Kavaklı Göleti (Edirne-Meriç) Kerevitleri Astacus Leptodactylus (Eschscholtz, 1823) un Bazi Morfolojik Özellikleri İle Büyüme Parametreleri

Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 1 (1): 37-42, 2008 ISSN:0000-0000, www.nobel.gen.tr Kavaklı Göleti (Edirne-Meriç) Kerevitleri Astacus Leptodactylus (Eschscholtz, 1823) un Bazi Morfolojik Özellikleri İle Büyüme Parametreleri Utku Güner 1 1 Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 22030, Edirne, Sorumlu Yazar: Geliş Tarihi: 09 Haziran 2008 uguner@trakya.edu.tr Kabul Tarihi: 03 Haziran 2008 Özet: Bu çalışmada Kavaklı Gölet inde (Edirne-Meriç) yaşayan Astacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) un bazı büyüme ve morfometrik karakterleri ile boyağırlık ilişkisini belirlemek amaçlanmıştır. 2001 yılında yapılan çalışmada aynı zamanda eşey grupları arasındaki farklılıklar da araştırılmıştır. Populasyonun dişiler için ortalama total boyu 107.314 mm, erkekler için 105.143 mm, dişiler için ortalama total ağırlığı 31.271 g, erkekler için 42.831 g. olarak bulunmuştur. Boy gruplarına göre populasyonda avlanabilir boyun (>90 mm) üzerindeki bireylerin oranı erkekler için %87,5 ve dişiler için %93,75 olarak saptanmıştır. Tatlısu istakozlarının total boy, abdomen boyu, abdomen genişliği, kelipet boyu gibi metrik özellikleri ile karapaks boyu / total boy, abdomen boyu / total boy eşeyler arasında ki farkı istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur (p<0.05). Boy ağırlık ilişkisi denklemi dişiler için y=0.73x 46.67 y=2.893x 4.321 erkekler için y=1.19x 88.60 olarak saptanmıştır. Regresyon analizleri sonucunda elde edilen değerlere göre, dişi tatlısu istakozlarında r 2 =0.89, erkek bireyler için ise 0.86 tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Boy-ağırlık ilişkisi, Kavaklı Göleti, kerevit, morfometrik karakterler Some Morphometric Properties and Growth Parameter of Crayfish (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) at Kavakli Lake (Edirne-Meriç) Abstract This study was carried out to determine traits of some growth and morphological characteristics and also the relationships between length-weight of the freshwater crayfish, Astacus leptodactylus (Eschscholtz 1823) in Kavaklı Lake and the research was used 56 crayfish (16 female, 40 male). In the research was found as 78 percent male, 28 female of crayfish thought investigation female and male ratios was of determined as to 0.40/1.00. The study was performed 2001. Differences of sex groups were also investigated. Metric traits of crayfish totally length, abdomen length, abdomen width, chelae length, chelae width, carapace weight, abdomen weight and carapace length / totally length, abdomen length / totally length, abdomen width / abdomen length, ratios were found significant between male and female statistically. Results of the research can be summarized as follows; avarage total length 107.314 mm for female 105.143 mm for male, average total weight 31.271 g for female 42.831 g for male. Length-weight relation equation was found for females y=0.73x-46.67 for males y=1.19x-88.60. Accordingly to results of regression analysis was found r 2 =0.89 for female and 0.89 for male. Key Words: Crayfish, Kavaklı Lake, length-weight relationship, morphometric characters GİRİŞ İç sularda, elde edilen hayvansal ürünler arasında tatlısu istakozları balıklardan sonra ikinci sırayı almaktadır. [1, 2, 3]. Türkiye de kerevitin tüketimi düşük olmasına karşın birçok Avrupa ülkesinde kerevit değerli bir besindir. [4]. Kuru ağırlığının %76 lık kısmı protein olan bu canlı önemli bir protein kaynağı olmasının yanında, E ve K vitaminleri açısından da zengindir [5, 6]. Kerevit Türkiye de az miktarda tüketilirken özellikle Fransa, Belçika, İsviçre, Hollanda, Avusturya, İsveç, Almanya ve İtalya gibi birçok Avrupa ülkelerinde çok sevilerek yenen, aranan bir yiyecektir. Canlı, dondurulmuş, kerevit kuyruğu salamurası, kerevit yemeği ve pişirilmiş olarak ihracatı yapılmaktadır. Türkiye, Avrupa ülkeleri içinde kerevit 77üretim ve ihracat potansiyeli bakımından en önde gelen ülkeler arasındadır [7]. Avrupa ülkeleri yılda 10.000 ton kerevit tüketimi ile önemli bir pazardır. Trakya bölgesi kolay ulaşım ve çok sayıda göl ve göletle önemli bir su ürünleri potansiyele sahiptir. Avrupa ülkelerinde doğal yayılım gösteren Astacus astacus günümüzde azalmaktadır [2]. Trakya Bölgesinde tüketimi olmayan tatlısu ıstakozunun ihracat potansiyeli vardır. Küçük göl ve göletlerde kerevit populasyonları hakkında bilgiler sınırlıdır. Günümüze kadar Kavaklı gölü kerevit populasyonu üzerine yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Türkiye de 1985 yılından sonra görülen kerevit vebası 1985 1987 yılları arasındaki dönemde kerevit üretiminin geçmiş yıllara göre %90 oranında azalmasına neden olmuştur [8]. Kerevit Marmara bölgesinde Uluabat (Apolyont), Manyas ve Terkos göllerinde avlanılmaktadır [3, 9]. Kerevitler üzerinde yapılan çalışmalarda farklı populasyonlar ile aynı populasyonlardaki farklı eşeydeki bireylerin karşılaştırılmaları yapılmış, aralarındaki farklar ile bu farkların hangi nedenlerden kaynaklanabileceği araştırılmıştır [1, 3, 9, 10, 11, 12, 13,]. Ayrıca kerevitlerde yumurta verimi, et verimi konularında da araştırmalar vardır [13,14]. Morfometrik karakterlerin analiz edilmesiyle, kerevit populasyonları durumu konusunda önemli çıkarımlar sağlanabilir [15,16]. Bunun başında ticari işletmecilik ve av yasaklarının belirlenmesi gelmektedir. Ayrıca bu tip çalışmalar Türkiye kerevit-

38 Bibad Dergisi, 1 (1): 37-42, 2008 Şekil 1. Edirne Meriç Kavaklı Göleti Çizelge 1. Erkek, dişi ve eşey grupları için hesaplanan istatistikler. Standart Standart Ortalama N En Büyük En Küçük Hata Sapma TB (mm) 107,314 2,849 11,396 16 122,900 85,310 105,143 3,206 20,277 40 130,030 34,443 TA (g) SB(mm) AB (mm) SE (mm) AE (mm) KB (mm) 31,271 2,192 8,766 16 45,218 16,481 42,831 3,167 20,027 40 109,840 12,293 50,926 1,204 4,816 16 57,810 42,910 52,479 1,378 8,717 40 66,020 22,810 59,660 1,663 6,652 16 68,960 47,850 56,927 1,494 9,448 40 71,580 20,800 26,246 1,033 4,130 16 36,720 20,650 27,937 0,697 4,409 40 36,190 19,140 29,589 0,870 3,481 16 35,080 23,580 23,810 0,538 3,401 40 31,880 17,050 33,839 1,467 5,866 16 42,170 22,700 49,651 2,243 14,009 39 76,250 27,600 KE (mm) 12,823 16,571 0,456 0,790 1,824 4,935 16 39 15,500 26,850 8,800 8,430 (TB: Total Boy, TA: Total Ağırlık, SB: Sefalotoraks Boyu, AB: Abdomen Boyu SE: Sefalotoraks Eni, AE: Abdomen Eni, KB: Kelipet Boyu, KE: Kelipet Eni, N: Birey sayısı.) lerinin yayılımı, stok miktarı ile hastalık durumların belirlenmesi gibi noktalarda önemli bilgiler vermektedir. A. leptodactylus türü Türkiye iç sularında ilk kez Kayseri, Bursa ve İstanbul dan rapor edilmiştir [17]. Yakın zamana kadar ülkemizde tatlısu ıstakozları sadece A. leptodactylus ile temsil edilirken Trakya bölgesinin kuzeyinde yeni bir tür olan, Austropotamobius torrentium (Shrank, 1803) un varlığı tespit edilmiştir [18]. Marmara bölgesinde irili ufaklı 500 kadar göl ve gölet bulunmaktadır ve bu göl ve göletlere farklı zamanlarda kontrolsuz olarak tatlısu ıstakozu aşılanmıştır. Bunlardan Üsküp Baraj Gölet inde [2,19] A. leptodactylus bulunduğu bilinmektedir. Bu şekilde tatlısu ıstakozu aşılaması yapılan su kaynaklarından birisi de Kavaklı Gölet idir (Edirne, Meriç). Kavaklı Göleti tatlısu ıstakozu populasyonu ile ilgili ilk bilimsel çalışma özelliği taşıyan bu araştırmada, oldukça küçük ve av baskısı olmayan tatlısu ıstakozu populasyonunun bazı büyüme parametreleriyle morfometrik özelliklerinin saptanması amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOT, Farklılığı p<0,05 p<0,05 Meriç-Kavaklı Göleti, Edirne ili Meriç ilçesinde, Kavaklı Köyünün 1 km batısında Karanlık Dere üzerinde kurulmuş olan bir baraj göletidir. Kavaklı Baraj Göleti 41 13.55 kuzey 26 13.33 doğu koordinatlarında yer almaktadır (şekil 1). DSI tarafından sulama amacıyla 1988 yılında yapılan baraj toprak dolgu tipindedir. Gölletin depolama hacmi 0,199 hm 3 tür. Bölgedeki birçok göl ve gölet DSI tarafından balıklandırılmaktadır. Gölde amatör olta balıkçılığı dışında balıkçılık faaliyeti yapılmamaktadır. Araştırma materyali olan A. leptodactylus Ekim- Kasım 2001 ayları arasında Kavaklı Baraj Göletinden elde

edilmiştir. Elde edilen örnekler %70 etil alkol içinde fikse edilerek laboratuara getirilmiş. Kerevitlerin ağırlıkları ±0,001 g hassasiyetli elektronik terazide ölçülmüştür. Eşey ayrımı yapılmış kerevitlerden total boy (TB), sefalotoraks boyu (SB), abdomen boyu (AB), sefalothoraks eni (SE), abdomen eni (AE), keliped boyu (KB), keliped eni (KE), 0.01 mm hassasiyetli elektronik kumpas kullanılarak ölçülmüştür. Bu ölçümlerde 40 adet erkek, 16 adet dişi, toplam 56 kerevit kullanılmıştır. Balıklarda olduğu gibi tatlısu ıstakozlarında da boy ile ağırlık arasında doğrusal olmayan bir ilişki vardır [16, 20]. Krustaselerin vücut uzunluğu ile ağırlıkları arasındaki ilişkide genellikle regresyon analizi kullanılmaktadır [11, 12, 16, 21, 22, 23]. W = a.l b şeklinde olan bu denklemde (L) total boyu, (W) total ağırlığı, a ve b ise denklemin sabit parametrelerini ifade etmektedir. Bu çalışmada Kavaklı Göleti kerevit populasyonun dişi ve erkek bireyleri için ayrı ayrı regrasyon formülleri çıkarılmıştır. Elde edilen verilerin istatistikî önem kontrolleri t ve X 2 testlerine göre p=0,05 güven sınırı esas alınarak yapılmıştır. Korelâsyonların önem kontrolü p=0,01 güven sınırında incelenmiştir. Verilerin analizinde SPSS (sürüm 10) ve Microsoft Excel 97 programları kullanılmıştır. BULGULAR Çalışmada 40 (% 22) tanesi erkek 16 (% 78 ) tanesi dişi olmak üzere toplam 56 adet kerevit incelenmiştir. Kerevitlerde total boy (TB), sefalotoraks boyu (SB), abdomen boyu (AB), sefalotoraks eni (SE), abdomen eni (AE), keliped boyu (KB), keliped eni (KE) değeri ölçülerek dişi, erkek ve ortalama, standart sapma gibi istatistiksel değerler hesaplanmıştır (Tablo 1). Kavaklı Göletti tatlısu ıstakozlarında dişi erkek oranı 0.40:1 olarak hesaplanmıştır. 16 si dişi, 40 i erkek olan toplam 56 birey için ayrı ayrı sefalotoraks boyu / total boy (SB/TB) oranları ortalaması ile abdomen boyu / total boy oranı ortalaması hesaplanmıştır (Tablo 2). SB/TB oranı ortalaması Erkek bireyler (N=40) için 0,489±0,023 (ortalama±standart sapma), dişi bireyler (N=16) için 0.475±0,013 olarak bulunmuştur. Kerevitlerde dişi, erkek ve eşey grupları için hesaplanan AB/TB oranı ortalaması hesaplanmıştır (Tablo 2). AB/TB oranı ortalaması Erkek bireyler (N=93) için 0,5±0,004, dişi bireyler (N=40) için 0,548±0,008 olarak bulunmuştur SPSS programı kullanılarak, kerevit vücut kısımlarının arasındaki korelâsyonlar hesaplanmış ve bulunan korelâsyonların önemli olup olmadığı () tespit edilmiştir (Tablo 1). Keliped eni (KE) ile Keliped boyu (KB) değerleri dışındaki tüm değerler arasında önemli derecede korelâsyon hesaplanmıştır (p>0.05). Bibad Dergisi, 1 (1): 37-42, 2008 39 Erkek bireyler daha büyük TB ve SB değerlerine sahiptir (Tablo 1). Eşey grupları arasında TB ve SB değerleri bakımından istatiksel olarak önemli derecede farklı olduğu bulunmuştur (, Tablo 1). Dişi ve erkek bireylerden elde edilen metrik değerlere karşılaştırıldığında erkek bireyler daha büyük TA, SE, KB KE ortalama değerlerine sahiptir (Tablo 1). Dişi bireylerin ise ortalama TB, AB, AE değerleri bakımından daha büyük olduğu belirlenmiştir. Ancak belirlenen bu farklılıkların istatiksel olarak önemli olmadığı belirlenmiştir (, Tablo 1). Dişi ve erkek gruplar için ayrı ayrı hesaplanan boyağırlık grafikleri ile regrasyon formülleri hesaplanmıştır (Şekil 2). Hem dişi bireyler hem de erkek bireyler için TB değeri ile TA değeri arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Erkek ve dişi kerevitlerin TB uzunluğuna bağlı olarak ağırlık artışı arasında doğrusal bir ilişki bulunmuştur ( r 2 =0.89 ve dişiler r2 =0.86). Regrasyon analizleri erkekler sonucunda elde edilen denklemler y erkekler =1.19x+88.608 ve y dişiler =0.72x+46.674 olarak belirlenmiştir (Şekil 2 ). Yakalanan erkek ve dişi kerevitlerin boy dağılımları tablo 4 verilmiştir. Elde edilen kerevitlerin büyük bir kısmı 90 mm daha büyük boya sahiptir. N: elde edilen birey sayısı, %N:elde edilen bireylerin yüzdesi, N ı: Avlanabilir boyun altındaki ve üzerindeki bireylerin sayıları ve oranları TARTIŞMA VE SONUÇ Meriç-Kavaklı Göletinde elde edilen materyalin Türkiye de yaygın olduğu bilinen A. leptodactylus (Eschscholtz 1823) alt türüdür [24]. Trakya Bölgesinde bulunan bu tür dışında yakın zamanda belirlenen Austropotamobius torrentium türü de bulunmaktadır. A. torrentium Trakya nın kuzeyinde ve özelliklede Istranca Dağlarını kuzey kısımlarında yayılım gösterdiği bilinmektedir [3]. Tatlısu ıstakozu türlerinin erkek ve dişi bireyleri arasındaki morfolojik farklılıkların gösterilmesinde, vücut bölümleri arasındaki oran farklılıklarından yararlanılmaktadır. Bu farklılıklar, tatlısu ıstakozu populasyonlarının büyüme özelliklerinin tespitinde, aynı türün farklı yörelerdeki populasyonlarının karşılaştırılmasında ve tatlısu ıstakozlarının sistematik yönden sınıflandırılmasında kullanılmaktadır [9, 12, 25]. Kerevitlerin boyca büyümeleri ancak kabuk değiştirmeleri ile olanaklıdır. Dişilerin üreme dönemi sırasında ilkbahar aylarında yumurta taşıdıkları için kabuk değiştiremezler bu nedenle cinsi olgunluğa eriştikten sonra büyüme oranları erkeklerden daha yavaştır [1, 9, 12, 25]. Kerevitlerin ilk yılda 8 kez, ikinci yılda 5 kez kadar kabuk değiştirebildikleri, daha ileri yıllarda ise genç bireylerde bu sayının 2 3 yaşlı bireylerde ise 1 e düştüğü

40 Bibad Dergisi, 1 (1): 37-42, 2008 Çizelge 2. 40 adet erkek, 16 adet dişi ve toplam 56 adet bireyden hesaplanan sefalotoraks boyu / total boy (SB/TB) ile AB/TB oranı ortalaması Ortalama Standart Hata Standart Sapma N En Büyük En Küçük AB/TB 0,532 0,004 0,024 40 0,572 0,453 SB/TB 0,489 0,004 0,023 40 0,547 0,397 AB/TB 0,556 0,004 0,017 16 0,588 0,525 SB/TB 0,475 0,003 0,013 16 0,503 0,456 AB/TB + 0,551 0,022 0,027 56 0,572 0,508 SB/TB + 0,480 0,021 0,064 53 0,547 0,394 (SB: Sefalotoraks Boyu, AB: Abdomen Boyu SE: Sefalotoraks Eni, AE: Abdomen Eni) Çizelge 3. Bazı morfometrik değerler arasındaki korelâsyonlar (Pearson korelasyonu). TB TA SB AB SE AE KB KE TB 1,000 0,658** 0,845** 0,956** 0,911** 0,644** 0,713** 0,665** TA 1,000 0,928** 0,630** 0,848** 0,254 0,917** 0,874** SB 1,000 0,784** 0,943** 0,424** 0,921** 0,872** AB 1,000 0,874** 0,700** 0,621** 0,599** SE 1,000 0,422** 0,890** 0,798** AE 1,000** 0,119 0,164 KB 1,000 0,930** KE 1,000 ** Korelâsyonlar 0.01 seviyesinde önemlidir (2-uçlu), TB: Total Boy, TA: Total Ağırlık, SB: Sefalothoraks Boyu, AB: Abdomen Boyu SE: Sefalothoraks Eni, AE: Abdomen Eni, KB: Kelipet Boyu, KE: Kelipet Eni. Tablo 4. Kavaklı Gölletti tatlısu ıstakozlarının boy grupları ve eşeylere göre boy kompozisyonu. Dişi+Erkek Erkek Dişi Boy(mm) N %N N ı %N ı N %N N ı %N ı N %N N ı %N ı 53-55 1 %1,85 0 %0,00 0 %0,00 56-58 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 59-61 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 62-64 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 65-67 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 68-70 0 %0,00 5 %9,26 0 %0,00 5 %12,50 0 %0,00 1 %6,25 71-73 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 74-76 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 77-79 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 80-82 0 %0,00 0 %0,00 0 %0,00 83-85 2 %3,70 2 %5,00 0 %0,00 86-88 1 %1,85 0 %0,00 1 %6,25 89-91 1 %1,85 3 %7,50 0 %0,00 92-94 0 %0,00 2 %5,00 0 %0,00 95-97 0 %0,00 1 %2,50 2 %12,50 98-100 0 %0,00 1 %2,50 0 %0,00 101-103 0 %0,00 0 %0,00 2 %12,50 104-106 2 %3,70 4 %10,00 1 %6,25 107-109 3 %5,56 3 %7,50 2 %12,50 110-112 2 %3,70 49 %90,74 3 %7,50 35 %87,50 1 %6,25 15 %93,75 113-115 9 %16,67 5 %12,50 1 %6,25 116-118 9 %16,67 4 %10,00 2 %12,50 119-121 7 %12,96 2 %5,00 0 %0,00 122-124 11 %20,37 4 %10,00 3 %18,75 125-127 3 %5,56 2 %5,00 1 %6,25 128-131 2 %3,70 3 %7,50 0 %0,00 132-135 1 %1,85 1 %2,50 0 %0,00 Toplam 54 100,0 100,0 40,0 100,0 100,0 16,0 100,0 100,0 bilinmektedir [10]. Yapılan çalışmalarda kerevitlerde erkek bireylerin daha ağır ve uzun oldukları bulunmuştur [12,15].

Şekil 2. Dişi ve erkek bireyler için boy-ağırlık grafikleri regresyon formülleri Kavaklı Baraj Göletinde dişi bireylerin boy ortalaması 107,00±2,849 mm (ortalama ± standart hata) total ağırlık ortalaması 31,27±2,71 g, erkek bireylerin boy ortalaması 105,00±3,206 mm, total ağırlık ortalaması 42,83±3,167 olarak hesaplanmıştır. Dişi bireylerin erkek bireylerden daha uzun olmasına rağmen daha az ağırlığa sahiptir (Tablo 1). Kerevitlerde dişi erkek bireyler arasında farklılığın Eşeysel dimorfizm (Erkek ve dişi eşeyler arasında vücut boyutu ve şekli, renk veya desen bakımından farklılıklar görülmesi durumu) kaynaklandığı düşülmektedir [10, 26]. Tablo 5. Tatlısu ıstakozlarıyla ilgili Trakya Bölgesinde yapılan araştırmada elde edilen ortalama total boy ve ortalama ağırlık değerleri. Popuasyon TB TA Kaynak Terkos Gölü A. leptodactylus Terkos Gölü A. leptodactylus 96,66±3,024 26,33±1,499 98,23±3,481 22,33±2,137 Köksal 1980 123,57±17,784 58,62±27,42 Güner 117,04±20,060 40,38±16,85 2001 Trakya bölgesinde kerevitler üzerine yapılan çalışmalarda elde edilen sonuçlarda dişi ve erkek bireyler SB ve TB değerleri istatistikî bakımdan önemli derecede farklı olduğu belirlenmiştir (P<0,05, Tablo 5). Erkek bireyler dişi bireylere göre daha uzun boya sahip oldukları gibi sefalotoraks boyları da dişi bireylerden daha uzundur. Işıklı Gölü kerevitlerinde ise dişiler boyca erkeklerden daha uzun olmasına rağmen erkeklerin dişilerden ağır olduğu bulunmuştur (Güner 2000). Kerevitlerin büyümesinde suyun fiziko-kimyasal faktörlerin, özelliklede Ca ++ iyonun önemli olduğu bilinmektedir [26]. Kavaklı Göleti kerevitlerinde yakalanan bireylerin %78 i erkek bireylerden oluşmaktadır. Erkek bireyler dişi bireylerden daha ağırdır (Tablo 1). Bu farklılık çalışma yapılan göllerin ekolojik şartlarının faklı olmasından kaynaklanmış olabilir. SB/TU oranı bakımından erkekler dişilerden daha büyük bir değere sahiptir (Tablo 2). Beyşehir, Akşehir, Hotamış, Mamasın, Işıklı Gölleri ile Seyhan baraj gölünde de benzer sonuçlara ulaşılmıştır [1, 6, 10, 11, 24]. Total vücut uzunluğu ile karapaks uzunluğu arasında pozitif bir ilişki olduğu ve eşeyler arasında total uzunluk ile karapaks uzunluğu arasında önemli bir farkın olmadığı Bibad Dergisi, 1 (1): 37-42, 2008 41 tespit edilmiştir (p>0,005), [9, 10, 16]. Dişi bireyler üreme dönemi sırasında uzun süre abdomenlerinin altlarında yavrularını korurlar bu dönemde erkeklere göre daha az beslenirler ve kabuk değişimi yapmazlar [16]. Dişi bireylerin uzun süren bir üreme periyodu olması ve bu dönem boyunca kabuk değişimi göstermemeleri nedeniyle erkek bireylere göre daha küçük SB ortalamasına neden olmuş olabilir. AB/TB oranı Beyşehir Gölü, Ayrancı Baraj Gölü ve Işıklı Gölü nde dişi bireylerde erkek bireylere göre daha büyük olmasına rağmen, Akşehir, Hotamış, Mamasın Baraj Gölleri ile Seyhan Baraj Gölü nde erkekler dişilere göre daha büyük AB/TB oranına sahiptir [1, 6, 9, 10, 11, 25]. Kerevitlerden elde edilen etin büyük bir kısmı abdomen etinden oluşmaktadır [14]. AB/TB oranının yüksek oluşu et veriminin göstergesidir [6]. Kavaklı Gölet inde erkek kerevitlerin abdomen boyu dişi kerevitlerin abdomen boyundan daha fazla (Tablo 1) ve AB/TB oranı da erkeklerde dişilerden daha büyüktür (Tablo 3). Kavaklı Göleti kerevitlerinin abdomen eti verimi Beyşehir, Akşehir, Hotamış, Mamasın, Işıklı Gölleri ile Seyhan Baraj Göllerinden daha fazla olarak belirlenmiştir. Kerevitlerden elde edilen metrik değerler arasında yapılan korelasyonlarda kelipet eni ve boyu dışındaki tüm vücut parçaları arasında önemli derecede korelasyon belirlenmiştir. Bunun nedeninin kelipetlerin özellikle üreme zamanı yapılan kavgalar sırasında kaybedilmesi ve tekrar yenilenmesi olabilir (Tablo 4). Hotamış Gölü ve Mamasın Baraj Gölü nde benzer sonuçlar [11]. Kerevitlerde abdomen dışında kelipetlerden de et elde edilmektedir [14]. Dişi ve erkek bireyler arasında erkekler bireylerin daha büyük ve geniş kelipet ortalamalarına sahip olduğu belirlenmiştir (tablo 1). Kavaklı Göletti kerevitlerinde ise total uzunluk ile vücut ağırlığı arasında doğrusal bir ilişki saptanmıştır (Şekil 2). Total boy artışı hem erkeklerde hem de dişilerde abdomen etinin artmasına neden olduğu ancak bu artışın karapaks uzunluğunun 3 katından daha fazla olmadığı bulunmuştur [12]. Keban Baraj Gölü kerevitlerinde karapaks uzunluğu ile vücut ağırlığı arasında doğrusal bir ilişki (r 2 =0,825 ve dişiler r2 =0,901) saptanmıştır erkekler [28]. Regresyon analizleri elde edilen eğimler hem erkek hem de dişilerde negatif allometrik ağırlık artışının olduğunu göstermiştir (eğim =2,66 ve eğim =2,51) erkek dişiler [12]. Bu çalışmada önceki araştırmalara paralel olarak karapaks ile vücut ağırlığı arasında doğrusal bir ilişki bulunmuştur(r 2 =0,89 ve dişiler r2 =0,86). erkekler Eğirdir Gölü nde boy uzunluğu 11 cm nin altında olan kerevitlerde 3 5 g. kadar et var iken, 11 cm üstünde ise et miktarının 8 12 g ağırlığa ulaştığı, dolayısıyla et miktarında %100 e varan bir artış olduğu bulunmuştur [14]. 11 cm altındaki kerevitlerin kelipet etlerinden ya-

42 rarlanılamamaktadır. 11 cm den daha küçük kerevitlerin avlanmasının yasaklanması kerevit populasyonunun daha da büyümesi ve yüksek et veriminin sağlanması için gereklidir [11, 26]. Kavaklı Gölet inden yakalanan kerevitlerin büyük bir kısmı (erkeklerin % 87,5 dişilerin % 93,75) 9 cm den (Avlanabilir boyun üstünden) daha büyüktür (Tablo 4). Üstelik elde edilen bireylerin önemli bir kısmı 11 cm büyüktür. Av baskısı olamayan bir populasyonda avcılık yapılan diğer populasyonlara göre daha büyük bireylere gözlendiğini düşülmektedir. Kavaklı Göletti tatlısu ıstakozlarının ortamın ekolojik özelliklerine iyi bir şekilde uyum sağladığı buna bağlı olarak boy ve ağırlık değerlerinin avcılık yapılan diğer göllerden (örneğin Terkos Gölünden) daha büyük olduğu belirlenmiştir. KAYNAKLAR [1] Erdemli AÜ, 1983. Beyşehir, Eğridir, Akşehir ve Eber Gölleriyle Apa Baraj Gölü Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus ESCH.,1823) Populasyonları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Doğa Bilim Dergisi: Veterinerlik ve Hayvancılık 7: 313 318, [2] Harlioğlu MM. 2004. The present situation of freshwater crayfish, Astacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) in Turkey. Aquaculture 230:181 187. [3] Güner U, 2006. Terkos gölü kerevitleri (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) nin bazı morfolojik özellikleri. E.Ü. Journal of Fisheries & Aquatic Science Cilt 23 Sayı 1 2, 163 167. [4] Erençin Z, Köksal G, 1977. On the crayfish, Astacus leptodactylus, in Anatolia. Freshwater Crayfish 3: 187 192. [5] Çevik C, 1993. Seyhan Baraj Gölündeki Tatlısu ıstakozu (Astacus leptodacytlus) nun bazı biyo ekolojik, morfometrik özellikleri ile hastalık durumunun saptanması üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, 40s, Adana. [6] Çevik C, Tekelioğlu, N.,1999. Seyhan baraj gölünde yaşayan Kerevitleri (Astacus leptodactylus Esch.,1823) nin bazı biyoekolojik, morfometrik özellikleri ile hastalık durumunun saptanması. IX Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu:270 279, Eğirdir/Isparta. [7] Bolat Y, 1997. Aksoylar YM, Eğirdir Gölü Kerevitlerine (Astacus leptodactylus salinus Nordman 1842) genel bir bakış. IX Ulusal Su Ürünleri sempozyumu, Eğirdir/Isparta, sf. 257-269,. [8] Baran İ, Soylu E, 1989. Crayfish Plague in Turkey, Short Communication. Journal of Fish Disaeases, 12, 193 197. [9] Erdem U, Erdem Ü, 1994. Ayrancı baraj gölündeki (Karaman) Tatlısu istakozu (Astacus leptodacytlus Esch. 1823) nun bazı ekolojik ve morfometrik özelliklerinin incelenmesi. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Hidrobiyoloji Seksiyonu, Sf 358 360, Edirne. [10] Erdemli AÜ, 1985. Hotamış gölü ve Mamasın baraj gölünde tatlısu ıstakozu (Astacus leptodactylus salinus NORDMANN, 1842) populasyonlarının bazı biyolojik ve morfolojik özelikleri üzerine bir araştırma. Türkiye Bilimsel Araştırma Kurumu Matematik, Fizik ve Biyoloji Araştırma Grubu, Proje No: TBAG 594, 73sf. Bibad Dergisi, 1 (1): 37-42, 2008 [11] Erdemli AÜ, 1987. Hotamış gölü ile Mamasın barajı tatlısu ıstakozlarının karşılaştırılmalı incelenmesi. Doğa TU Zooloji D. 11, 1: 17 23. [12] Harlıoğlu MM. 1999. Keban Baraj Gölü Ağın Yöresi Tatlı Su, Istakozu, Astacus leptodactylus Eschscholtz Populasyonunda Ağırlık-Uzunluk İlişkisi ve Et Verimi. Tr. J. Zoology 23 Ek sayı 3: 949 957. [13] Güner U, Balık S, 2002. Işıklı Gölü (Çivril-Denizli) Tatlısu Kerevitlerinde (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) Yumurta Verimliğinin Boy ve Ağırlıkla İlişkisi, Ege Üni. Su Ürünleri Dergisi 109 113. [14] 14 Yıldırım ZM, Gülyavuz H, Ünlüsayın M, 1997. Eğirdir gölü kerevitlerinin (Astacus leptodacytlus salinus Nordman, 1842) et verimi üzerine bir araştırma, Tr J. of Zoology 21: 101 105. [15] Adegboye D, 1981. The Crayfish Condition Factor a tool in crayfish research, Internation Symposium on Freswater Crayfish (5 th : 1981: Davis, Claif.) The Avi Publishing Company, Inc. Westport, Connecticut. [16] Balık S, Ustaoğlu RM, Sarı HM, Berber S, 2005. Demirköprü Baraj Gölü (Manisa) Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) nun Bazı Büyüme ve Morfometrik Özelliklerinin Belirlenmesi. E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences Cilt/Volume 22, Sayı/Issue (1 2): 83 89. [17] Bott R, 1950. Die Flusskrebse Europas. Abh. Senckenberg. Naturf. Ges., 483, 1-36. [18] Harlıoğlu MM. and Güner U, 2006. Studies on the recently discovered crayfish, Austropotamobius torrentium (Shrank, 1803), in Turkey: morphological analysis and meat yield. Aquaculture Research, 37: 538 542. [19] Güner U, 2007. Freshwater Crayfish Astacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) Accumulates and Depurates Copper. Environmental Monitoring and Assessment 133:365 369. [20] Ricker WE, 1973. Linear Regressions in Fishery Research. Journal Fish Res. Board, Can., 30:409-434. [21] Romaire RP, Forester JS, Avault JW, 1977. Length-weight relationships of the commercialy important crayfishes of the genus Procambarus. Freswater Crayfish 3:463 470. [22] Rhodes CP, Holdich DM, 1984. Length-weight relationship, muscleproduction and proximate composition of the Freswater Crayfish Austropotamobius pallipes (Lereboullet). Aquaculture 37:107,123. [23] Groves RE, 1985. The Crayfish: Its nature and nurture. Published by Fishing News Books Ltd. 1 Long Garden Walk Farnham, Surrey England 9 33. [24] Geldiay R, Kocataş A, 1970. Türkiye Astacus (Decapoda) populasyonlarının dağılışı ve taksonomik tespiti. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi İlmi Raporlar Serisi No:94-197. [25] Güner U, 2000. Işıklı Gölü (Denizli) Kerevitinin (Astacus leptodacytlus Esch. 1823) Bazı Biyolojik Özellikleri. Ege Uni. Fen Bilimleri Ens. Yüksek Lisans Tezi, İzmir. [26] Balık S, 1997. Kerevit yetiştiriciliği, Ege Üniversitesi. Su Ürünleri Fakültesi Temel Bilimler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Ders Notları (Basılmamıştır), İzmir. [27] Duman E. Pala M. Gürel A, 1999. Keban Gölü Ağın bölgesinde yaşayan Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus salinus NORDMANN, 1842) nun ölçülebilir ve Sayılabilir Özelikleri. F.Ü. Fen ve Müh. Bilimleri Dergisi 11(1):137 143.