağ kripto cihazı a) Yalnız II b) Yalnız III c) I ve III d) II ve III e) I, II ve III 4. KGHS sisteminde kablolu ağlar, GSM ve VSAT çalışmaz ise hangi bağlantı kullanılır? a) HF b) Fiber optik c) Uydu d) 3G e) Modem Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
5. AFAD tarafından yedekli, güvenli, erişilebilir bir deprem veri merkezi kurmaya yönelik proje hangisidir? a) AFAD-TDVM b) KGHS c) TAFOM d) TABB e) İSMEP 6. TABB ın modülleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? a) Görüntüleme-Analiz b) Doküman-Analiz c) Görüntüleme-Doküman d) Görüntüleme-Doküman-Analiz e) Analiz-İletim 7. AFAD-RED aşağıdakilerden hangisinde kullanılmaktadır? a) AFAD-TDVM b) AFAD Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi c) KGHS d) AFAD Mobil Deprem Uygulaması e) İSMEP 8. Yerleşime uygunluk sınırlarını ve afete maruz bölgeleri sayısallaştırarak ülke bazında afet odaklı politika ve stratejiler oluşturmaya yönelik olan proje aşağıdakilerden hangisidir? a) AFAD-TDVM b) YUVAM c) İSMEP d) Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı AFAD lojistik merkezleri yönetim sistemi e) TABB 9. Aşağıdakilerden hangisi İSMEP ile ilgili olarak doğru değildir? a) Öncelikli kamu binaları için sismik riskin azaltılmasını hedeflemektedir. b) Acil durum hazırlık kapasitesinin artırılmasınu hedeflemektedir. c) İmar ve yapı mevzuatının uygulanması için teknik kapasitenin artırılmasını hedeflemektedir. d) İstanbul'un deprem afetine karşı yapısal anlamda güçlendirilmesini hedeflemektedir. e) Dünya depremlerini inceleyerek İstanbul daki depremlere karşı önlem almayı hedeflemektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
10. Türkiye de meydana gelen can ve mal kayıplarına neden olmuş afetlerle ilgili istatistiki bilgilere ulaşılabilen, Türkiye genelinde meydana gelmiş ve afet kapsamında olan her türlü verinin girişinin sağlandığı, güncellenebilen ve sorgulama yapılabilmesine olanak sağlayan sistem aşağıdakilerden hangisidir? a) AFAD-TDVM b) YUVAM c) İSMEP d) Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı AFAD lojistik merkezleri yönetim sistemi e) TABB Cevap Anahtarı: 1.C, 2.D, 3.E, 4.A, 5.A, 6.B, 7.B, 8.B, 9.E, 10. E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR AFAD Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi, Yerleşime Uygunluk Sınırlarının ve Afete Maruz Bölgelerin Takibi Projesi (YUVAM) https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=318&icerikid=3099 (01.05.2016) AFAD Mobil Deprem Uygulaması https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=318&icerikid=3100 (01.05.2016) AFAD Türkiye Deprem Veri Merkezi Projesi (AFAD-TDVM) https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=317&icerikid=3083 (02.05.2016) Ayhan Şen, Afet ve Acil Durum Haberleşmesi ve Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi, http://www.deu.edu.tr/userweb/yunusemre.ozer/afetlerde ILETISIM(1).ppt (07.05.2016) Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı AFAD Lojistik Merkezleri Yönetim Sistemi Projesi https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=318&icerikid=3097 (08.05.2016) İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) http://www.istanbulafad.gov.tr/icerik/projeler/ismep (11.05.2016) Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi (KGHS) Projesi https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=317&icerikid=3077 (01.05.2016) Kitle Tabanlı Analiz ve İleri Görüntü İşleme Yazılımı Projesi https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=318&icerikid=3095 (05.05.2016) Türkiye Afet Bilgi Bankası Projesi (TABB) https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=318&icerikid=3096 https://tabb.afad.gov.tr/ (10.05.2016) Türkiye Afet Operasyon Merkezi Projesi (TAFOM) https://www.afad.gov.tr/tr/icerikdetay.aspx?id=317&icerikid=3084 (01.05.2016) (https://tabb-dokuman.afad.gov.tr/). (https://tabb-analiz.afad.gov.tr/). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21