Yrd.Doç.Dr. Gaye Açıkdilli Yrd.Doç.Dr. Erdem Kırkbeşoğlu İşletmelerin Kuruluş Çalışmaları İşletme kurma fikriyle başlayıp,işletmenin kesin olarak kuruluşunun tamamlanmasına kadar sürdürülen çalışma ve araştırmalara denir. İşletme Kurmaya İten Nedenler KAR- KAZANÇ BEKLENTİSİ Topluma faydalı işler yapma, sosyal saygınlık Bağımsız iş kurma yönetme Miras ve değişik yollardan elde edilen varlıkları değerlendirme Politik veya ekonomik bir düşünceyi işletme kurarak destekleme Başka iş ve iş yapma imkanı bulamama Belirli sektörlerde öncülük ve önderlik etme 1. İlk Kuruluş Çalışmaları Bir işletmenin kuruluş fikriyle işletmenin kurulmasına kadar kuruluş çalışmaları yapılır. Bu çalışmaların ilk aşamasında kuruluş araştırmaları yer alır(yasal,mali,teknik.. ) Bu araştırmalar kurulmak istenen işletmenin önemine ve özelliklerine göre ya girişimci tarafından kısa sürede ya da bir uzmanlar grubu tarafından daha uzun sürede gerçekleştirilir. Kuruluş Çalışmalarının Genel Yararları Girişimcinin kazanç beklentisinin geçerliliğinin irdelenmesi ve güdülenmesi, Tüketicilerin beklentilerine yanıt verebilecek ve faydalı olabilecek işletme ve ürün türünün belirlenmesi, Toplumsal beklentilere uygun çözümler üretilmesi ve toplumsal kaynakların en verimli şekilde kullanımının sağlanması. Fakirlikten zenginliğe Jan Koum, bundan yaklaşık 20 yıl önce ABD de 5 dolarlık yemek çeki için saatlerce yardım kuyruğunda bekliyordu. WhatsApp ı 2009 yılında arkadaşı Brian Acton ile kurdu. İki isim de Yahoo da çalışıyordu. her geçen gün yaklaşık 1 milyon kişi WhatsApp a katılıyor. Normal bir günde WhatsApp üzerinden toplam 18 milyar mesaj gönderiliyor. Koum'un kurduğu şirket, 19 milyar dolara satılınca Koum un kişisel serveti de bir anda 6.8 milyar dolara çıktı. 1
Zenginlikten fakirliğe Sayısal loto 5 milyon TL ye ulaştı. Herkesin hayalini süsleyen bu milyonlar, daha önce çıkanlara ise hiç hayırlı gelmedi... Ordu dan 36 yaşındaki Hayri Kaya bu talihli-talihsizlerden sadece biri. Kaya para çıkmadan önce bankada çaycılık yapıyordu. HAYATI FELAKETE DÖNDÜ O yıllarda 2 çocuğu ve eşi ile mütevazi bir hayat yaşıyordu. 3 yıl önce tam 844 bin TL kazandı. Hayatı bu ikramiyenin çıkmasıyla birlikte felakete döndü. Kaya zenginlikten tekrar fakirliğe nasıl gittiğini ilk kez Star Gazetesi ne anlattı: BİZE EŞİM BAKIYOR Önce PVC üzerine işyeri açtım. 370 bin TL yi burada kaybettim. Yanlızca köydeki evimi yaptırdım. Halı saha kurdum. O da battı. Hayır işleri yaptım. Yoksullara, dostlarımıza yardım ettim. 200 bin YTL ye yakınlarıma dağıttım. Yardım ettiğim kişiler sonra bana gelip, Ona niye çok verdin diye hesap sordu. 2. Yatırımın Planlanması Ekonomide yatırım, milli gelirin, yeni üretim üniteleri kurmak veya eskiyen üniteleri yenilemek için ayrılan kısmı anlamındadır. Girişimci için yatırım, parasal sermayenin ve olanakların, üretim yapacak bina, makine ve teçhizata dönüşümü, anlamını taşır. İşimden oldum. Ama maalesef şimdi o günlerimi arıyorum. Evim icralık oldu. Karşılıksız çek vermekten 5 ay hapis yattım. Kendi avukatım bile paramı yedi. Şimde eşim asgari ücretle çalışıyor. Geçimimizi de o temin ediyor. Para çıktığı zaman uyuyamıyorduk. Şimdi kimse rahatsız etmiyor. Para bitti. Arkadaşlık ve dostluk da bitti. 3. Yatırım Projesi Ekonomi ve girişimci açısından tanımlanan yatırım, ülke ekonomisinin gelişmesinde önemli rol oynar Alt yapı yatırımları Ulaşımı sağlamak için yapılan yollar, eğitim hizmetini sağlamak için kurulan okullar v.b. Bir işletmenin kuruluşu ile ilgili tüm yapılması gerekli araştırma, analiz ve düzenlemelerin planlanması çalışmalarıdır. İşletmenin kuruluş fikrinin benimsenmesi sonucu başlatılan ve kesin kuruluşuna göre sürdürülen tüm çabalardır. İşletmenin kuruluş sonrası ve faaliyetine devam ederken alabileceği bazı büyüme yönlü kararları da yatırım olarak değerlendirilir. Mevcut Girişim ile İlgili Diğer Yatırım Türleri Genişletme Tamamlama Yenileme Modernizasyon Kalite İyileştirme Başka İşletmeleri Satın Alma Başka İşletmelerle Birleşme ve Stratejik İşbirliği Yapma Ön Proje: Girişimcilerin yatırım projesinde, kesin yatırım kararı alabilmek için yaptığı ve bazı ön bilgileri elde etmesine imkan veren çalışmalardan oluşan bölümdür. Ön Proje Çalışmaları: Ekonomik Araştırmalar Teknik Araştırmalar Mali (Finansal) Araştırmalar Yasal Araştırmalar Kesin Proje:Beklenen kârlılığı sağlayacağı düşünülen bir girişimin kesin olarak kuruluşuna yönelik çalışmaları başlatan ve yürütülmesini düzenleyen bir plandır. 2
Yatırım Projesinin Aşamaları 1. Aşama: Yatırım yapma fikri 2. Aşama: Ön-proje öncesi araştırmaları 3. Aşama: Ön-proje aşaması 4. Aşama: Değerlendirme ve yatırım kararı verilmesi aşaması 5. Aşama: Kesin yatırım projesinin hazırlanması aşaması 6. Aşama: Kesin projenin uygulanması aşaması 7. Aşama: Deneme üretimi aşaması 8. Aşama: Açılış ve yatırım projesinin sona ermesi aşaması Bir Yatırım Projesinin Aşamaları Kuruluş Çalışmalarını Değerlendirme Ölçütleri Verimlilik, İktisadilik, Kârlılık. 1. Verimlilik (Prodüktivite): Belirli bir faaliyet döneminde elde edilen çıktıların bunları elde etmek için kullanılan girdilere oranlanmasıdır. Üretimin Fiziksel Çıktı Miktarı Verimlilik = Üretimin Fiziksel Girdi Miktarı Toplam verimlilik; belli bir üretim ya da faaliyet dönemi sonunda elde edilecek veya elde edilen çıktıların, bu çıktıları üretmek için kullanılacak veya kullanılan girdilere oranlanması sonucu bulunur. 2. İktisadilik (Rasyonalite): Belirli bir dönemde elde edilen ürünlerin satış gelirlerinin, onların elde edilmesi için katlanılan maliyet giderlerine oranlanmasıdır. İktisadilik = Üretimin Satış Gelirleri Tutarı Üretimin Maliyet Giderleri Tutarı İktisadilik > 1 ise, kazançlı ve ekonomik verimliliği yüksek, İktisadilik = 1 ise, başa başta ve gelirleri giderlerini karşılamakta, İktisadilik < 1 ise zararda ve ekonomik verimliliği düşük olarak değerlendirilecektir. 3. Kârlılık (Rantabilite): Belirli bir dönemde elde edilen kârın o dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Kârlılık = Kâr Sermaye 3
4. Diğer Değerlendirme Ölçütleri: 1. Etkenlik (efficiency): Çıktıların üretilmesinde yararlanılan üretim faktörlerinin önceden belirlenen standartlarla kıyaslanması sonucu ne denli uygun (verimli) kullanıldığının saptanmasıdır. Standart Çıktı Etkenlik = Gerçekleşen Çıktı 2. Etkililik (effectiveness): Çıktıların (ulaşılan sonuç) planlanan sonuç ve işletme amaçlarına uygunluk durumunun kıyaslanarak saptanmasıdır. Etkililik = Gerçekleşen Çıktı Beklenen (Planlanan) Çıktı KURULUŞ ARAŞTIRMALARI 2. Teknik Araştırmalar 3. Mali Araştırmalar 4. Yasal Araştırmalar 1.1. Piyasa araştırmaları ve talep tahmini 1.2. Kuruluş yeri ve konumluk yer araştırmaları 1.3. Büyüklük (kapasite) araştırmaları 1.1.Piyasa Etüdü ve Talep Tahmini Piyasa Etüdünün Amaçları İşletmenin üreteceği veya pazarlayacağı mal ve hizmetlerin miktar ve niteliklerini saptamak, bunları ortaya koyan öğeler olarak tüketicilerin sayılarını, bu mal ve hizmetlerde aradıkları nitelikleri, satın alma güç ve arzularını belirlemektir. Aynı tüketici ve pazara benzer veya ikame ürünler sunan diğer rakip firmalar ve arz kapasitelerinin saptanması, dolayısıyla pazarın o andaki ve gelecekteki durumu konusunda bilgi toplamaktır. Toplanması gereken bilgiler; Mal ve hizmetlerin kullanım biçimi ve nitelikleri Mal ve hizmetlerin piyasadaki mevcut satış fiyatları, maliyetleri Mal ve hizmetleri kullanan tüketicilerin tip ve özellikleri, potansiyel tüketici türleri Mevcut arz durumu (yurtiçi /yurt dışı) Yurt içi üretim söz konusu ise üretici sayısı ve nitelikleri, ithal ediliyorsa hangi ülkelerden nasıl? Dağıtım kanalının yapısı Mal ve hizmetlerle rekabet ve tamamlama durumunda olan mal ve hizmetler Hükümetin mal ve hizmetlerle ilgili ekonomik ve yasal politikası Ülkenin genel ekonomik durumu Piyasa Araştırmaları (Etüdleri) Masa başı araştırmaları (ikincil kaynaklar) Alan araştırmaları (birincil kaynaklar ör; anket, gözlem, deney) 4
1.2.Kuruluş yeri ve konumluk yer araştırmaları Kuruluş Yeri: İşletmenin amaçlarına ulaşmada faaliyetlerini verimli, ekonomik ve kârlılık ölçütlerine uygun şekilde yürütmesine imkân veren yerdir. Konumluk Yer: Belirlenen kuruluş yeri içinde işletmenin faaliyetlerini yürütmek üzere fiziksel mekân olarak kurulduğu veya açıldığı yerdir. Kuruluş Yeri Etmenleri - Taşıma, - Sosyal ve kültürel koşullar, - Hammadde, - Pazar alanı, - Şehir ve bölge yöneticilerinin davranışları, - Vergi, resim ve harçlar ile teşvik önlemleri, - İşgücü, - Enerji kaynakları, - Su ve su kaynakları, - İşletme dışı artırımlar, - İklim koşulları, - Jeolojik koşullar. Taşıma Taşıma giderleri Hammaddeyi temin ederken,ürünü pazara iletirken taşıma giderlerinin en elverişli olduğu yer seçimi) Taşıma olanakları Bazı hammadde ve mamul nitelikleri taşıma imkanlarının daha değişik ve iyi olmasını gerektirir, Örneğin çabuk bozulabilen maddeler Hammadde Hammadde mamul hale gelince ağırlığından ve hacminden kaybediyor mu? Hammadde çabuk bozuluyor mu? Üretimde başka hammaddeye gerek var mı? Ekonomik ve doğal taşıma olanakları yeterli mi? Hammaddenin bulunduğu yer kuruluş yeri seçilir Ulaştırma olanakları Ulaşımı sağlayan ve kolaylaştıran tüm olanaklar-alt yapı tesisleri. Örneğin; yol, liman, demiryolu, havaalanı Pazar alanı Mal ve hizmet satışına ağırlık veren işletmeler pazar alanı ile daha ilgilidir. Üretim işletmeleri pazar alanına uzak bir kuruluş yeri seçse de iyi bir fiziksel dağıtım sistemiyle pazara uzak olma eksikliğini ortadan kaldırırlar. İşletmenin büyük, küçük, bölgesel, ulusal ve uluslararası faaliyet göstermesi pazar alanı seçiminde etkilidir. İşletmenin niteliği, faaliyet amacı, tüketici tipleri pazar alanı seçiminde etkilidir. İşgücü İşgücünün miktarı yeterli mi? İşgücünün niteliği (vasıfsız/vasıflı) İşgücünün maliyeti (ücret/yan ödemeler) İşgücünün durulmuşluğu (sendikal hareketler ve sürtüşmeler-iş değiştirme hızı) İşgücünün verimliliği 5
Su ve su kaynakları Faaliyetleri suya dayalı işletmeler suyu kolayca buldukları yerleri kuruluş yeri olarak belirlerler. (şu anki ve gelecekteki su ihtiyacı) Suyun kaynaklandığı yer Suyu elde etmek için ödenen ücret Alt yapı yatırımları Suyun niteliği İklim koşulları Sıcaklık-soğukluk Yağış Nemlilik Rüzgar Kuraklık Doğrudan etki (turistik işletmelerin atıl kalması) Dolaylı etki (araç ve gereçlerin sık sık arızalanması) Sosyal ve kültürel koşullar İşletmenin kuruluş yeri çalıştırdığı personelin sosyo kültürel ihtiyaçlarını rahatlıkla giderecekleri yörelerden uzaksa işletme bunları kendi düzenlemek durumunda kalır. Şehir ve bölge yöneticilerinin davranışları Yerel yönetimlerin ve bölge yöneticilerinin çeşitli işletmelerin kentlerinde veya bölgelerinde kurulması konusunda gösterecekleri ilgi, kolaylıklar ve baskılar Vergi, resim ve harçlar ile teşvik önlemleri Yöresel vergi ve harçlarda yapılacak indirimler veya belirli bölgelerin kalkınabilmesi açısından sağlanan finansman imkanları, vergi kolaylıkları ile teşvik tedbirleri çerçevesinde sağlanan ithalat ve ihracat imkanları Enerji kaynakları Kullanılacak enerjinin şekli Bunları elde etme koşul ve imkanları Enerji miktarı ve maliyetleri 6
İşletme dışı artırımlar İşletmelerin dışındaki nedenlerle oluşan birkaç kuruluş yeri faktörünün birlikte bulunması sonucu bu bölgenin diğerlerine oranla daha üstün özelliklere sahip olması ve işletmelerin bu özellikleri çekici bularak bu bölgeyi kuruluş yeri olarak seçmeleridir. Jeolojik koşullar Bölgenin arazi yapısı, doğal koşullar ve riskler. Sanayi kollarının toplandığı bölgeler Konumluk Yeri Seçimi En uygun kuruluş yeri belirlendikten sonra işletmenin nereye inşa edileceği, fabrikanın veya mağazanın nereye konumlandırılacağının saptanması Konumluk yerin; arsasının inşaata uygun olup olmadığı, toprağın niteliği, arsanın yeterli büyüklükte olup olmadığı, ucuzluğu ve kamu hizmetlerine yakınlığı, belediyenin koymuş olduğu kurallar, yöresel ulaşım imkanları, çevre ile bağlantı koşulları.. gibi etmenler açısından inceleme 1.3. Büyüklük (kapasite) araştırmaları -Büyük ve Küçük İşletmeler Sınıflandırması Somut (Sayısal, Nicelik Belirten) Ölçütler: Çalışan kişi sayısı, Sermaye miktarı ve bileşimi, Kullanılan makine, tezgâh ve diğer aygıtların sayısı, gücü (çimento fabrikalarında döner fırın sayısı), Yerlerin sığdırma hacmi (otellerde yatak sayısı, silolarda depolama hacmi...) 1.3.Büyüklük (kapasite) araştırmaları - Büyük ve Küçük İşletmeler Sınıflandırması Soyut (Niteliksel) Ölçütler: İşletmelerde yönetimin bağımsız olup olmaması (örneğin; küçük işletmelerde yönetim tek kişiye bağımlı ve genellikle yöneticiler aynı zamanda mal sahibidirler), Sermaye koyanların tek kişi, küçük bir grup veya büyük bir grup olması (örneğin; küçük işletmelerin tek kişi veya adi ortaklık şeklinde olmasına karşılık, büyük işletmelerin anonim, limited şirket vb. şekilde kurulmaları gibi), Faaliyetlerinin belirli bir bölgeye, Ülkeye veya Uluslararası çevreye yönelik olması, Aynı sanayi veya iş kolunda çalışan işletmelerle karşılaştırılmaları halinde ortaya çıkan konumları, farklı sanayi ve iş kollarıyla kıyaslanmaları halinde ortaya çıkan konumları, Yönetim kararlarına çalışanların katılımına imkân vermesi, gibi. -Üretim İşletmelerinde Büyüklük (Kapasite) Kapasite: Bir işletmenin elindeki üretim faktörleri ve mevcut sistemiyle gerçekleştirilebileceği üretim ve iş yapabilme yeteneğidir. Teorik (Maksimum) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin hiçbir duraksama olmaksızın en üst düzeyde ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. Pratik (Planlanmış) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin olağan ve belirlenen duraksamalar sonucu ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. Fiili (Gerçekleşen) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir faaliyet dönemi sonunda ortaya koyduğu üretim ve iş miktarıdır. (iç ve dış koşullar sonucu- talep değişimi, grevler,) 7
Pratik kapasite ile fiili kapasite arasında yapılacak karşılaştırmalar ise, bazı yeni kapasite kavramlarını ortaya çıkarır. Bu karşılaştırmalar üç değişik ilişki şeklinde olabilir; Pratik Kapasite > Fiili Kapasite, Pratik Kapasite = Fiili Kapasite, Pratik Kapasite < Fiili Kapasite. Boş (Aylak) Kapasite: Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir dönem sonunda kullanılamayan kısmıdır. Tam Kapasite: İşletmenin fiili kapasitesinin pratik kapasiteye eşit gerçekleşmesidir. Fazla (Aşırı) Kapasite: İşletmenin tüm sistemini zorlayarak pratik kapasitenin üzerinde elde ettiği kapasitedir. (Ani talep artışı/savaş durumu) Çalışma Derecesi (Kapasite Kullanım Oranı): Fiili Kapasite Çalışma Derecesi = ------------------------------- Pratik Kapasite Çalışma derecesi = 1 ise, işletme tam kapasite çalışmaktadır. En Uygun İşletme Büyüklüğünün Belirlenmesi En uygun işletme büyüklüğü ortalama üretim maliyetlerinin en düşük olduğu yani üretim faktörlerinin en uygun biçimde birleştikleri üretim kapasitesidir. 2.Teknik Araştırmalar Kuruluş ve konumluk yerinin durumu; inşaata uygunluğu, sismik ve doğal afetlere karşı koyabilme ve dayanma özelliği Ürün nitelikleri Üretim ve faaliyet alanları, makine ve teçhizat nitelikleri ve fiziksel yerleşimi Üretim yönetimi ve diğer işletme fonksiyonlarına uygunluk araştırmaları ve yerleşim planı Çalışan sayısı ve nitelikleri araştırması, çalışanlara yönelik eğilimler İş, can ve mal güvenliği açısından güvenlik araştırmaları Çevre düzenleme, çevre kirliliğini önleme araştırmaları Lisans, patent ve teknik yardım ihtiyacı ve araştırmaları 3.Mali Araştırmalar Kuruluş ve sabit sermaye ihtiyacı İşleyiş sermayesi ihtiyacı Mali araştırmalar ilk etapta yatırım giderlerinin ve yatırım için gerekli finans ihtiyacının saptanmasına yönelik rol oynar. Kuruluş faaliyetleri süresince ortaya çıkabilecek giderler Tüm etüt ve proje giderleri Arsa bedelleri İnşaat ve kiralama giderleri Makine ve teçhizat giderleri Taşıt ve diğer araç giderleri Genel giderler Patent ve lisans haklarını satın alma Teknik bilgi transferi giderleri Yatırım mallarının yurt dışından getirilmesi için yapılacak giderler Yabancı kaynaklardan finansman giderleri 8
Finansman ihtiyacını karşılayacak kaynaklar: Öz kaynaklar İşletmeyi kurmak isteyen girişimci veya ortaklar tarafından kendi öz varlıklarından tahsis edecekleri maddi ve maddi olmayan ekonomik değerler Dış kaynaklar (borçlanma) Oto finansman faaliyet halindeki bir işletmede dağıtılmayıp işletmede bırakılan faaliyet karları 4.Yasal Araştırmalar Kuruluşun yapılacağı ülke yasalarına göre kurulmak istenen işletmenin hukuki şekli Bir girişimin kuruluş fikrinden başlamak üzere işletmenin faaliyete başlamasına kadar yürütülmesi ve tamamlanması gereken tüm yasal işlemler ve formaliteler ile alınması gereken izinler 9