TÜMÖR BELİRTEÇLERİ Prof.Dr.Gülnur Tokuç MÜ Ped. Hematoloji-Onkoloji BD
Tümör belirteci (marker), tümör dokusu tarafından dolaşıma sekrete edilen veya Hastanın dokularının tümöre yanıt olarak salgıladığı metabolik veya immünolojik bir üründür.
Tm belirteçleri vücut sıvılarında veya tm dokusunda bulunabilir
Biyokimyasal veya diğer yöntemlerle saptanabilirler
Tümör belirteçlerinin tayin yöntemleri Spektrofotometrik Nefelometrik Radyoimmünoassay (RIA) Lüminesan immünoassay (LIA) Enzim immünoassay (EIA)
TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN KULLANIM ALANLARI Ayırıcı tanı yapmak Tedavi yanıtını izlemek, Cerrahi sonrası kalan hastalığı saptamak, Nükslere erken tanı koymak Prognostik faktör olarak.
Bu belirteçler pediatrik onkolojide çok az sayıdaki tümör için kullanılabilir. Genellikle spesifik ve sensitif değillerdir
İdeal bir tm belirtecinde aranan özellikler Sadece tm tarafından salgılanmalı Vücut sıvılarında kolaylıkla saptanabilmeli Benign patolojilerden ayrılabilecek duyarlılık ve özgüllüğe sahip olmalı Maliyet ve tekniği kolay ve ucuz olmalı Erken evrede bile saptanabilmeli
Bu kriterlere göre pediatrik onkolojide kullanılan ideal bir tümör belirteci yoktur
1-Tm kökenli belirteçler Farklılaşma antijenleri Onkofetal antijenler İzoenzimler Hormonlar Doku özgül proteinler Onkogenler ve ürünleri Tm baskılayıcı genler ve ürünleri Müsin ve diğer glikoproteinler Glikolipidler
2-Tm e eşlik eden ya da konakçı yanıt belirteçleri Metabolik ürünler İmmünolojik ürünler
Onko-fetal proteinler Alfa feto protein, Karsinoembrionik antijen normalde sadece fetal dönemde salgılanırlar.
Enzimler Nöron spesifik enaloz Prostatik asit fosfataz Laktik dehidrogenaz
Hormonlar Koriyonik gonadotropik hormon Katekalaminler ve metabolitleri Kalsitonin Plasental alkalen fosfataz (PLAP) Ektopik hormonlar
Karbohidrat antijenler CA 125 CA 19-9 CA 15-5
Spesifik proteinler Nörosekretuar proteinler (kromogranin A,nöropeptid Y) Ferritin Prostat spesifik antijen (PSA) İmmünglobulinler GD2-disiyalogangliyosit
Genetik belirteçler Nöroblastomda MYCN,TRK-A Wilms tm de WT-1, WT-2 RMS de PAX-FKHR, LOH-11p15, Ewingde t(11,22)
ALFA FETO PROTEİN (AFP) Normalde, fetal hayatta 3 dokuda sentezlenir; fetal yolk kesesi, hepatositler ve gastrointestinal mukoza.
ALFA FETO PROTEİN (AFP) Gebeliğin 15.haftasında 3x10 6 ng/ml serum seviyesine ulaşır. Doğumda 2x10 4 ng/ml 5x10 4 ng/ml arasındadır Hayatın yaklaşık olarak 8.ayında normal erişkin seviyesi olan < 10 ng/ml düzeyine iner. Biyolojik yarı ömrü 5-7 gündür.
Alfa fetoproteini yükselten Hepatoblastom malign durumlar Hepatosellüler karsinom Endodermal sinüs tümörü (yolk sac tm) Embriyonel karsinom Pankreatoblastom GİS tümörleri (pankreas, safra yolu, mide) Nadiren kolorektal karsinom
Alfa fetoproteini yükselten malign olmayan durumlar Neonatal hepatit Bilier atrezi veya konjestif hepatomegaliye bağlı hepatik hasar Viral hepatit Ataksi telenjiektazi Konjenital tirozinosis
KORİONİK GONADOTROPİK HORMON (ß HCG) Normal serum yarı ömrü 24 saattir. Normal serum seviyesi ise 0.5 1 ng/ml ( 5 miu/ml) dir.
KORİONİK GONADOTROPİK HORMON (ß HCG) Yükseldiği durumlar: Kariokarsinom Hepatoblastom Embriyonel karsinom GİS tümörleri (mide, pankreas) Akciğer, meme, over kanseri Nadiren lenfoproliferatif hastalıklar
KARSİNOEMBRİONİK ANTİJEN (CEA) Normal düzeyi 2.5 ng/ml dir. Gestasyonun ilk 6 ayında fetal barsak, karaciğer ve pankreastan salgılanır.
KARSİNOEMBRİONİK ANTİJEN (CEA) Yükseldiği durumlar: Erişkinlerde adenokarsinomlarda %70 oranında yüksek bulunur.
KARSİNOEMBRİONİK ANTİJEN (CEA)-2 Çocuklarda Wilms tümöründe, Histiositik lenfomada, Hepatoblastomda, Hepotosellüler karsinomda, Karaciğeri tutan nöroblastomda, Germ hücreli tümörlerde Pulmoner blastomda Retinoblastomda yükselebilir.
KARSİNOEMBRİONİK ANTİJEN (CEA)-3 Ayrıca non-neoplastik bazı durumlarda da Hepatik siroz, Hepatit, Inflamatuvar barsak hastalıkları Bronşit artabilir.
PLESENTAL ALKALEN FOSFATAZ-PLAP Alkalen fosfatazın fetal izoenzimi Erken evre seminom olgularında %30; ileri evrede %100 yüksek Disgerminomlarda yüksek
NÖROSEKRETUAR PROTEİNLER Kromogranin A Nöropeptid Y Nöronal farklılaşma--nöroblastom
KATEKOLAMİNLER Adrenalin, noradrenalin ve dopamin vücuttaki ana katekolaminler olup fenilalanin ve tirozinden sentezlenir. Vanilmandelik asit, noradrenalin ve adrenalin metabolizmasının son ürünüdür. Homovanilic asit ise dopamin metabolizmasının son ürünüdür.
İdrar katekolaminlerini arttıran durumlar; Fizyolojik faktörler: Artmış otonom sempatik sinir aktivitesi (fiziksel stress, ağrı, soğuk, mental stress) Patofizyolojik faktörler: Esansiyel hipertansiyon Travma İlaçlar (katekolamin içerenler, sempatomimetikler)
İdrar katekolaminlerini arttıran durumlar Dietle ilgili faktörler Muz, çikolata, vanilyalı gıdalar, vitaminler, kahve Tümörler Nöroblastom Feokromasitoma Karsinoid tümörler
Nöroblastomda, idrarda katekolamin metabolitlerinde artış %90 Spot idrar VMA/kreatinin bakılabilir
NÖRON SPESİFİK ENOLAZ (NSE ) Bir glikolitik enzimdir Nöronal ve nöroendokrin hücrelerde, bazen nonnöronal dokularda bulunur. Dokuda immün boyama metodlarıyla gösterilebilir.
NSE nin Yükseldiği durumlar: Nöroblastom, ganglionöroblastom Lösemi Nonhodgkin malign lenfoma Ewing s sarkom ailesi Yumuşak doku sarkomları Hepatoblastom İmmatür over tümörleri ve disgerminom Medullablastom Retinoblastom
Disialogangliosid-GD2 Nöroblastom hücre yüzeyinde bulunan bir gangliosid Nöroblastların yüzeyinden dökülerek dolaşıma geçebilir Yüksek düzey----hızlı ilerleme ve kötü gidiş
Soluble Interlökin-2 T hücreler Bazı B hücreler Aktive monositler in sitoplazmik membranında bulunur Lenfoproliferatif hast da yükselir ve prognostik önemi vardır
Transkobalamin 1 ve nörotensin Adolesan ve genç erişkinlerdeki fibrolameller tip hepatosellüler karsinomda anlamlı
Neopterin Makrofajların gama interferon ile uyarılması sonrasında ortaya çıkan bir metabolittir Erişkin NHL olgularının %85 inde idrarda artar Viral enf. da Diger malign hast da yükselebilir
Doku polipeptit spesifik antijen (TPS) Normal epitel hücrelerinde bulunan sitokeratin 18 in solubl bir fragmanı Erişkinlerde meme ve akc Ca Wilms Nöroblastom Enfeksiyonlar da artabilir
Siyalik asit 9 karbonlu bir monosakkarit Hücre yüzeyindeki glikolipid ve sfingolipidlerde yer alır Malign hücrelerden fazla salınır Çocuklarda lösemi ve solid tm lerin çoğunda artar
KARBOHİDRAT ANTİJENLERİ CA 125; Arttığı durumlar: Nonmusinöz ve müsinöz over Ca endometrium, fallop tüpleri ve meme kanserleri Gebelik Hepatit Endometriosis pelvik enflamatuvar hastalık
Çocuklarda over tümörlerinin çoğu germ hücre kaynaklı olduğundan sadece 15 yaş üstündeki epitel kaynaklı over tümörlerinde yararlı olur.
KARBOHİDRAT ANTİJENLERİ-2 CA 19.9 Yükseldiği durumlar ; kolorektal, gastrik ve pankreatik kanserler enflamatuar barsak hastalıkları bilier hastalıklar pankreatit hepatit.
KARBOHİDRAT ANTİJENLERİ-3 CA 15,3 ve CA 50 - Erişkinlerde meme ve diğer karsinomlarda artar
Karbohidrat antijenlerinin pediatrik onkolojide tanısal değeri yoktur.
PROGNOSTİK FAKTÖR OLARAK KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ Serum Laktik Dehidrogenaz (LDH), Alkalen Fosfataz (AP) Ferritin Çocuklarda tümör varlığı açısından spesifisite ve sensitiviteleri olmasa da tümör aktivitesi ve prognozu açısından fikir verirler.
PROGNOSTİK FAKTÖR OLARAK KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-2 LDH, pirüvatın laktata dönüşümünde kullanılan bir enzim olup, tüm dokularda bulunur. Çocuklarda başta germ hücreli tümör, Ewing s sarkom, nöroblastom ve non-hodgkin malign lenfoma olmak üzere birçok solid tümörde yükselebilir.
PROGNOSTİK FAKTÖR OLARAK KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-3 Serum alkalen fosfataz osteoblastların hücre zarından kaynaklanan bir biyolojik belirteç.
Osteosarkomda tedavi yanıtını takipte ve prognostik faktör olarak kullanılabileceği ileri sürülmüş ancak spesifik olmadığından değerli bulunmamıştır..
Karaciğer hastalığı, İyileşen kırıklar, Büyüme dönemi, Uzun süre parenteral beslenme, İlaçların etkisi,(antifungaller, diazem, gentamisin, fenitoin,...) ile de yükselebilir
PROGNOSTİK FAKTÖR OLARAK KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-4 Ferritin, birçok hücrede bulunan bir demir depo proteinidir ve özellikle karaciğer, dalak ve kemik iliğinde yüksektir.
Doku hasarı, Nekroz, Enflamasyon Enfeksiyon, Karaciğer hastalığı, Megaloblastik anemi, Hemolitik anemi, Demir yüklenmesi durumlarında yükselebilir.
Ayrıca Hodgkin hastalığı Hepatoselüler karsinom Nöroblastom Germ hücreli tümörlerde de yükselebilir.
PROGNOSTİK FAKTÖR OLARAK KULLANILAN TÜMÖR BELİRTEÇLERİ-5 Beta-2 mikroglobulinlenfoproliferatif hast da yükselirnonspesifik.evre ile paralellik gösterebilir CRP-Hodgkin lenfomada artar
TÜMÖRLERE GÖRE BELİRTEÇLER
GERM HÜCRELİ TÜMÖRLER Germinomlarda tm belirteçleri (-) dir. Embriyonal karsinomda %70 oranında AFP (+) bulunur. Bazı olgularda serum ve BOS da HCG (+) bulunabilir. Endodermal sinüs tümörlerinde %75 oranında AFP (+) olarak saptanır, HCG ise (-) dir. Koriokarsinomda HCG (+) dir. AFP ise yükselmez.
HEPATOBLASTOM Hepatik blastemden kaynaklanıp hem epitelial hem de mezankimal elemanlar içerebilen tümörlerdir. %90-95 olguda AFP yükselir. %3 olguda ise HCG (+) dir.
HEPATOSELLÜLER KARSİNOM %50 olguda AFP yükselir. Fibrolameller varyantında ise transkobalamin I yükselebilir ve hastalığın progresyonu açısından önemli bir tümör belirteci görevi yapar.
NÖROBLASTOM İdrarda,katekolamin metabolitleri olan VMA %71 olguda, HVA ise %75 olguda yükselir. Serumda nöron spesifik enolaz (NSE) sıklıkla yükselir
FEOKROMASİTOMA Çocuklarda nadir görülür ve %10 dan azı maligndir. Olguların %90 ında idrarda VMA yüksek olup, idrar dopamin ve HVA genellikle normaldir
HODGKİN HASTALIĞI-1 Tipik bir tümör belirleyicisi yoktur, ancak aktif hastalığı veya prognozu belirlemede kullanılan bazı biyokimyasal bulgular vardır.
HODGKİN HASTALIĞI-2 Yüksek serum bakır seviyesi : Hastalığın aktivitesini göstermekle beraber enfeksiyonlarda enflamatuar durumlarda gebelikte doğum kontrol hapı alanlarda yükselebilir
HODGKİN HASTALIĞI-3 Yüksek serum ferritini ve düşük serum transferrini : İleri evre Hodgkin de görülür. Yüksek sedimentasyon : Aktif hastalığı düşündürür ve yüksek kalması kötü prognoza işaret eder.
HODGKİN HASTALIĞI-4 Yüksek fibrinojen Yüksek haptoglobulin. Yüksek serum alkalen fosfataz : Hodgkin de kemik ve karaciğer tutulumunda görülmekle beraber çocuklarda aktif kemik gelişimi nedeniyle normalde de yükselebilr.
HODGKİN HASTALIĞI-5 Serum soluble Interleukin-2 reseptör seviyesi : Başlangıçtaki yüksek seviyeler tedavi cevabının yetersizliği ile korele gider. Yüksek β2 makroglobülin : Tümör evresiyle korele olup, kötü bir prognoza işaret eder. Yüksek CRP
YAŞAM BOYU TÜM MARKER LARINIZIN DÜŞÜK KALMASI DİLEĞİYLE TESEKKURLER