Asilerin, kaybedenlerin, hayalperestlerin, küfürbazlar n, günahkârlar n, beyaz zencilerin, afla t rmananlar n, yola ç kmaktan çekinmeyenlerin, uçurumdan atlayanlar n... dili, sesi Yeralt Edebiyat...
JEAN GENET: (D. 19 Aral k 1910 Ö. 15 Nisan 1986) Paris te do du. Evlilik d fl bir çocuk oldu u için annesi taraf ndan terk edildi, on yafl na de in bir yetimhanede ve Morvan da bir çiftçi ailesinin yan nda kald. On yafl ndayken girdi i slahevinden 1926 da kaçarak Frans z sömürge birliklerine kat ld. K sa bir süre sonra oradan da kaçt ve Avrupa n n çeflitli ülkelerinde h rs zl k, kaçakç l k olaylar na kar flarak tam bir serseri gibi yaflad. flledi i suçlar yüzünden s k s k hapse girdi. 1948 de Fransa da h rs zl k yüzünden onuncu kez yarg land ve ömür boyu hapis cezas na çarpt r ld. Bu arada, 1942 de hapiste yazm fl oldu u Notre-Dame des fleurs (Çiçeklerin Meryem Anas ) adl ilk roman André Gide, Jean Cocteau ve Jean-Paul Sartre gibi ünlü yazarlar n dikkatini çekti. Bu yazarlar n cumhurbaflkan na verdikleri bir dilekçe üzerine ba flland. Romanlar nda oldukça fliirsel bir dil kullanan Genet, kendi özyaflam ndan yola ç karak, yak ndan tan d yeralt dünyas n korkusuzca betimler. H rs zlar, katiller, kaçakç lar, fahifleler, eflcinsellerle dolu olan bu dünyan n pisli i ve fliddeti, Genet nin güçlü anlat m yla flafl rt c bir güzellik kazan r. Oyunlar nda ise bu özyaflamsal yöntemi bir yana b rakt görülür. Oyun kahramanlar n n da romanlardaki insanlar gibi toplum d fl na itilmifl kimseler olmalar na karfl n, onun bu oyunlarda yaflamla ilgili düflüncelerinin özünü dile getirmeye çal flt söylenebilir. Genet bu yap tlar nda yaflam n bir tan m n vermeye çal fl r. Ancak ona göre, yaflam yaflanarak kavransa bile, tam anlam yla aç klanamayaca için böyle bir tan m olanaks zd r. Her insan n bir kimli i vard r, ama insan kendi kimli ini alg layamaz; kendisinin düflsel bir yans s n baflka bir insan n gözünde görebilir. Genet ye göre, insan bu belirsizlikten ve boflluktan kurtulmak için rol yapmaya bafllar. Her rol de belli bir iflleve verilen bir addan baflka bir fley de ildir. Böylece eylemlerin yerini ifllevler al r, dolay s yla da gerçek davran fllar törensi davran fllara dönüflür. Genet nin, bütün yap tlar nda yerleflik ahlâk kurallar na ayk r bir ahlâk anlay fl n n sözcülü ünü yapt söylenebilir. Özellikle baflkalar n n insana zorla benimsetmeye kalkt klar yazg ya karfl ç kmakla insan n gerçek kimli ini bulabilece i düflüncesi, onda tutkuyla yinelenen bir inanca dönüflmüfltür. Gerçek bir asi ve anarflist olan Genet, toplumsal disiplin ve siyasi ba lant n n her türlüsüne karfl ç kt. Yaflad fliddetli ve ço unlukla da afla lay c nitelikteki erotizm, onu mistik bir alçakgönüllülük kavram na götürdü. Jean-Paul Sartre, Saint Genet-Comédien et Martyr (1952; Aziz Genet-Oyuncu ve Kurban) adl yap t nda Genet nin kendini küçük düflürme ve afla görme çabalar n bir azizin çabalar yla karfl laflt rm flt r. Genet nin yazar olarak ad n duyurmas bir bak - ma, Sartre n bu uzun incelemesine dayan r. Sartre bu elefltirel incelemede Genet yi varoluflçu aç dan ele alarak onun toplumun yerleflik de erlerine karfl ç k fl n yaln z ahlâk çöküntüsünün de il, ayn zamanda insanl n durumuyla ilgili öfkesinin bir yans mas oldu unu ileri sürdü. BAfiLICA YAPITLARI: Roman: Notre-Dame-des fleurs, 1944 (Çiçeklerin Meryem Anas, çev.: Yaflar Avunç, Ayr nt Yay., 2000); Miracle de la rose, 1946 (Gülün Mucizesi, çev.: Hamdi Tuncer, Ayr nt Yay., 1999); Pompes funèbres, 1947 (Cenaze Töreni); Querelle de Brest, 1947 (Denizci, çev.: Hamdi Tuncer, Ayr nt Yay., 2004); Journal du voleur, 1948 (H rs z n Günlü ü, çev.: Yaflar Avunç, Ayr nt Yay nlar, 1997). Oyun: Haute surveillance, 1988 (Gözetim Alt nda, çev.: Y ld r m Türker, Yazko Çeviri, 1981; S k gözetim, Ayr nt Yay nlar, 2007); Les bonnes, 1947 (Hizmetçiler, çev.: Salâh Birsel, Nisan Yay., 1990); Le balcon, 1956 (Balkon, çev.: Baflar Sabuncu, Ayr nt Yay., 2006); Les nègres, 1958 (Zenciler, çev.: Nami Bafler, Ayr nt Yay., 2000); Les paravents, 1961 (Paravanlar, çev.: Sosi Dolano lu, Remzi Yay., 1990; Ayr nt Yay nlar, 2007); L Ennemi déclaré bafll kl, düzyaz lar n n derlendi i kitaptan yap lm fl bir seçki: Aç k Düflman (çev.: Sosi Dolano lu, Metis Yay., 1994) ve ayr ca L Atelier d Alberto Giacometti (Giacometti nin Atölyesi, çev.: Hür Yümer, Metis Yay., 1990).
Ayr nt Yay nlar Yeralt Edebiyat Paravanlar
Ayr nt : 515 Yeralt edebiyat dizisi: 40 Paravanlar Frans zcadan çeviren Sosi Dolano lu Yay ma haz rlayan Alev Özgüner Kitab n özgün ad Les paravents, Éditions Gallimard, 1976 Marc Barbezat L Arbalète/1961, 1976 Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Asuman Ercan Kapak düzeni Deniz Çeliko lu Düzelti Ayten Koçal Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46 Remzi Yay nlar nda birinci bas m 1990 Ayr nt Yay nlar nda birinci bas m 2007 Bask adedi 2000 ISBN 978-975-539-519-7 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) 512 15 00 Faks: (0 212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Paravanlar Ayr nt Yay nlar Yeralt Edebiyat
Y E R A L T I E D E B Y A T I D Z S DÖVÜfi KULÜBÜ Chuck Palahniuk Efi KTEK LER Philippe Djian SON SÜRGÜN Dragan Babic YATAK ODASINDA FELSEFE Marquis de Sade ACEM PEZEVENK Ola Bauer TAVANDAK KUKLA Ingvar Ambjörnsen GÖNÜLLÜ SÜRGÜN Suerte Claude Lucas EROJEN BÖLGE Philippe Djian KOZM K HAYDUTLAR A.C. Weisbecker HAYRAN OLUNASI CASANOVA Philippe Sollers GÖSTER PEYGAMBER Chuck Palahniuk KUZEY GÖZCÜSÜ Ola Bauer S S Tristian Hawkins TIKANMA Chuck Palahniuk HIRSIZIN GÜNLÜ Ü DEN ZC FLAMENKO NUN Z NDE Duende Jason Webster ODA H ZMETÇ S N N GÜNLÜ Ü Octave Mirbeau GÖRÜNMEZ CANAVARLAR Chuck Palahniuk ADSIZ DEVLER Pascal Bruckner ANNEM Georges Bataille ÇARPIfiMA J.G. Ballard MELEKLER Denis Johnson FAH fie Nelly Arcan KAÇAKLAR VE MÜLTEC LER Chuck Palahniuk CENNETTE B R GÜN DAHA Eddie Little SEVDALI TUTSAK YALANIN ERDEM Joachim Zelter SA NIN O LU Denis Johnson UYKU Annelies Verbeke GÜNCE Chuck Palahniuk ARA BÖLGE William S. Burroughs BEYAZ ZENC LER Ingvar Ambjörnsen BALKON AMER KA MEKTUPLARI Joachim Zelter N NN Chuck Palahniuk fikence BAHÇES Octave Mirbeau BETTY BLUE Philippe Djian SIKIGÖZET M PARAVANLAR
Genç bir ölünün an s na
B RKAÇ SÖZ Bu oyunun sahneye konulaca yer: Bir aç k hava tiyatrosu. Dört yan çok yüksek bir tahta perdeyle çevrili, dikdörtgen biçiminde bir tür toprak seki. Seyircinin oturmas için basamak basamak s ralar, herhangi bir malzemeden olabilir. Sahnenin dibi ve yanlar, farkl boyutlarda, siyah yüksek kalaslardan oluflacak. Bu kalaslar, farkl yüksekliklerdeki platformlar n sa dan ve soldan ç kabilece i flekilde bu tekste çizimler de eklenecek yerlefltirilmeli. Böylece sahneler, farkl yüzeylerde ve düzlemlerde, çok çeflitli flekilde oynanabilecek. Sa ve soldaki kalaslar n aras nda b rak lan boflluklardan paravanlar ve oyuncular görünecek ve ç kacak. 9
Her paravan n üzerine gözaldat m tekni iyle çizilmifl nesnelere karfl l k olarak, sahnede her zaman bir ya da birçok gerçek nesne bulunmal d r. Nesneler flu flekilde getirilecek: Seyirci içeri girdi inde, sahnede bir kilometre tafl ve bir çak l tafl y n zaten vard r. Seyirci oturdu unda, sa kulisten bir paravan girer ve arkas na saklanm fl birinin tafl d bu paravan kilometre tafl yla tafl y n n n arkas nda yerini al r. DEKOR Üzerlerine nesnelerin ya da manzaralar n çizilmifl oldu u paravanlardan oluflacakt r. Her paravan yaklafl k üç metre yüksekli inde olacakt r. Paravanlar n yerleri kesin bir sessizlik içinde de ifltirilecektir. Demek ki paravanlar n, sahne döflemesi üzerinde kendili inden kayan küçücük ve lastikli tekerlekler üzerine monte edilmesi düflünülmelidir. Paravan n arkas nda, onun yerini de ifltirmekle görevli dekor iflçisi bulunur. Her tablo aras nda, de iflimi sa lamak için k sa bir süre sahne karart lacakt r. Paravan n yan nda, her zaman, en az ndan bir adet gerçek nesne gerçekli ini, çizilmifl nesnelerle karfl laflt rmak üzere bulunmal d r (el arabas, kova, bisiklet vs). OYUN K fi LER Mümkünse, yüzleri maskeli olacak. De ilse, çok makyajl ve boyal (askerler bile). Kostümlerin gerçekli iyle çeliflki oluflturan afl r bir makyaj. En iyisi, çok çeflitli takma burunlar olmas ; kiflilerle karfl - laflt kça, birkaç n n biçimini belirtece im. Bazen takma çeneler de olacak. Bütün bunlar, kostümlerin renkleriyle ustaca ba daflt r lmal. Hiçbir yüz, sinemada oldu u gibi tiyatroda da o pek önem verilen al fl lm fl güzel yüz hatlar n tafl mamal d r. Yönetmenlerin hayal gücü bir yana, günümüzde, oyuncular n elinde, yeni plastik malzemeler sayesinde on binlerce imkân var... 10
Araplar, k v r k v r ve siyah üstüpüden takma saçlar takacaklar. Koyu esmer benizli olacaklar, ya z yani. OYUN TARZI Son derece belirgin olacak. Çok yo un ve özlü. Gereksiz hiçbir hareket olmamal. Her hareket görünür olmal d r. 11
Oyun Kiflileri SA D BRANDINESCHI ANNE DAM MAHKÛMUNUN SES MUSTAFA BAYAN BLANKENSEE WARDA KÖYÜN LER GELEN BRAH M B R ARAP MEL KE RE S H ZMETÇ KIZ AKADEM SYEN AHMED BUGEAUD NUN ASKER 1 LEYLA VAMP SIR HAROLD FOTO MUHAB R HAB B YARGIÇ TAL B BANKACI Ç GA KUDAS AY N NE KATILAN KÜÇÜK KIZ HAT CE GENERAL (AUMALE DÜKÜ DÖNEM NDEN) 2 NECMA PEK FRANSIZ ADAM HAB BE PEK FRANSIZ KADIN ODACI BAY BONNEUIL KADIN BAYAN BONNEUIL KAVALCI SlR HAROLD UN O LU fiem fi OLAN ADAM ARAP POL S MEMURU KAD R KADI MÜBAREK 1. Bugeaud: Frans z mareflali (1784-1849), Cezayir genel valisi. (ç.n.) 2. Aumale Dükü: Frans z generali (1822-1897), kral Louis-Philippe in o lu, Cezayir in fethi s ras nda ün kazand. (ç.n.) 12
MADAN -A IZ JANDARMA HERNANDEZ MUHAMMED BAY BLANKENSEE LARB MAL K HIDIR ABDÜL AM R NASIR ATRAfi GARD YAN AZ Z TE MEN ABDESSEL M PRESTON LASEN ÇAVUfi ÜMMÜ WALTER JOJO LALLA ROLAND JANDARMA AYfiE HELMUT SR RA PIERRE AZ ZE FELTON HÜSEY N MORALÈS B R KADIN SES GENERAL SMA L ASKER KOCA SR R ÇOCUK BEfi R BAKKAL SAL M M SYONER CEM LE B R NC MÜCAH T S SÜLEYMAN K NC MÜCAH T NESTOR ÜÇÜNCÜ MÜCAH T ROGER LAHUS N ARAPLAR, LEJYONERLER, ASKERLER... Her oyuncu, kad n erkek, befl alt oyun kiflisinin rolünü oynayacakt r. 13
Birinci tablo Sa kulisten gelen befl kanatl paravan. Paravan n önünde: Üstünde, Ayn-Sofar 4 km yazan bir kilometre tafl. Çok çi mavi fl k. Said in giysileri: Yeflil pantolon, k rm z ceket, sar ayakkab lar, beyaz gömlek, mor kravat, pembe kasket. Anne nin giysileri: Eflatun renginin çeflitli tonlar yla yamanm fl, eflatun saten elbise, büyük sar peçe. Anne nin ayaklar ç plak ve her bir parma cart bir renkle farkl renkler boyal olacak. Said (yirmi yafl nda), kravat kötü ba lanm fl. Ceketinin bütün dü meleri ilikli. Sa dan girer. Seyircinin görüfl alan na girer girmez, çok bitkinmifl gibi, durur. Kulise döner (geldi i kulise) ve ba r r. 15
SA D: Pembe! (K sa bir süre.) Size pembe diyorum! Gökyüzü pembeleflmifl bile. Yar m saate kadar günefl do mufl olacak... (Bekler, bir aya üzerinde dinlenir ve yüzündeki teri siler.) Size yard m etmemi istemiyor musunuz? (Sessizlik.) Ama neden, bizi görecek kimse yok ki. (Dantel mendiliyle pabuçlar n siler. Do rulur.) Dik-kat. (Koflmaya davran r, ama hareketsizleflip dikkat kesilir.) Yok, yok, bir karay land. (Görünmeyen kifli yaklaflt kça, gitgide daha yavaflça konuflur. Sonunda ses tonu normale döner.) Size pabuçlar n z giymenizi söylemifltim. Yüzü k r fl k r fl, yafll bir Arap kad n girer. Eflatun elbiseli, sar peçeli. Ayaklar ç plak. Bafl n n üstünde kartondan bir valiz vard r. ANNE: Oraya vard mda temiz olsunlar istiyorum. SA D, h rç n: Ya onlar n temiz pabuçlar m olacak san yorsunuz? Hele yeni pabuçlar? Hatta temiz ayaklar? ANNE, Said in hizas na do ru ilerleyerek: Ne umuyorsun yani? Yeni ayaklar olmas n m? SA D: Dalga geçmeyin, bugün kederli durmak istiyorum. Kederli olmak için kendime mahsus ac verece im. Burada bir tafl y - n var, biraz dinlenirsiniz. Bafl n n üstünden valizi al r ve yere koyar. Anne oturur. ANNE, gülümseyerek: Otursana. SA D: Hay r. Tafllar k ç m için fazla yumuflak. Her fley can m s ks n istiyorum. ANNE, hâlâ gülümseyerek: Kederli mi durmak istiyorsun? Bence gülünç bir durumdas n. Sen, Said, benim tek o lum, komflu köyün ve civardaki bütün köylerin en çirkin kad n yla evleniyorsun, annen de dü ününü kutlamak için yayan on kilometre yürümek zorunda... (Valize bir tekme atar.) gelin taraf na içi hediye dolu bir valiz tafl mak zorunda... Gülerek bir tekme daha atar ve valiz düfler. SA D, kederli: Böyle devam ederseniz, her fleyi k racaks n z. ANNE, gülerek: Onun burnunun dibinde, içi porselen, kristal, dantel parçac klar, cam k r klar, sucuk k r nt lar dolu bir valizi aç- 16