The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss3373 Number: 45, p. 393-405, Spring III 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 24.02.2016 15.04.2016 HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA VE DERS KİTAPLARINDA SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN YERİNİN İNCELENMESİ * EXAMINATION PLACE OF INTANGIBLE CULTURE HERITAGE IN LIFE SCIENCE EDUCATION COURSE PROGRAM AND TEXTBOOKS Cennet KARAKUŞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi Prof. Dr. Kaya Tuncer ÇAĞLAYAN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı Öz Araştırmanın temel amacı 1, 2, 3. Sınıf Hayat Bilgisi Öğretim Programlarında kazanımlarda, ders ve çalışma kitaplarındaki etkinlikler ve görsellerde yer alan somut olmayan kültürel miras öğelerine ne düzeyde yer verildiğini ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımına dayalı doküman incelemesi kullanılmıştır. Doküman olarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen İlköğretim Hayat Bilgiler Dersi Öğretim Programında yer alan kazanımlar ve Milli Eğitim Bakanlığına ait 1, 2, 3.sınıf Hayat Bilgisi ders ve çalışma kitaplarındaki etkinlikler ve görseller ele alınmıştır. Araştırma sonucunda somut olmayan kültürel mirasla ilgili kazanımların, etkinlik ve görsellerin en yüksek oranda 2. Sınıfta yer aldığı belirlenmiştir. Somut olmayan kültürel miras öğelerinin en yoğun olduğu öğrenme alanları Dün, Bugün, Yarın, Okul Heyecanım ve Benim Eşsiz Yuvam biçiminde sıralanmıştır. Milli ve dini bayramlar, çocuk oyunları, düğün, kına gecesi gibi özel günler, farklı ülkenin beslenme, oyun ve giyim tarzlarındaki değişimler, geçmişteki ve günümüzdeki meslekler, el sanatları ürünleri ve atasözü ile ilgili ifade ve etkinliklere daha fazla yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hayat Bilgisi, Somut Olmayan Kültürel Miras, Öğretim Programı Abstract The main objective of the study is to determine that given the to what extent of the intangible cultural heritage items contained in the 1th, 2th, 3th grade Life Sciences Course Education Programs, course study books activity examples and images and attainments. Document analysis based on qualitative research method is used in the study. In this context, Life Sciences Course Education Programs and 1th, 2th, 3th grade course and study books activity examples and images are examined in terms of intangible cultural heritage elements such as oral traditions and expressions, * Bu çalışma 8-10 Mayıs 2015 tarihleri arasında Nevşehir Hacı Bektaş-i Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen VII. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Kongresinde sunulan sözlü bildirinin genişletilmiş halidir.
394 Cennet KARAKUŞ & K.Tuncer ÇAĞLAYAN performing arts, social practices, rituals and feasts, crafts tradition and applications related to nature and the universe. As a result of research, it is found out that 2th grade has the highest rate of acquirements, activities and attainments regarding intangible cultural heritage items. Learning areas where the most intense of the intangible cultural heritage items are sequenced Yesterday, Today, Tomorrow, School Excitement and My Unique Home. It is concluded national and religious days, kids games, weddings, henna special day, different countries nutrition, changes in the game and clothing styles, past and present crafts, craft products and the proverb about expression and activity which include the highest number of of attainments and activity examples and images. Keywords: Life Sciences Course, Intangible Cultural Heritage, Education Program Giriş Doğduğu andan okul sürecine kadar geçen sürede aile ortamında büyüyen birey, toplumsallaşma ve sosyalleşme sürecini okulla sağlar. Okul, çocukları hayata hazırlarken informal eğitim yerine formal eğitimden yararlanır. Hayat Bilgisi dersi öğrencileri okul ve sınıf aracılığıyla hayata tanıştırılmalarını sağlayan bireyin kendilerini tanıyarak toplumda nasıl bir yer alacağını gösteren formal program dâhilinde düzenlenmiş bir disiplindir. Hayat Bilgisi dersi öğrencilerin hayatlarını inşa etmede, kişilik özelliklerinden tutum ve becerilere kadar tasarlanmış öğrenim hayatının ilk derslerinden birisidir (Bektaş, 2009). Hayat bilgisi dersinin amacı; öğretmenin rehber olduğu ve öğrencinin aktif rol aldığı derste öğrenmekten keyif alan, kendisiyle, toplumsal çevresiyle ve doğa ile barışık, kendini, milletini, vatanını ve doğayı tanıyan, koruyan ve geliştiren, gündelik yaşamda gereksinim duyulan temel bilgilere, yaşam becerilerine ve çağın gerektirdiği donanıma sahip, değişikliklere uyum sağlayabilen, mutlu bireyler yetiştirmektir (MEB, 2009). Hayat Bilgisi dersinin temelinde sosyal bilimler ve doğa bilimleri yatar. Bu bilimlerin çocukların gelişim dönemlerine uygun olarak gündelik yaşamda da kullanacağı bilgileri içeren bu dersin amacı çocukların yaşamlarında kullanabileceği işlevsel bir ders olmasıdır. Aynı zamanda bu ders diğer kademe derslerin temelini oluşturur ( Baysal, 2006, s. 3). Hayat bilgisi dersi, toplu öğretim yaklaşımına dayalı olarak oluşturulmuş bir derstir. Toplu öğretim, bir bütün olarak tasarlanmış hayat konularının, bir bütün olarak ele alınmasını öngörür. Ayrıca öğrencilerin duyu organlarıyla fiziksel ve toplumsal çevrelerini inceleyerek, gözlem yapma, yaşama, iş ve deney yöntemleriyle, bilgi, beceri ve daha çok alışkanlık kazanmalarını sağlayan bir öğretim sistemi olarak tanımlanmaktadır (Binbaşıoğlu, 2003, s.2). Toplu öğretim esasına dayanan Hayat Bilgisi dersi 1924, 1936, 1948, 1968, 1998 ve 2005 ilköğretim programlarında yer almıştır. 2009 yılı programında da aynı adla yer almaktadır. 2009 Hayat Bilgisi Dersi Programı nda insan, biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel yönleriyle bir bütün olarak ve değişimin hem öznesi hem de nesnesi olarak ele alınmıştır. Bu noktadan hareketle birey, toplum ve doğa olmak üzere üç ana öğrenme alanı belirlenmiştir. Gerçek yaşamda bu alanlar iç içe olsa da hedeflenen eğitim öğretim ortamının düzenlenmesi amacıyla temalara ayrılmıştır. Hayat Bilgisi dersi için özellikle benimsenen toplu öğretim yaklaşımının da bir gereği olarak, bu öğrenme alanlarını aynı anda kuşatabilen üç tema belirlenmiştir. Programda tema adları; Okul Heyecanım, Benim Eşsiz Yuvam ve Dün, Bugün, Yarın olarak kararlaştırılmıştır (MEB, 2009). Hayat Bilgisi Dersi Programıyla öğrencilerin öz saygı, öz güven, toplumsallık, sabır, hoşgörü, sevgi, saygı barış, yardımseverlik, doğruluk, dürüstlük, adalet, yeniliğe açıklık, vatanseverlik, kültürel değerleri koruma ve geliştirme kişisel nitelikleri ve değerleri geliştirmelerine yardımcı olmaktır. Kültürel değerleri koruma ve geliştirmede hedeflenen beceriler ise, öğrencilerin Türk Bayrağı nı ve İstiklâl Marşı nı bir değer olarak kabul etmesi, millî ve dini bayramları kutlaması, yaşadığı yerleşim birimini ve ülkesini bir yuva olarak kabul etmesi, cumhuriyetimizi korumak, güçlendirmek ve geliştirmek için çaba göstermesi ve müzeleri ve tarihi mekânları koruma ve geliştirme ele alınmaktadır (MEB, 2009). Hayat bilgisi dersinin kapsamı toplumsal bilimler, sanat, düşünce ve değerler, doğa bilimlerinin kesişim kümesinde yer almaktadır. Bu yüzden bu dersin kapsamı belirlenirken kazandırılacak hedef, davranışlar dikkate alınmalı ve bu olguları temel almalıdır. Bu alanların her birinin hangi ağırlıkta olması gerektiğini
Hayat Bilgisi Öğretim Programında ve Ders Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yerinin İncelen 395 eğitimin temel ilkelerinden yakın çevrede ve zamandan uzağa gitme esasları belirlemelidir. Çünkü genel hedef, bu dönem çocuklarının içinde yaşadıkları başat kültürel değerleri tanıyıp, benimseyip yaşama hazırlamak ve 4, 5, 6, 7, 8. Sınıflarda kazanacağı hedef davranışlara temel oluşturmaktır (Sönmez 1998, s.2). Çocuklar aile içinde kültürel öğelerle karşılaşır. Aileden gelen yaşayış tarzını, duyduğu sözlü kültürü, düğünleri, inanışları, oynadığı çocuk oyunları gibi birçok kültürel öğeyi de beraberinde okula taşır. Hayat Bilgisi dersinin bileşeni olan düşünce ve değerler, doğa bilimleri, sanat ve toplumsal bilimler bir ailenin, toplumun ve milletin kendinden önce getirdiği belleği, birikimi de içine kapsar. Bu birikim ve bellek, kültürü meydana getirir. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nda da Türk milletinin milli, ahlaki, insani ve manevi değerlerini benimseyen, koruyan, geliştiren bilgiyi üreten kullanan yeniliklere açık ve milli bilinci koruyan yurttaşların yetişmesi için her derece ve türdeki ders programlarında kültürümüzün korunup geliştirilmesine sağlayacak eğitimin verilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kültür ise bir toplumun hayat tarzının tüm yanlarını kapsamakta, toplumun günlük yaşamından eğitim, yönetim, mimarileri, neyi nasıl düşündükleri, olaylar karşısında nasıl davrandıklarına kadar genişletilebileceğini ifade etmektedir. Nasıl ki her birimizin parmak izi bireysel kimliğimizi oluşturuyorsa, kültürde bulunduğu grubun topluluğun parmak izini oluşturur (Çulha Özbaş 2014, s.745). Bektaş a göre (1992, s.80), kültürü öğrenmede ve korumada eğitimin önemini şu şekilde vurgulamaktadır. Okul eğitiminden başlamalı elbette< Oyuncakla, doğru dürüst güzel resimli çocuk kitaplarıyla, masallarla< Her türlü gereçten her türlü oyundan yararlanarak bu ülkenin insanı olma, şu kentin hemşerisi olma, sahibi olma bilinci aşılamaktan başlamalı< İlkokulun bahçesinde yere çizilen bir çizgiyle bir köşeyi ayırsak, oraya bir yazı koysak, burası müze desek; içine çevreden bulabildiğimiz birkaç taşı ne olduklarını belirtsek, daha o yaştan başlar çocuklar düşünmeye< Genel olarak kültürel değerleri tanıma, bilme ve onu miras olarak kabul etme kişinin kendi çevresiyle etkileşime girdiği anda başlar. Kültürel değerleri sahiplenmeye dair ilk temeller çocuğun aile içinde büyüklere sorduğu sorular, yakın çevresinden ev, semt, şehirle ilgili sorduğu sorularla, yolda gördüğü heykel ya da bir yapı hakkında sorduğu sorularla kültürel değerlere karşı temellerinin oluşmaya başladığı dönemdir. Okullarda da kültürel miras ile ilişkili disiplinler yer almaktadır. Çocuklar içinde yaşadıkları toplumun yaşam tarzını, değerlerini, düşünceleri hakkında bilgi edinmeye başladığı an kültürel mirasa karşı bilinçlilik eğitiminin başladığı dönemdir (Çulha Özbaş, 2014, s.746 ). Yeşilbursa (2010, s.247) a göre uluslararası alanda kültürel mirasın kapsamını somut ve somut olmayan kültürel miras şeklinde kabul gördüğünü belirtmektedir. Somut kültürel miras bir ok ucu kadar küçük bir varlıktan kent kadar büyük varlığa kadar maddi kültürel değerlerin tamamını içine alırken, somut olmayan kültürel miras gelenekleri, ne bildikleri gibi toplumun manevi değerlerini içine almaktadır. UNESCO 2003 yılında, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinde, somut olmayan kültürel mirası; Somut olmayan kültürel miras, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar, anlamına gelir şeklinde tanımlamıştır. UNESCO (2003, s.2) Somut olmayan kültürel mirasın sınıflandırmasını şu şekilde yapmıştır a) Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; b) Gösteri sanatları; c) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; d) Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar; e) El sanatları geleneği. Oğuz a (2009, s.6) göre, Türkiye, son dönemlerde çeşitli nedenlerle birçok somut olmayan kültürel mirasını örgün ve yaygın eğitim alanına, kent yaşamına ve medyaya taşıyamamıştır. Bunun sonucu olarak birçok referans kaynağı unutulmuş, onların yerini kitle kültürünün ürettiği örnekler almıştır. Nardaniye Hanım ın yerini Pamuk Prenses, Köroğlu nun yerini RobinHood, Kerem ile Aslı nın yerini
396 Cennet KARAKUŞ & K.Tuncer ÇAĞLAYAN Romeo ve Juliet, Boz Atlı Hızır ın yerini Noel Baba almıştır. Bu durum hem somut olmayan kültürel mirasın yok oluşu hem de kültürel ifade çeşitliğinin kayboluşu olarak görülebilir. Bu örnekler de göstermektedir ki, kültürel ifade çeşitliliğinin korunması, somut olmayan kültürel mirasın yaşatılmasına bağlıdır. İlköğretim bireylerin, kültürel değerlerinin farkında olması ve onu miras olarak kabul etmesi için miras eğitiminin verildiği ilk basamaktır ( Çulha Özbaş, 2014, s. 745). Çocuk, kültürel değerleri ailede informal bir şekilde almaya başlar ve bu eğitim okulda formal eğitimle devam eder. Çocuklara sadece maddi kültür öğelerini korumak kadar manevi kültürel öğeleri yani somut olmayan kültür öğelerinin de belli bir düzen ve programda verilmesi gereklidir. Çocuğun kültürel değerleri en iyi kavrayacağı ders ilkokul basamağında Hayat Bilgisi dersidir. Çocuk etrafında gördüğü sanat eserleri ve mimari eserleri gördüğünde, ninesinden duyduğu ninni, deyim gibi sözlü kültürün öğeleriyle karşılaştığında ve ailesinden aldığı değer ve düşüncelerin kendi özünü oluşturduğunda yani bir kişinin, ailenin, toplumun ve milletin kültürel değerleri, mirası ve kimliği oluşması için sistemli, programlı eğitimle ve bu eğitimin disiplinleriyle oluşur. Bu disiplin ilkokul 1, 2, 3. Sınıfta Hayat Bilgisi dersiyken 4, 5, 6, 7, 8. Sınıfta Sosyal Bilgiler dersidir. Sönmez (1998) Hayat Bilgisi dersinin genel amacını çocuğun içinde yaşadığı başat kültürleri tanıyıp, benimseme ve hayata geçirebilmesi olarak tanımlamış ve çocukların kültüre karşı farkındalık oluşturulmasına değinmiştir. Literatürde somut olmayan kültürel miras araştırmalarına bakıldığında Ünal (2013), İlköğretim Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan halk kültürü öğelerinin değerlendirilmesi araştırması sonucunda ders kitaplarında en çok mevsimlik bayramlar, çocuk oyunları, evlenme, işleme, kadın giysi-kuşam-süslemesi, yemekyiyecek-içecek, Karagöz, atasözü, halk müziği/çalgısı, Türk halk oyunları, güreş ve cirit halk kültürü öğelerine yer verildiği tespit etmiştir. Halk kültürü öğelerinin bütün kategorilerle ilgili örneklere yer verilmediğini tespit etmiştir. Çengelci (2012) Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Somut olmayan kültürel mirasın yeri adlı araştırmasında somut olmayan kültürel miras öğelerinin 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim programında yer aldığını, kazanım ve etkinlik örneklerinin en fazla Kültür ve Miras öğrenme alanında yer aldığını ifade etmiştir. Ünlü (2012) İlköğretim Öğrencilerinin Kültür Algılarının İncelenmesi araştırmasında öğrencilerin kültürü geçmişle ilişkilendirdikleri ve kültür ile ilgili farklı tanımlarda bulunduklarını belirtmiştir. Sidekli ve Karaca (2013) Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yerel, Kültürel Miras Öğelerinin Kullanımına İlişkin Öğretmen Adayı Görüşleri araştırmasında öğretmen adaylarının Sosyal Bilgiler dersinde yerel kültürel miras öğelerinin kullanılmasına karşı olumlu görüş bildirdikleri gözlemlenmiştir. Arıkan (2012) çalışmasında ilköğretim 4. Sınıf ve ilköğretim 7. Sınıf öğrencileriyle yaptığı çalışmada, kültürel mirasa yönelik tutumların arttıkça kültürel mirasa yönelik başarıların arttığı da gözlemlenmiştir. Alanyazına bakıldığında öğretmen adaylarının yerel kültür öğelerine bakış açısını, öğrencilerin kültür algılarını, kültürel mirasa karşı tutumun başarıyı etkilediğini, Sosyal Bilgiler dersinde somut olmayan kültürel miras öğelerinin ne düzeyde yer aldığını, Halk kültürü öğelerinin ders ve çalışma kitaplarında ne düzeyde yer aldığı ile ilgili çalışmalar yer almaktadır. Genelde çalışmaların çoğu Sosyal Bilgiler alanında kazanım, etkinlik, görüş alma gibi çalışmalar yapılırken, Hayat Bilgisi alanında kültür ile ilgili çalışmaya rastlanmamıştır. Bu yüzden okula başlayan çocuğun yaşamla ilgili her türlü bilgiyi ve beceriyi kazandığı Hayat Bilgisi dersinde somut olmayan kültürel mirasın etkinlik, kazanım, ders ve çalışma kitaplarında ne düzeyde yer aldığı belirlenmek istenmiştir. Araştırmanın temel amacı Hayat Bilgiler Dersi Öğretim Programında yer alan kazanımları, ders ve çalışma kitaplarında yer alan görselleri ve etkinlik örneklerini somut olmayan kültürel miras bakımından incelemektir. Bu amacı gerçekleştirmek için aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1. Hayat Bilgisi dersi öğretim programında yer alan kazanımların somut olmayan kültürel miras öğelerine ne düzeyde yer verilmiştir? 2. Hayat Bilgisi ders ve çalışma kitapları etkinliklerinde somut olmayan kültürel mirasa ne düzeyde yer verilmiştir? 3. Hayat Bilgisi ders ve çalışma kitapları görsellerinde somut olmayan kültürel mirasa ne düzeyde yer verilmiştir?
Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Kazanım Toplam Kazanım Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Kazanım Toplam Kazanım Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Kazanım Toplam kazanım Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Kazanım Toplam kazanım Hayat Bilgisi Öğretim Programında ve Ders Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yerinin İncelen 397 Yöntem Dokümanların araştırma verileri olarak kullanılması, görüşme ve gözlem yapmaktan farklı değildir. Görüşme ve gözlemler vasıtasıyla bilgi toplama aşamasında katılımcıların araştırmacının varlığından rahatsız olması, araştırmacı ve katılımcıların işbirliği içinde olması gibi bazı sınırlılık ve kısıtlamalara maruzdur. Oysa dokümanların sadece araştırmalar için hazırlanmamış olması, gözlem ve görüşme yöntemleri gibi bireylerle işbirliği yapma zorunluluğu olmamasından dolayı nitel araştırmada kullanılan güçlü ve hazır bilgi kaynağıdır ( Merriam, 2015, s.131). Aynı zamanda dokümanların incelemesinde var olan anlamları tamamen rakamlarla açıklamak, gözlem ve görüşme yapmak mümkün olmayabilir. Doküman tarama araştırması amaçlanan olgular hakkında bilgi içeren yazılı dokümanların analizini kapsar ( Yıldırım ve Şimşek, 2008,s. 188). Araştırmaya öncü olabilecek belgelerin belirlenmesi, bilgi toplamada ilk elden verilere ulaşılması ve verinin sağlamlığı açısından araştırma problemi ile ilgili dokümanlara ulaşmak atılacak ilk adımdır ( Merriam, 2015, s.142). Bu bilgiler doğrultusunda Hayat Bilgisi Öğretim Programında somut olmayan kültürel mirasın ne düzeyde yer verildiğini öğrenmek için, nitel araştırma yöntemlerinden doküman tarama kullanılmıştır. Araştırmada 1, 2, 3. Sınıf Hayat Bilgisi Öğretim Programı ve MEB yayınlarına ait Hayat Bilgisi 1, 2, 3, Sınıf ders ve çalışma kitaplarında yer alan kazanımlar somut olmayan kültürel miras öğelerinin öğrenme alanlarına göre dağılımı incelenmiştir. Kazanım, etkinlik örnekleri ve görseller UNESCO nun somut olmayan kültürel miras tanımına göre ( sözlü gelenekler, anlatımlar; gösteri sanatları; toplumsal uygulamalar, ritüeller, şölenler; doğa ve evrenle ilgili uygulamalar ve el sanatları gelenekleri) ele alınmıştır. Ölçüt olarak bu beş alandan birisinin kazanım, etkinlikler ve görsellerde yer alması yeterli sayılmıştır. Araştırmanın geçerlik ve güvenirlik çalışması için Sınıf öğretmenliği alanında bir uzman, bir halk bilimi uzmanı ve bir sınıf öğretmeni tarafından veriler incelenmiştir. Yapılan analizler sonucunda Miles ve Huberman ın (1994) önerdiği güvenirlik formülü (Güvenirlik = Görüş Birliği/ Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı X 100) gereğince karşılaştırılarak uyuşum yüzdesi %92.6 olarak hesaplanmıştır. Bulgular Hayat Bilgisi Öğretim Programında yer alan somut olmayan kültürel miras ile ilgili kazanımların öğrenme alanlarına göre dağılımı ile ilgili bulgular aşağıda verilmiştir. Tablo 1. Hayat Bilgiler Dersi Öğretim Programında Somut Olmayan Kültürel Miras İle İlgili Kazanımların Öğrenme Alanlarına Göre Dağılımı 1.Sınıf 2.sınıf 3. Sınıf Toplamı Öğrenme Alanları
398 Cennet KARAKUŞ & K.Tuncer ÇAĞLAYAN f f f f f f f f Okul Heyecanım 2 41 3 34 2 30 7 105 Benim Eşsiz Yuvam 1 29 1 37 1 39 3 105 Dün, Bugün, Yarın 1 16 4 24 3 21 8 61 Toplam 4 86 8 95 6 90 18 271 Kazanımların öğrenme alanlarına göre dağılımında toplam 271 kazanımın 18 inin yani % 6.6 sının somut olmayan kültürel mirasla ilgili olduğu söylenebilir. Somut olmayan kültürel miras öğelerinin en yoğun olduğu öğrenme alanları Dün, Bugün, Yarın (% 13), Okul Heyecanım (% 6.6 ) ve Benim Eşsiz Yuvam (% 2) biçiminde sıralanmıştır. Dün, Bugün, Yarın öğrenme alanında somut olmayan kültürel mirasın verilmesinin sebebi, kültürün değişme özelliği vurgulanmak istenmiş olabilir. 1.Sınıf öğrenme alanında yer alan kazanımlardan Millî bayramları kutlamak amacıyla yapılan hazırlıklara ve kutlamalara coşkuyla katılır, Ailesinde ve akrabaları arasında etik değerlere ne kadar önem verildiğini gözlemler, Bayram kutlamalarındaki duygularını sözlü olarak ifade eder, Türk Bayrağı nı ve İstiklâl Marşı nı tanır ve bunlara saygı gösterir kazanımlarına örnek verilebilir.1. sınıfın üç öğrenme alanında somut olmayan kültürel miras öğelerinin eşit olarak dağıldığı söylenebilir. Milli Bayramlar I. ve II. Dönemde yer aldığı için 2. ve 3. Sınıfta bu kazanımlara özellikle yer verilmiştir. Milli Bayramlar, somut olmayan kültürel mirasın toplumsal uygulamalar, ritüeller, şölenler ve sözlü gelenekler ve anlatımlar kategorisinde değerlendirilebilir. Ailesinde ve akrabaları arasında etik değerlere ne kadar önem verildiğini gözlemler kazanımı ise aile içinde yer alan gelenekler ve göreneklerde somut olmayan kültürel mirasın toplumsal uygulamalar ve sözlü gelenekler ve anlatımlar kategorisinde değerlendirilebilir. 2. sınıf öğrenme alanında 1. Sınıf öğrenme alanından farklı olarak verilen kazanımlara Dinî bayramların, milletimizin paylaşım ve dayanışma içine girdiği özel günler olduğunu fark eder ve bayram kutlamalarına katılır, Aile bireylerinin çocukluğunu araştırır, Aile büyüklerinin küçükken oynadığı oyunları araştırır, bu oyunlarla kendisinin ve arkadaşlarının oynadığı oyunları karşılaştırarak değişimi fark eder, Farklı ülkelerdeki çocukların beslenme, giyim ve oyun tarzlarındaki değişiklikleri araştırır ve sunar, Geçmişte kabul gören mesleklerle günümüzde kabul gören meslekler arasındaki farklılıkları karşılaştırır kazanımları yer almaktadır. Bu kazanımlarda toplumsal uygulamalar, ritüel ve şölenler, gösteri sanatları ve el sanatları ile ilgili kültürel öğeler yer almaktadır. Aile bireylerinin çocukluğunu araştırır ve Aile büyüklerinin küçükken oynadığı oyunları araştırır, bu oyunlarla kendisinin ve arkadaşlarının oynadığı oyunları karşılaştırarak değişimi fark eder kazanımları ile 4. Sınıfta Sözlü tarih yöntemiyle aile tarihini araştırır kazanımın temellerinin bu kazanımla atılmış olduğu söylenebilir. Çengelci ve Selanik Ay (2009) Sosyal Bilgiler dersinde kültürün öğretiminde sözlü tarih kullanımı konusunda yaptıkları araştırmada sözlü tarihin eğlenceli olduğu ve kültürel değerleri öğrenmede ve anlamada yardımcı olduğunu belirtmişlerdir (Aktaran: Çengelci, 2012, 189). Farklı ülkelerdeki çocukların beslenme, giyim ve oyun tarzlarındaki değişiklikleri araştırır ve sunar, Hayat Bilgisi dersinin bireyin önce toplumsallaşmasını sağlayan ve 4. Sınıf Sosyal Bilgiler dersinde dünya vatandaşı yetiştirme rolünü üstlenmesi için temel oluşturduğu söylenebilir. 3. Sınıf öğrenme alanında Özel günlerin toplumsal paylaşımlar için uygun zamanlar olduğunu kabul eder ve kutlamalar için alternatifler üretir, Aile büyüklerinden hayatta olanların çocukluğunu araştırır, Geçmişten günümüze iletişim teknolojilerinde meydana gelen değişimi araştırır, Aile büyüklerinin küçükken oynadığı oyunları araştırır, bu oyunlarla kendisinin ve arkadaşlarının oynadığı oyunları karşılaştırarak değişimi ve sürekliliği fark eder, Müzelerden ve tarihî mekânlardan bir eğitim ortamı olarak yararlanır; nesnelerin müzelerdeki eski hâli ile yeni hâlini karşılaştırarak zaman içindeki değişimi kavrar kazanımları yer almaktadır. Kazanımlarda somut olmayan kültürel mirasın sözlü gelenekler ve anlatımlar, gösteri sanatları, toplumsal uygulamalar, ritüel ve şölenler ve el Sanatları geleneği yer almaktadır.
Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Etkinlik Toplam Etkinlik Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Etkinlik Toplam Etkinlik Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Etkinlik Toplam Etkinlik Somut Olmayan Kültürel Mirasa İlişkin Etkinlik Toplam Etkinlik Hayat Bilgisi Öğretim Programında ve Ders Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yerinin İncelen 399 Tablo 2. Hayat Bilgiler Dersi Öğretim Programında Somut Olmayan Kültürel Miras İle İlgili Kazanımların Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı Sınıflar Somut Olmayan Kültürel Miras Kazanımları Toplam Kazanım Yüzde (%) 1. Sınıf 4 86 % 4.6 2. Sınıf 8 95 % 8.4 3. Sınıf 6 90 % 6.6 Toplam 18 271 % 6.6 Sınıf düzeyinde somut olmayan kültürel miras ile ilgili kazanımlar değerlendirildiğinde, en yüksek oranın 2. Sınıfta (% 8,4) olduğu görülmektedir. Toplam kazanımlara bakıldığında % 6,6 sının somut olmayan kültürel mirasla ilişkili olduğu söylenebilir. Tablo 3. Hayat Bilgiler Dersi Öğretim Programında Somut Olmayan Kültürel Miras İle İlgili Etkinliklerin Öğrenme Alanlarına Göre Ders ve Çalışma Kitabındaki Etkinliklerin Dağılımı 1.Sınıf 2.sınıf 3. Sınıf Toplamı Öğrenme Alanları f f f f f f f f Okul Heyecanım 1 38 4 33 2 30 7 101 Benim Eşsiz Yuvam 1 30 2 33 1 33 4 96 Dün, Bugün, Yarın 1 19 4 23 2 20 7 62 Toplam 3 87 11 89 6 83 20 259 Etkinliklerin öğrenme alanlarına göre dağılımında toplam 259 kazanımın 20 sinin yani % 7.7 sinin somut olmayan kültürel mirasla ilgili olduğu söylenebilir. Somut olmayan kültürel mirasın en yüksek düzeyde olduğu öğrenme alanı dün, Bugün, Yarın (% 11.2), Okul Heyecanım (% 6.8), Benim Eşsiz Yuvam (% 4.1) biçiminde sıralanmıştır. Kazanımların da öğrenme alanı sıralamasında da aynı sıraya takip etmiştir. Kazanımların etkinliklerle aynı doğrultuda devam ettiği gözlenmektedir. 1.Sınıf öğrenme alanlarına göre etkinlik dağılımında her üç öğrenme alanında eşit sayıda etkinliğe yer verilmiştir. Okul Heyecanım öğrenme temasında Arkadaşlarımla Eğleniyorum etkinliği ders kitabında bir çocuğun doğum günü partisi kutlaması yapılırken aynı etkinlik çalışma kitabında halk oyunları öğeleri kullanılarak ifade edilmiştir. Benim Eşsiz Yuvam öğrenme temasında Bizim Değerlerimiz etkinliğinde büyüklerin
400 Cennet KARAKUŞ & K.Tuncer ÇAĞLAYAN elini öpme gibi görsellerle desteklenmiştir. Dün, Bugün, Yarın öğrenme temasında Milli Bayramlarımız etkinliği yer almıştır. 2. ve 3.Sınıf öğrenme alanlarına göre etkinlik dağılımında Okul Heyecanım temasında somut olmayan kültürel öğelere daha çok yer verilmiştir. Gazetemiz etkinliğinde Kültür ve Edebiyat Kolu nun sözlü ürünlerinden bahsedilmiştir. Benim Eşsiz Yuvam temasında Onlarda Çocuktu etkinliğinde aile bireylerinin çocukluğu ile ilgili araştırma yapmaları istenmektedir. Kaya adlı çocuk annesinin çocukluğunu merak ediyor. Annesi de çocukluğunda masallar dinlediğini anlatıyor. Ayşe nin Tatil Planı etkinliğinde Ayşe ve ailesinin Bursa da Karagöz müzesine gittiği anlatılıyor. Dün, Bugün, Yarın öğrenme temasında Eski ve Yeni Oyunlar, Ülkeler ve Çocukları, Eski ve Yeni Meslekler ve Milli Bayramlar etkinlikleri yer almaktadır. Eski ve Yeni Oyunlar etkinliğinde çocukların oynadığı oyunlarla ailelerinin oynadığı oyunlar karşılıklı bir şekilde verilmiştir. Somut Olmayan kültürel mirasın toplumsal uygulamalar alt başlığında yer almaktadır. Eski ve Yeni Meslekler etkinliği ise el sanatları kategorisinde yer almaktadır. Karagöz ve Hacivat müzesi gösteri sanatları içinde yer almaktadır. 3. Sınıf öğrenme alanlarına göre etkinlik dağılımında Okul Heyecanım temasında Paylaşılan Özel Günler, Milli Bayramlar, Benim Eşsiz Yuvam öğrenme temasında Eski Albümlere Bakalım, Dün, Bugün ve Yarın temasında Dedemin ve Ninemin Oyunları ve Geçmişe Yolculuk etkinlikleri yer almaktadır. 2. ve 3. Sınıf öğrenme alanlarına göre etkinlik dağılımında sözlü gelenekler, anlatımlar, gösteri sanatları, toplumsal uygulamalar, el sanatları kategorisinde yer almaktadır. Tablo 4. Hayat Bilgiler Dersi Öğretim Programında Somut Olmayan Kültürel Miras İle İlgili Etkinliklerin Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı Somut Olmayan Kültürel Miras Kazanımları Toplam Kazanım Yüzde (%) 1. Sınıf 3 87 % 3.4 2. Sınıf 11 89 % 12.3 3. Sınıf 6 83 % 7.2 Toplam 20 259 % 7.7 Sınıf düzeyine göre etkinliklerin dağılımında en yüksek oranın 2. Sınıfta % 12.3 olduğu görülmektedir. Toplam kazanımlara bakıldığında % 7.7 sinin somut olmayan kültürel mirasla ilişkili olduğu söylenebilir. Tablo 5. Hayat Bilgiler Dersi Ders ve Çalışma Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Miras İle İlgili Görsellerin Alt Kategorilere Dağılımı 1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf Toplam Somut Olmayan Kültürel Miras Alt Kategorileri f f f f Sözlü gelenekler ve Anlatımlar - 2-2 Gösteri Sanatları 2 2 2 6 Toplumsal Uygulamalar, Ritüel ve Şölenler 2 2 3 7 Doğa ve Evrenle İlgili Uygulamalar - - - - El Sanatları Geleneği - 1 1 2 Toplam 6 7 6 19
Hayat Bilgisi Öğretim Programında ve Ders Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yerinin İncelen 401 Hayat Bilgisi 1,2,3. Sınıf ders ve çalışma kitaplarında görsellerinde somut olmayan kültürel miras öğelerinin en fazla 2. Sınıfta yer aldığı görülmektedir. Görsellerde toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler kategorisi yer almaktadır. Bunun sebebi de milli bayramların her sınıf düzeyinde her dönemde yer almasından kaynaklanıyor olabilir. 1.sınıf Hayat Bilgisi ders ve çalışma kitaplarında Gösteri Sanatları kategorisinde Çocuk oyunları ile ilgili görseller yer almıştır. Toplumsal Uygulamalar kategorisinde ise bir büyüğün el öpme görseli ve Milli bayramlarla ile ilgili görseller yer almaktadır. Resim 1. Bende Oynayabilir miyim? Etkinliği (s. 23). Resim 2. Arkadaşlarımla Eğleniyorum Etkinliği (s.43) Arkadaşlarımla Eğleniyorum etkinliğinde doğum günü partisi görselinin yerine kültürümüze ait eğlenme şekli ve görseli eklenebilirdi. Çalışma kitabında aynı etkinlikte halk oyunları görselleri kullanılmıştır. 2. sınıf Hayat Bilgisi Ders ve çalışma kitabında Sözlü gelenekler ve anlatımlar kategorisinde Gazetemiz etkinliğinin görselinde şiir, bulmaca gibi sözlü ürünlerin isimleri ifade edilmiştir. Onlar da Çocuktu etkinliğinde annenin küçükken dinlediği masalları arkadaşlarına anlattığı görseli yer almaktadır. Gösteri Sanatları kategorisinde İnsanlar konuşa Konuşa ve Ayşe nin Tatil Planı etkinliğinde yer alan görselde Karagöz ve Hacivat oyunlarının görseli yer almaktadır. Toplumsal Uygulamalar kategorisinde ise Milli ve Dini bayramlarla ilgili görseller yer almaktadır. Aynı zamanda Eski ve Yeni Oyunlar etkinliğinde geçmişte oynanan ve günümüzde oynanan oyunlar karşılaştırılmıştır. Ülkeler ve Çocukları etkinliğinde farklı ülkelerden insanların oyunları ve yemekleri yer almaktadır. Eski ve Yeni Meslekler etkinliğinde geçmişten günümüzdeki meslekler görselleri karşılaştırılmıştır.
402 Cennet KARAKUŞ & K.Tuncer ÇAĞLAYAN Resim 3.Ayşe nin Tatil Planı Etkinliği (s. 122) Resim 4. Dini Bayramlar Etkinliği(s.60) Resim 5.Eski ve Yeni Oyunlar etkinliği(s.140) 3. sınıf Hayat Bilgisi Ders ve çalışma kitabında Gösteri Sanatları kategorisinde Dedemin ve Ninemin Oyunu etkinliğinde geçmişteki oyun ve oyuncakları görselleri yer alırken, Dürüstlük ve Güven etkinliğinde Hacivat ve Karagöz oyunu görseli yer almıştır. Paylaşılan Resim 6: Eski ve Yeni Meslekler etkinliği (s.148) Neşeli Günler etkinliğinde düğün, kına gecesi gibi toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler kategorisindedir. Geçmişe Yolculuk etkinliği görselinde yapıtlarda ve kıyafetlerde bulunan süslemelerle ilgili görseller el sanatları kategorisinde yer aldığı söylenebilir.
Hayat Bilgisi Öğretim Programında ve Ders Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yerinin İncelen 403 Resim 7.Paylaşılan Neşeli Günler etkinliği(s.39) Resim 8. Dedemin ve Ninemin Oyunu etkinliği (s. 151). SONUÇ VE ÖNERİLER İlköğretim 1, 2, 3. Sınıf Hayat Bilgisi Öğretim Programlarında yer alan kazanımlar, ders ve çalışma kitaplarında yer alan somut olmayan kültürel miras öğelerine ne düzeyde yer verildiğini ortaya koymak üzere yapılan araştırmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Somut olmayan kültürel mirasla ilgili kazanım sayısının oranına bakıldığında % 6.6 sının somut olmayan kültürel miras öğeleri içerdiği söylenebilir. Kazanımların en yüksek oranda 2. Sınıfta (% 8.4) yer aldığı görülmektedir. Somut olmayan kültürel mirasla ilgili etkinlik sayısının oranına bakıldığında % 7.7 sinin somut olmayan kültürel miras öğeleri içerdiği söylenebilir. Kazanımların en yüksek oranda 2. Sınıfta (% 12) yer aldığı görülmektedir. Somut olmayan kültürel mirasla ilgili görsellerde en fazla toplumsal uygulamalar, ritüeller, şölenler yer almaktadır. Görsellerin en fazla 2. Sınıfta yer aldığı görülmektedir. Somut olmayan kültürel miras öğelerinin en yoğun olduğu öğrenme alanları Dün, Bugün, Yarın (% 13), Okul Heyecanım (% 6.6 ) ve Benim Eşsiz Yuvam (% 2) biçiminde sıralanmıştır. Hayat Bilgisi Öğretim Programında yer alan somut olmayan kültürel mirasla ilgili kazanımların, etkinlikleri ve görselleri desteklediği söylenebilir. Milli ve dini bayramlar, çocuk oyunları, düğün, kına gecesi gibi özel günler, farklı ülkenin beslenme, oyun ve giyim tarzlarındaki değişimler, geçmişteki ve günümüzdeki meslekler, el sanatları ürünleri ve atasözü ile ilgili ifade ve etkinliklere daha fazla yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Fakat Hayat Bilgisi öğretim programında kazanımlarda somut olmayan kültürel mirasın bütün kategorileri yer almamıştır. Özellikle somut olmayan kültürel mirasın doğa ile ilgili uygulamalara yer verilmemiştir. Kazanım, etkinlik ve görsellerde de en çok toplumsal uygulamalar, ritüeller, şölenler kategorisinde toplandığı, gösteri sanatlarında sadece çocuk oyunları ve Karagöz ve Hacivat gölge oyununun yer aldığı, sözlü geleneklerde de sadece atasözü, masal gibi isimleri ifade edilmiştir. Aynı zamanda el sanatları kategorisinde de mesleklerden birkaç meslek ifade edilmiştir. Genel olarak Hayat Bilgisi Öğretim programında ve ders-çalışma kitaplarında somut olmayan kültürel miras öğelerinin kazanım sayısının oranına bakıldığında % 6.6 etkinlik sayısının oranına bakıldığında % 7.7 olduğu görülmektedir. Somut olmayan kültürel miras öğeleri çocukların yaşamlarının bir parçasıdır. Çünkü çocuk yaşamı içinde doğumdan ölüme kadar birçok uygulamalarla, ritüellerle, değerlerle, gelenek ve göreneklerle karşılaşır. Hayat Bilgisi dersi toplu öğretim esasına dayandığı için kazanımlarda kültür ve kültür öğeleri ifadesi olmasa bile somut olmayan kültürel miras öğeleri etkinliklerde ve görsellerde kullanılabilir. Çünkü 1, 2, 3. sınıf öğrencilerinin kendilerini içinde yaşadığı toplumu, dünyayı anlamalarını sağlayan Hayat Bilgisi dersi, toplu öğretime dayalı oluşturulmuş bir derstir. Toplu öğretim, hayat konularının bütünlüklerini bozmadan çocukların beş duyu organına hitap eden ve onların çevresiyle etkileşime girebilmesini sağlayan öğretim sistemidir (Binbaşıoğlu, 2003, s.2).
404 Cennet KARAKUŞ & K.Tuncer ÇAĞLAYAN Çengelci (2012) 4, 5, 6, 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında kazanım ve etkinliklerde somut olmayan kültürel miras öğelerini incelemiştir. Araştırma sonucunda Somut olmayan kültürel miras öğelerinin etkinlik ve kazanımlarda 7. sınıfta yer aldığını ve en fazla Kültür ve Miras öğrenme alanında yer aldığını belirtmiştir. Ünal (2013) ilköğretim 4, 5, 6, 7. Sosyal Bilgiler ders ve çalışma kitaplarında halk kültürü öğelerine ne düzeyde yer verildiği ile ilgili çalışması sonucunda en çok mevsimlik bayramlar, çocuk oyunları, evlenme, işleme, kadın giysi kuşam, yiyecek-içecek, Karagöz, atasözü, halk müziği/çalgısı, Türk halk oyunları, güreş ve cirit halk kültürü öğelerine yer verilmiştir. Sosyal bilgiler dersinin disiplinlerarası bir alan olmasından dolayı halk kültürünün bütün öğelerine yer verilebileceğini belirtmiştir. Avcı (2016) yaptığı araştırma sonucunda Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin kültürel miras eğitimine önem verdiklerini, Sosyal Bilgiler dersinde yeterli olmadığı, kültürel miras eğitimini de zenginleştirme ve düzeltmelere gidilmesi gerektiğini belirtmiştir. Akhan (2014) Sosyal Bilgiler derslerinde somut olmayan kültürel miras öğretimi ile ilgili yaptığı çalışmada Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin kültürel miras öğretimini önemli gördüklerini, fakat bu konuda Sosyal Bilgiler Öğretim Programını ve kendilerini yeterli görmedikleri sonucu ortaya çıkmıştır. Çençen ve Berk ( 2014) ilköğretim 6. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Programlarında Türk halk kültürü öğelerinin kazanımlarda, etkinliklerde oranlarının homojenlik göstermediği ve yetersiz düzeyde olduğunu belirtmiştir. Şimşek (2013) yaptığı araştırmada Hayat Bilgisi Programında kişisel nitelikler adıyla yer alan 15 değerin içinde kültürel koruma ve geliştirme değerinin de yer aldığını belirtmektedir. Kültürel değerleri koruma ve geliştirme değerinin 1. Sınıf ve 2. Sınıf öğrenme temalarında yer aldığı, 3. Sınıf temasında yer almadığı sonucuna ulaşmıştır. Hayat Bilgisi dersinde yer alan değerlerin hayatı anlama ve anlamlandırmada ve bireyin içinde yaşadığı toplumun kültürel değerlerini kazanmasının önemli olduğunu belirtmiştir. Araştırma sonuçları Çengelci (2012), Ünal ( 2013), Şimşek (2013), Akhan (2014), Çençen ve Berk (2014), Avcı (2016) nın yaptığı araştırma sonuçları ile tutarlılık göstermektedir. Araştırma sonuçları doğrultusunda şu öneriler getirilebilir. Somut olmayan kültürel mirasın alt kategoride yer alan kültürel değerler, kültür zenginliğimiz ve kimliğimizin unutulmaması açısından Hayat Bilgisi dersi 1,2,3. Sınıf öğrenme alanlarında kullanılabilir. Hayat Bilgisi Öğretim programında somut olmayan kültürel öğelerle ilgili nitel ve nicel çalışmalar artırılabilir. Sınıf öğretmeni ve Sınıf öğretmeni adayları ile somut olmayan kültürel miras eğitimi ve öğretimi ile ilgili araştırmalar yapılabilir. KAYNAKÇA Akhan, N. A. (2014). Teaching Intangible Cultural Heritage in the Social Studies Courses. International Online Journal of Educational Sciences, C/ S.6 (3): 722-736. Arıkan, İ. (2012). İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerinin Kültürel Miras İle İlgili Başarı Düzeyleri Ve Tutumlarının Bazı Değişkenlerle İncelenmesi: Adıyaman örneği, Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman. Avcı, M. (2016). Kültürel Miras Eğitimine İlişkin Sosyal Bilgiler Öğretmenlerin Görüşleri. İlköğretim Online, C/ S. 15(1): 104-124. Baysal, N, Z. (2006). Hayat Bilgisi: Toplumsal ve Doğal Yaşama Bütüncül Bir Bakış,(Ed. Cemil Öztürk), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ankara: Pegem A Yayıncılık., s.1-19. Bektaş, C. (1992). Koruma Onarım. İstanbul: YEM Yayınları. Bektaş, M. (2009). Hayat ve Hayat Bilgisi Dersi.(Ed. Selahiddin Öğülmüş), İlköğretim Hayat Bilgisi Öğretimi ve Öğretmen El Kitabı, Ankara: Pegem Akademi, s. 1-11. Binbaşıoğlu, C. (2003). Hayat Bilgisi Öğretimi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Çençen, N. ve Akça Berk, N. (2014). İlköğretim 6. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Programlarında Türk Halk Kültürü Öğelerinin Yeri ve Önemi. e Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, C/ S. 1(3):13-25. Çengelci, T. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Somut Olmayan Kültürel
Hayat Bilgisi Öğretim Programında ve Ders Kitaplarında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yerinin İncelen 405 Mirasın Yeri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C/ S. 25 (1) :185-203. Çulha Özbaş, B. (2014). İlköğretim Sosyal Bilgiler Derslerinde Kültürel Miras Eğitimi.(Ed. Mustafa Safran). Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Pegema Yayıncılık, s. 743-762. MEB (2009). İlköğretim 1, 2 ve 3. Sınıflar Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara. MEB (2014). İlköğretim Hayat Bilgisi 1, 2, 3. Sınıf Ders ve Çalışma Kitapları. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü. Merriam, S. B. (2015). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber (Çev. S. Turan). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. Miles, M. B., Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. London: Sage Publications. Oğuz, Öcal. M. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras ve Kültürel İfade Çeşitliliği. Milli Folklor Dergisi, S. 82: 6-12. Sidekli, S. ve Karaca, L. ( 2013). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yerel, Kültürel Miras Öğelerinin Kullanımına İlişkin Öğretmen Adayı Görüşleri. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, S.5: 20-38. Sönmez, V. (1998). Hayat Bilgisi Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu. Anı Yayıncılık: Ankara. Şimşek, N. (2013). Hayat Bilgisinde Kişisel Nitelik (Değer) Öğretimi. The Journal of Academic Social Science Studies, C/S. 6 (1): 1325-1346. Unesco. (2003). Convention For The Safeguarding Of TheIntangible Cultural Heritage. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2014. http://www.unesco.org/new/en/unesco/ Ünal, F. ( 2013). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yer Alan Halk Kültürü Öğelerinin Değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 14: 611-644. Ünlü, İ. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin Kültür Algılarının İncelenmesi. Ahi Evran Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, S.1: 77-92. Yeşilbursa, C. C. (2011).Sosyal Bilgilerde Miras Eğitiminin Öğrencilerin Somut Kültürel Mirasa Karşı Tutumlarına ve Akademik Başarılarına Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara. Yıldırım A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.