The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Volume 6 Issue 1, p. 12451261, January 2013 GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ ve DİĞER BÖLÜM ÖĞRENCİLERİNİN DEĞER EĞİLİMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI * THE COMPARISON OF VALUE ORIENTATION OF STUDENTS IN PSYCHOLOGICAL COUNSELING AND GUIDANCE AND OTHER DEPARTMENTS OF GAZİ FACULTY OF EDUCATION Öğrt. Gör. Dr. Safiye SARICI BULUT Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Eğitimde Psikolojik Hizmetler ABD Abstract Value, one of the underlying causes of behaviors and motivational processes determine the content of human behaviors. It is important for undergraduate students to acquire both an academic education and values of for their career in the process of geting prepared for their careers. In this context, the aim of this study is to investigate the value orientation of students in the department of Psychological Counseling and Guidance in Gazi Faculty of Education, also to investigate their values in terms of different variables and to compare their values with those of students from different departments. * Bu araştırma 1315 Eylül 2012 tarihleri arasında ODTÜ tarafından düzenlenen Uygulamalı Eğitim Kongresi nde sözel bildiri olarak sunulmuştur.
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1246 One hundred sixty seven students from the department of Psychological Counseling and Guidance and 290 students from other departments participated in the study. Schwartz Value Inventory adapted by Kuşdil and Kağıtçıbaşı, personal information and value expression forms were utilized as data collection tools. In this study which was based on survey model, qualitative and quantitative data collection tools were used. The results showed that it was found that stimulation tendencies of 1 st and 3 rd grade students were lower than those in 4 th grade. Additionally, it was revealed that power, achievement, stimulation, selfdirection and universalism tendencies of students from other departments were higher than the same tendencies of Psychological Counseling and Guidance department students. Lastly, open ended questions are utilized in order to find out the values perceived as important by students and answers to those questions were analyzed. Key Words: University students, value, class level, socioeconomic level, gender. Öz Davranışların altında yatan nedenlerden ve motivasyonel süreçlerden birisi olarak değerler, insan davranışının içeriğini belirlemektedir. Üniversite öğrencilerinin mesleklerine hazırlandıkları süreçte, mesleğin gerektirdiği akademik eğitimin yanı sıra mesleğin gerektirdiği değerleri de kazanmaları önemlidir. Bu bağlamda, araştırmanın amacı, Gazi Eğitim Fakültesi rehberlik ve psikolojik danışmanlık bölümü öğrencilerinin değer yönelimlerinin ortaya konulması, farklı değişkenler açısından incelenmesi ve Eğitim Fakültesindeki diğer bölümlerde öğrenim gören öğrencilerin değer yönelimleriyle karşılaştırılmasıdır. Araştırmaya rehberlik ve psikolojik danışmanlık bölümünde farklı sınıflarda öğrenim görmekte olan 167, diğer bölümlerde (okul öncesi öğretmenliği, zihin engelliler öğretmenliği, sosyal bilgiler öğretmenliği, tarih öğretmenliği) öğrenim görmekte olan 290 öğrenci katılmıştır. Veri toplama araçları olarak, Kuşdil ve Kağıtçıbaşı tarafından uyarlanan Schwartz Değerler Listesi, araştırmacı tarafından hazırlanan cinsiyetlerini, bölümlerini, sınıflarını, anne ve babalarının eğitim durumlarını yazdıkları ve hayatlarına yön veren beş tane değer ifadesinin açık uçlu olarak sorulduğu bir anket formu kullanılmıştır. Tarama modelinin esas alındığı bu araştırmada nitel ve nicel veri toplama araçları kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü 1. ve 3. sınıf öğrencilerinin uyarılım eğilimlerinin 4. sınıf öğrencilerin uyarılım eğilimlerinden daha düşük olduğu, PDR öğrencisi olmayanların güç, başarı, uyarılım, özyönelim ve evrenselcilik eğilimleri PDR öğrencilerinin aynı eğilimlerinden daha yüksek olduğu bulunmuştur. Ayrıca çalışmada
1247 Safiye SARICI BULUT öğrencilerin önemli gördükleri değerleri tespit etmek için onlara açık uçlu sorular sorulmuş ve cevapları analiz edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Üniversite öğrencileri, değer, sınıf düzeyi, sosyoekonomik düzey, cinsiyet. Giriş Bireyde toplumca istenen davranışları geliştirme sürecine eğitim (Kuzgun, 2008:1), denilirken bu süreçten geçen insanların farklılaşması beklenir. Bu farlılaşma bilgi, beceri, tutum ve değerler yoluyla gerçekleşir (Fidan ve Erden, 1992:12). Süreci gerçekleştiren mimarların yani öğretmenlerin, eğitimin kişisel, mesleki ve toplumsal boyutlarını dikkate alarak öğrencilerini bir bütün olarak (zihinsel, sosyal, psikolojik, ahlaki ve duygusal) eğitmeleri (Bacanlı, 2005:5) için onları sadece bilişsel yönden geliştirmeleri yeterli olmayacaktır. Bu boyuttaki eksiklik özellikle son zamanlarda ülkemizde ve yurt dışında daha fazla üzerinde durulmakta olan değer gibi kavramların ele alınmasıyla giderilmeye çalışılmaktadır. Değerler, karar verirken seçenekler arasından hangisine yöneleceğimize, davranışları ve olayları önem sırasına koymamıza yardım eden kavramlar takımı (Kuzgun, 2009:63), ulaşmayı istediğimiz hedeflere ve ideallere atfettiğimiz önem (Pişkin, 2011:59) şeklinde ifade edilmektedir. Değer; arzu edilen, ilgi ve ihtiyaç duyulan şeydir. Kavramsal olarak, olması gerekeni ifade eder (Bolay, 2007:60). Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü (Akalın ve diğerleri, 2005:483) şeklinde tanımlanan değer; Eski Yunancada aksia ile öğreti anlamına gelen logos tan türetilmiştir (Ulaş, Güçlü, Uzun, Yolsal, 2002:336). Değerler kültürel normlarla ilgilidir fakat normlardan daha evrensel ve soyuttur (FrauzanFar, Meimar, Tagupour, 2012:183). Hayata bakış açımızı ve amaçlarımızı belirleyen, aldığımız kararları etkileyen, inançlarımızı yansıtan ve prensiplerimizi oluşturan değer tercihleri (Aktepe ve Yel, 2009:608) ile pek çok konuda hükümler veririz (Güngör, 1998:27). Tavır ve hareketler, eylemler, duygular, fikirler, vasıflar, kişiler ve gruplar, amaçlar ve araçlar, tümü ile her şey toplum hayatında değerlere göre mukayese olunur (Dönmezer, 1984:253) ve insanların davranışsal karar ve tutumlarını tahmin etme ve anlamada değer önceliklerinin önemli bir rolü vardır (Myyry, 2008:549). Değerlerin kaynağı dine veya başka bir otoriteye dayandırılmakla birlikte (Aydın, 2006:1), değerleri oluşturan kavramlarda, bireysel ve toplumsal duygulardan, coşkulardan kaynaklanan öğeler bulunmaktadır (Köknel, 2007:21). Değerler bir anlamda, çoğunlukla göreceli olarak sabit, sosyalleşmenin yansıması olan bireysel tercihler şeklinde ifade edilebilirler (Schwartz ve Bilsky, 1994).
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1248 İnsanda değerlerin gelişimi doğumundan itibaren bir süreç izler. İyi ve kötü fikirleri doğrudan doğruya haz ve üzüntü duygularına bağlı bulunan yeni doğmuş çocuk (Montagu, 2005:31), soyut zekasının gelişim oranıyla birlikte içinde bulunduğu, önce ailesinin sonra toplumun ve diğer toplumların değerlerini çeşitli öğrenme yöntemleriyle (bilişsel, davranışçı ve sosyal öğrenme vs) içselleştirir. Anababanın değerlerinin toplumsal değerleri yansıtmasıyla birlikte, bu değerler toplumsal değerlere kıyasla çocuk üzerinde daha etkilidir (Kağıtçıbaşı, 2000:58). Kohn (1969, akt. Kağıtçıbaşı, 2000:59), anababa değerleriyle sosyal sınıfa bağlı iş rollerini açıklayan çalışmasında, orta sınıfta özerklik ve kendini idare etmenin çocuğun sosyalleşmesini desteklediğini, çünkü orta sınıfın yaptığı işlerde bireysel karar vermenin gerekli olduğunu; işçi sınıfındaki anababaların ise, itaat ve uyuma değer verdiğini, çünkü işçi sınıfın yaptığı işlerde bunların daha işlevsel olduğunu ileri sürmüştür. Değerlerle ilgili pek çok teori geliştirilmiştir. Yoğun bir şekilde Rokeach (1973) ve Kluckhohn (1951) den etkilenen Schwartz ın teorisi, istenilen değerleri, değişim amaçlarını, önemdeki değişimi, insanların yaşamındaki ilkelere rehberlik eden yardımları tanımlar. Değerlerin içerik boyutu, değerler arasında birbirlerinden ayrılır ve içerik boyutu aynı zamanda motivasyonel amacın türünü belirtir. Düşünceden kaynaklanan değerlerin içeriğindeki farklı tipolojileri ele alan Schwartz, değerleri bilinçli amaçların içinde, insanın varoluşuyla ilgili üç evrensel gerçeklik şeklinde tasvir eder. Bunlar, biyolojik gereklilikler, sosyal eşgüdüm gereklilikleri ve grupların hayatta kalma ve faal olma talepleridir. Evrensel gereklilikler şeklinde ele alınan değerler, güç, başarı, hazcılık, uyarılım, özyönelim, evrenselcilik, iyilikseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik şeklinde 10 ana başlık altında 56 değer olarak ifade edilir (Schwartz, 1996). İnsanların kendisini anlaması, çevresindeki olanakları tanıması ve doğru kararları vererek özünü gerçekleştirebilmesi için bireye yardım (Kuzgun, 2008:5) yapacak rehberlik ve psikolojik danışmanlık öğrencilerinin bu mesleki yeterliliğe ulaşmaları için alanlarıyla ilgili kuramsal bilgilerin yanında çeşitli mesleki değerleri de kazanmaları beklenir. Kariyer danışmanlığı anlamında meslek değerleri bir mesleğe girme sonucunda o mesleğin getirilerinden elde edilen doyum (ekonomik kazanç, toplumsal saygınlık, sosyal güvence vs) olarak (Pişkin, 2011:59) ifade edilirken, daha geniş bir açıdan bakıldığında eğitimin duyuşsal boyutuyla ilişkilendirilebileceği söylenebilir. Kuzgun (2003) yeteneği kullanma ve geliştirme, yaratıcılık, ilgileri geliştirme, işlerin çeşitli olması, kazanç, düzenli ve kararlı bir yaşam sürme, sosyal güvence, ilerleme, ün sahibi olma, risk alma, liderlik, bağımsızlık, işbirliği, toplumsal saygınlık ve yarışmayı mesleki değerler olarak ifade etmiştir. Zytowski (akt. Kuzgun, 2003:48) ye göre meslek değerleri bireye duyuşsal yönelişi (birincil psikolojik ihtiyacı) ile ihtiyaç giderebilecek dışsal obje grupları arasındaki bağlantıyı kuran bir kavramlar takımı olarak ifade edilir.
1249 Safiye SARICI BULUT Alan bilgisine ilişkin konular müfredatta verilmekle birlikte o alana ilişkin duyuşsal hedefler ne yazık ki eğitim sistemimizde tam ve sistematik bir şekilde yer almamaktadır. Örneğin, derslerin içeriğinde öğrencilere pek çok konunun kuramsal olarak verildiği, ancak, duyuşsal hedefler gözden geçirildiğinde, o dersi almış öğrencilerin dersle ilgili duyuşsal hedeflere ulaşıp ulaşmadıklarının sistemde yeteri kadar önemsenmediği söylenebilir. Daha somut ifade edildiğinde, (Wiggins, 1977, Akt. Bacanlı, 2005:22) fen bilgisi dersini almış bir öğrencinin, doğayı sevme ve bilimsel yönteme değer verme, sosyal bilgiler dersini almış öğrencinin, demokratik süreçlere değer verme, matematik dersini almış bir öğrencinin ise, sayı problemleri çözmekten hoşlanma, hayatlarında matematiğin rolünü kavramış olmaları beklenir. Rehberlik ve psikolojik danışmanlık bölümünde öğrenimini tamamlamış öğrencilerden de kişisel farkındalık ve anlayış, açık fikirli olma, nesnel olma, güvenilir olma, empati kurabilme, kabuledici olma gibi (Hackney ve Cormier, 2008:13) yeterlilikler beklenir. Rehber öğretmenlerin yetkinlik, dürüstlük, duyarlılık ve hoşgörü, bireysel ve kültürel farklılıklara duyarlılık, toplumsal sorumluluk, mesleki ve bilimsel sorumluluk olarak belirtilen ilkelerin (Yeşilyaprak, 2006) aynı zamanda onların benimsemeleri gereken değerlerlerden bazıları olması gerektiği ifade edilebilir. Ayrıca, okul danışmanlarının öğrencilerin sosyalduygusal gelişimlerinde ve çeşitliçoğulcu inanç ve değerleri hoş karşılayan bir kültür yaratmada etik sorumlulukları vardır (Stloukal ve Wickman, 2011:160). Ülkemizde öğretmenlerden beklenen değerlere bakıldığında, öğretmenlerden yöneticiler özverili ve hoşgörülü olma, öğretmenler rehberlik yapabilme, öğrenciler iletişim becerisi, veliler ise mesleki nitelikler değerlerini bekledikleri görülür (Çubukçu ve diğerleri, 2012). Bu araştırmanın temel amacı, Gazi Eğitim Fakültesi rehberlik ve psikolojik danışmanlık bölümü öğrencilerinin değer yönelimlerinin ortaya konulması, çeşitli değişkenler açısından incelenmesi ve Eğitim Fakültesindeki diğer bölümlerde öğrenim gören öğrencilerin değer yönelimleriyle karşılaştırılmasıdır. Yöntem Araştırmada betimsel nitelikli tarama modeli ve nitel araştırma modeli kullanılmıştır.
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1250 Çalışma Grubu Çalışma grubunu Gazi Eğitim Fakültesi rehberlik ve psikolojik danışmanlık (181 öğrenci), okul öncesi öğretmenliği, zihin engelliler öğretmenliği, sosyal bilgiler öğretmenliği, tarih öğretmenliği bölümlerinde farklı sınıflarda öğrenim görmekte olan 290 öğrenci oluşturmaktadır. Gazi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin büyük bir kısmı kadın öğrencilerden oluştuğundan cinsiyet değişkenine ilişkin karşılaştırmalar yapılamamıştır. Yine sosyoekonomik düzey açısından çalışma grubu homojen bir yapıda olduğundan sed değişkenine ilişkin karşılaştırmalar yapılamamıştır. Veri Toplama Araçları Veri toplama araçları olarak, Kuşdil ve Kağıtçıbaşı tarafından geliştirilen Schwartz Değerler Listesi, kişisel bilgi ve değer ifade formları kullanılmıştır. Tarama modelinin esas alındığı bu araştırmada nitel ve nicel veri toplama araçları kullanılmıştır. Öğrencilerin değerlerini belirlemeye yönelik olarak, Schwartz tarafından geliştirilen Shwartz Değerler Ölçeği (SDÖ) kullanılmıştır. Ayrıca öğrencilere araştırmacı tarafından hazırlanan cinsiyetlerini, bölümlerini, sınıflarını, anne ve babalarının eğitim durumlarını yazacakları bir anket uygulanmıştır. Anketin son bölümünde ise Hayata bakış açınızı ve amaçlarınızı belirleyen, kararlarınızı etkileyen, inançlarınızı yansıtan, prensiplerinizi oluşturan 5 tane değerinizi yazın şeklinde soru sorulmuş, alınan cevaplar değer tercihlerine ve cinsiyetlerine göre analiz edilmiştir. Schwartz Değerler Ölçeği Üç sosyal psikoloji uzmanının İngilizce den Türkçe ye çevirdiği ölçek 56 değerden oluşmuştur. Deneklere değerler parantez içinde açıklamalarıyla birlikte verilmiş, her birinin kendi hayatlarındaki önemine göre (1 benim için önemli değil), 7 (benim için en üst düzeyde önemli) işaretlemeleri istenmiştir. On alt boyuttan oluşan ölçek, her boyutta yer alan değerlerle birlikte sınıflandırılmıştır (Schwartz, 1992; Bilsky ve Schwartz, 1994; Schwartz 1996). Kuşdil ve Kağıtçıbaşı (2000), tarafından yapılan çalışmada değerlerin güvenilirlik katsayıları.5177, değer grupları için.7783 arasında değişmektedir. Katsayılar evrenselcilik.77, iyilikseverlik.76, hazcılık.54, güç.75, başarı.66, uyarılma.70, özyönelim.69, geleneksellik.63, uyma.51, güvenlik.59 olarak ifade edilmiştir. Ana değer grupları için iç tutarlılık analiz sonuçlarında muhafazakarlık grubu.80, yeniliğe açıklık.81, özaşkınlık.81, özgenişletim.84 olarak bulunmuştur.
1251 Verilerin Analizi Safiye SARICI BULUT Öğrencilerin değer eğilim puanları çeşitli değişkenlere göre incelenmiştir. Aritmetik ortalama, t testi, tekyönlü ANOVA yöntemleri kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak. 05 seçilmiştir. Bulgular Değer Eğilimlerine Ait Bulgular Sınıf düzeyi farklı olan PDR öğrencilerinin değer eğilimlerinin alt ölçeklerinden elde edilen puanlara göre ortalamalarının farklılaşıp farklılaşmadığı Tek Yönlü ANOVA ile incelenmiş ve bulgulara Tablo 1 de yer verilmiştir. Tablo 1: Öğrencilerin Değer Eğilimleri Ölçeğinden Aldıkları Puanların Sınıf Düzeyine Göre ANOVA Sonuçları Alt Ölçekler Güç Başarı Evrenselcilik İyilikseverlik Hazcılık Sınıf Düzeyi N S.S sd F p 1. sınıf 39 23,21 6,29 2. sınıf 60 25,40 4,63 3. sınıf 39 23,77 5,21 4. sınıf 39 25,79 4,09 Toplam 177 24,64 5,13 1. sınıf 39 53,79 6,32 2. sınıf 60 55,08 5,45 3. sınıf 39 54,18 5,37 4. sınıf 38 54,18 6,81 Toplam 176 54,40 5,92 1. sınıf 39 28,72 3,39 2. sınıf 61 29,51 3,88 3. sınıf 39 28,92 3,90 4. sınıf 40 27,65 5,20 Toplam 179 28,79 4,15 1. sınıf 39 53,67 5,25 2. sınıf 61 54,54 5,60 3. sınıf 39 54,33 4,33 4. sınıf 40 53,33 4,53 Toplam 179 54,03 5,02 1. sınıf 39 10,74 2,81 2. sınıf 61 10,69 2,11 3. sınıf 39 10,64 2,23 3, 173 3, 172 3, 175 3, 175 3, 175 2,56,057 0,43,729 1,65,179,59,626 1,17,324 Anlamlı Farklılıklar
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1252 Uyarılım Uyma Geleneksellik Özyönelim Güvenlik 4. sınıf 40 11,45 1,96 Toplam 179 10,86 2,28 1. sınıf 39 32,41 5,53 2. sınıf 61 33,72 4,54 3, 3. sınıf 39 34,13 3,83 175 1,53,209 4. sınıf 40 32,35 5,03 Toplam 179 33,22 4,77 1. sınıf 39 12,92 4,36 2. sınıf 60 14,80 3,87 3, 14 4,76,003 3. sınıf 39 13,26 4,47 174 34 4. sınıf 40 15,88 3,37 Toplam 178 14,29 4,14 1. sınıf 39 24,87 2,56 2. sınıf 61 24,51 3,03 3, 3. sınıf 39 24,23 2,79 175,99,398 4. sınıf 40 23,83 2,76 Toplam 179 24,37 2,82 1. sınıf 39 36,13 3,58 2. sınıf 61 36,44 4,10 3. sınıf 38 34,74 4,89 4. sınıf 40 35,93 4,73 Toplam 178 35,89 4,33 1. sınıf 39 42,92 4,14 2. sınıf 60 44,32 3,71 3. sınıf 39 43,23 4,27 4. sınıf 40 43,93 3,55 Toplam 178 43,69 3,91 3, 174 3, 174 1,27,285 1,25,295 Tablo 1 incelendiğinde, PDR öğrencilerinin sınıf düzeyine göre değer eğilimlerinin yalnızca uyarılım alt ölçeğinden elde edilen puanlara göre ortalamalarının.01 düzeyinde anlamlı olarak farklılaştığı belirlenmiştir. Ortalamalar incelendiğinde, 1. sınıf ( X = 12,92) ve 3. sınıf öğrencilerinin ( X = 13,26) uyarılım eğilimlerinin, 4. sınıf öğrencilerinin uyarılım eğilimlerinden ( X = 15,88) daha düşük olduğu belirlenmiştir, F(3, 174)=4,76, p<.01. alt ölçeklerde anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. PDR öğrencisi olan ve olmayan öğrencilerin değer eğilimlerinin alt ölçeklerinden elde edilen puanlara göre ortalamalarının farklılaşıp farklılaşmadığı bağımsız örneklemler için t testi ile incelenmiş ve bulgulara Tablo 2 da yer verilmiştir.
1253 Safiye SARICI BULUT Tablo 2: Öğrencilerin Değer Eğilimleri Ölçeğinden Aldıkları Puanların PDR Öğrencisi Olup Olmamaya Göre TTesti Sonuçları Alt Ölçekler Bölüm N X S sd t p Güç Başarı Hazcılık Uyarılım Uyma Evrenselcilik İyilikseverlik Geleneksellik Özyönelim Güvenlik 291 26,61 5,01 466 PDR 177 24,64 5,13 290 55,87 6,77 464 PDR 176 54,40 5,92 290 30,11 3,96 467 PDR 179 28,79 4,15 290 53,91 5,79 467 PDR 179 54,03 5,02 290 11,13 2,31 467 PDR 179 10,86 2,28 290 33,92 4,79 467 PDR 179 33,22 4,77 291 15,81 3,58 467 PDR 178 14,29 4,14 291 24,38 3,17 468 PDR 179 24,37 2,82 289 37,38 3,99 465 PDR 178 35,89 4,33 290 44,08 4,68 466 PDR 178 43,69 3,91 4,08,000 2,37,018 3,45,001,23,819 1,25,210 1,56,121 4,21,000,04,971 3,79,000,931,353 Tablo 2 incelendiğinde, öğrencilerin PDR öğrencisi olma ve olmama durumuna göre değer eğilimlerinin güç, başarı, uyarılım ve özyönelim alt ölçeklerinden elde edilen puanlara göre ortalamalarının.01 düzeyinde anlamlı olarak farklılaştığı belirlenmiştir. Ortalamalar incelendiğinde, diğer bölüm öğrencilerinin
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1254 güç eğilimlerinin ( X = 26,61), PDR öğrencilerinin güç eğilimlerinden ( X = 24,64) daha yüksek olduğu belirlenmiştir, t(466)=4,08, p<.01. bölüm öğrencilerinin başarı eğilimlerinin ( X = 30,11), PDR öğrencilerinin başarı eğilimlerinden ( X = 28,79) daha yüksek olduğu belirlenmiştir, t(466)=3,45, p<.01. bölüm öğrencilerinin uyarılım eğilimlerinin ( X = 15,81), PDR öğrencilerinin uyarılım eğilimlerinden ( X = 14,29) daha yüksek olduğu belirlenmiştir, t(467)=4,21, p<.01. bölüm öğrencilerinin özyönelim eğilimlerinin ( X = 37,38), PDR öğrencilerinin özyönelim eğilimlerinden ( X = 35,89) daha yüksek olduğu belirlenmiştir, t(465)=3,79, p<.01. Ayrıca, öğrencilerin PDR öğrencisi olma ve olmama durumuna göre değer eğilimlerinin evrenselcilik alt ölçeğinden elde edilen puanlara göre ortalamalarının.05 düzeyinde anlamlı olarak farklılaştığı belirlenmiştir. bölüm öğrencilerinin evrenselcilik eğilimlerinin ( X = 55,87), PDR öğrencilerinin evrenselcilik eğilimlerinden ( X = 54,40) daha yüksek olduğu belirlenmiştir, t(464)=2,37, p<.05. Öğrencilerin 56 değer arasındaki en düşük ve en yüksek değerleri aritmetik ortalama ve sapmalarla incelenmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 3 de belirtilmiştir. Tablo 3: PDR Öğrencilerinin En Yüksek ve En Düşük Değer Eğilimleri En Düşük 8 Değer En Yüksek 8 Değer Değerler X SS Değerler X SS Bana düşen hayatı 3.90 1.92 Dürüst olmak 6.67 0.76 kabullenmek Zengin olmak 4.47 1.54 Ana baba ve yaşlı 6.66 0.77 lara değer vermek İnsanlar tarafın Sağlıklı olmak 6.61 0.87 dan benimsenmek 4.73 1.66 Dünya işlerinden el 6.57 0,85 ayak çekmek Otorite sahibi 4.81 1.68 Gerçek arkadaşlık 6.57 0.85 olmak Değişken bir 4.96 1.67 Ulusal güvenlik 6.55 1.02 hayat Zevk 4.97 1.45 Anlamlı hayat 6.54 1.02 Heyecanlı bir yaşantı 5.04 1.53 İç uyum 6.52 0.98 Hırslı olmak 5.13 1.59 Sorumluluk sahibi olmak 6.52 0.89 Tablo 3 incelendiğinde, bana düşen hayatı kabullenmek ( X = 3,90), zengin olmak ( X = 4,47) ve insanlar tarafından benimsenmek ( X = 4,74) değerlerinin en düşük ortalamaya sahip değerler arasında olduğu; anababa ve yaşlılara değer
1255 Safiye SARICI BULUT vermek ( X = 6,66), dürüst olmak ( X = 6,67) ve sağlıklı olmak ( X = 6,76) değerlerinin ise en yüksek ortalamaya sahip değerler olduğu belirlenmiştir. Tablo 4: PDR öğrencilerin kendi ifadelerine göre ilk beş tercihlerindeki değer eğilimleri Kategoriler Değer ifadeleri Eşitlikadalet N=160 Sevgi N=137 Dürüstlük N=107 Saygı N=88 Güven N=44 Din ve ahlaki değerler N=39 Hoşgörü N=32 Cesaret N=29 Kişisel özellikler (empati,alçakgönüllül ük, vs.) N=26 Özgürlük N=20 Bağlılık N=19 Huzur N=18 1.Sıra ƒ 2.Sıra ƒ 3.Sıra ƒ 4.Sıra ƒ 5.Sıra ƒ 29 29 41 30 31 41 48 17 18 13 40 12 11 23 21 17 21 18 24 8 14 7 6 7 10 13 6 8 7 5 3 7 8 7 7 2 4 8 7 8 2 5 5 3 11 3 4 4 5 4 5 4 5 1 4 3 1 4 6 4
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1256 Sorumluluk N=11 Başarı N=11 Dostluk N=10 Mutluluk N=10 2 1 3 4 1 2 1 5 2 1 2 3 4 1 3 5 1 Öğrencilerin değerlerini ortaya koymaya yönelik sorulan açık uçlu sorunun cevabı tablo şeklinde düzenlendiğinde, öğrencilerin sırasıyla; eşitlik (160), sevgi (137), dürüstlük (107), saygı (88), güven (44), dini ve ahlaki değerler (39), hoşgörü (32), cesaret (29), kişisel özellikler (26), özgürlük (20), bağlılık (20), huzur (18), sorumluluk (11), başarı (11), dostluk (10), mutluluk (10) değerlerini seçtikleri ifade edilebilir. Yorumlar Öğrencilerin sınıf düzeyleri ve değer eğilimleri arasındaki ilişkiye bakıldığında, 1. ve 3. sınıf öğrencilerinin uyarılım eğilimlerinin 4. sınıf öğrencilerinin uyarılım eğilimlerinden daha düşük olduğu bulunmuştur. Bu doğrultuda 4. sınıf öğrencilerinin heyecanlı bir yaşantı, cesur olmak ve değişken bir hayat eğilimleri 1. ve 3. sınıf öğrencilerinin bu konudaki eğilimlerinden daha yüksek olduğu söylenebilir. 4. sınıf öğrencilerinin eğitimlerinin son aşamalarında oldukları göz önüne alındığında bu bulgunun yetişkin hayatına atılma (iş bulma, ekonomik bağımsızlık kazanma vs) süreçlerinde olmalarından kaynaklı bulgular olduğu söylenebilir. Bu konuda, Thomson (1966), 1. ve 4. sınıf üniversite öğrencilerinin mesleki değer ve mesleki tercihlerinde küçük farklılıklar olduğunu vurgular. PDR öğrencilerinin 56 değer arasındaki en fazla ve en az tercih ettikleri 8 değere bakıldığında, en fazla tercih edilen 8 değer; dürüst olmak, anababa ve yaşlılara saygı, sağlıklı olmak, dünyevi işlerden el ayak çekmek, gerçek arkadaşlık, ulusal güvenlik, anlamlı hayat, iç uyum, sorumluluk sahibi olmak tır. PDR öğrencilerinin meslekleriyle ilişkilendirilmesi anlamında, sorumluluk sahibi olma, iç uyum, anlamlı bir hayat, başkalarına değer verme değerlerini ilk 8 değer içinde ifade etmeleri mesleki değer gelişim süreçleri anlamında olumlu bir bulgu olarak değerlendirilebilir. Çünkü ifade edilen değerler mesleki uygulamalarında en fazla başvuracakları değer eğilimleri arasındadır ve PDR öğrencilerinin bu değeri ifade etmeleri çok önemlidir. Danışma sürecine bakıldığında, terapötik amaçların oluşturulması ayrılmaz bir biçimde değerlerle ilişkilidir. Danışan ve psikolojik danışman, ikisi beraber, psikolojik danışma ilişkisinden ne elde etmeyi umduklarını, değerlerinin birbiriyle çelişir durumda olup olmadığını belirlemelidirler. Psikolojik danışmanın bu süreçteki rolü, danışanı kendi değerlerine uyma konusunda zorlamak yerine, danışanın sahip
1257 Safiye SARICI BULUT olduğu dünya görüşü ve değerlerine saygı göstermesi, onu anlamasıdır (Corey, 2005:28). Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan çalışmalarda, iç uyum değerleri sıralaması Aydın (2005) ın çalışmasıyla benzerlik göstermektedir. Güvenlik değeri Yıldız, Taşkıran ve Çiçek (2011) in çalışmalarında da en fazla tercih edilen değerler arasındadır. Alnıaçık ve Yılmaz (2008), en fazla iyilikseverlik ve evrenselcilik değerlerinin tercih edildiğini ifade etmektedirler. En az tercih edilen 8 değer ise sırasıyla; bana düşen hayatı kabullenmek, zengin olmak, insanlar tarafından benimsenmek, otorite sahibi olmak, değişken bir hayat, zevk, heyecanlı bir yaşantı, hırslı olmak tır. En az tercih edilen zevk, heyecanlı bir hayat, hırslı olmak değerleri Aydın (2005) in çalışmasında da benzer sıralamada ifade edilmiştir. En yüksek değerler arasındaki ulusal güvenlik, aileye değer vermek, sağlıklı olmak, gerçek arkadaşlık olması Aktepe ve Yel (2009) in çalışmalarıyla benzer olmakla birlikte dünya işlerinde el ayak çekme onların çalışmasında en az tercih edilen değerler arasındadır. en az tercih edilen değerlerden bana düşen hayatı kabullenmek, zengin olmak, otorite sahibi olmak, hırslı olmak, heyecanlı bir yaşantı sahibi olmak, bağlı olmak ve zevk değerleri Aktepe ve Yel (2009) un çalışmalarında da benzer sıralamadadır. En fazla tercih edilen değerlerden iç huzur, anlamlı bir yaşam değerleri, en az tercih edilen değerlerden otorite sahibi olmak, zengin olmak, güç sahibi olmak, heyecanlı bir yaşam ve zevk değerleri Bacanlı (2002) nın çalışmasında da benzer sıralamada ifade edilmiştir. PDR öğrencisi olma ve olmama durumuna göre değer eğilimlerinin güç (zengin olmak, otorite sahibi olmak, toplumdaki görünümünü korumak, insanlar tarafından benimsenmek, sosyal güç sahibi olmak), başarı (hırslı olmak, zeki olmak, başarılı olmak, sözü geçin biri olmak, yetkin olmak), uyarılım (heyecanlı bir yaşantı, değişken bir hayat, cesur olmak), özyönelim (kendine saygısı olmak, özgür olmak, bağımsız olmak, meraklı olmak, amaçlarını seçebilmek, yaratıcı olmak), evrenselcilik (eşitlik, iç uyum, barış içinde bir dünya, doğayla bütünlük içinde olmak, erdemli olmak, güzel bir dünya istemek, toplumsal adalet, açık fikirli olmak, çevreyi korumak) alt ölçeklerinde farklılaştığı ve bu eğilimlerin PDR öğrencisi olmayanlarda daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bacanlı (2005) psikolojik danışman adaylarının benlik ve mesleki benlik kavramlarının bağdaşık olduğunu grup rehberliğinin bu uyumun derecesini artırdığını ve en yüksek bağdaşım derecesinin 4. sınıfta olduğunu ifade ettiği çalışmasında öğrencilerin mesleklerinin rol beklentilerinin gerektirdiği özellikler ile benlik kavramları arasında uyum olduğunu vurgulamıştır. Bu sonuç çalışmayı desteklememektedir. PDR öğrencilerinde bu değerlerin diğer öğrencilerden daha geride çıkmasının sebepleri sonraki araştırmalarda incelenmesi gereken konulardan birisi olarak değerlendirilebilir.
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1258 Öğrenciler değerlerini kendileri ifade ettiklerinde sırasıyla: adaleteşitlik, sevgi, dürüstlük, saygı, güven, dini ve ahlaki değerler, hoşgörü cesaret, kişisel özellikler, özgürlük, bağlılık, huzur, sorumluluk, başarı, dostluk ve mutluluk değerlerini tercih etmişlerdir. En çok tercih edilen değerin adalet, dürüstlük ve eşitlik olması Aktepe ve Yel (2009) in üniversite öğrencileri üzerinde gerçekleştirdiği çalışmasıyla paralellik göstermektedir. Özkul (2007), çalışmasında da eşitlik en çok tercih edilen değerler arasında yer almaktadır. Öğrencilerin kendi ifadelerinde belirttikleri değerlere bakıldığında psikolojik danışmanrehber öğretmen adayı olarak pek çok değere sahip oldukları söylenebilir. Egan (1975:61), rehber öğretmenpsikolojik danışmanın yardım etme ve iletişim şekli bakımından geribildirim verme sürecinde oldukça önemli olduğunu belirtmiştir. Gordon (1955, Akt. Voltan Acar, 2009:62) a göre danışmada liderlerin üyelere saygı duyması onlara güvenmesi, onların amaçlarına ulaşacaklarına inanması gerekmektedir. Gençdoğan (2005) ise psikolojik danışmanrehber öğretmenler insanları sevmiyorsa ve ne olurlarsa olsunlar saygı duymakta zorlanıyorsa bu mesleği yapmamaları hem onlar hem danışanlar için daha iyi olacağını belirtmektedir. bir açıdan kişiliğiyle ve toplumla uyumlu değerlerin edinilmesi ruh sağlığı açısından da koruyucu faktörlerden birisi olarak ifade edilebilir (Akbaba, 2004). Değerlerin oluşumunun öğrenme süreciyle birlikte gerçekleştiği göz önüne alındığında, öğrencilerin üniversite eğitiminden önceki okul ve aile süreçlerinde değerleri kazanarak gelmeleri beklenir. Uçar (2009) bu doğrultuda (ortaöğretim sürecinde) öğretmenlerin değerlerle ilgili öğrenci kazanımlarını yetersiz bulduklarını, programlarda daha çok yer verilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca üniversite eğitiminde öğrencilere mesleki alandaki akademik yeterliliklerin yanında gerek mesleğin gerektirdiği gerekse kişisel yeterlilikleri açısından değerlerin kazandırılması önemli hususlardan birisi olarak belirtilebilir. Hayata bakış açısını ve amaçları belirleyen değerlerin öğrencilerin yaşantılarının pek çok süreçlerinde etkili olduğu görülmektedir. Yılmaz ve Dilmaç (2011), insani değerler düzeyi arttıkça iş doyumunun arttığını, Alnıaçık ve Yılmaz (2008), evrenselcilik ve iyilikseverlik değer tipine verilen önemle çevreye duyarlı olma arasında pozitif korelasyon olduğunu, Dilmaç, Ertekin ve Yazıcı (2009), öğrenme stilleri ile değerler arasında ilişki olduğunu, Yılmaz, Taşkıran ve Çiçek (2011), bireysel değerler arttıkça girişimcilik eğiliminin de arttığını belirtmektedirler. Bulgular genel olarak değerlendirildiğinde, PDR öğrencilerinin kendi ifadelerinde belirttikleri değerlere bakıldığında psikolojik danışmanrehber öğretmen olarak mesleklerinin gerektirdiği pek çok değere sahip oldukları, ancak uygulanan ölçekle diğer bölüm öğrencileriyle yapılan karşılaştırmalarda PDR öğrencilerin diğer bölümlerde öğrenim görmekte olan öğrencilere göre hayatlarını yönlendirmesi beklenen değerlerin bazılarında yetersizlikler olduğu söylenebilir.
1259 KAYNAKÇA Safiye SARICI BULUT AKBABA, S. (2004). Psikolojik Sağlığı Koruyucu Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Ankara: Pegem. AKALIN, Ş. H. ve diğerleri. (2005). Türkçe Sözlük, No:549, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, AKTEPE, V. ve YEL, S. (2009). İlköğretim Öğretmenlerinin Değer Yargılarının Betimlenmesi: Kırşehir İli Örneği, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3), 607622. ALNIAÇIK, Ü. ve YILMAZ., C. (2008). Değer Yargıları ve Tüketimde Çevreci Eğilimler, 13. Ulusal Pazarlama Kongresi, Çukurova Üniversitesi, 359372. AYDIN, A. (2005). Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Öğrencilerinin Değer Hiyerarşileri ile İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Değer Hiyerarşilerinin Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. AYDIN, M., Z. (2006). Ailede Çocuğun Ahlâk Eğitimi, Ankara:Nobel Yayıncılık. BACANLI, F.(2005). Psikolojik Danışman Adaylarının Benlik ve Mesleki Benlik Kavramları Arasındaki Bağdaşımın İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 590616. BACANLI, H. (2002). Psikolojik Kavram Analizleri, Ankara:Nobel Yayıncılık. BACANLI, H. (2005). Duyuşsal Davranış Eğitimi, Ankara: Nobel Yayıncılık. BİLSKY, W. ve Schwartz, S. (1994). Values and Personality, Europan Journal of Personality, 8, 163181. BOLAY, S. H. (2007),Aşkın Değerler Buhranı, Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu (2628 Kasım 2004) Kitabı, 5569, İstanbul: Dem Yayıncılık. COREY, G. (2005). Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları, Ankara: Mentis Yayıncılık. ÇUBUKÇU, Z., EKER ÖZENBAŞ, D., ÇETİNTAŞ, N., SATI, D., YAZLIK ŞEKER, Ü. (2012), Yönetici, Öğretmen, Öğrenci ve Veli Gözünde Öğretmenin Sahip Olması Gereken Değerler, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 2, 1, 2537. DİLMAÇ, B., ERTEKİN, E. ve YAZICI E. (2009). Değer Tercihleri ile Öğrenme Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 2747. DÖNMEZER, S. (1984). Sosyoloji, Ankara:Savaş Yayınları. EGAN, G. Yardım Becerileri Alıştırmaları. (1975). (Çev. Füsun Akkoyun), BrooksCole Publishing Company, Monterey, California.
Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü ve Bölüm Öğrencilerinin Değer Eğilimlerinin Karşılaştırılması 1260 FİDAN, N. ve ERDEN, M. (1992). Eğitime Giriş, Ankara: Feryal Matbaacılık. FROUZANFAR, M. H., MEİMAR, S., TAGİPOUR, F. (2012). The Role of Reference Groups on Student s Cultural Values, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, Jonuary Vol.3, No. 9, 183193. GENÇDOĞAN, B. (2005). Psikoterapi Pratiği, Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık. GÜNGÖR, E. (1998), Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul:Ötüken Yayıncılık. HACKNEY, H. ve CORMİER, S. (2008). Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri: Psikolojik Yardım Süreci El Kitabı, Ankara: Mentis Yayınları KAĞITÇIBAŞI, Ç. (2000). Kültürel Psikoloji Kültür Bağlamında İnsan ve Aile, İstanbul:Evrim Yayıncılık. KÖKNEL, Ö. (2007). Çatışan Değerlerimiz, İstanbul:Altın Kitaplar. KUŞDİL, M.E. ve KAĞITÇIBAŞI, Ç. (2000). Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı, Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), 5976. KUZGUN, Y. (2003). Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş, Ankara:Nobel Yayıncılık KUZGUN, Y. (2008). Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Ankara: Nobel Yayıncılık. KUZGUN, Y. (2009). Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı, Ankara: Nobel Yayıncılık. MONTAGU, A. (2005). Çocuklarınıza Ahlaki Değerleri Nasıl Kazandırabilirsiniz?, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. MYYRY, L. (2008). The Diversity of Value Meanings Among University Students, Scandinavian Journal of Educational Research, Vol. 52, No.6, December, 549564. ÖZKUL, A. S. (2007). Yaşam ve Çalışma Değerlerini Etkileyen Faktörler, S.D.Ü. Öğrencileri Üzerine bir Çalışma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. PİŞKİN, M. (2011). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı (Ed. Binnur Yeşilyaprak), Ankara: Pegem. SCHWARTZ, S. (1992). Univarsals in the Contentand Structure of Values: Theoretical Advances and Empirical Tests in 20 Countries, Advances in Experimental Social Psychology, 25, 165. SCHWARTZ, S. (1996). The Psychology of Values, The Ontario Symposium, 8, 119144. STLOUKAL, M. ve WİCKMAN, A. S. (2011). School Counseling Programs as Spiritual and Religious Safe Zones, Counseling and Values, 55, 157170. THOMPSON, O. E. (1966). Occupational Values of High School Students, Journal of Counselig & Development, 44(8), 850853.
1261 Safiye SARICI BULUT UÇAR, S. Sosyal Bilgiler Programındaki Değerlerle İlgili Kazanımlara Yönelik Öğretmen Görüşlerinin Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009. VOLTAN ACAR, N. (2009). Grupla Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri, 7. Baskı, Ankara: Nobel. YEŞİLYAPRAK, B. (2006). Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Çalışanlar İçin Etik Kurallar, Ankara:Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları. YILMAZ, E. ve DİLMAÇ, B. (2011). An İnvestigation of Teachers Values and Job Satisfaction, Elementary Education Online, 10(1), 302310. YILDIZ, S., TAŞKIRAN, E. ve ÇİÇEK, M. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Bireysel Değerleri ile Girişimcilik Eğilimleri Arasındaki İlişki: Kafkas Üniversitesi nde bir Araştırma, 10. Ulusal İşletmecilik Kongresi, 57 Mayıs, İzmir, 4854.