YAPISAL KIRILMA DURUMUNDA SAĞLIK HARCAMALARI VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Elecronic Journal of Vocaional Colleges December/Aralık 2012 YAPISAL KIRILMA DURUMUNDA SAĞLIK HARCAMALARI VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÜZERİNE BİR UYGULAMA Muhammed TIRAŞOĞLU 1 Burcu YILDIRIM 2 ÖZET Çalışmada, ekonomik büyümenin emel unsurlarından biri olan sağlık ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin araşırılması amaçlanmışır. Bu amaç doğrulusunda Türkiye de sağlık harcamaları ve GSYİH arasındaki ilişki 2006:01-2012:03 dönemleri için incelenmişir. Analiz edilen dönem iibariyle 2008 Dünya Ekonomik Krizinin olası ekileri göz önüne alınarak, seride ek yapısal kırılmaya izin veren Lee ve Srazicich (2004) birim kök esi ve ek kırılmalı Gregory ve Hansen (1996) eş büünleşme esi kullanılmışır. Elde edilen sonuçlar, ek yapısal kırılma durumunda sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme arasında uzun dönemli bir ilişki olduğunu gösermekedir. Anahar Kelimeler: Sağlık Harcamaları, Ekonomik Büyüme, Lee-Srazicich Birim Kök Tesi, Gregory-Hansen Eşbüünleşme Tesi, Yapısal Kırılma HEALTH EXPENDITURE AND ECONOMIC GROWTH RELATIONSHIP IN THE CASE OF STRUCTURAL BREAK: A CASE STUDY FOR TURKEY ABSTRACT Healh is one of he pillars of economic growh and in his sudy, aim o invesigae he relaionship beween healh and economic growh. For his purpose, in Turkey, he relaionship beween healh expendiure and GDP for he period 2006:01-2012:03 was examined. As he analyzed period, aking ino accoun he possible effecs of he 2008 World Economic Crisis, we used Lee and Srazicich (2004) uni roo es which allowing for one srucural breaks in series and Gregory and Hansen (1996) one srucural break coinegraion es. Obained resuls from our analysis, here ise long-erm relaionship beween healh and economic growh in he presence of one srucural break. Keywords: Healh Expendiure, Economic Growh, Lee-Srazicich Uni Roo Tes, Gregory-Hansen Coinegraion Tes, Srucural Break 1. GİRİŞ Üreimin ve kişi başına gelirin bir önceki yıla göre sürekli arması olarak ifade edilen ekonomik büyüme, günümüzde hem gelişmiş hem de gelişmeke olan ülkelerin üzerinde önemle durduğu ikisadi konuların başında gelmekedir. Ekonomik büyümenin emel unsurlarından biri emekir. Mikro seviyede emek verimliliği, bireysel emeğin sağlıksızlığı oranında düşmekedir. Makro düzeyde ise oplumdaki oralama sağlığın düşmesi oranında oplamsal ve bireysel verimlilik düşecekir (Yekiner, 2006: 83). Emeğin verimliliği oplumdaki bireylere sağlanan sağlık hizmelerinin nieliği oranında armakadır. Sağlık harcamalarına daha fazla kaynak ayıran, hasalık durumunda modern ıp ekniklerinden yararlanmayı ercih eden oplumların sağlık gösergelerinin daha iyi olduğu görülmekedir. Öe yandan, daha sağlıklı bir oplumla daha fazla üreim yapmak mümkün olmakadır. Böylece, ekonomik durumun sağlığı, sağlığın da ekonomik durumu ekilediği karşılıklı bir ilişki oraya çıkmakadır (Karabulu, 1999: 139). Bu çalışmada, Türkiye de sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki ekisinin ampirik olarak es edilmesi amaçlanmakadır. Çalışmanın ikinci bölümünde, sağlık ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki genel halarıyla ele alınmaka ve lieraürde yapılan çalışmalara yer verilmekedir. Üçüncü bölümde, yapısal kırılmayı dikkae alan birim kök ve eşbüünleşme eslerine ilişkin eori anlaılmaka, verilerin ve uygulama sonuçlarının sunulduğu dördüncü bölüm sonrasında, elde edilen bulguların değerlendirildiği sonuç bölümü ile çalışma amamlanmakadır. 2. SAĞLIK VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ 1 Arş. Gör., Kırklareli Üniversiesi, İ.İ.B.F., Ekonomeri Bölümü, muhammedirasoglu@kirklareli.edu.r 2 İsanbul Üniversiesi, Ekonomeri Bölümü, Dokora Ögrencisi, yildirimburcu1@gmail.com 111

Elecronic Journal of Vocaional Colleges December/Aralık 2012 Sağlık ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi açıklamak için, sağlık kavramını geniş anlamda ele almak gerekmekedir. Sağlık, sadece hasalığın olmaması değil, aynı zamanda bireylerin üm yaşamları boyunca kendi poansiyellerini gelişirecek olan yeenekleridir. Bu bağlamda sağlık, bireylerin sahip olduğu en önemli varlık ve refahın en önemli kaynağı olarak görülmekedir (Lusing, 2004: 15). Yaşamlarını sağlıklı bir şekilde sürdüren bireyler ve oplumlar, doğal kaynakları ekin bir şekilde kullanarak üreimde daha akif rol alabilmeke ve bu sayede oplumsal refahın sağlanmasına kakıda bulunabilmekedirler. Günümüzde gelişmiş ve belirli bir refah seviyesine ulaşmış olan ülkeler, insan gücüne yapılan yaırım olması nedeniyle, sağlık hizmelerinin kaliesinin iyileşirilmesi için her yıl aran oranda sağlık harcamalarına kaynak ahsis emekedirler. Ekonomik büyümenin emel unsuru olan insan sağlığının korunması, gelişirilmesi ve hasalıkların edavi edilmesi için, gelişmiş ülkeler Gayri Safi Yuriçi Hasıla (GSYİH) ndan daha fazla pay ayırabilmekedirler. Bir anlamda, sağlığa yapılan yaırımlar üreken yaırım olarak kabul edilmekedir (Tokgöz, 1981: 503). Ekonomik büyüme lieraürüne ilişkin eorik arışmalar, beşeri sermayenin ekonomik büyüme sürecindeki rolü üzerinde yoğunlaşmakadır (Çein ve Ecevi, 2010: 166). Beşeri sermayenin, ekonomik büyümenin bir kaynağı ve sağlığın beşeri sermayenin en önemli ekonomik bileşeni olması nedeniyle, sağlık ekonomik büyümenin bir nedeni ve ekonomik büyüme de sağlığın bir nedeni olarak görülmekedir (European Commission, 2005: 20). Sağlık ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki, son zamanlarda ekonomisler ve poliika yapıcıları arasında da önemli bir konu haline gelmişir. Birçok uygulamalı çalışmada, çeşili ekonomerik mehodlar kullanılarak, gelişmiş ve gelişmeke olan ülkeler için iki olgu arasındaki ilişki incelenmişir. Sağlık ile büyüme arasındaki ilişkilerin araşırılmasında kullanılan ve dünya genelinde kabul görmüş en yaygın sağlık gösergeleri; doğumda yaşam beklenisi, bebek-çocuk ölüm hızı ve kaba ölüm oranı iken, en yaygın ekonomik gösergeler; GSYİH, kişi başına düşen GSYİH ve sağlık harcamaları dır. Sağlığın ekonomik kaalizör ve ekonomik büyüme için önemli bir kaynak olduğunu beliren Mushkin (1962) in öncü çalışmasını, lieraürde sağlık harcamaları ve gelir arasındaki ilişkiyi araşıran birçok çalışma izlemişir. Bu çalışmaların büyük bir kısmı [Newhouse (1977), Parkin vd. (1987), Wang ve Reenmaier (2007) ve Harwig (2008)] her iki değişkenin poziif korelasyona sahip olduğunu gösermekedir (Tang ve Ch ng, 2011: 6814). Türkiye nin konu alındığı çalışmalar incelendiğinde, sağlık ve büyüme arasındaki ilişki analizlerinde hem sağlık gösergelerinin hem de ekonomik gösergelerin kullanıldığı görülmekedir. Kar ve Ağır (2003), 1926-1994 dönemi için Türkiye de sağlık ve ekonomik büyüme ilişkisi es emek amacıyla nedensellik analizinden faydalanmışlardır. Analiz sonuçlarına göre, Türkiye de ilgili dönemde sağlık harcamaları ile ekonomik büyüme arasında nedensel bir ilişki bulunmamakadır. Taban (2006), sağlık ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi, nedensellik analizi çerçevesinde 1968-2003 yıllık dönemine ai GSYİH, doğuşa yaşam beklenisi, sağlık kurumlarının yaak sayıları, sağlık kurumlarının sayısı ve sağlık personeli başına düşen kişi sayı değişkenleri ile incelemişir. Nedensellik analizi sonucunda, sağlık kurumlarının sayısı ile reel GSYİH arasında nedensel bir ilişki görülmezken, diğer sağlık değişkenleri ile reel GSYİH arasında çif yönlü ilişki espi edilmişir. Kıymaz vd. (2006), Türkiye de sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi 1984-1998 dönemleri için Johansen eşbüünleşme analizini kullanarak ele aldıkları çalışmalarında, özel sağlık harcamaları ile Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) arasında eşbüünleşme ilişkisinin olduğu ve kişi başı GSMH dan sağlık harcamalarına ek yönlü bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Çein ve Ecevi (2010), 1990-2006 dönemi için Türkiye nin de aralarında bulunduğu 15 OECD ülkesi için panel veri analizi ile, sağlığın ekonomik büyüme üzerindeki ekisini incelemişler ve sağlık ile ekonomik büyüme arasında bir ilişki olmadığını espi emişlerdir. Sülkü ve Caner (2011), Türkiye de 1984-2006 dönemleri için eşbüünleşme analizi ile kişi başına GSYİH, kişi başına sağlık harcamaları ve nüfus arış oranı değişkenleri arasındaki uzun dönemli ilişkiyi incelemişlerdir. Sülkü ve Caner (2011) çalışmalarında, kişi başına reel GSYİH ile kişi başına reel sağlık harcamalarının poziif bir ilişkiye sahip olduğu ancak nüfus büyüme oranı ile sağlık harcamaları arasında negaif bir ilişkinin olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ak (2012), Türkiye ekonomisi için sağlık harcamaları, ekonomik büyüme ve doğumda yaşam beklenisi serileri arasında uzun dönemli nedensellik ilişkisini araşırmışır. Nedensellik analizi sonuçlarına göre, seriler arasında kısa dönemli bir ilişki yok iken, uzun dönemde sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme arasında ilişki vardır. 112

December/Aralık 2012 Elecronic Journal of Vocaional Colleges Sağlığa ilişkin önemli gösergelerden biri sayılan sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerine ekisi çok yönlü ve uzun dönemli olmakadır (Taban, 2006: 35). Son yıllarda yapılan çalışmalar da, ekonomik gelişim sürecinde sağlık üzerine yapılan yaırımların olumlu ekisinin olduğunu kanılar nielikedir. Dünya Sağlık Örgüü arafından kurulan Makroekonomi ve Sağlık Komisyonu (2001) ile Avrupa Komisyonu (2005) nun yayınladıkları kapsamlı raporlarda, hem gelişmiş hem de gelişmeke olan ülkeler için, sağlık harcamalarının GSYH daki büyümeyi sağlayan bir eşvik aracı olduğu belirilmeke ve sağlık harcamalarının daha fazla yapılması gerekiği savunulmakadırlar. 3. EKONOMETRİK METHODOLOJİ Yapılan ekonomerik analizlerde, yapısal kırılmanın göz ardı edilmesi önemli isaisiksel sorunlara neden olabilmekedir. Ekonomide yapısal kırılmalar belirgin bir biçimde oraya çıkığında faka buna rağmen bu ür değişmeler bir regresyon modeli çerçevesinde dikkae alınmadığında ya da ihmal edilerek ahminlerde bulunulduğunda elde edilen sonuçlar ve bu sonuçlara bağlı olarak yapılan önraporlamalar sisemaik sapmalı (eğilimli) olacakır (Sevükekin ve Nargeleçekenler, 2010: 399). Bu nedenle yapılacak uygulamada yapısal kırılmanın dikkae alınması veya yapısal kırılma sayısının doğru belirlenmesi, analizlerin geçerliliği adına önem arz emekedir. Lieraürde yapısal kırılmaları dikkae alarak gelişirilmiş birçok birim kök esi ve eşbüünleşme esi söz konusudur. Yapısal kırılmaların varlığına izin veren birim kök esleri, kırılma zamanının biliniyor olupolmaması ve kırılmanın ekli, ikili ve çoklu olmasına göre çeşililik gösermekedir. Benzer şekilde yapısal kırılmaların varlığına izin veren eşbüünleşme esleri de ek yapısal kırılmanın varlığına izin veren ve iki yapısal kırılmanın varlığına izin veren eşbüünleşme esleri olarak ayrılmakadır. Çalışmada ele alınan örneklem dönemi için seride ek yapısal kırılmaya izin veren, yapısal kırılmaların içsel olarak belirlendiği Lee ve Srazicich (2004) birim kök esi ile ek yapısal kırılmaya izin veren Gregory ve Hansen (1996) eşbüünleşme esleri kullanılmışır. 3.1. Lee-Srazicich (2004) Birim Kök Tesi Ekonomerik çalışmada, incelenen serilerindeki yapısal kırılmaların varlığı içsel olarak belirlenen ve bir yapısal kırılmaya izin veren Lee ve Srazicich (2004) arafından gelişirilen birim kök esi kullanılmışır. Lee ve Srazicich, yapısal kırılmaların varlığı halinde gelişirilen birim kök eslerinden Zivo ve Andrews (1992), Perron (1997) ile Vogelsang ve Perron (1998) un aksine emel hipoezin reddinin, birim kökün reddini gerekirmediğini, yapısal kırılmasız birim kökün reddini ifade emeke olduğunu belirmişlerdir. İçsel olarak belirlenen bir yapısal kırılmanın varlığına izin veren bu birim kök esi, sabie (Model A) ve rendde (Model C) meydana gelen kırılmalara göre iki modele dayanan LM birim kök esidir (Lee ve Srazicich, 2004: 1-2). Lee ve Srazicich (2004) birim kök esi için veri yarama süreci aşağıdaki gibidir; y ' Z X X X 1 (1) formülasyonda Z dışsal değişkenler vekörünü ve ise haa erimini ifade emekedir. Yapısal kırılmanın varlığına izin veren bu ese Model A, Crash model olarak bilinmekedir ve alernaif hipoez alında düzeyde bir kırılmaya izin vermekedir. Model A, 1 için D 1, diğer durumlar için 0 D olan gölge değişkeni gösermek üzere Z D T B 1,, ' ile ifade edilmekedir. Bj ' (,, ) kırılmanın gerçekleşiği zaman periyodunu gösermekedir ve 1 2 3 dir. Benzer şekilde Model C, alernaif hipoez alında düzeyde ve eğimde bir kırılmaya izin vermekedir ve 1 için DT T, diğer durumlar için 0 B T, T B 1,, D, DT ' DT olan gölge değişkeni gösermek üzere Z ile ifade edilmekedir. Lee ve Srazicich (2004) esinde birim kök es isaisikleri LM kuralına göre aşağıdaki regresyon ile elde edilmekedir; y ' Z S 1 u (2) formülasyonda S Y x Z, 2,..., T dir., Y nin Z üzerindeki regresyonundan elde edilen kasayıları ifade emekedir. şeklinde elde edilmekedir. Y Z x, 1 1 113

Elecronic Journal of Vocaional Colleges December/Aralık 2012 Lee ve Srazicich (2004) birim kök esinde birim kök emel hipoezi, 0 ile ifade edilmekedir ve LM es isaisiği, : 0 emel hipoezini es eden isaisiği (3) şeklinde ifade edilmekedir. Bu ese, T B kırılma zamanını gösermek üzere olası kırılma nokaları için minimum birim kök -isaisiğini veren yıl olarak seçilmekedir; Inf ( ) inf ( ) (4) formülasyonda T / T şeklinde hesaplanmakadır (Lee ve Srazicich, 2004: 3-4). B İçsel olarak belirlenen ve ek yapısal kırılmanın varlığına izin veren minimum LM birim kök esi için kriik değerler, Lee ve Srazicich (2004) de ablo şeklinde ifade edilmişir. 3.2. Gregory ve Hansen (1996) Eşbüünleşme Tesi Gregory ve Hansen (1996) yapıkları çalışmada eşbüünleşik vekörde yapısal kırılma zamanının önsel bir bilgi olarak bilinmeyip içsel olarak belirlendiği ve ek yapısal kırılmanın varlığına izin veren eşbüünleşme esini gelişirmişlerdir. Ekonomerik çalışmalarda kullanılan sandar eşbüünleşme esleri eşbüünleşik vekörün zaman içerisinde değişmediğini varsayarken, ek yapısal kırılmaya izin veren Gregory ve Hansen (1996) eşbüünleşme esi, eşbüünleşik vekörde içsel olarak belirlenen bir kırılma zamanında değişeceğini önermekedir. İncelenen seride, kırılmaları içermeyen eşbüünleşme esi aşağıda yer almakadır; T y y e 1,..., n (5) burada 1 2 y 2 birinci derece fark durağan I(1) iken, e ise düzeyde durağan I(0) olarak belirilmişir (Gregory ve Hansen, 1996; 102). Yapısal kırılmanın varlığına izin veren bu eşbüünleşme esinde, sabie ve/veya rendde meydana gelen değişmeye göre üç farklı model yardımıyla seriler arasındaki uzun dönemli ilişki araşırılabilmekedir. Bu üç model, Model 1: Sabie kırılma (C), Model 2: Trendli sabie kırılma (C/T) ve Model 3: Rejim değişikliği (C/S) şeklinde ifade edilmekedir. Gregory ve Hansen (1996) eşbüünleşme esiinde üç model için yapısal kırılmanın modele dahil edilmesi aşağıda belirilen kukla değişken ile anımlanabilmekedir; 0, eğer n 1 1, eğer n burada τ ile (0,1) değerlerini alan yapısal kırılma nokası, n ile yapısal kırılma nokasının am sayı kısmı ifade edilmekedir. Sabie kırılmayı (C) göseren Model 1; T y y e 1,..., n (6) 1 1 2 2 şeklinde ifade edilmekedir. Modelde 1 kırılmadan önceki sabi erimi, 2 ise kırılmanın sabi erimdeki yapmış olduğu değişikliği belirmekedir. Trendli sabie kırılmayı (C/T) göseren Model 2; T y y e 1,..., n (7) 1 1 2 2 şeklindedir. Model 2 de hem sabi erimdeki hem de renddeki kırılmalar dikkae alınmakadır. Rejim değişikliğini (C/S) göseren Model 3 ise; T T y y y e 1,..., n (8) 1 1 2 1 2 2 2 şeklinde ifade edilmekedir. Bu durumda 1 ve 2 sabie kırılmayı göseren model (Model 1) ile aynıdır. Model 3 e 1 ile kırılmadan önceki eğim kasayısı, 2 ile kırılmadan sonra eğim kasayısında meydana gelen değişiklik ifade edilmekedir (Gregory ve Hansen, 1996: 102-103). İncelenen üç model için hesaplanan Philips es isaisikleri ( Z ve Z ) ve ADF es isaisiği ( ADF ) nin minimum olduğu arih eşbüünleşme esi için uygun kırılma arihi olarak belirlenmekedir. Bu es isaisikleri; 114

December/Aralık 2012 Elecronic Journal of Vocaional Colleges Z Z ADF inf Z ( ) (9) T inf Z ( ) (10) T inf ADF( ) (11) T şeklinde ifade edilmekedir (Gregory ve Hansen, 1996: 106). Gregory ve Hansen (1996) eşbüünleşme esinde uygun model için belirlenen es isaisiklerinin ablo kriik değerleri ile karşılaşırılması ile değişkenler arasında ilişkinin olmadıgını ifade eden emel hipoeze karşın bir yapısal kırılmayla beraber değişkenler arasında eşbüünleşme ilişkisinin olduğunu göseren alernaif hipoez sınanabilmekedir. Değişken sayısına göre belirlenen ablo kriik değerleri Gregory ve Hansen (1996) in yapıkları bu çalışmada yer almakadır. 4. VERİLER VE UYGULAMA Türkiye de sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin yapısal kırılmalı birim kök ve eşbüünleşme esleri ile incelendiği bu çalışmada 2006:01-2012:03 dönemini kapsayan aylık veriler kullanılmışır. Çalışmada ekonomik büyüme gösergesi olarak Gayri Safi Yuriçi Hasıla (GSYİH) verileri kullanılmışır. GSYİH ve sağlık harcamaları değişkenlerine ai veriler Türkiye Cumhuriye Merkez Bankası (TCMB) Elekronik Veri Dağıım Sisemi nden (EVDS) elde edilmişir. Uygulamada, incelenen dönem 2006-2012 yılları arası olduğu için 2008 Dünya Ekonomik Krizinin değişkenler üzerinde ekili olduğu düşünülmekedir. Çalışmada öncelikle içsel olarak belirlenen ve bir yapısal kırılmaya izin veren Lee ve Srazicich (2004) birim kök esi değişkenlere uygulanmışır. Aynı dereceden enegre olan değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin olup olmadığı, içsel olarak belirlenen ve bir yapısal kırılmaya izin veren Gregory ve Hansen (1996) eşbüünleşme esi yardımıyla incelenmişir. Türkiyede sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme değişkenlerine ai Lee ve Srazicich (2004) birim kök esi (düzeyde ve rendde ek kırılmaya izin veren Model C) sonuçları Tablo 1 de yer almakadır. Elde edilen sonuçlara göre hem sağlık harcamaları hem de ekonomik büyüme serileri için üm anlamlılık seviyelerinde emel hipoez reddedilememekedir. Yani incelenen bu serilerin yapısal kırılmalı birim köke sahip oldukları sonucuna ulaşılmışır. Tablo 1: Lee ve Srazicich (2004) Birim Kök Tes Sonuçları Değişkenler Gecikme Kırılma Tarihleri λ -isaisiği Sağlık Harcamaları 10 2010:10 0.2-4.0329 Büyüme 11 2009:02 0.5-3.7217 No: λ değeri 0.2 olduğu durumda kriik değerler %1, %5 ve %10 anlam düzeyinde sırasıyla -5.07, -4.47 ve - 4.20 dir. λ değeri 0.5 olduğu durumda kriik değerler %1, %5 ve %10 anlam düzeyinde sırasıyla -5.11, -4.51 ve -4.17 dir (Lee, Srazicich, 2004: 12). Lee ve Srazicich (2004) yapısal kırılmalı birim kök esi sonucunda I(1) olarak bulunan seriler arasında uzun dönemli ilişkinin incelenmesi için Gregory ve Hansen (1996) eşbüünleşme esi yapılmışır. Tablo 2: Gregory ve Hansen Eşbüünleşme Tesi Sonuçları Model Kırılma Tarihleri Tes isaisiği Sabie Kırılma 2010:02-9.6069 a Trendli Sabie Kırılma 2010:02-9.7186 a Rejim Değişikliği 2010:02-9.6695 a No: a ile %1 seviyesinde anlamlılık düzeyini ifade emekedir. Tes isaisikleri Gregory ve Hansen (1996) çalışmasında yer alan ablo kriik değerleri ile kıyaslanmışır. 115

Elecronic Journal of Vocaional Colleges December/Aralık 2012 İçsel olarak belirlenen ve bir yapısal kırılmaya izin veren bu ese ai sonuçlar üç model için Tablo 2 de yeralmakadır. Elde edilen sonuçlara göre, sabie kırılma modelinde, rendli sabie kırılma modelinde ve rejim değişikliği modelinde eşbüünleşme ilişkisinin olmadığını göseren emel hipoez reddedilmişir. Analiz sonuçları, sağlık harcamaları ile ekonomik büyüme üzerinde uzun dönemli bir eşbüünleşme ilişkisi olduğunu yani, sağlığın ekonomik büyüme üzerinde ekili olduğunu gösermekedir. 5. SONUÇ Günümüzde, hem gelişmiş hem de gelişmeke olan ülkelerden elde edilen araşırma sonuçları, sağlık harcamalarının ekonomik büyümeyi arırdığını, ekonomik büyüme durumunda da kamu harcamaları içindeki sağlık harcamalarına daha fazla pay ayrılabildiğini gösermekedir. Sağlık ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin araşırılmasında sağlık harcamalarına ilişkin verilerinin kullanılması, poliika yapıcılarını kaynakların en ekin biçimde nasıl kullanılacağı konusunda yönlendirmeke ve sağlık reformlarını planlamalarının daha sağlıklı yapılabilmesine olanak anımakadır. Sağlık ve ekonomik büyüme ilişkisini oraya koymak amacıyla, Türkiye için 2006:01 2012:03 dönemine ai GSYİH ve sağlık harcamaları değişkenleri kullanarak yapmış olduğumuz analiz sonucunda, sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme arasında uzun dönem eşbüünleşme ilişkisi espi edilmişir. Elde edilen bu sonuç, lieraürde daha önce yapılan çalışmaları desekler nielike olup, ekonomide büyümeyi hedefleyen ülkelerin sağlık harcamalarına daha fazla kaynak ayırması gerekiğini gösermekedir. KAYNAKLAR Ak, R. (2012). The Relaionship beween Healh Expendiures and Economic Growh: Turkish Case. Inernaional Journal Business Managemen Economic Research (IJBMER), 3(1): 404-409. Çein, M. ve Ecevi, E. (2010). Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Ekisi: OECD Ülkeleri Üzerine Bir Panel Regresyon Analizi. Doğuş Üniversiesi Dergisi, 11(2): 166-182. European Commission, (2005). The Conribuion of Healh o he Economy of he European Union. hp://ec.europa.eu/healh/ph_overview/documens/healh_economy_en.pdf Erişim Tarihi: 05.08.2012. Gregory, A. W. ve Hansen, B. E. (1996). Residual-Based Tess for Coinegraion in Models Wih Regime Shifs. Journal of Economerics, 70(1): 99-126. Harwig J. (2008). Wha Drives Healh Care Expendiure? Baumol s Model of Unbalanced Growh Revisied. Journal Healh Economics, 27(3): 603-623. Kar, M. ve Ağır, H. (2003). Türkiye de Beşeri Sermaye ve Ekonomik Büyüme: Nedensellik Tesi. II. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yöneim Kongresi Bildiriler Kiabı: 181-190. Karabulu, K. (1999). Sağlık Harcamaları ve Gösergelerinin Karşılaşırılması. Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1): 139-152. Kiymaz, H., Akbulu, Y., Demir, A. (2006). Tess of Saionariy and Coinegraion of Healh Care Expendiure and Gross Domesic Produc. The European Journal of Healh Economics 7(4): 285-289. Lee, J. ve Srazicich, M. C. (2004). Minimum LM Uni Roo Tes wih One Srucural Break. Appalachian Sae Universiy Working Papers. No.04-17: 1-15. Lusing, N. (2004). Invesing in Healh for Economic Developmen. Repor By The Mexican Commission On Macroeconomics And Healh, 1s Ediion, Mexico. 1-60. Mushkin, S. J. (1962). Healh as an Invesmen. Journal of Poliical Economy, 70(5): 129-157. Newhouse, J. P. (1977). Medical-care Expendiure: A Cross-naional Survey. Journal of Human Resources, 12(1): 115-125. Parkin D., McGuire A. ve Yule, B. (1987). Aggregae Healh Care Expendiures and Naional Income: Is Healhcare a Luxury Goods?. Journal of Healh Economics, 6(2): 109-127. Perron, P. (1997). Furher Evidence on Breaking Trend Funcions in Macroeconomic Variables. Journal of Economerics, 80: 355-385. Sevükekin, M. ve Nargeleçekenler, M. (2010). Ekonomerik Zaman Serileri Analizi Eviews Uygulamalı. Nobel Yayın Dağıım, 3.Baskı, Ankara. Sülkü, S. N. ve Caner, A. (2011). Healh Care Expendiures and Gross Domesic Producs: The Turkish Case. The European Journal of Healh Economics, 12(1): 9-38. Taban, S. (2006). Türkiye de Sağlık ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi. Sosyo Ekonomi, 2(4): 31-46. 116

December/Aralık 2012 Elecronic Journal of Vocaional Colleges Tang, C. F. ve Ch ng, K. S. (2011). The Granger Causaliy Beween Healh Expendiure and Income in Souheas Asia Economies. African Journal of Business Managemen, 5(16): 6814-6824. Tokgöz, E. (1981). Sosyal Gelişmede Sağlık. Türkiye İkinci İkisa Kongresi Sosyal Gelişme ve İsihdam Komisyonu Tebliğleri DPT Yayınları, Yayın No: 1783. Vogelsang, T. J. ve Perron, P. (1998). Addional Tess for a Uni Roo Allowing for a Break in he Trend Funcion a an Unknown Time. Inernaional Economic Review, 39(4): 1073-1100. Wang Z. J., Reenmaier A. J. (2007). A Noe on Coinegraion of Healh Expendiures and Income. Healh Economics, 16(6): 559-578. World Healh Organizaion (2001). Macroeconomics and Healh: Invesing in Healh for Economic Developmen. Repor of he Commission on Macroeconomics and Healh hp://whqlibdoc.who.in/publicaions/2001/924154550x.pdf Erişim Tarihi: 05.08.2012. Yekiner, İ. H. (2006). Sağlık ile Büyüme. Ege Akademik Bakış, 6(2): 83-91. Zivo, E. ve Andrews, D. W. K. (1992). Furher Evidence on he Grea Crash, he Oil-Price Shock, and he Uni-Roo Hypohesis. Journal of Business & Economic Saisics, 10(3): 251-270. Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası Elekronik Veri Dağıım Sisemi (TCMB EVDS) hp://evds.cmb.gov.r/cb.hml Erişim Tarihi: 10.08.2012. 117