KAN (Blood, Hemo, yun; haima)

KAN (Blood, Hemo, yun; haima) Doç. Dr. Özgür Çınar Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 1 Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 2 1

Su ve çözünmüş moleküller (Plazma) Hücreler Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 3 Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 4 2

Plazma & Serum Eritrosit (Hct), %45 Plazma (%55) (hücresiz kan) Lökosit, Trombosit Antikoagülan Serum (hücresiz, pıhtılaşma faktörüsüz) Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 5 Kan Plazma Hücreler Su (%90) Proteinler (%9) Diğer Moleküller (%1) İyonlar, metaller, Glikoz, yağ asitleri, a.a.ler Gazlar; CO2, O2, N2 vb Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 6 3

Kandaki en çok ve en küçük protein: Albumin Bilurubin Hormon Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 7 Kanın Proteinleri Globulin α,β globulin KC de üretilir Hormonlar, metaller, lipitlerin taşınması γ globulin (antikor) plazma hücrelerinde üretilir Komplemanlar, pıhtılaşma faktörleri, lipoproteinler Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 8 4

Kan Sayımı, Hemogram Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 9 Periferik Kanın Yayılması ve Boyanması Romanowsky Boyaları (Dmitri Romanowsky, 1861-1921, Rus fizikçi) Giemza (Gustav Giemza, 1867-1948, Alman kimyacı, bakteriyolog) Wright (James Homer Wright, 1869-1928, Amerikan patolog) Boya Maddeleri: Eosin (asit): Eritrositler, granüller Çekirdek Azür (Baz, Metakromatik) Bazofil granülleri Metilen mavisi (Baz) Sitoplazmik RNA Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 10 5

Periferik Kanın Yayılması ve Boyanması Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 11 Kan Plazma Hücreler Su (%90) Proteinler (%9) Diğer Moleküller (%1) İyonlar, metaller, Glikoz, yağ asitleri, a.a.ler Gazlar; CO2, O2, N2 vb Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 12 6

Kanın Hücreleri hematokrittir (% 45) Eritrosit Lökosit Trombosit Granüllü (Granüler) Nötrofil Eozinofil Bazofil Granülsüz (Agranüler) Lenfosit Monosit Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 13 Kanın Hücreleri hematokrittir (% 45) Eritrosit Lökosit Trombosit Polimorfonükleer Nötrofil Eozinofil Bazofil Mononükleer Lenfosit Monosit Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 14 7

Kanın Hücreleri (mm 3 = µl kanda) Eritrosit: 4.000.000 6.000.000 Trombosit: 150.000 400.000 Lökosit: 4.000 10.000 Nötrofil: % 40-70 Lenfosit: % 20-40 Monosit: % 2-8 Eozinofil: % 1-4 Bazofil: % 1 Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 15 Ayşe nin Anamnezi Ayşe geçen sene A.Ü.T.F ne başlamıştır. Son bir kaç aydır, öteden beridir ders çalıştığı kütüphaneye çıkarken nefes nefese kaldığını, çarpıntısı olduğunu, kendini halsiz ve yorgun hissettiğini ifade etmektedir. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 16 8

Fatma nın Anamnezi Fatma geçen sene A.Ü.T.F ne başlamıştır. Son bir kaç aydır, sınav vakti geldi diye kütüphaneye çıkmaya başlamış ve çıkarken de nefes nefese kaldığını, çarpıntısı olduğunu, kendini halsiz ve yorgun hissettiğini ifade etmektedir. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 17 Ayşe nin Anamnezi Ayşe fakülteye başlar başlamaz, halk oyunları topluluğuna girmiş, başta Karadeniz yöresi olmak üzere pek çok ekibe girmiştir. Utana sıkıla idrarının da renginin koyulaştığını söyler. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 18 9

Fatma nın Anamnezi Fatma kantinin ikinci adresi olduğunu söyler ve çok iyi king oynadığıyla gurur duyar. Bu aralar iştahının değiştiğini canının sürekli garip garip (çamur, buz gibi) bir şeyler yemek istediğini söyler. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 19 Bir sonraki aşama ne olmalıdır? 1. 2. 3. 4. Ayşe nin rengi soluk, Fatma nın sklerası sarı idi. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 20 10

AYŞE FATMA Eritrosit: 3 milyon/ul Hb: 8 g/dl Lökosit: 8.000/uL Trombosit: 300.000/uL Eritrosit: 3 milyon/ul Hb: 11 g/dl Lökosit: 8.000/uL Trombosit: 300.000/uL Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 21 AYŞE FATMA Hipokrom Mikrositer Normokrom Makrositer Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 22 11

Eritrosit (Yun; Kırmızı + Hücre) Görevi: Kanda oksijen taşımak Sayısı: 4 milyon- 6 milyon/mm 3 Yapım - yıkım: Kemik iliği Dalak Ömrü: 120 gün Şekli: 7x2 µm, bikonkav disk Çekirdek ve organel YOK Hücre zarı (özel), Hemoglobin ve glikolitik enzimler VAR Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 23 Eritrosit Zarı Neden Özeldir? Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 24 12

Eritrosit Zarı Proteinleri - 1 Glikoforin Zar sialoglikoproteini (sialik asit, glikozil) Diğer hücrelere ve damara yapışmayı önler MNS antijen sistemi ve kan grubundan sorumludur Band 3 (Anyon değiştirici kanal) HCO 3 Cl değiştirici kanalı (pompa değil) Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 25 Eritrosit Zarı Proteinleri - 2 Band 4.1 Membran şeklinin belirlenmesi Mutasyonu: herediter eliptositoz Spektrin Membran şeklinin düzenlenmesi Mutasyonu: herediter sferositoz Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 26 13

Eritrosit Adlandırmaları Anemi x Polistemi (Sayı) Mikrosit Normosit Makrosit (Büyüklük, MCV: 80-95 fl) Anizositoz: Büyüklük farklılığı Poikilositoz: Şekil anomalisi Hipokrom Normokrom Hiperkrom (Hb miktarı) Hemoliz Rulo formasyonu Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 27 Anemi (Yun, An+haima, Kansızlık) Eritrosit sayısı x Hemoglobin Hemoglobin < 12 g/dl Mikrositik: Demir eksikliği anemisi, talasemi Normositik: Hemolitik anemi, akut kan kaybı Makrositik: Megaloblastik anemi, hipotiroidi Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 28 14

Gizemli Bay V nin Öyküsü Bay V mahalleye yaklaşık 6 ay önce bir gece vakti taşınmış, kimseyle konuşmayan gizemli biridir. Adını ve nasıl birisi olduğunu kimse bilmemektedir. Sadece bazı geceler evinden dışarı çıktığı görülmüştür. Birisi onun evine gizlice camdan baktığını, adamın renginin soluk, göz çevresinin ve dudaklarının mor, dişlerininse kahverengi ve köpek dişleri gibi olduğunu söylemektedir. Başka birisiyse onu bir kez öğle vakti bahçesinde gördüğünü, güneş değen yerlerinin haşlanmışçasına kızarıp şiştiğini anlatmaktadır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 29 Gizemli Bay V nin Öyküsü Bazı günler bay V nin evinden acı dolu sesler, öğürme ve kusma sesleri duyulmaktadır. Bazı akşamlar bay V nin evine elinde bir çantayla 25 yaşlarında güzelce bir kadının gelmesi, yaklaşık 2 saat kalıp sonra evden ayrıldığı komşuların merakını iyice arttırmıştır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 30 15

Gizemli Bay V nin Öyküsü Meraklı halk dayanamaz bir gün bu kadını bay V nin evinden çıkınca yakalar ve çantasını açarlar. İçinden, Boşalmış iki kan torbası, İçinde mor- kırmızı bir sıvı olan bir tüp çıkar, Kadın o sıvının idrar olduğunu söyler. Ne dersiniz? Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 31 Erişkinde: Hemoglobin (Hb: 14-16 g/dl) Heme (Demir taşıyan porfirin) + Globin Hb A: (α 2 β 2 ), %95 Hb A2: (α 2 δ 2 ), %3 Fetüste: Hb F (α 2 γ 2 ) Embriyoda: Gower 1 (ζ 2 ε 2 ) Gower 2 (α 2 ε 2 ) Hemoglobin Portland (ζ 2 γ 2 ) Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 32 16

Hemoglobin, oksijen taşır. Demir içeren, O 2 taşıyan metalloprotein Akciğerlerden organlara O 2 (1,34 ml O 2 /Hb; 4O 2 /Hb) Dokudan akciğerlere CO 2 (karbaminohb,%10) İnsan demirinin (2-6 gr), %70 i Hb nin yapısındadır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 33 Hemoglobin ile ilişkili adlandırmalar Methemoglobin: Fe+3 değerlikli Karboksihemoglobin: CO bağlı Karbaminohemoglobin: CO 2 Fötal Hb: Hb F (α 2 γ 2 ) Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 34 17

Ali nin Anamnezi Baba tarafından Hatay lı anne tarafından Rize li olan Ali, bu yıl da üniversite sınavını kazanamamıştır. Babası onu keyiflendirmek için farklı kültürlere merakı olan oğluna, ailece bir Hindistan turu hediye eder. Bu, pek yakışıklı sayılmayacak ve yıllardır yaşıtlarından hep daha ufak tefek olan, halsizlik, yorgunluk ve çarpıntısı hiç eksik olmayan ve tek tesellisi benim kemiklerim iri olan Ali yi çok mutlu eder. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 35 Ali nin Anamnezi Hindistan dönüşü Ali nin anne ve babasının krizler şeklinde ateşi çıkmaya başlar. Hastaneye gittiklerinde aynı tura katılan komşularının da aynı şikayetle hastanede yattığı öğrenilir. Öte yandan Ali nin herhangi bir şikayeti yoktur. Yine de muayene edildiğinde dalağının büyük olduğu saptanır. Ya sonra... Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 36 18

Hemoglobinopatiler Talasemi (Akdeniz Anemisi, Yun; deniz kanı): O.R. kalıtılır. Globin (alfa ya da beta) zincirlerin sentez hatası Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 37 Hemoglobinopatiler Orak Hücreli Anemi (Hb S) O.R. kalıtılır. Beta zincirini kodlayan gendeki nokta mutasyon Glutamik asit yerine valin geçer. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 38 19

Kan Grupları Kan grubu (ABO %) Yüzey antijeni (aglütinojen) Serum antikoru (aglütinin) A (%40) A antijeni Anti-B B (%10) B antijeni Anti-A AB (%4) A ve B antijenleri Antikor yok O (%45) Antijen yok Anti A ve Anti B (evrensel verici) Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 39 Ahmet in Anamnezi - 1 Annesi 3 ay önce yeni okuluna başlayan 3. sınıf öğrencisi küçük Ahmet in halsizlik ve yorgunluğunun bir türlü geçmediğini; toprak, kireç ne bulursa yemeye çalıştığından şikayetçidir. Ahmet birazcık koştuğunda çarpıntısının olduğunu ara ara da karnının ağrıdığını söyler. Başka ne bilmek istersiniz? Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 40 20

Ahmet in Anamnezi- 2 Annesi, Ahmet in okul değişikliğinden hoşlanmadığını, psikolojisinin bozulduğunu söyler ve ekler, - Psikolojisinin bozulduğunu, geceleri dişlerini gıcırdatmasından ve bu nedenle ağzından salyasının eksik olmamasından anladım. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 41 Ahmet in Kan Bulgusu Eritrosit: 3 milyon/ul; Hb: 11 g/dl Lökosit: 8.000/uL Nötrofil: %55 Eozinofil: % 8 Bazofil: %2 Lenfosit: %30 Monosit: %5 Trombosit: 300.000/uL Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 42 21

Lökosit (Yun; Beyaz + Hücre) Görevi: Bağışıklık (immün) sistem Sayısı: 4.000-10.000/mm 3 Ömrü: Türüne göre değişir Şekli: Türüne göre 7-15 µm Çekirdek ve organel VAR Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 43 Lökositler Granüler Polimorf nükleer lökositler Nötrofil, Eozinofil, Bazofil Agranüler Mononükleer lökositler Lenfosit, Monosit Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 44 22

Nötrofil (Nötr- o- fil) Tüm lökositlerin %40-70 i 12-15 um Loblu çekirdek Granüller Parçalı (loblu) çekirdek Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 45 Nötrofil in Granülleri Primer Elastaz Myeloperoksidaz Sekonder Lizozim Proteazlar Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 46 23

Nötrofil in Görevleri Marjinasyon Diapedez Kemotaksi Fagositoz Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 47 Nötrofil Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 48 24

Nötrofil Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 49 Diapedezde selektin ve integrin fazları vardır. 25

lökosit membranı integrini - - - endotel membranı CAM Eozinofil (Eozin- o- fil) Tüm lökositlerin %1-4 ü 12-15 um Bilobar çekirdek Çift loblu (Bilobar) çekirdek Granüller Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 52 26

Eozinofil in Spesifik Granülleri Major Basic Protein Granüllerin kristallerinin ana bileşenidir. Parazitlerin membranlarına bağlanıp onu parçalar. Bazofillerden histamin salınmasını uyarır. Katyonik Protein MBP ile beraber parazitleri parçalar Peroksidaz Mikroorganizmalara bağlanarak makrofajların görevini kolaylaştırır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 53 Bazofil (Baz- o- fil) Tüm lökositlerin %1 i 12-15 um Bilobar çekirdek! Granüller Çift loblu (Bilobar) çekirdek! Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 54 27

Bazofil İmmunolojik/inflamatuar hastalıklarda, viral hastalıklarda sayıları artar. Yüzeyinde IgE için reseptör var. Tıpkı mast hücreleri gibi Granüllerinde heparin, histamin gibi vazoaktif mediatörler (VAM) var. Tıpkı mast hücreleri gibi Allerjik reaksiyonlarda VAM larını boşaltır. Tıpkı mast hücreleri gibi Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 55 Lenfosit (Lenf- o- sit) Tüm lökositlerin %20-40 ı 7-12 um %95 i küçük lenfosit B, T, NK Çok az sitoplazma Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 56 28

Lenfositler - 1 T, B ve NK Yüzey antijenlerine göre ayrılır (CD, cluster of differentiation) T ve B lenfositler kendinden olmayanı tanır. B lenfositler: Kemik iliğinde üretilip olgunlaşırlar. Humoral immünite: Antikor üretimi, plazma hücresi Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 57 Lenfositler - 2 T lenfositler (timosit): Timusta olgunlaşırlar Kandaki sayıları B den daha çoktur (%70) Hücresel immünitede görevli. Thelper:Sitokin üretir, Tsitotoksik: Toksik granülleri vardır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 58 29

Lenfositler - 3 NK (Natural Killer) Tümör hücrelerini ve virüsle enfekte hücreleri yüzey antijeni (MHC- I) değişikliklerinden tanır Toksik granülleriyle bu hücreleri lizise uğratır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 59 Monosit Kan hücrelerinin %2-4 ü En büyüğü (15-20 um) Makrofaj Böbrek şekilli çekirdek Primer granüllü sitoplazma Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 60 30

Ahmet in Öyküsü A.Ü.T.F yi 2 yıl önce kazanmış olan Ahmet, gelen bahar aylarından şikayetçidir. Eyvah yine sık sık nefes darlığı krizlerim başlayacak diye düşünmekte ilacını yanından ayırmamaktadır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 61 Ahmet le İlgili Sorular Ahmet neden bahar aylarından korkmaktadır? Ahmet in sorunu ne olabilir? Ahmet neden nefes darlığı çekmektedir? Ahmet in yanından ayırmadığı ilacı ne olabilir? Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 62 31

Bir allerjen inhale edildiğinde; 1. Allerjen bronş epitelini geçer. 2. Mast hücre yüzeyindeki IgE res. bağlanır. 3. Degranülasyon olur. 1. Histamin, heparin, lökotrien 2. Eozinofil kemotaktik faktör 4. Damar permeabilitesi artar. 1. Ödem 2. Dokuya eozinofil geçişi 5. Bronkokonstriksiyon 6. Mukus hipersekresyonu Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 63 Mehmet in Öyküsü A.Ü.T.F yi bu yıl kazanan Neymar Mehmet, sınav biter bitmez ata sporu olan futbola tekrar başlamak üzere halı sahalara döner. Daha ikinci maçında aldığı bir darbe ile ayakbileği kırılır ve belinden sakatlanır. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 64 32

Mehmet in Öyküsü Alçıya alınan ayak ve belindeki şiddetli ağrı Mehmet I yatağa bağımlı hale getirir. Yaklaşık 2 hafta sonra Mehmet artık dayanamaz ve yataktan kalkıp yürümeye çalışır. 5 dakika sürmeden Mehmet, nefes darlığı çekerek bayılarak yere yığılır. Neler oldu??? Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 65 Trombosit, Platelet, Kan Pulcuğu Pıhtılaşmada görevlidir. Hücre parçası gibidir. 150.000 400.000/uL Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 66 33

Trombosit - 2 Çekirdeği yoktur, organeller bulundurur. Bölümleri Membran bölgesi Perifer bölgesi Yapısal bölgesi Organel bölgesi Bölümleri Membran sistemi Hyalomer Granülomer Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 67 Bölümleri - 1 Membran bölgesi Perifer bölgesi Yapısal bölgesi Organel bölgesi Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 68 34

Bölümleri - 2 Hyalomer (Periferal Zon): Hücrenin periferidir. Hücre iskeleti elemanları içerir, şeklini verir. Granülomer (Organel Zonu): Hücrenin merkezidir. GER, Golgi, mitokondri, Granüller (ADP, Ca, Tromboksan A2, serotonin vs.) Membran sistemi Açık kanalikül sistemi: Sitoplazmik kanallardır Yoğun tübül sistemi: GER kaynaklı kalsiyum depo bölümü Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 69 Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 70 35

Hemostaz Vazokonstrüksiyon F 12, 11, 9 Contact activation pathway F 3, 7 Tissue factor pathway Aspirin, NSAID (COX 2 inh) Delta gr à Ca, ADP, TxA2 diğerleri Alfa gr à fibrinojen HMWK F12 Prekallikrein Gp Ia/IIa F 10, 2, 1 + 13 Doku faktörü (F3) vwf Gp Ib/IX Gp IIb/IIIa (Fibrinojenle) Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 71 Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 72 36

Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 73 Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 74 37

Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 81 Yararlanılan ve Önerilen Kaynaklar Histology and Cell Biology, 3. Basım, Kierszenbaum A.L., Tres L.L. Histology, A Text and Atlas, 5. Basım, Ross M.H., Pawlina W. Ganong Review of Medical Physiology, 23. Basım, Barrett K.E., Barman S.M., ve ark. Color Textbook of Histology, Gartner L.P., Hiatt J.L. Doç. Dr. Özgür Çınar, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi 82 41