HEDEFLER HEMġĠRELĠKTE BÜTÇELEME Bu dersin sonunda, Bütçeleme kavramını tartıģabilecek, Bütçe planlamanın adımlarını tanımlayabilecek Bir kontrol etme süreci olarak bütçeyi tartıģabilecek, HemĢirelerin bütçe üzerindeki etkilerini tartıģabileceksiniz. YÖNETĠM VE ORGANĠZASYON ĠÇĠNDEKĠLER 1. GiriĢ 2. Bütçenin Tanımı 3. Bütçenin Amaçları 4. Bütçe ÇeĢitleri 5. Bütçenin Temel Özellikleri 6. Hastane Yöneticisi ve Bütçe Komisyonu 7. HemĢirelik Hizmetleri Bölümünün Bütçe Planlaması HemĢirelik Bütçesi Komisyonunun Sorumlulukları 8. HemĢirelik Hizmetleri Bölümü Bütçesinin Hazırlanması Gereksinimleri belirleme Plan yapma Planın analizi ve kontrolü Planın uygunluğunun saptanması 9. HemĢirenin bütçe ile ilgili sorumlulukları HAFTA 9
HEMġĠRELĠKTE BÜTÇELEME GĠRĠġ Kısıtlı kaynaklarla çok pahalı olan sağlık hizmetini sunmak, hemģirelerin, bir kaynak planlaması olan bütçe konusunda bilinçlendirilme ve bilgilenmelerini gerektirir. Çünkü sağlıkla ilgili geliģmeler çok hızlı olmaktadır. Kurumların uygun donanımını sağlamak, bunları kullanacak personeli yetiģtirmek, araç gereci her zaman kullanıma hazır tutmak oldukça pahalıdır. GeliĢmelere kısıtlı bir bütçe ile ayak uydurmak, ancak çok dikkatli yapılan bütçe ile sağlanabilir. Sağlık kurumlarında bütçenin ünite veya servis düzeyinde hazırlanması, merkeziyetçilikten uzak ve daha verimli kararların alınmasını sağlar. Günümüzde uygulamalarda gördüğümüz birçok aksaklık, kaynak israfı ve eksiklik bütçenin hazırlanması ile ortaya çıkan sonuçlardır. BÜTÇENĠN TANIMI Bütçe terimi çanta, cüzdan anlamına gelen bougette den gelir. Eskiden Ġngiltere de bu ad resmi evrakın taģındığı bir cüzdan ya da kutu için kullanılırdı. Bütçe terimi ilk defa Ġngiltere de 1760 da, Fransa da 1800 de kullanılmıģtır. Yurdumuzda bütçe kelimesi tanzimattan sonra dilimizde yer almıģtır. Ancak, 1864 ten beri kullanılmaya baģlamıģtır. Hizmet edeceği amaç, nitelikleri, iģlevleri ve ilkeleri dikkate alınarak, birbirinden pek çok farklı bütçe tanımı yapılmıģtır. Bütçe, topluca ödeme yöntemi ile sunulacak olan kamu hizmetlerinin ve bunların maliyetlerinin karģılanması yollarının bir listesidir. Bütçe, devletin belli bir dönemde yapacağı masrafları ve toplayacağı gelirleri gösteren ve yasama organından çıkan belgedir. Bir baģka tanıma göre bütçe, gelir ve gider takibinin bir denklik düzeni içinde yapıldığı belgeye verilen addır. 2 Bütçe, paranın nasıl kullanılacağının ve önceliklerin neler olacağının belirlenmesidir.
BÜTÇENĠN AMAÇLARI Bütçe bir yönetim aracıdır, bir planlama ve kontrol etme faaliyetlerinde önemli bir yeri vardır. Bütçenin üç temel amacı vardır. Ekonomik amaç: Mali iģlerin en rasyonel biçimde yönetilmesidir. Bütçe iyi hazırlandığında Ģu yararları sağlar: Personelin maliyeti hakkında bilgi sağlar. Mali denetim aracıdır. Bir bütçeye göre hareket edildiği zaman, yönetici, çalıģma gideri için elde ne kadar para bulunduğunu bilir. Etkili ve ekonomik çalıģmayı sağlar. Elde ne kadar para bulunduğunu ve bunun nasıl kullanıldığını bilmek gereksiz harcamaları önler. Etkililik belirlenir. Hastane, bütçeye göre faaliyet gösteriyor ve hastalara iyi hizmet sunuyorsa, hastanenin etkili bir biçimde çalıģtığı söylenebilir. Hastanenin, periyodik olarak kendini değerlendirmesini sağlar. Periyodik olarak kendi kendini değerlendirme hastane yöneticisinin nereye gittiğini ve oraya nasıl ulaģılabileceğini bilmesini sağlar. Faaliyet giderlerinin incelenmesini ve benzer bölümler arasında karģılaģtırma yapma olanağı sağlar. (Örneğin, aynı türde/nitelikte iki serviste kullanılan ihtiyaç maddelerinin miktarları arasındaki fark ziyandan mı yoksa kötü yönetimden mi ileri gelmektedir, bunu belirleme imkânı sağlar.) Kalkınma amacı: Kurumu geliģtirmek amaçlanır. Bütçenin kalkınma amacı, ilerlemenin denetlenmesidir. Ġlerleme varsa, daha fazla ilerlemenin yolları aranarak hastanenin kalkınması sağlanacaktır. Ġyi düzenlenmiģ bir bütçe ile hareket eden bir hastanede yönetici, hastanenin kalkınması için yatırımlarda bulunabilir. Örneğin, bölümlerdeki yatak sayısı artırılır ya da gerekli araç ve gereç alınır. Konjoktürel Amaç: Uzak gelecek için tahminler yapıp mali kararların verilmesidir. Bu amaç yönetime Ģunları sağlar: Belirli bir süre için tahmini gelir saptanır. Bütçeyle sorumlu kiģi, hastanenin gelecek mali yıl içinde toplanacak gelirinin miktarını hesaplar, geçen yılın geliri ile gelecek yılın tahmini gelirini hesaplar. Planlamaya yardımcı olur. Bir bütçe üzerinde hareket ederek yönetici, gelirin ve beklenen çalıģma giderlerinin ne olacağını yaklaģık olarak bilebilir. Bu nedenle en gerekli gereçlerin satın alınması için planlar yapar. Bütçe yeni gereçler için gelecekte yapılacak satın almalara dair planlamayı kolaylaģtırır. 3
BÜTÇE ÇEġĠTLERĠ Kasa Bütçesi, Nakit Bütçe KısıtlanmıĢ bir dönem içinde gerçekleģeceği tasarlanan gelir ve giderler, ayrıntılı olarak bu bütçede yer alır. Hastalardan ve diğer gelir getirici bölümlerden toplanan nakit parayı, muhtemel gelir ve harcamaların listesini kapsar. Bir kurum baģka çeģit bütçeler hazırlamıyorsa bile, kasa ve gelir giderlerini planlamak zorundadır. Bu bütçe genellikle 3-4 aylık dönemler için planlanır ve her ayın sonunda gözden geçirilir. Sermaye Yatırım Bütçesi, Kapital Bütçe Sermaye yatırımı, genellikle uzun vadeli bir iģlem olup yöneticinin alacağı en güç kararlardan biridir. Yapılacak yatırım miktarının ne kadar zamanda karģılanabileceğini iyi hesaplanmalıdır. Sermaye ve yatırım bütçesi, a) GeliĢim yolunda yapılan yatırımlar b) Eldeki gerecin yenilenmesi için yapılan yatırımlar c) Hastanede yapılacak inģaat ve onarımlar olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. GeliĢim yolundaki yatırımlar eldeki gerecin niteliğinin düzeltilmesi, ya da mükemmelleģtirilmesi; eldeki bir gerecin yeni amaçlar için kullanabilmesi ve yeni bir gerecin alınmasını içerirken; hastanede yapılacak inģaat ve onarımlar ise, personelin ve hastaların sağlık ve güvenliği için gereken yatırımları içermektedir. Sermaye bütçesinin kısa dönemli planlaması, yıllık bütçe döngüsü içinde örneğin hemģire çağrı sistemi, ilaç arabası gibi malzeme satın almak için; uzun dönem planlaması ise örneğin hastanenin bir bölümünün yenilenmesi gibi büyük kazançlar elde etmek için yapılır. Faaliyet Bütçesi Belli bir dönemde hastanenin tüm çalıģma durumunu gösteren bütçedir. Faaliyetlerin yapılan planlara uyup uymadığını, denetlemeyi ve harcamaların plana göre ayarlanmasını sağlar. Giderler, ameliyathane anestezi laboratuar, röntgen, yakacak, su, elektrik, mutfak, eczane, çamaģırhane, vergiler, sigorta, yatan ya da ayaktan tedavi edilen hasta giderlerinden oluģmaktadır. 4
Gelirler ise, yatan hastalar ve ayaktan tedavi edilen hastalardan, ameliyathane, anestezi, laboratuar, röntgen, doğumhane ve polikliniklerden elde edilir. Faaliyet bütçesini denetlemek için günlük, haftalık, aylık ve 6 aylık faaliyet raporları düzenlenir ve ilgililere dağıtılır. Belli bir dönem içinde gerçekleģen miktarlarla beraber, aynı dönem için yapılan bütçe tahminleri, ikisi arasındaki farklar ve aynı dönem için, bir önceki yılın tahakkukları kaydedilerek hastanenin faaliyeti hakkında tam bir bilgi verilmelidir. Temel Bütçe, Ana Bütçe Hazırlanan çeģitli bütçeler birleģtirilerek temel bütçe düzenlenir. Bu bütçe, gelecek bütçe dönemi için teklif edilen ve planlanan bütün iģlemlerin bir toplamı ve özetidir. Personel Bütçesi Bütçenin en büyük harcamaları sağlık bakımının en çok çalıģanı olduğundan iģ gücü veya personel giderleridir. Tedbirli bir yönetici, uzun ve kısa dönemli personel planlaması ihtiyacında ünitenin hasta sayısı ile ilgili dalgalanmalarda geçmiģ verileri kullanır. BÜTÇENĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ KISITLAMA Bütçe zaman bakımından kısıtlanmıģtır. Bir yıllık dönemi kapsar. Bu 12 aylık döneme mali yıl denir. TAHMĠN Gelecekteki gelir ve giderleri etkileyebilecek öğelerin önceden hesaplanmasıdır. Bütçe önce hesaplandığı için kesinlik ifade etmez. Ġki türlü bütçe tahmini vardır; DENGE Bütçe, gelir ve giderleri, dengelenmiģ bir cetveldir. Gelir ve gider dengesinin doğru Ģekilde yapılmasına dikkat ONAYLAMA Bütçenin gelir ve gider bölümlerinin uygulanmasından önce sorumlu kiģiler tarafından onaylanması gerekir. Statik bütçe (sabit bütçe) edilmelidir. Fleksibl bütçe (esnek bütçe) 5
HASTANE YÖNETĠCĠSĠ VE BÜTÇE KOMĠSYONU BaĢhekim, bakanlıkça ayrılan bütçelerin uygulanmasından sorumludur. BaĢhekime, bütçenin planlanması, uygulanması ve denetlenmesi için yardımcı olacak bir bütçe komisyonu kurma hakkı verilmiģtir. BaĢhekim bütçe komisyonunun baģkanıdır; komisyonun düzenli çalıģabilmesi için, baģhemģire dâhil tüm bölüm Ģefleri kararlar alınırken hazır bulunmalıdır. HASTANE BÜTÇESĠNĠN HAZIRLANMASI ĠÇĠN GEREKEN ÖZELLĠKLER Hastanenin gelirini etkileyen faktörler hesaplanmalı (tıp ve hemģirelik hizmetleri, araģtırma-geliģtirme programları, eğitim programları, bölge ve ülkenin sağlık durumu, araç-gereç fiyatları gibi) Bütçeyi hazırlayanlara kolaylıklar sağlanmalı (amaç ve hedefler belirlenmeli, alınan kararlar bölüm Ģeflerine iletilmeli) Ġyi bir hesap iģleri servisi sağlanmalı (gelir ve giderlerin hesabının tutulması, istatistiklerin tutulması, talimatların açıklanması, olağanüstü harcamaların açıklanması) Ġyi bir hasta kabul talimatı hazırlanmalı ve düzenli kayıtlar tutulmalıdır. 6 HEMġĠRELĠK HĠZMETLERĠ BÖLÜMÜNÜN BÜTÇE PLANLAMASI HemĢirelik bölümünün ihtiyaçlarını belirleyen çeģitli özellikler vardır. Bunlar; Hastalıkların çeģidi, hastanede kalma süreleri ve hastalıkların önem derecesi. Hastanenin büyüklüğü ve yatak durumu Personel sayısı ve niteliği Belli bir bölümde verilecek bakımın cinsi ve miktarı HemĢirelerin verdikleri bakım HemĢirelerin kurumda hangi oranda bulunduğu, kendilerinden ne derece yararlanılabileceği Yönetici hemģirelerin sayı ve nitelikleri Hasta bakımında kullanılan yöntemler Bakımın çeģidi ve kaydetme yöntemleri HemĢirelik bakım standartları Hastanenin yapı ve düzen planı
MerkezileĢtirilmiĢ iģin kapsamı, sterilizasyonun merkezden sağlanıp sağlanmadığı, ameliyat sonrası bakım ve reanimasyon hizmetlerinin bulunup bulunmadığı Diyet, çamaģırhane, temizlik gibi, hemģirelik bölümünün görevleri olmayan iģlerin hemģireler tarafından yüklenip yüklenilmediği Hastane yönetiminin basit ya da karmaģık raporlar isteyip istemediği Tıp personelinin çalıģma biçimi, sayısı ve faaliyetleri. Tedavilerin çeģitleri Hastanenin bir tıp okuluyla iģbirliği yapıp yapmadığı Hastaneye bağlı bir hemģirelik okulunun bulunup bulunmadığı Yukarıdaki özelliklerden de anlaģılabileceği gibi, her hastanenin hemģirelik hizmetleri bölümünün bütçesi kendisine özgü olacaktır. HEMġĠRELĠK HĠZMETLERĠ BÖLÜMÜ BÜTÇESĠNĠN HAZIRLANMASI Bütçe paranın nasıl kullanılacağının ve önceliklerinin neler olacağının belirlenmesidir. Ülkemizde servis sorumlu hemşiresi bütçe yapılmasında etkin yer almamakta ise de bütçeyi büyük ölçüde etkilemektedir. Hemşireler hastane bütçesinin %40-60'ını kullandıklarından hemşirelerin hastanelerin bütçesi ile ilgili planlama ve kontrol işlemlerinde etkin ve etkili olarak katılmaları sağlanmalıdır. HemĢirenin hedefi en düģük maliyetle en kaliteli bakımın verilmesi olmalıdır. Bu nedenle de hemģire bütçe etkinlikleri kapsamında serviste verilen bakım kalitesini ve bakım için harcanan tüketim malzemesini değerlendirmek zorundadır. HemĢirelik hizmetleri bölümünün yöneticisi hastane baģhemģiresidir. BaĢhemĢirenin ve emrindeki kiģilerin yönetim, bütçe yapımı ve uygulanması hakkında temel bilgilere sahip olması gerekmektedir. HemĢirelikle ilgili bütün ihtiyaç maddelerinin ve hemģirelik süresinin boģ yere harcamasını önlemek baģhemģirenin baģlıca sorumluluğudur. BaĢhemĢire kendisinin baģkanlık edeceği bir hemģirelik bütçe komisyonu kurmalıdır. Bu komisyon içerisinde her servisin baģhemģireleri ve personelden temsilciler alınmalıdır. HemĢirelik bütçesi komisyonunun sorumlulukları Ģunlardır: Ġyi bir hemģirelik bakımı için gereken personel sayısını, kadroyu saptamak HemĢirelik bölümü personeli için bir maaģ cetveli önermek Gerekli malzeme hakkında bir liste hazırlamak. 7
Bütçe Hazırlanırken HemĢireye Gerekli Bilgiler Nelerdir? GeçmiĢ deneyimler, raporlar, kayıtlar Planlanan geliģme ve değiģiklikler Kurumdan hizmet alan bireylerle ilgili değiģiklikler Yasalarla gelen yaptırımlar Eğitimle ilgili değiģiklikler BÜTÇE HAZIRLAMA Bütçe hazırlamada izlenecek adımlar; gereksinimleri belirleme; plan yapma; planın analizi ve kontrolü ve planın uygunluğunun saptanmasıdır. GEREKSĠNĠM ANALĠZĠ Bütçe hazırlamanın en önemli basamağıdır. Çünkü kısıtlı kaynaklarla en iyi hizmeti sunabilmek gerçekten önemli bir amaçtır. Gerekli bilgilerin tümü elde olmalıdır. Piyasa araģtırması yapılmıģ olmalıdır. Özenle tutulan tüm kayıtlar, raporlar, istatistiki veriler gözden geçirilmelidir. 8 Bu aģamada hemģireler kendilerine Ģu soruları sormalıdır: Planlanan hedeflere ulaģmak için insan, araç-gereç, malzeme, zaman açısından ne gereklidir? Planlanan hedeflere ulaģmak için bu kaynaklardan hangi nitelikte ve ne kadar gereklidir? Bu kaynaklar hangi maliyetle sağlanır? Bu kaynaklarla hangi kalitede bakım verilebilir? Bu ünitenin hedeflerine ulaģabilmesi için mutlaka elde olması gereken kaynaklar nelerdir? Bu kaynakları elde etmede engel ya da kısıtlılıklar var mıdır?
Bu soruların yanıtlarının araģtırılması yönetici hemģirenin, gereksinim analizi, maliyet analizi, kalite belirleme, önceliklere karar verme kanun, tüzük ve yönetmelikler, politikalar, tutumlar veya eğitim gibi konularda kısıtlılıklar olup olmadığını irdelemesini sağlar. Böylece bütçede öncelikler belirlenmiģ olur. Servisteki herkesin, bütçe oluģturulmasında hemģireye yardım etmesi beklenir. Servislerde kullanılan araç-gerecin veya malzemenin bir yere kaydedilerek günlük sarfiyatının belirlenmesi, yıllık gereksinin belirlenmesinde önemli bir yoldur. Ayrıca hemģire kullandığı malzemenin niteliğine iliģkin olarak uygun birimlere bir geribildirimde bulunursa, alınması planlanacak malzemenin niteliği de iyileģtirilmiģ olacaktır. Gereksinimlerden yola çıkılarak öncelikler belirlenir, istenen kaynakların maliyeti kontrol edilir ve gruplanır. Gereksinimlerin belirlenmesinde hasta ya da sağlıklı bireyler ve çalıģanlar için, kolay uygulanabilir, kolay bulunabilir ve en az risk taģıyan, hatta Türk Standartları Enstitüsü Yetki Belgesi'ni taģıyan ürünlerin piyasa araģtırması yapılması esastır. Aksi halde pahalı, garantisi olmayan veya geri teknoloji ürünlerinin alınması söz konusu olabilir. 9 Direkt bakım veren kiģi olarak hemģire alınması önerilen malzeme ve araç gereci bizzat izlemeli/incelemeli, karar vermeye katılmalıdır. PLAN YAPMA Öncelikler ve gereksinimler belirlendikten sonra, bütçeye iģlerlik kazandıracak 3 aylık planlar yapılır. Bu planlama hastanenin genel bütçe takvimi ve planlamasına paralel olmalıdır. Bu 3 aylık planlarda hedefler belirlenir. Örneğin, bir poliklinik hemģiresi, Ocak-Mart aylarında üst solunum yolları enfeksiyonları için günde ortalama 31 boğaz kültürü alındığını biliyorsa, bu dönem için yapacağı bütçe planında günlük en az 30 tüpü kullanıma hazır bulundurmak ve bu maliyeti karģılamak için bütçesinden pay ayırmak zorundadır. HemĢire ihtiyacın olağanüstü arttığı durumlarda, bu tüplerin kimden/nereden karģılanacağını da bilmek durumundadır. HemĢirenin dikkat etmesi gereken ilke Ģudur, eğer serviste kullanılan araç-gereç veya baģka bir materyalin önceden uygun sayıda ve nitelikte alınması planlanmadıysa
onları depodan istemek mümkün olmayabilir. Zamanında harekete geçmek, sonradan ortaya çıkabilecek eksiklikler ve malzeme azlığını minimuma indirir. PLANIN ANALĠZ VE KONTROLÜ Gereksinimlere göre bütçe hazırlanıp alım yapılmasına karģın, bilinen ya da bilinmeyen nedenlerle kullanımdan sapmalar olabilir. Sapmaları zamanında ortaya çıkarabilmek için her bölümün en uzun üç ayda bir harcamalarını kontrol etmesi gereklidir. Bu kontrol sonucu ortaya çıkan sonuç, planlanan hedef ile gerçekleģen düzey ve ikisi arasındaki farkı ortaya koyacaktır. Bu sonuçların dikkatle incelenmesi ve farklılığın nedenlerinin araģtırılması önemlidir, farkın minimumda olması planlananların uygunluğunu gösterir. PLANIN UYGUNLUĞUNUN SAPTANMASI Planın uygunluğunun saptanması yılsonunda bütçenin genel bir değerlendirilmesinin yapılmasıdır. Eldeki verilere göre yeni döneme iliģkin bütçe planlamasına yeniden baģlanır. HEMġĠRENĠN BÜTÇE ĠLE ĠLGĠLĠ SORUMLULUKLARI Kayıt tutmaya önem vermelidir. Kayıtlar, yapılanlar, istatistiki veriler dikkatle gözden geçirilerek gereksinimlerin belirlenmesinde kullanılır. Yeni planlanan uygulamalar, değiģiklikler varsa, bunlar dikkate alınarak araç-gereçmalzeme/kaynak gereksinimi bulunur. Bakım standartlarındaki değiģmeler dikkate alınır. Politikalardaki değiģimler gözden geçirilir. Belirlenen nitelik ve nicelikteki araç-gereç-malzeme/kaynak belli bir süre içinde hemģirelik müdürlüğüne/baģhemģireliğe bildirilir. Eleman isteği varsa gerekçeli olarak ve nitelik/nicelik yönünden tanımlanarak hemģirelik müdürlüğüne bildirilir. ÇalıĢan hemģirelerin hizmet-içi eğitimi için gerekli maliyetin karģılanmasına yönelik gerekçe, eğitim takvimi ile birlikte hemģirelik müdürlüğüne bildirilir. Serviste gerekli dergi-kitap, yazılı materyal için kaynak isteğinde bulunulur. 10
Serviste hemģirelikle ilgili bir araģtırma planlanıyorsa, araģtırma projeleri ile ilgili bir birim varsa o birimden, yoksa doğrudan kendi bütçesinden pay ayrılır. Serviste halen kullanılan demirbaģ eģyada bir eksiklik, bozukluk varsa bunların değiģimi ve onarımı için bütçeden istekte bulunulur. HemĢire bu istekleri yaparken parasal yükün ne olabileceğini araģtırmıģ ve nitelikleri de belirlemiģ olmalıdır. Ġstekler, araç-gereç-malzeme/kaynak olmadığında olacak kayıpların çok açık seçik bir Ģekilde tanımlanmasını içermelidir. Gerekçeler ne kadar somut ortaya konulursa kaynağı elde etme Ģansı da o kadar artar. HemĢirenin Bütçe Ġle Ġlgili Diğer Sorumlulukları Yönetici hemģire, bütçe ile ilgili olarak elemanlarına, kullanılan araç-gerecin bilinçli kullanımını benimsetmeli ve tasarrufu sağlamalıdır. Ayrıca serviste, bulunamayan bir malzeme yerine baģka amaç için alınmıģ malzemenin kesinlikle kullanılmaması gerekir. Çünkü amaç dıģı kullanım, gerçek gereksinim durumunda eksikliğe yol açacaktır. Bu nedenle "hemģire yaratıcıdır" düģüncesinden arınılmalıdır. Gereksinimlerin ve önceliklerin iyi saptandığı ve bütçenin iyi planlandığı ünitelerde araç-gereç-ilaç alıģ veriģi kesinlikle olmamalıdır. Serviste herhangi bir zamanda olabilecek maksimum gereksinime cevap verecek miktarda araç-gereçmalzeme-ilaç bulundurulur. Bu miktar yatak sayısına, kliniğin özelliğine, malzemenin dayanma süresine ve fiyatına, kullanım sıklığına bağlı olarak hemģire tarafından saptanır ve baģhemģireliğe bildirilir. Depolarda gereğinden fazla malzeme-araç-gereç bulundurmak, baģka bir serviste o malzemenin hiç bulunmaması sonucunu yaratır. Ayrıca depolanan maddelerin son kullanım tarihleri varsa, zamanla tarihlerinin geçmesi ile imha edilmesi gerekliliği ortaya çıkar. Bu durum en fazla ilaç, solüsyonlar ve dispozıbl malzeme için söz konusu olmaktadır. Hastanede 24 saat hizmet veren genel malzeme depoları olduğunda servislerde fazla malzeme bulundurmak gerekmez. Merkezi depolardan istenecek araç-gereç için uygun istek formları kullanılır, istenen malzemenin nitelik-nicelik yönünden kontrol edilerek teslim alınması ve yanlıģlık ve eksikliklerin öncelikle ilgili birime bildirilmesi gerekir. Ancak bu araç-gereci serviste kullanabilmek için bir önceki bütçe döneminde bunların sağlanmasından sorumlu birim tarafından 11
alınması ya da alımının planlanmıģ olması gerekir. Aksi halde olmayan bir malzeme istenmiģ olacaktır. Serviste kullanılan araç-gereç-malzemenin kullanım ömrünü uzatmak ekonomi sağlar. Bunun için, yönetici hemģirenin malzemenin kullanımı konusunda mutlaka hizmet içi eğitim vermesi, kullanma kılavuzlarını hazırlaması ve bunların periyodik kontrollerini yaptırması Ģarttır. ÖZET Yönetimin önemli bir aracı olan bütçeleme, iyi bir hastane yönetimi için de vazgeçilmezdir. Bu nedenle bütçenin amacı, temel nitelikleri ve bütçe hazırlama aģamaları tüm hizmet yöneticileri tarafından iyi bilinmelidir. Son 20 yılda, bütçe planlamasında hemģirelik kaynaklarının öneminin farkına varan sağlık bakım organizasyonları arttı ve ünite yöneticilerinden finans konularında düzenlemeler yapmaları beklenmeye baģladı. Günümüzde hemģirelik bütçe giderleri total harcamaların %70 ini oluģturduğundan hemģirelerin bütçe planlamasına katılmaları önemlidir. HemĢire yönetici mali konularda bilgili olmalı, kaynakların uygun kullanımını sağlamalıdır. 12
DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Bütçe tanımı ile ilgili aģağıdaki ifadelerden hangisi uygun değildir? a) Bütçe bir yönetim aracıdır. b) Bütçe gelir ve gider takibinin yapıldığı bir belgedir. c) Bütçe geçmiģ dönemler için tahminde bulunmaktır. d) Bütçe paranın nasıl kullanılacağının belirlenmesidir. e) Bütçe mali iģlerin en rasyonel biçimde yönetilmesidir. 2. AĢağıdakilerden hangisi bütçenin yararlarından biri değildir? a) Hastanenin periyodik olarak kendini değerlendirmesini sağlar b) Etkililiğin saptanmasına yardımcı olur. c) Faaliyet giderlerinin incelenmesini ve kıyaslanmasını sağlar. d) Etkili ve ekonomik çalıģmayı sağlar e) Araç-gereç ve malzeme israfını sağlar. CEVAPLAR 1. C 2. E 13 KAYNAKLAR 1. Abaan, S. (1996) HemĢirenin Bütçe Hazırlama ve Kaynak Kullanımındaki Sorumlulukları, Uyer G (Ed) HemĢirelik Hizmetleri Yönetimi El Kitabı, 101-107. 2. Velioğlu, P. (1982) HemĢirelikte Yönetim (2. Baskı). Meteksan Yayınları, Ankara. 89-105. 3. Marquis B., Huston C.: Leadership Roles and Management Functions in Nursing, Lippincott Williams& Wilkins, Third Edition, Philedelphia, 2000.