Bebeğinizin Beyin Eğitimi Fergus Lowe ve Brigid Lowe Çeviren: Evin Kantemir
Ide ve Tass a
Teşekkür Pat ve Catrin Lowe a her zamanki gibi düşüncelerimize açıklık kazandırdıkları ve dilbilgimizi düzelttikleri için teşekkür ederiz. Annesi kilidi açabilmek için kullanma talimatını okurken daha yarısına gelmeden tehlikeli bir dolaba girmeyi becererek bize bebek zekâsıyla ilgili pratik kanıtlar sağladığı için 1 yaşındaki Tass e teşekkür ediyoruz. Gerek teori gerekse pratikte bebek beyninin eğitiminin yürekten savunucusu olan Sean a sonsuz teşekkürler. Ide ya ise herkesi bebek beynini merak etmeye yöneltebilecek bir kişiliği olduğu için teşekkür borçluyuz. Sorumluluk reddi Yayıncı bu kitapta bulunan öneriler ya da bilgilere göre hareket edilmesinden kaynaklanacak sonuçlarla ilgili sorumluluk kabul etmemektedir. Çocuğunuzun sağlığıyla ilgili herhangi bir kaygınız varsa bir doktora başvurmalısınız.
ISBN 978-605-4538-73-7 Fergus Lowe & Brigid Lowe, 2011 Orijinal adı ve yayıncısı: Brain Training for Babies, Hodder Teach Yourself Optimist Yay nlar Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap Optimist yay n no. : 316 Konu : Çocuk ve Gelişim Yay na haz rlayan : Utku Umut Bulsun Bas m Dü zel ti Düzenleme Bas k ve cilt : Ocak 2013, stanbul : Pelin Duru : Selim Talay : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
İçindekiler Yazarlarla tanışalım Sadece bir dakikanız mı var? Giriş: Bebeğinizin beyin eğitimine nasıl yardımcı olabilirsiniz Bu kitap kimler için? Bebeğimin beyin eğitimi için ne yapmam gerekiyor? Bu kitap bana nasıl yardımcı olabilir? Bebeğinizi eğitebilmek için onu anlamanız gerekir Beyin eğitimine uygun bir yaşam tarzı oluşturmak Bu kitabı nasıl kullanabilirim? ix x xiii xiii xiii xıv xv xvi xvii 1 Dünyanın en fazla vasıf gerektiren işine hazırlanma 1 Teknik bilgi: Bebeğinizin beyni nasıl gelişir (bilime karşı alerjiniz varsa bu bölümü atlayın) 1 Nasıl bir fark yaratabilirsiniz? Genler ve çevre ve ikisi arasındaki her şey 6 Rahimde zeki bebek yetiştirmek 8 Bebek eğitmeninin eğitimi 14 Bilinçli anne babalık 16 Bebeklerle ilgili araştırma yapmayı öğrenin 17 Beyin geliştirici faaliyetler bulun 18 Beklentilerinizin bebeğe uygun olması 18 Bebeğinizle mutlu olmanın yolları 19 2 Yetenekli yenidoğan: 0-3 aylık bebeklerde beyin eğitimi 23 Yaşamın ilk saatleri 25 Emme 31 Dokunma 32 Yenidoğan için uyarıcı bir çevre oluşturma 36 Ağlama 40 Yenidoğanın gülümsemesi 44
3 İhtiyacınız olan tek şey sevgi: Zekânın temelindeki ilişkiler 47 Bebeğiniz sosyal bir varlık olarak doğar 47 Duygular ve zekâ 50 Uyku 55 Çocuk bakımında seçenekler 61 Bağ kurmayı sağlayan beyin oyunları 64 4 Fiziksel beceriler ve beyin gücü 71 Fiziksel gelişme ile zekâ arasında bir bağlantı var mı? 71 Keşfe uygun bir çevre tasarlamak 84 5 Beyin için uygun besinler 91 Mucize süt 92 Süper yiyecekler 95 Beyin gelişimi için özel besin maddeleri 102 Kaçınılması gereken yiyecekler 107 Beyin geliştirmede başarılı yemeklerle ilgili öneriler 111 Yiyecek etiketlerini okumanıza yardımcı olacak on öneri 113 Mutfak dolabı ve dondurucuda saklanacak atıştırmalık yiyecekler için alışveriş listesi 116 6 Nesneleri birleştirme: 3-8 aylık bebeklerde beyin eğitimi 119 Gelişme sırasına göre temel beceriler ve bunların gelişimine yardımcı olma 120 Bu yaş grubunun eğitimi için öneriler 124 Beyin eğitici oyuncakların seçimi ve kullanımıyla ilgili on öneri 126 7 Dil öğrenme: Temellerin oluşturulması 133 Önce anlama gelir 134 Konuşmaya katılma 140 Bebek işaret dili 142 Bebeğinizin çıkardığı ilk sesler 146 İlk sözcüklerin fark edilmesi 147 Sözcük dağarcığı büyüyor 150 Sorunlara dikkat edin 151 İlk sözcükleri analiz edin 153
8 Hareketli, anlayan, duygusal bebeğinizin eğitimi: 8-12 ay 157 Karmaşık duyguları olan bebeğiniz 158 Ayrılık kaygısı 158 Yüzleri okuma 160 Yabancılara karşı kaygı 162 Bebeğin tanımadığı şeyler 164 Oyunlarda ilerleme 165 9 Yürümeye yeni başlayan çocukların beyin eğitimi: 12-24 ay 171 Taklitçi 172 Sembolik oyun 173 Sizin üzerinizde yaptığı deneyler 175 Disiplin 177 Kucaklama zamanı 183 Resimli kitaplar ve bebek beyni 183 En iyi beyin eğitici faaliyetler 185 10 Dil: İleri yöntemler 189 İlerleme belirtileri 189 Cümleler 192 Sözcük patlaması ne zaman olur? 196 Yeni yürümeye başlayan çocukla konuşmada kullanabileceğiniz on öneri 199 11 Erken çocukluk dönemine geçerken beyin eğitimi: 2 yaş ve üzeri 203 Küçük çocukların nasıl düşündüğünü anlama 204 Küçük çocuğunuzla konuşma 210 Egzersiz 211 Televizyon izleme süresini sınırlayın 212 Diğer yeni medya 213 Birlikte okuma 214 Müzik 219 Yabancı dil 219 Çocuğunuza dünyayı öğretme 220 Eğitmenlikten dostluğa 222 Daha fazla okuma 225
Yazarlarla tanışalım Fergus Lowe, 40 yıldan uzun bir süredir çocuk gelişimi ve davranışı üzerinde çalışan bir psikoloji profesörüdür; çalışma yaşamının büyük bir bölümünü Birleşik Krallık Psikoloji Kurumu nun şefi olarak Galler in Bangor kentinde sürdürmüştür. Hükümetlere ve çeşitli kuruluşlara davranış değişikliği ve toplum politikalarıyla ilgili danışmanlık yapmış, hazırladığı çocuklara yönelik öğrenme programları dünyanın çeşitli bölgelerinde hayata geçirilmiştir. Lowe un beyin eğitimlerine yardımcı olduğu iki yetişkin kızı vardır. Yazar çabalarının sonucundan memnundur; göründüğü kadarıyla çocuklarının ikisi de iyi yetişmiştir. Bu kitabı birlikte yazdığı büyük kızı Brigid Lowe bir yazar ve tam gün annedir ve bu durumda bir terslik olmadığı kanısındadır. Kitabı bebeğine süt verirken yazdı, düzeltmeleri oyun hamuru bulaşmış bukleleri temizlerken okudu. Kızı Ide (beş yaşında) ve oğlu Tass (bir yaşında) tam gün anneliği gerektirmeden önce, Cambridge Trinity College da öğretim üyesiydi. Birçok parlak öğrenciye hocalık yapmış olmasına rağmen bu öğrencilerin hiçbiri beynini Ide ve Tass kadar sınamayı, zorlamayı ve uyarmayı beceremedi. Bu kitapta sözü geçen tüm olgular ve görüşler çocuk psikolojisi hakkındaki bilgilerimizin ışığında değerlendirilmiş, ayrıca sırayla Ide ve Tass üzerinde sınanmıştır. Onları eğitmek bir zevk ve ayrıcalık oldu ve bize göre olağanüstü sonuçlar elde ettik. Biraz çabayla sizin de dünyadaki en zeki ve en harika bebeklere sahip olduğunuzu düşüneceğinizden eminiz. IX
Sadece bir dakikanız mı var? Telefonda sizi beklemeye mi aldılar? Bebeğinizin hoşuna giden bir yerinden öpün. Suyun ısınmasını mı bekliyorsunuz? Çenesine bir iki kez üfleyip gıdıklayın. Sevgi dolu bir dokunuşun bebeğin hem bedeninin hem de beyninin gelişmesine yardımcı olduğunu biliyor muydunuz? Her okşayışla tetiklenen mutluluk hormonları beynin gelişmesini ve öğrenmeyi teşvik eder. Burnunuzu bebeğinizin tombul bacaklarına her sürtüşünüzde ya da kadife gibi saçlarını her okşayışınızda kuvvetlenen duygusal bağ, zekâ gelişimi açısından çok önemlidir. Bebekler en çok, sevdikleri ve onları seven, mutlu eden insanlardan öğrenirler. Bebeğinizin Beyin Eğitimi baştan aşağı sevgi ve eğlenceyle ilgilidir. Sadece iyi tasarlanmış bilgi kartları seçerek değil, başka yollarla da çocuğunuzun zekâsında büyük bir fark yaratabilirsiniz. Mikrodalga fırının ötmesini ya da otobüsün gelmesini beklerken günlük yaşamın sunduğu o sıradan anları nasıl paylaştığınız çok önemlidir. Bebeğinizin bezini değiştirme tarzınız psikologlar X
tarafından tasarlanmış birçok üründen daha fazla fark yaratarak bebeğinizi bir dehaya dönüştürebilir. Zamanı en iyi şekilde kullanmak için dâhi olmaya gerek yok. Siz biyolojik açıdan harika bir bebek eğitmeni olarak tasarlandınız. Ancak günlük koşuşturma sırasında kıymetli dakikalarınızı kolayca boşa harcayabilirsiniz. Bu kitap, bebeklerin hayranlık uyandıran becerilerini anlamanıza yardımcı olarak sizi hayretler içinde bırakacak. Sunduğumuz önerilerin bebeğinize duyduğunuz katıksız sevgiyi işleyerek günün her dakikasını iyi bir eğitmen olarak değerlendirmenize katkıda bulunmasını ümit ediyoruz. Sadece bir dakikanız mı var? çindekiler XI
Giriş: Bebeğinizin beyin eğitimine nasıl yardımcı olabilirsiniz Bu kitap kimler için? Zeki bir çocuk yetiştirmek istiyorsanız bu kitap sizin için. Ancak bu kitap aynı zamanda bebeğinin çok mutlu olmasını isteyen anne babalar için. İnsanlar bazen bu iki hedeften aralarında bir çelişki varmış gibi söz ederler. Çocuklarını zorlayan anne babaların onların başarısına mutluluklarından daha çok önem verdikleri düşünülür. Bu düşünce daha büyük yaştaki çocuklar için ne anlam taşırsa taşısın, bebekler için hiç de geçerli değildir. Bebeğinizin beyin eğitimine başlamak onları eziyetli bir rejime sokmak anlamına gelmez. Bu eğitim onların en derin ihtiyaç ve arzularını tatmin etmek içindir. Sağlıklı bir bebeğin ağlamasının en sık rastlanan nedeni, öğrenmesi gerekenin ona verilmemesidir. Bırakın bebeğiniz istediği kadar öğrensin; mutlu olduğunu göreceksiniz. Kulağa basitmiş gibi geliyor, ancak uygulamak için enerji ve beceriye ihtiyaç var. Bebeğimin beyin eğitimi için ne yapmam gerekiyor? Biz insanlar şaşırtıcı şeyler yapabilme yeteneğine sahibiz, çünkü bebekken inanılmaz bir öğrenme gücümüz vardır. İnsan Giriş: Bebeğinizin beyin eğitimine nasıl yardımcı olabilirsiniz XIII
bebekleri başka hiçbir hayvanda gerçekte erişkin insanda da görülmedik bir hızla öğrenme yetisi ve isteğine sahiptir! Ne var ki, insan yavrusunun öğrenmek için başka herhangi bir türe kıyasla çok daha fazla desteğe ihtiyacı vardır. Bu özel destek, çevrelerindeki onları seven, özverili insanlardan gelmelidir. Başlangıçta bebekler öğrenmeleri gereken dünyaya bakmak için doğrulup oturmayı bile beceremezler. Dünyayla ilgili her şeyi sizin aracılığınızla öğrenirler. Hem duygusal hem zihinsel gelişmeleri sizin ona ne verdiğinize bağlıdır ve ne kadar çok zaman ve çaba harcarsanız, bebeğinizin kazanımı o kadar büyük olur. Bu kitap böyle bir çabada bulunmanıza ve enerjinizi bebeğiniz için en teşvik edici şekillerde yönlendirmenize yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. Bu kitap bana nasıl yardımcı olabilir? Bebeğinizin zihinsel uyarım ihtiyacını karşılamak heyecan verici olduğu kadar şaşırtıcı derecede yoğun bir emek gerektirir. Bebek beyni adeta sürekli kömürle beslemeniz gereken buharlı bir motor gibidir. Yani bu kitap sadece bebeği meşgul edecek yollar önermek için değil, aynı zamanda sizi de desteklemek ve heveslendirmek üzere tasarlanmıştır. Kitapta önerilen hedefe yönelik faaliyetler bu yolda devam etmenize yardımcı olacak, bebeğiniz öğrendikçe hayal gücünüzü ve enerjinizi tazeleyecek, bebeğinizin akıl almaz zihinsel aşamalarına ayak uydurmanızı sağlayacaktır. Bu kitabı hem sizi hem bebeğinizi mutlu etme ve ilginizi canlı tutmanın bir yolu olarak görmelisiniz. Elimizde çocuğunuzun bir deha olmasını sağlayacak kapsamlı ve etkisi kanıtlanmış XIV
bir reçete yok. Bebekler bu tür bir formül oluşturulmasına imkân vermeyecek derecede karmaşık ve zekidir. Böyle bir reçete sunduğunu düşünen herhangi biri bebeklerin ne kadar zeki olduklarını anlamamış demektir! Bilim insanları bebeklerin şaşırtıcı zihinsel gelişimleri hakkında hâlâ yeni keşifler yapıyorlar. Göreceğiniz gibi çoğu zaman onlara en çok yardımcı olacak davranışları içgüdüleriniz sayesinde bulursunuz. Ancak bu kitaptaki öneriler, bebeklerin neler bildikleri, öğrenme şekilleri ve ilerlemelerine yardımcı olduğu ya da olmadığı bilinen stratejilerle ilgili en son bilimsel kanıtlara dayanmaktadır. Bebeğinizi eğitebilmek için onu anlamanız gerekir Bu kitapta hem bebeğinizin öğrenme sürecine hem de sizin bebeğinizi tanımanıza yardımcı olacak özgün oyunlar ve faaliyetler anlatılıyor. Ayrıca her bölümde bebek beyninin çalışması ve gelişmesiyle ilgili genel bilgiler verilmektedir. Bu bilgiler gündelik davranışlarınızı bebeğinizin zihinsel gelişimine yararlı olacak şekilde biçimlendirmenize yardımcı olacaktır. Erişkinlerin çocuklarının fiziksel gelişimlerine nasıl yardım ettiğine dikkat ederseniz bunu kolayca görebilirsiniz. Bebeğiniz büyüdükçe, onları her gün düzenli olarak görmeyen kişilerin hata yapmaya daha yatkın olduklarını fark edeceksiniz. Bebeğiniz bir şeye doğru uzanmayı ve onu yakalamayı öğrenmektedir ama amcanız çıngırağı onun avucuna koyup parmaklarını bükerek tutması için zorluyor. Bu, bebeğiniz için hiç de eğlenceli olmayacak! Bebeğiniz en çok proksimal gelişim alanı nın, başka bir deyişle bulunduğu gelişim aşamasının, o sırada becermeye çalıştığı ve biraz yardımla kendi başına yapabileceklerinin farkında olan kişilerle oynamaktan zevk alır. Giriş: Bebeğinizin beyin eğitimine nasıl yardımcı olabilirsiniz XV
Bebeğinizin beyninin nasıl çalıştığı ve geliştiğini anlamak, yaşamının ilk birkaç yılında onun ne tür zihinsel aşamalar kaydettiğini izlemenizde yardımcı olur. Böylece bebeğinizin öğrenme sürecini izlerken hayranlık duyacak ve şaşıracak, yeni becerilerinin ardındaki normalde fark edemeyeceğiniz zihinsel aşamalara duyarlı olabileceksiniz. Beyin eğitimine uygun bir yaşam tarzı oluşturmak Hem sizin hem de bebeğinizin bu kitapta önerilen belirli oyun ve faaliyetleri eğlenceli bulacağınızı ümit ediyoruz. Bunlar bebek zekâsının gelişimiyle ilgili bilgilerimize dayanılarak tasarlanmıştır ve bebeğinizin de bunları eğlenceli bulması beyin gelişimi için gerçekten iyi egzersizler olduklarını gösterir. Piyasadaki bazı kitaplarda bu tür oyunların günde birkaç dakika eğitimle yüksek IQ garantisi veren bir yöntem olduğu öne sürülmektedir. Beyin eğitimiyle ilgili çok satan kitaplardan birinde anne babaların sık sık günde yarım saat bebekleriyle birlikte bu oyun üzerinde çalışmaları öneriliyor. Bu tür önerilerin ardındaki gerek bilimsel gerekse genel tutumu sorgulamak gerektiğini düşünüyoruz. Çocuklarınızı yetiştirme tarzınızın beyin gücü üzerinde büyük bir fark yaratabileceğine inanıyoruz. Ancak bu tür büyük farklılıkların kısa ve bağımsız danışmanlık seanslarıyla elde edilebileceğinden kuşkuluyuz. Bu tür eğitimlerin işe yaradığını gösteren hiçbir kanıt yoktur. Bunun yanı sıra bebeğinizle oynamanın sadece çalışmak olarak tanımlanmaması gerektiğini düşünüyoruz. Böyle bir yaklaşımla işe başladığınızda yarım saatin sonunda ikinizin de sıkılıp oyunu bırakmak isteyeceğini tahmin ediyoruz! Bebeğiniz ve sizin birlikte olmaktan keyif aldığınız her an beyin eğitimi devam XVI
eder: Bu bir eğlence, günün her anında sürdürdüğünüz yaşam biçimidir. Bazı araştırmaların az gelişmiş toplumlardaki bebeklerin birinci yıldaki gelişme aşamalarına, gelişmiş toplumlardaki bebeklere göre daha erken erişme eğiliminde olduğunu belirtmesi ilgi çekicidir. Bu bulgu, bebeklerimize genel yaklaşımımızdaki bazı olumsuzlukların bilgi kartları ve pahalı oyuncaklarla elde edilen yararın etkisini geçersiz kıldığı izlenimini vermektedir. Bebekler uyanık oldukları her saati belki uyku saatlerini de öğrenerek geçirirler ve bu süreçte en etkili olabileceğiniz yol bebeğiniz için beyin geliştirici bir yaşam tarzı oluşturmaktır. Bebeklerin nerede yemek yedikleri, uyudukları, seyahat ettikleri ve günün her saatinde nerede bulundukları beyin gelişiminde rol oynayan önemli etmenlerdir. Bu nedenle, kitapta bebeğinizin öğrenimine yardımcı olabilecek bir yaşam tarzını tasarlamanız için birçok öneri sunuyoruz. Bu kitabı nasıl kullanabilirim? Bu kitaptaki bilgiler ve öneriler ihtiyaç duyacağınız sıraya göre düzenlenmiştir. Bebeğinizin doğumunu beklerken kitabın tümünü ya da en azından ilk bölümlerini okuyabilirsiniz. Daha sonra okumaya devam edebilir ya da bebeğinizin gelişim aşamalarına göre ilgili bölümleri yeniden gözden geçirebilirsiniz. Bölümlerde ele alınan yaş dilimlerinin örtüştüğünü fark edeceksiniz: 0-3 ay, 3-8 ay, 8-12 ay, vb. Bu durum bebeklerin gelişim sürecini kabaca yansıtmaktadır. Her bebek kendi bireysel becerilerini farklı hızlarla kazanır. Bunun yanı sıra bebeğiniz bir ölçüde ileri ya da geri gidebilir ya da bir alanda tam bir değişim kaydederken diğerinde Giriş: Bebeğinizin beyin eğitimine nasıl yardımcı olabilirsiniz XVII
XVIII az çok aynı evrede kalabilir. Bölümlerde temel beceriler ve bilgiler bebeğinizin gelişimine paralel ilerlemenizi sağlayacak şekilde işlendiğinden, bebeğiniz büyümeye devam ettikçe sadece o sıradaki gelişme evresini ele alan bölümleri değil, aynı zamanda bir önceki ve sonraki bölümleri de okuma ihtiyacı duyacaksınız.