Makroekonomik Gelişmeler Türkiye 9 Kasım 21 Ekonomik Araştırmalar Burada belirtilen bilgiler, Türkiye Bankası A.Ş. tarafından, güvenilirliğine ve doğruluğuna inanılan kaynaklardan, okuyucuyu bilgilendirmek amacıyla derlenmiştir. Resmi kaynaklardan alınan bilgilere dayalı yapılan yorumlar ve tahminler, o tarihteki kanımızı yansıtmaktadır. Söz konusu kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu bilgilerin kullanılmasından doğabilecek zararlardan dolayı, T. Bankası A.Ş. hiç bir sorumluluk kabul etmez.
İçerik Makro Yorum: Enflasyon ile Problem Enflasyon: Yine Gıda Fiyatları Kur & Faizler: Tahvil Faizleri Düşmeye Devam Ederken Ekim de TL Değerlendi... Büyüme: Yılsonu Büyüme Tahminimiz Üzerinde Yukarı Yönlü Risk Sektörel Gelişmeler: İç Talep Göstergelerinde Yukarı Yön Devam Etti... İşgücü: 5 Ay Süren Düşüşün Ardından Temmuz İtibarıyla İşsizlik Oranında Hafif Artış Var... Kamu Finansmanı: Vergi Gelirlerinde Hızlanma Devam Ediyor Kamu Finansmanı: Ekim detaahhukeden BirBölümVergiGeliriKasım Ayında Hesaplara Girdi Dış Ticaret: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Son 1 Yılın En Düşüğünde... Ödemeler Dengesi: Cari Açık Artmaya Devam Ediyor... MB Bilançosu: MB ON Borçlanma Faizini Ekim de 5 Baz Puan İndirdi... Bankacılık: Hem Tüketici Hem de Ticari Kredilerde Sınırlı Yavaşlama Gelişmiş Ekonomiler: Euro Bölgesi ve ABD de Sanayi Üretimi Japonya dan Güçlü... Gelişmekte Olan Ekonomiler: Bazıları Politika Faizlerini Normalize Etmeyi Sürdürüyor... Emtialar: Sarı Maden Altın Tekrar Rekor Seviyede... Makroekonomik Göstergeler Rating 1 3 4 5 6 7 89 1 11 12 13 14 15 16 17 1821 22
Makro Yorum Enflasyon ile Problem Ekim ayında TÜFE, gıda fiyatlarındaki yüksek artışla aylık bazda beklentilerin çok üzerinde %1,83 seviyesinde geldi. Yıllık bazda genel enflasyon ise %6,5 lik yıl sonu hedefinin belirgin şekilde üzerinde %8,6 olarak gerçekleşti. Ard arda beş aydır yüksek artışlar gösteren gıda grubu fiyat artışları genel enflasyonu yükseltse de bu artışların enflasyon beklentileri üzerindeki etkisi şimdiye kadar sınırlı kaldı. Ekim enflasyon verilerinde genel enflasyonun yüksek seviyesi sürpriz olmadı. Esas sürpriz çekirdek enflasyonun düşük seviyesiydi. Yıllık bazda çekirdek enflasyon Ekim de %2,5 ile tarihi düşük seviyesine indi. Çeyreklik ortalamalara göre sonunda %7 olan çekirdek enflasyon da %45,5 aralığına geriledikten sonra bu bandda dalgalanıyordu. Ancak son iki ayda daha önce hiç görülmedik seviyelere indiği görülüyor. Aşağıdaki grafikte yıllık bazda çekirdek enflasyon ile döviz kuru sepetine karşı Merkez Bankası nın hesapladığı reel döviz kuru endeksi 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% Çekirdek enflasyon Reel kur O 4 K 4 E 5 T 6 M 7 M 8 O 9 K 9 E 1 Kaynak: TÜİK, Bankası Hesaplamaları 135 13 125 12 115 11 15 1 95 9 gösterilmektedir. 21 ikinci çeyrekten sonra, çekirdek enflasyonda gözlenen sert düşüş kurdaki değerlenme ile yakından ilişkili ve TL deki son dönemde değerlenmesi çekirdek enflasyondaki düşüşü de hızlandırıyor. Merkez Bankası enflasyonla ilgili son notlarında iç talebin beklentisinden bir miktar daha hızlı büyüse de henüz enflasyonist baskı oluşturmadığına işaret ediyor. Dahası, Merkez Bankası 212 ye kadar enflasyonist baskının artmasını beklemiyor. Aslında Merkez Bankası 212 yılına kadar çıktı açığının kapanmayacağına inanıyor. Merkez Bankası nın bu yaklaşımını sorgulayabilecek üç önemli nokta olduğunu düşünüyoruz: 1) Yüksek gıda enflasyonu Ekim de yıllık bazda %18 seviyesine ulaşan gıda fiyatları enflasyonun şuana kadar ikincil etkileri görülmedi. Ancak gıdadaki çift haneli enflasyon oranları 211 yılına da yayılmayacak mı? Yüksek gıda fiyatları enflasyonun önemli bir kısmının yapısal problemlerden kaynaklanması çekirdek enflasyona da yayılma olasılığını artırıyor. 2) Seçimlerden önce yapılacak mali genişleme iç talebi daha da canlandıracaktır Geçen ay hükümetin yayınladığı Orta Vadeli Program, 21 un son iki ayında faiz dışı harcamaların hızlanacağını ortaya koyuyor. 211 yılında harcama artışları endişe verici bir boyutta olmasa da Maliye Bakanı, seçimlerden önce Haziran 211 e kadar harcamaların hızlı bir şekilde artacağı, sonrasında ise azalacağını ima etti. Özellikle iç talebin öngörülenden hızlı arttığı bir dönemde, 211 ilk yarısında mali gevşemenin de yapılacak olması iç talebi daha da hızlandırarak çekirdek üzerinde baskı yaratmayacak mıdır? 1
Makro Yorum 12. Çekirdek Enflasyon ve Çıktı Açığı 1. 3) Çıktı açığı kapanmış olabilir Daha önce de belirttiğimiz gibi, Merkez Bankası çıktı açığının 212 yılına kadar kapanmayabileceğine inanıyor. Çıktı açığını hesaplamaya yönelik birçok yöntem bulunuyor. Eğer aynı yöntem kullanılmazsa en ufak değişiklikler dahi çıktı açığı hesaplamasında büyük farklılıklara yolaçabiliyor. Merkez Bankası, çıktı açığına ilişkin tahminlerini yayınlamadığı gibi nasıl hesapladığına ilişkin detay da paylaşmıyor. Dolayısıyla, biz de analizimizi kendi hesaplamalarımıza dayalı olarak yapıyoruz. Biz yaptığımız analizde, çıktı açığı için GSYH büyüme rakamlarını değil, GSYH nin içindeki özel tüketim büyüme rakamlarını kullanıyoruz; çünkü özel tüketim verilerine göre hesaplanan çıktı açığı verilerinin çekirdek enflasyon ile korelasyonunun daha yüksek olduğunu buluyoruz. Analize göre, çıktı açığı kapanmaya başladıktan sonra, çekirdek enflasyonu 36 arasında yukarı çekmeye başlıyor. Bu sonuca göre, çıktı açığının 21 ilk çeyrekte kapanması ve ikinci çeyrekte de fazlaya geçtiyse çekirdek enflasyonun yükselmeye başlamış olması gerekirdi. Çekirdek enflasyonun yükselmemesinin nedeninin yerli paranın değerlenmesinin nedenlerden biri olduğunu belirtmiştik. Fakat MB kurun 211 in son çeyreğine kadar değerleneceğini iddia edebilir mi? Çıktı açığının kapanma hızı gerçekten dikkat çekici ve TL değerlenmeye devam etmez ise enflasyonist baskı yaratma potansiyeline sahip. Aylık enflasyon verileri Merkez Bankası nın mevcut para politikasını destekler nitelikte görünüyor. Fakat söz konusu riskler, çekirdek enflasyon yükselmeye başlamadan, hızlı ve esnek politika değişiminin gerekliliğine işaret ediyor. 1. 8. 6. 4. Çekirdek enflasyon (Sol eksen) 2. Özel tüketim büyümesine göre çıktı açığı (t2). 1q4 4q4 3q5 2q6 1q7 4q7 3q8 2q9 1q1 Kaynak: TÜİK, Bankası Hesaplamaları 5.. 5. 1. 15. 2
Enflasyon Yine Gıda Fiyatları... Tüketici fiyatları Ekim de aylık bazda, %1.5 olan beklentilerin üzerinde, %1.83 artarken yıllık enflasyon %9.2 den %8.6 ya geriledi. Üretici fiyatları %.5 olan beklentilerin üzerinde % 1.21 arttı. Böylece, yıllık üretici enflasyonu %8.9 dan %9.9 a yükseldi. Grafik 1: Yıllık Enflasyon İşlenmemiş ve işlenmiş gıda fiyat enflasyonu, sırasıyla, yıllık değişim bazında, Eylül deki %25.9 ve %5.1 den Ekim de %27.7 ve %6.6 ya yükseldi. Böylece, toplam gıda fiyatları bu dönemde yıllık değişim bazında %16.1 den %17.9 a yükseldi. Grafik 2: TÜFE & Gıda Enflasyonu Ekim de TÜFE deki artış geçen aylarda olduğu gibi ağırlıklı olarak gıda fiyatlarından kaynaklandı. Ayrıca, mevsimsellikten dolayı giyim fiyatlarında da artış var. Grafik 3: Ekim TÜFE Enflasyonu 2 16% 12% 8% 4% 4% TÜFE ÜFE 8% 1.7 1.8 4.8 7.8 4.9 4.1 1.1 Kaynak: TUIK 3 25% 2 15% 1 5% 5% TÜFE İşlenmemiş İşlenmiş 1.7 1.8 4.8 7.8 4.9 4.1 Kaynak: TUIK, Bankası Hesaplamaları 1.1 Giyim & ayak. Gıda TÜFE Lok&otel Çeş.mal&hiz. Ulaştırma Konut Sağlık Eğitim Ev eşya Haberleş Alkollü Eğl & kültür 2 1 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% % % Kaynak: TUIK, Bankası Hesaplamaları Ekim de hizmet sektörü enflasyonu Eylül deki %4.8 den %4.35 e geriledi; tüm alt bileşenlerinde gerileme var. Ekim de üretici fiyatlarında artış ağırlıklı olarak tarım fiyatlarındaki keskin artıştan geliyor. 3 aylık ortalamalar ve mevsimsellikten arındıırlmış bazda, Ekim de, enflasyon yayılma endeksi toplam enflasyona paralel geriledi. Grafik 4: Hizmet Sektörü Alt Grupları (Yıllık Değ) Grafik 5: Alt Gruplarda Üretici Fiyatları (Yıllık Değ) Grafik 6: Enf Yayılma Endeksi* (M.A. 3AO) 21% 18% 15% 12% 9% 6% 3% 4.7 1.7 4.8 Diğer Hizm. Lokanta ve Otel 4.9 4.1 1.1 Kira Ulaştırma Hizmetleri 7 6 5 4 3 2 1 1 2 1.7 1.8 4.8 7.8 4.9 Elektrik, gaz ve su ÜFE Genel Tarım Sanayi İmalat 4.1 1.1 8 74% 68% 62% Enflasyon Yayılma Endeksi 56% Yıllık Enflasyon (Sağ eksen) 21 13% 11% 9% 7% 5% Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK, MB * TÜFE içinde fiyatı artan maddelerin oranı ile fiyatı azalan madddelerin oranı arasındaki fark 3
Kur & Faizler Tahvil Faizleri Düşmeye Devam Ederken Ekim de TL Değerlendi... TL Eylül sonu Kasım başı dönemde Dolar karşısında %4 değerlenerek 1,4 ın altına inerken aynı dönemde Euro karşısında neredeyse sabit kaldı. Böylece TL aynı dönemde sepet karşısında %,6 değerlendi... Ayrıca TL Ekim de yüksek enflasyon nedeniyle reel olarak da değerlendi. Gelişmekte olan ülke paralarına karşı TL %3,9 değerlenirken gelişmiş ülke paralarına karşı değerlenme Eylül ayına göre %1,6 olarak gerçekleşti. Böylece sepete karşı TL %2,2 değerlendi... 21 da Hazine, 2 den bu yana en yüklü miktarda 6,7 milyar Dolar Eurobond ihracı gerçekleştirirken ortalama vade 17 yıl ile dan bu yanaki en yüksek seviyede gerçekleşti... Grafik 7: Nominal Döviz Kurları Grafik 8: TÜFE Bazında Reel Kurlar (23=1) Grafik 9: Eurobond İhraçları 2.3 2.1 Sepet (.5 Dolar +.5 Euro) Dolar/TL Euro/TL 15 14 Sepet Gelişmekte Olan Ekonomiler Gelişmiş Ekonomiler 8 Miktar (Milyar$) Miktar (Milyar $) Ortalama Vade (Yıl) 1.9 1.7 1.5 1.3 1.1 Kaynak: TCMB, Bankası Ekim deki yüksek aylık enflasyona rağmen gösterge tahvil faizi gerilemeye devam etti. Gösterge tahvil ile bir hafta vadeli repo faizi arasındaki spread ayın ikinci yarısında 5 baz puanın altına indi... Grafik 1: Gösterge Tahvil & 1 Hafta Vadeli Repo Faizleri (Bileşik) 26% 22% 18% 14% 1 6% 5.8 5.6 7.6 1.6 1.7 4.7 7.7 1.7 1.8 3.8 6.8 9.8 12.8 3.9 6.9 9.9 12.9 2.1 5.1 8.1 8.8 12.8 3.9 Repo (1 Hafta Vadeli) Gösterge bono (Bileşik, %) 11.9 2.1 6.1 9.1 13 12 11 1 9 8 23 24 25 21 Kaynak: TCMB Faizlerin düşük seviyelerde kalmaya devam edeceği beklentileriyle getiri eğrisinin uzun vadesi Eylül sonundan bu yana devamlı geriliyor... Grafik 11: Getiri Eğrisi 9.2 8.8 8.4 8. 7.6 7.2 Getiri (%) 17 Eyl 2 Ağu 15 Eki 5 Kas 6.8 Vadeye Kalan Gün 6.4 1 2 3 4 6 4 2 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Expost reel faiz gösterge tahvilin enflasyondan daha sınırlı gerilemesiyle Eylül deki %1 den %,9 a sınırlı yükseldi... Grafik 12: Reel Faizler 21% 17% 13% 9% 5% 1% 3% 8 15 14 14 2 17 15 23 24 25 21 Exante (Beklenti Anketi) Exante ( Bankası) Expost 4.6 7.6 1.6 1.7 4.7 7.7 1.7 1.8 4.8 7.8 4.9 4.1 1.1 9 Kaynak: TCMB, İMKB Kaynak: Reuters Kaynak: TCMB, İMKB, Bankası Hesaplamaları 4
Büyüme Yılsonu Büyüme Tahminimiz Üzerinde Yukarı Yönlü Risk Sanayi üretimindeki artış Eylül de Ağustos taki %11 den %1,4 e geriledi. Ara malı üretiminin hızlandığı Eylül de, yatırım malı üretimi %19 ile yüksek çift haneli artış kaydetti... Grafik 13: Sanayi Üretimi (Yıllık değişim) 4 25% 1 5% 2 35% 5 9.8 12.8 Toplam sanayi üretimi Dayanıksız tüketim malı Dayanıklı tüketim malı Sermaye malı Ara malı Enerji 3.9 6.9 Kaynak: TÜİK, Bankası 9.9 12.9 3.1 6.1 9.1 Eylül de takvim ve mevsim etkisinden arındırılmış üretim bir önceki aya göre %,4 geriledi. Üçüncü çeyrekteki artış ise %1,2 ile son altı çeyrekteki en düşük oran... Grafik 14: Takvim ve Mevsim Etkisinden Arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi 125 115 15 95 25 21 Kaynak: TÜİK Üçüncü çeyrek üretim artışı, büyümenin %7 yi aşabileceğine işaret ediyor. Bu dönemde üretimin önemli ölçüde stok birikiminden kaynaklandığını düşünsek de, son veriler %7,9 luk 21 yılı büyüme tahminimiz üzerinde yukarı yönlü riskleri artırıyor Grafik 15: GSYH ve Sanayi Üretimi (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) 25% 2 15% 1 5% 5% 1 15% 2 25% 3Ç '6 GSYH içinde imalat sanayi sektörü Sanayi üretimi (3 aylık ortalama) GSYH 1Ç '7 3Ç '7 1Ç '8 3Ç '8 1Ç '9 Kaynak: TÜİK, Bankası hesaplamaları 3Ç '9 1Ç '1 3Ç '1 Kapasite kullanım oranı Ekim de Eylül deki %73,5 ten %75,3 e yükseldi. Kapasite kullanımındaki bu hızlanma, üretimin de Ekim de hız kazanabileceğine işaret ediyor... Grafik 16: Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranı 24% 18% 12% 6% 6% 12% 18% 24% 4.7 1.7 Üretim (sol) KKO (sağ) 4.8 Kaynak: TÜİK ve Merkez Bankası 4.9 4.1 1.1 82 77 72 67 62 57 Tüketici güven endeksi Ekim de bir önceki aya göre %7 artışla 15,3 ile Haziran dan sonraki en yüksek seviyeye yükseldi. Öte yandan reel sektör güven endeksi ise %3 düşüşle 17,2 ye indi... Grafik 17: Güven Endeksleri 13 11 9 7 Reel kesim 5 23 24 25 21 Kaynak: TÜİK, Merkez Bankası ve CNBCe Tüketici IMF ye göre, Türkiye 211 de en büyük 16 ülke olabilir Tablo 1: IMF Büyüme Tahminleri (Milyar USD) 21T 211T Almanya 3,339 3,36 3,358 Fransa 2,656 2,555 2,591 İngiltere 2,179 2,259 2,395 İtalya 2,118 2,37 2,55 Brezilya 1,574 2,24 2,193 İspanya 1,468 1,375 1,366 Kanada 1,336 1,564 1,633 Hindistan 1,237 1,43 1,598 Rusya 1,232 1,477 1,678 Avustralya 994 1,22 1,298 Meksika 875 1,4 1,41 Kore 833 986 1,56 Hollanda 797 77 776 Türkiye 614 729 79 Endonezya 539 695 777 Kaynak: IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21 T: IMF tahminleri 5
Sektörel Gelişmeler İç Talep Göstergelerinde Yukarı Yön Devam Etti... Ekim de, düşük baz etkisi ile yıllık değişim bazında otomobil satışlarında keskin bir artış var. Ancak, mevsimsellikten arındırılmış veri de (M.A.) geçen aya göre artışa işaret ediyor. Grafik 18: Oto İç Satışlar (M.A.) Eylül de beyaz eşya iç satışlarda bir önceki aya göre hafif bir gerileme var. Ancak mevsimsellikten arındırılmış bazda, satışlar halen kriz öncesi seviyenin üzerinde. Grafik 19: Beyaz Eşya İç Satışlar (M.A.) Geçen 2 ayda, elektrik tüketiminde artış hız kesti. Buna rağmen tüketim mevsimsellikten arındırılmış bazda, kriz öncesi seviyenin üzerinde. Grafik 2: Elektrik Tüketimi (M.A.) 7 6 5 4 3 2 1 1.6 2.7 6.7 1.7 2.8 6.8 2.9 6.9 2.1 6.1 1.1 5, 48, 46, 44, 42, 4, 38, 36, 34, 32, 3, 1.8 5.8 9.8 5.9 9.9 5.1 9.1 18,5 17,5 16,5 15,5 14,5 1.6 1.7 4.7 7.7 1.7 1.8 4.8 7.8 4.9 4.1 1.1 Kaynak: OSD Çimento satışları inşaat sektöründeki toparlanmaya paralel artıyor. Hesaplamalarımıza göre; çimento satışları ile inşaat sektöründe büyüme arasında %7 civarında korelasyon var. Kaynak: TURKBESD Türkiye nin ana ihracat pazarı olan AB ülkelerinde yeni araç kayıtları Eylül itibarıyla düşmeye devam etti. Bu yüzden, Türkiye nin oto ihracatında reel bir büyüme gerçekleşmedi. Kaynak: TEIAŞ Eylül de beyaz eşya ihracatı hız keserek artmaya devam etti. Marttan beri sektörde ihracat 1 milyon adedin üzerinde. Grafik 21: Çimento İç Satışlar (M.A.) Grafik 22: Oto İhr & AB Yeni Araç Kayıt. (Yıllık Değ) Grafik 23: Beyaz Eşya İhracat (M.A.) 4 38 36 34 32 3 28 7.7 11.7 3.8 7.8 11.8 3.9 11.9 3.1 4 2 2 4 AB yeni oto kayıtları sol Türkiye ihracat 12.5 3.6 6.6 9.6 12.6 3.7 6.7 9.7 12.7 3.8 6.8 9.8 12.8 3.9 6.9 9.9 12.9 3.1 6.1 9.1 8 6 4 2 2 4 6 12 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 9. 7.1 5.2 3.3 1.4 11.4 9.5 7.6 5.7 3.8 11.9 9.1 Kaynak: TÇMB, Bankası Hesaplamaları Kaynak: ACEA, OSD, Bankası Hesaplamaları Kaynak: TURKBESD 6
İşgücü 5 Ay Süren Düşüşün Ardından Temmuz İtibarıyla İşsizlik Oranında Hafif Artış Var... 5 ay süren düşüşün ardından işsizlik oranı Hazirandaki %1.5 den Temmuz da %1.6 ya hafif arttı. Mevsimsel arındırılmış işsizlik oranı (MA) Temmuz itibarıyla geçen aya göre yatay kalırken (%11.7) geçen 2 ayda düşüş vardı. Temmuz itibarıyla, 5 ayın sonunda, istihdam edilen kişi sayısında düşüş var. İşgücü ise hız keserek artmaya devam etti. Grafik 24: İşsizlik Oranı 21 Grafik 25: (M.A.) İşsizlik Oranı (Yıllık Değ) Grafik 26: İşgücü & İstihdam 17 16 15 14 13 12 11 1 9 8 21 17% 16% 15% 14% 13% 12% 11% 1 9% İşsizlik oranı (S.A.) İşsizlik oranı 26, 25, 24, 23, 22, 21, 2, İşgücü (SA) İstihdam (SA) 23, 22,5 22, 21,5 21, 2,5 2, Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 7.5 1.6 7.6 1.7 7.7 1.8 7.8 7.5 11.5 3.6 7.6 11.6 3.7 7.7 11.7 3.8 7.8 11.8 3.9 11.9 3.1 Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Temmuz itibarıyla, istihdam edilen kişi sayısında düşüş hizmet sektöründen kaynaklandı. Grafik 27: İstihdam (Yıllık Değ) Eylül de, işgücü için öncü olan gelecek 6 ayda iş bulma olanakları endeksi, toplam tüketici güven endeksine paralel artış gösterdi. Grafik 28: Tüketici Güven Endeksi Tüketici güveninde artışa rağmen diğer öncü gösterge istihdam piyasasında düşüşe işaret ediyor. Ekim itibarıyla, işsizlik sigortasına başvuran kişi sayısında artış var. Grafik 29: İşsizlik Sigortası Kişi Sayısı 2 15% 1 5% 5% 1 15% Tarım İnşaat Sanayi Hizmet 1 95 9 85 8 75 7 65 6 Tüketici Güven Endeksi İş Bulma Olanağı (Gelecek 6 Ayda) 8 7 6 5 4 3 2 1 İşsiz sağ İşsizlik sigortasına başvuran kişi 4 35 3 25 2 15 7.6 1.7 7.7 1.8 7.8 6.7 9.7 12.7 3.8 6.8 9.8 12.8 3.9 6.9 9.9 12.9 3.1 6.1 9.1 4.8 7.8 4.9 4.1 1.1 Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK, IŞKUR 7
Kamu Finansmanı Vergi Gelirlerinde Hızlanma Devam Ediyor Orta Vadeli Program bütçe açık rakamlarında 211 yılında 21 yılına göre önemli bir düşüşe işaret ediyor. Düşüşün yaklaşık yarısı azalan faiz harcamalrından kaynaklanıyor. Grafik 3: Bütçe Açığı (GSYH ya Oran Olarak) 1% 2% 3% 4% 5% 5.2% 6%.5% 1. 1.6% 1.8% 24 25 Kaynak: Maliye Bakanlığı, T: Tahmini 12 aylık toplamlar bazında merkezi yönetim harcamaları Haziran 21 sonrası neredeyse sabit kalırken; gelirler artmaya devam etti. Böylece, bütçe açığı daraldı. Grafik 33: Bütçe Performansı 5.5% 2.8% 4.3% 4.1% 4. Mar1 Jun1 21T 211T Faiz dışı denge rakamları bir yıl öncesine göre 21 yılında iyileşti, ancak rakamlar kriz öncesi seviyeye göre oldukça düşük. Grafik 31: Faiz Dışı Denge (mlr TL) 45. 35. 25. 15. 5. 5. 15. 26.2 21.9 35.9 24.1 42. 33.5 Kaynak: Hazine, 21: Eki9Eyl1 34.8 33.6 21.7 17.7 1. Ana harcama grupları içinde sadece personel ödemeleri büyüme oranı Eylül 21 da hızlandı. 14.3 24 25 21' Maliye Tanımlı IMF Tanımlı 14.3 Grafik 34:Harcamalar (12Ay Ort. Yıllık Dğşm) 1.2 46 39 32 25 18 11 4 3 1 Kasım ayı nakit bütçe faiz dışı dengesi 5.7 mlr TL açık verdi. Bir yıl önce rakamın 4.1 mlr TL olması nedeniyle 12 aylık toplam faiz dışı fazla rakamı hızlı azaldı. Grafik 32: Faiz Dışı Fazla (12 Aylık Toplam) (TL mlr) 124 65 125 Kaynak: Hazine Nakit Bazlı Maliye Tanımlı 66 126 67 127 68 128 69 Özellikle tüketimden alınan vergi gelirleri 21 yılı bütçe performansındaki iyileşmeye katkı sağladı. Grafik 35: Gelirler (12Ay Ort. Yıllık Dğşm) 129 61 28 26 24 (mlr TL) Harcamalar Gelirler 4 3 Personel Cari Transferler Mal ve Hizmet Alımları Faiz Dışı Harcamalar 4 3 Toplam Vergi Geliri Beyana Dayanan KDV Gelir Vergisi Özel Tüketim Vergisi 22 2 2 2 18 1 1 " 16 3/7 9/7 3/8 9/8 3/9 9/9 3/1 9/1 12/6 3/7 6/7 9/7 12/7 3/8 6/8 9/8 12/8 3/9 6/9 9/9 12/9 3/1 6/1 9/1 1 17 57 97 18 58 98 19 59 99 11 51 91 Kaynak: Maliye Bakanlığı Kaynak: Maliye Bakanlığı Kaynak: Maliye Bakanlığı 8
Kamu Finansmanı İç Borç Stokunun Ortalama Vadesi 21 da Uzadı Orta Vadeli Program a göre AB tanımlı kamu borç stoku/gsyh oranı 213 yılında %37 ye düştü. Grafik 36: AB Tanımlı Kamu Borç Stoku/GSYH Sabit faizlı kağıtların toplan borç içindeki payı 3Ç1 da 5 puan artarak %48 e yükselirken; YP cinsi (1 puan) ve değişken faizli (4 puan) kağıtların payı azaldı. Grafik 37: Enstrümana Göre İç Borcun Dağılımı 3Ç1 da piyasaya olan toplam iç borç stoku 4.6 mlr TL artarken; kamuya olan iç borç stoku 4.4 mlr TL azaldı. Grafik 38: Alacaklıya Göre İç Borcun Dağılımı 6 52% 5 46% 45% 42% 39% 39% 41% 39% 4 37% 3 2 1 25 21* 211* 212* 213* 1 8 6 4 2 Sabit Faizli Değişken Faizli YP 1 8% 5% 4% 4% 4% 4% 3% 15% 14% 25 41% 43% 42% 44% 46% 51% 51% 53% 53% 5 49% 44% 46% 46% 44% 45% 43% 44% 46% 48% 3/1 6/1 7/1 8/1 9/1 284 286 288 293 35 (TL Mlr) Kamu Piyasa 3 25 2 269 279 15 169 18 188 29 1 5 75 71 67 66 61 62 59 59 59 55 25 31 61 71 81 91 Kaynak: Orta Vadeli Program 211213 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Eylül 21 itibariyle, iç borç stokunun ortalama vadesi 3 aya ulaştı. sonuna göre, yerleşik bankaların yurtdışı şube ve iştiraklerine olan dış borç Ağustos itibariyle 3 puan azaldı. Özel sektörün dış borç itfası Kasım 21 da 3.5 mlr dolar ile oldukça yüksek. Grafik 39: Vadeye Göre İç Borç Grafik 4: Özel Sektör Dış Borç Alacaklıları Grafik 41: Özel Sektör Dış Borç İtfa Takvimi 48 16 8 (Ay) 53 42 4 33 35 37 36 33 32 32 27 24 24 26 24 24 26 28 28 29 3 28 24 25 İç Borç Stokunun Ortalama Vadesi İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi 31 61 71 81 91 1 8 6 4 2 218 Bankacılık Dışı F inansal Kuruluşlar Resmi A lacaklılar F inansal O lmay an Yerleşik Bankaların Yurtdışı Şube v e İştirakleri Yabancı Ticari Bankalar 3.5 3. 2.5 2. 1.5 1..5. (USD mlr) Finansal F inansal O lmay an 3.1 2.4 2.3 1.8 1.8 1.6 1.7 1.6 1.5 1.2 1..8.9.7.8.6.6.5.4.3 11/1 12/1 1/11 2/11 3/11 4/11 5/11 6/11 7/11 8/11 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 9
Kamu Finansmanı Ekim de Taahhuk Eden Bir Bölüm Vergi Geliri Kasım Ayında Hesaplara Girdi Cari borç stoku üzerinden yapılan hesaplamalara göre, Şubat 211 sonrası aylık bazda iç borç itfası düşük, 15 mlr TL seviyesinin altında, kalacak. Grafik 42: İç BorçGeri Ödeme Takvimi Ekim ayı nakit bütçe rakamları gelirlerde yavaşlama ve faiz dışı giderlerde ise sınırlı hızlanmaya işaret ediyor. Ekim ayında faiz dışı açık vergi gelirlerindeki aylık kayma nedeniyle 5.7 mlr TL ile oldukça yüksek oldu. Hazine 21 ve 211 iç borç çevirme oranı tahminlerini sırasıyla %9.3 ve %88.2 olarak açıkladı. Tablo 2: Finansman Tablosu 3. 28.6 OcaEkm 21 21 211 (Milyar YTL) 25. 2. 15. 1. 5.. 18.1 9.4 16.5 13.9 8.1 4.7 6.8 5.7 14. 1. 4.4 12.5.6 16.8 15.3 13.5 11..9.7 Milyar TL Finansman İhtiyacı İç BorçServisi Anapara Faiz Gerçekleşme 164.5 15. 114.5 35.6 Hazine Tahmini 194.8 178. 136.3 41.7 Hazine Tahmini 152.9 135.1 99.3 35.8 11/1 1/11 3/11 5/11 7/11 9/11 11/11 1/12 3/12 5/12 Dış Borç Servisi 14.5 16.8 17.8 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Bankası Hesaplamaları Anapara 9. 1.8 11. Faiz 5.5 6. 6.8 Hazine projeksiyonlarına göre, kamu sektörğü dış borç ödemeleri 1Ç11, 2Ç11, 3Ç11 de sırasıyla 3.5 mlr dolar, 2.9 mlr dolar ve 2.7 mlr dolar olacak. Grafik 43: Dış Borç Geri Ödeme Takvimi (Milyon $) 1,6 1,3 Anapara Faiz Finansman İç Borçlanma Dış Borçlanma Faiz Dışı Fazla 164.3 132.1 12.6 6.7 194.8 16.7 15. 152.7 119.1 12.5 1, Özelleştirme 6.3 7 Borç Dönüşü 1.2 4 Kasa 5.4 1 11/1 12/1 1/11 2/11 3/11 4/11 5/11 6/11 7/11 8/11 9/11 İç BorçÇevirme Oranı 88.1% 9.3% 88.2% Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 1
Dış Ticaret İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Son 1 Yılın En Düşüğünde... İhracat Eylül de yavaşlarken, ithalat hızlandı. İhracat yıllık bazda %5,5 artışla 9, milyar dolar, ithalat %25 artarak 15,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Öte yandan TİM e göre, ihracat Ekim de %8,8 artarak 1,8 milyar dolara ulaştı... Grafik 44: İhracat ve İthalat (3 Aylık Ort. Yıl. Değ.) 45% 3 15% 15% 3 45% Kaynak: TÜİK, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Toplam ihracattaki %5,5 lik artışa rağmen, gıda, giyim ve elektrikli makinede ihracat yaklaşık %15 civarında arttı. Kimyasal maddelerdeki artış ise Eylül de %29 a ulaştı... Grafik 47: Toplam İhracattan Yüksek Performans Gösteren Sektörler (Yıllık Değişim) 2 15 1 1.6 2.7 6.7 1.7 2.8 6.8 2.9 6.9 2.1 6.1 1.1 5 5 1 9.8 Kaynak: TÜİK İhracat İthalat Ana metal Makine ve teçhizat Kimyasal madde Giyim Tekstil 5.9 9.9 5.1 9.1 İhracatın ithalatı karşılama oranı üçüncü çeyrekte son 1 yılın en düşük seviyesine indi... Grafik 45: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı 9 85% 8 75% 7 65% 6 55% 5 45% 1996 1998 2 22 24 Kaynak: TÜİK ve Bankası hesaplamaları 21 Öte yandan petrol ürünleri ve oto ihracatı ise Eylül de sırasıyla %35 ve %1 oranında daraldı. Bu dönemde oto ve petrol ürünleri hariç ihracat %8,8 arttı... Grafik 48: Toplam İhracattan Kötü Performans Gösteren Sektörler (Yıllık Değişim) 24 2 16 12 8 4 4 8 9.8 Kaynak: TÜİK Petrol ürünleri Tarım Metalik olmayan mineraller Motorlu kara taşıtı 5.9 9.9 5.1 9.1 Tüketim malı ithalatındaki yavaşlamaya rağmen, ara malı ithalatı Eylül de Ağustos a göre hızlandı. Bununla birlikte, yatırım malı ithalatı da %24 oranındaki artışını sürdürdü... Grafik 46: İthalatın Bileşenleri (Yıllık Değişim) 8 6 4 2 2 4 6 96 Kaynak: TÜİK 37 Toplam İthalat Yatırım Malları Ara Mallar Tüketim Malları 97 38 98 39 3 aylık ortalamaların yıllık değişimine göre, Fransa ve İtalya ya ihracat Eylül de sırasıyla %14 ve %2 gerilerken, Almanya ve ABD ye %2, Irak, İran ve Rusya ya da %25 ten fazla artış kaydetti. (Bu ülkelerin toplam ihracattaki payı Eylül de %38 idi)... Grafik 49: Ülke Gruplarına Göre İhracat (Yıllık Değ.) 1 8 6 4 2 2 4 6 8 Dec8 Mar9 Jun9 ABD Almanya Fransa Rusya Sep9 Dec9 Kaynak: TÜİK ve Bankası hesaplamaları 99 Mar1 31 İtalya Irak Toplam İran Jun1 91 Sep1 11
Ödemeler Dengesi Cari Açık Artmaya Devam Ediyor... Ağustos itibarıyla, 12 aylık kümülatif cari açık 34. mlr USD ye ulaştı. Cari açık, Kasım dan beri artmaya devam ediyor. Ağustos itibarıyla, 12 aylık kümülatif dış ticaret açığı Temmuz daki 4.3 mlr USD den 42.1 mlr USD ye hızlandı. Hizmet fazlası ise bu dönemde 14.8 mlr USD den 14.1 mlr USD ye hız kesti. 12 aylık kümülatif bazda Ekim itibarıyla krediler 3,4 mlr USD artarken mevduatlar 2.2 mlr USD geriledi. Ayrıca, net DYY 5.7 mlr USD olarak kaldı. Grafik 5: Cari Denge (mlr USD) Grafik 51: Cari Denge (mlr USD) Tablo 3: Dış Finansman (12ay, mln USD) 5 15 25 35 45 55 Kaynak : MB 49 3Ç 1 itibarıyla, net turizm geliri yıllık değişim bazında %14 gerilerken çıkış yapan turist sayısı hız keserek %1 arttı. Böylece, OcakEylül döneminde turizm sektörü 22.5 milyon turist ile 12. mlr USD net gelire ulaştı. Grafik 52: Turizm İstatistikleri (Yıllık Değ) 34 8.7 1.7 12.7 2.8 4.8 6.8 8.8 12.8 2.9 4.9 6.9 8.9 12.9 2.1 4.1 6.1 8.1 4 3 2 1 1 2 1ç6 3ç6 1ç7 3ç7 1ç8 3ç8 1ç9 Net Gelir Turist Sayısı 3ç9 1ç1 3ç1 2 1 4 7 Kaynak: MB Ağustos ta (12 aylık kümülatif) yerleşik olmayanların portföyünde 889 mln USD düşüş varken yerleşiklerin portföyü 1. mlr USD arttı. Ayrıca, net hata&noksan 2.1 mlr açıktan 83 mln fazlaya ulaştı. Tablo 4: Sıcak Para (12 ay mln USD) DİBS 8.8 12.8 2.9 4.9 6.9 8.9 12.9 2.1 4.1 6.1 8.1 Dış Ticaret Dengesi Yatırım Denge&Cari Transf Yerleşik Olmayan Hisse Senedi Mevduat (TL+YP+Repo) Yerleşik Banka ydışı KV kredi Banka KV dış borç Özel sektör KV dış borç Net Hata & Noksan TOPLAM Cari İşlemlere Oran Hizmet Dengesi 6,66 1,79 2,827 5,488 3,196 185 2,789 222 4,635 8,45 13% 7 1 25,635 6,885 2,873 15,877 3,589 325 3,225 689 2,16 27,64 86% 8 1 24,746 8,831 2,324 13,591 4,61 212 4,18 75 83 29,43 87% Cari İşlemler Dengesi Net Hata & Noksan Toplam Finansman İhtiyacı Toplam Finansman 1. Sermaye Hareketleri (Net) Doğrudan Yatırım (Net) Yurt içinde doğrudan yatırımlar Yurt dışında doğrudan yatırımlar Portföy yatırımları (Net) Genel in Tahvil İhracı Yab. Türkiye de menkul kıymet alımları Yerleşik. yurtdış. menkul kıymet alımı Krediler (IMF Kredileri Hariç, net) Genel Bankalar Uzun Dönem Kısa Dönem Diğer Sektör Uzun Dönem Kısa Dönem Ticari Krediler Mevduatlar Merkez Bankası Bankalar Diğer 2. IMF Kredileri Merkez Bankası Genel 3. Rezerv Değişimi Bankaların Döviz Varlıkları Resmi Rezervler 14,42 4,641 9,761 9,761 4,498 6,879 1,553 8,432 196 1,82 1,118 2,742 13,246 1,63 4,129 1,34 2,789 1,72 9,376 222 1,122 4,587 91 5,488 6,82 68 68 5,943 6,54 111 7 1 31,288 1,653 32,941 32,941 33,515 5,786 1,697 7,483 1,118 1,512 1,758 2,152 2,932 2,35 3,885 66 3,225 9,167 1,546 689 69 15,261 616 15,877 5,282 915 915 341 1,512 1,171 8 1 33,645 83 33,562 33,562 35,53 5,691 1,895 7,586 12,43 2,512 12,255 2,364 465 2,859 5,436 1,328 4,18 7,83 9,4 75 55 13,66 525 13,591 3,878 1,57 1,57 884 9,898 1,782 Kaynak: TUIK, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaynak: MB, Bankası Kaynak: MB, Bankası 12
1 MB Bilançosu MB ON Borçlanma Faizini Ekim de 5 Baz Puan İndirdi... MB nin para piyasalarına likidite enjeksiyonu Ekim de azaldı. APİ ile yapılan likidite enjeksiyonu Eylül sonundaki 13,8 milyar TL den Ekim sonunda 9,7 milyar TL ye geriledi. Ancak MB Kasım ayının ilk haftasında likidite enjeksiyonunu artırmak zorunda kaldı... Grafik 53: Açık Piyasa İşlemleri (Milyar TL 1 Günlük Ortalamalar) 24 Ekim de likidite koşullarının iyileştiğini gösteren bir diğer gösterge ise fazla likidite. Eylül sonunda 6,2 milyar TL olan fazla likidite Ekim sonunda 11,1 milyar TL ye yükseldi... Grafik 54: Fazla Likidite (Milyar TL 1 Günlük Ortalamalar) Türk lirası piyasasında etkinliği artırmak için Merkez Bankası Ekim de borçlanma faizlerini 5 baz puan indirdi. Bu adımdan sonra İMKB repo piyasasında gecelik faiz sert bir şekilde geriledi... Grafik 55: İMKB ON Repo Piyasası ve MB ON Borçlanma Faizleri 7.5 5 5 1 19 14 9 7. 6.5 15 4 6. IMKB ON Repo Oranı MB ON 2 Mar 8 May 8 Tem 8 Eyl 8 Kaynak: TCMB Kas 8 Oca 9 Mar 9 May 9 Tem 9 Eyl 9 Kas 9 Oca 1 Mar 1 May 1 Tem 1 Eyl 1 Kas 1 MB nin döviz alımları ve Euro/Dolar paritesindeki yükselişle rezervler 2,1 milyar $ artarak 79,1 milyar $ a yükseldi... 1 Mar 8 May 8 Tem 8 Eyl 8 Kas 8 Oca 9 Mar 9 May 9 Tem 9 Eyl 9 Kas 9 Kaynak: TCMB, Bankası Hesaplamaları Oca 1 Mar 1 May 1 Tem 1 Eyl 1 Kas 1 Rezervlerdeki artışa rağmen dövize kayabilecek likiditenin rezervlere oranı fazla likiditedeki artışla Eylül sonundaki %24,9 dan %28,5 e yükseldi... 5.5 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Kaynak: TCMB, İMKB Ekim deki düşüşün ardından MB nin döviz kuru riski Kasım ın ilk beş gününde döviz yükümlülüklerindeki sert düşüşle hızla yükseldi... Grafik 56: MB Döviz Rezervleri Grafik 57: Dövize Kayabilecek Likidite*/Rezervler Grafik 58: Kur Riski Oranı* 8 7 6 5 4 3 2 1 25 5.5 6.8 71.3 7.1 7.7 69.3 31 7.6 61 77. 91 79.1 11 55% 48% 41% 34% 27% 2 Oca4 Tem4 Oca5 Tem5 Oca6 Tem6 Oca7 Tem7 Oca8 Tem8 Oca9 Tem9 Oca1 Tem1 2.2 2.1 2. 1.9 1.8 1.7 1.6 1.5 4.8 7.8 4.9 4.1 1.1 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB, Bankası Hesaplamaları * Dövize Kayabilecek Likidite: Repo İşlemlerinin Büyüklüğü + Likidite Fazlası (Dolar bazında) Kaynak: TCMB, Bankası *Kur Risk Oranı: Dış varlıklar/ Dış yükümlülükler 13
Bankacılık Hem Tüketici Hem de Ticari Kredilerde Sınırlı Yavaşlama Bir ay öncesine göre, 3 aylık ortalamalar bazında tem ticari hem de tüketici kredileri büyüme oranı yavaşladı. Grafik 59: Büyüme Oranı (3 Aylık Ortalama) TL mevduatlar büyümeye devam ederek 379 mlr TL ye ulaştı. YP mevduatı ise ay ortasında 122.3 mlr dolara yükseldikten sonra ay sonunda 12.8 mlr dolara indi. Grafik 6: Mevduatlar KOBİ kredilerin 3 aylık ortalama yıllık büyüme oranı hızlanmaya devam ederken; ticari kredilerin büyüme oranı Eylül de neredeyse aynı seviyede kaldı. Grafik 61: KOBİ Kredileri 5% 4% 3% 2% 1% 1% 2% 1/8 4/8 7/8 1/8 1/9 4/9 7/9 Toplam krediler Toplam ticari krediler Toplam tüketici kredileri 1/9 1/1 4/1 7/1 1/1 375 35 325 3 275 25 225 2 TL mevduatlar (Milyar TL, sol) Döviz mevduatlar (Milyar USD, sağ) 12/7 5/8 1/8 3/9 8/9 1/9 11/9 1/1 2/1 3/1 4/1 5/1 6/1 7/1 9/1 1/1 Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK 12 11 1 9 6 5 4 3 2 1 1 2 KO BI Krediler 28 48 68 88 18 128 29 KO BI Krediler Hariç Ticari Krediler 32.9% 21.6% 49 69 89 19 129 21 41 61 81 3Ç1 da, kredilerin toplam varlıkalr içindeki payı sadece sınırlı arttı. Satışa hazır menkul değerlerin payı 1 puan düşerken, vadeye kadar tutulacak menkul değerlerin payı 1 puan arttı. Grafik 62: Bankacılık Sektörü Varlıkları Mevduatların toplam yükümlülükler içindeki payı 3Ç1 da 1 puan artarak %63 e yükseldi. Repo işlemlerinden elde edilen fonların payı Eylül 21 itibariyle ise 2 puan düşerek %5 e indi. Grafik 63: Bankacılık Sektörü Yükümlülükleri Son bankacılık kredi eğilim anketine göre, KOBİ ve kısa vadeli kredi standartlarının gevşetilmesi uzun ve büyük işletmelere verilen kredilere göre daha olası. Grafik 64: 4Ç1 da Kredi Standartları 52% 42% 32% 22% 12% 2% 8% Kaynak: BDDK Eyl1 Haz1 19% 18% Satılmaya Hazır Menkul Değerler (Net) 52% Krediler 11% 12% Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler (Net) 65% 63% 62% 55% 45% 35% 25% 15% 5% 5% Mevduat (Toplanan Fonlar) Kaynak: BDDK Eyl1 Haz1 5% 7% Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Büyük İşletmelere Krediler KOBİ Kredileri Kısa V adeli Krediler Uzun V adeli Krediler 9 81% 81% 82% 79% 8 7 6 5 4 3 2 1 14% Kaynak:TCMB 14% Biraz sıkılaştırılacak Temelde aynı kalacak 6% 21% 19% 4% Biraz gevşetilecek 14
Gelişmiş Ekonomiler Euro Bölgesi ve ABD de Sanayi Üretimi Japonya dan Güçlü... Japonya da sanayi üretimi zayıf dış talep ile Eylül de bir önceki aya göre %1,9 azalırken ABD de üretimdeki azalış sadece %,2 seviyesinde kaldı... 15 Grafik 65: Sanayi Üretimi ( IV. Çeyrek=1) 96 87 78 69 6 Japonya ABD Kaynak: ABD ISM, Avrupa Ekonomik ve Finansal İşler Komisyonu, Reuters Euro Bölgesi Ara 7 Şub 8 Nis 8 Haz 8 Ağu 8 Eki 8 Ara 8 Şub 9 Nis 9 Haz 9 Ağu 9 Eki 9 Ara 9 Şub 1 Nis 1 Haz 1 Ağu 1 Euro Bölgesi ekonomilerin dış ticaret hacimleri Ağustos ta bir önceki aya göre %1,2 artarken Japonya nın dış ticaret hacmi %2,9 azaldı. ABD nin dış ticaret hacminde ise önemli bir değişim yaşanmadı... Japon imalat sanayi satın alma yöneticileri endeksindeki (PMI) düşüş sanayi üretimindeki gerilemenin Ekim de de devam edeceğine işaret ediyor. Öte yandan Euro Bölgesi ve ABD de PMI lar Ekim de bir önceki aya göre hızla yükseldi... Grafik 66: G3 Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI) 65 6 55 5 45 4 35 3 25 1 6 7 6 1 7 Euro Bölgesi ABD Japonya 7 7 1 8 7 8 1 9 7 9 1 1 7 1 Kaynak: ABD Conference Board, Avrupa Ekonomik ve Finansal İşler Komisyonu, Japonya i İstatistik Ofisi, Reuters Euro Bölgesi ekonomilerinde işsizlik oranı Ağustos taki %1 dan Eylül de %1,1 e yükselirken Japonya da işsizlik oranı %5,1 den %5 e indi. ABD de ise Ekim de işsizlik oranı %9,6 da değişmeden kaldı... ABD li hanehalkı Ekim de Eylül e göre daha iyimserleşirlerken Avrupa lı tüketicilerin güven endeksi aynı dönemde önemli bir değişim göstermedi... Grafik 67: G3 Tüketici Güven Endeksi (Ocak =1) 11 95 8 65 5 35 2 Japonya Euro Bölgesi ABD 1.7 5.7 9.7 1.8 5.8 9.8 5.9 9.9 5.1 9.1 Kaynak: Japon Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, ABD St. Louis FED, Avrupa Ekonomik ve Finansal İşler Komisyonu ABD de yıllık enflasyon Eylül de düşmeye devam ederken aynı dönemde Euro Bölgesinde hafif yükseldi. Japonya da ise fiyatlar geçen yılın aynı dönemine göre düşüşünü sürdürüyor... Grafik 68: Reel Ticaret Hacimleri (2=1) Grafik 69: G3 İşsizlik Oranları Grafik 7: G3 Yıllık Enflasyon Oranları 15 14 13 12 11 1 ABD Japonya Euro Bölgesi 9 2 22 24 21 11% 1 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2 21 ABD Japonya 22 23 24 25 Euro Bölgesi 21 6% 5% 4% 3% 2% 1% 1% 2% 3% 2 21 ABD Euro Bölgesi Japonya 22 23 24 25 21 Kaynak: Hollanda Merkezi Planlama Bürosu Kaynak: ABD, St. Louis FED, Eurostat, Japonya i İstatistik Ofisi Kaynak: ABD, St. Louis FED, Eurostat, Japonya i İstatistik Ofisi 15
Gelişmekte Olan Ekonomiler Bazıları Politika Faizlerini Normalize Etmeyi Sürdürüyor... Gelişmekte olan ekonomilerde* ortalama politika faizi Ekim de 3 baz puan yükseldi. Çin (25 baz puan), Şili (25 baz puan) Ekim de faiz artıran ekonomilerken, Hindistan Kasım ın başında 25 baz puanlık faiz artırımına gitti... Bazı Asya ve Latin Amerika ekonomileri politika faizlerinde normalizasyona başlasalar da, diğerleri faiz artırımları konusunda halen isteksizler... Macar Forinti (HUF) ve TL Ekim de sırasıyla %5,4 ve %1 oranında değerlenirken diğer gelişmekte olan ülke para birimleri değer kaybettiler... Grafik 71: Bazı Gelişmekte Olan Ekonomilerde Ortalama Politika Faizi 8.5% 8. 7.5% 7. 6.5% 6. 5.5% 5. 4.5% 11.7 1.8 3.8 5.8 7.8 9.8 11.8 3.9 5.9 9.9 11.9 3.1 5.1 9.1 Kaynak: Bloomberg, Bankası Hesaplamaları *Çek Cumhuriyeti, Güney Afrika, Macaristan, Meksika, Polonya, Romanya, Rusya, Ukrayna, Türkiye, Endonezya, Kolombiya, Çin, Güney Kore, Tayvan, Tayland, Malezya, Hindistan, Peru, Brezilya, Şili Ekim boyunca ve Kasım ın ilk beş gününde gelişmekte olan ülkelerin risk primleri sert bir şekilde düştü. 5 yıllık CDS seviyelerine göre bu dönemde Türkiye en iyi performansı gösteren ekonomi oldu... 24 22 2 18 Graph 74: 5 Yıllık CDS ler Türkiye Polonya Brezilya Rusya Grafik 72: Ekim İtibarıyla Kasım Sonrası Yapılan Politika Değişiklikleri (Baz Puan) Şili Brezilya Peru Hindistan Malezya Tayland Toplam İndirimler Tayvan G. Kore Toplam Artırımlar Çin Kolombiya Endonezya Türkiye Ukrayna Rusya Romanya Polonya Meksika Macaristan Güney Afrika Çek Cumhuriyeti 2 4 6 8 1 12 Kaynak: Bloomberg, Bankası Hesaplamaları Latin Amerika ekonomilerinin güçlü ihracatıyla Ağustos ta gelişmekte olan ekonomilerin genelinde ihracat reel olarak Ağustos ta artmaya devam ederken Orta ve Doğu Avrupa ekonomileri en kötü performansı gösteren ekonomiler oldular... Grafik 75: Reel İhracat Hacimleri (Mev. Hes.) ( III. Çeyrek=1) 12 Gelişmekte Olan Ekonomiler Asya 112 Orta ve Doğu Avrupa Latin Amerika 14 Afrika ve Orta Doğu Değer Kaybı Değerlenme Grafik 73: Sepete Karşı Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri (.5*EUR+.5*USD) (1.1.7=1) 15 14 13 12 11 1 9 8 6 7 8 7 1 7 12 7 2 8 4 8 6 8 8 8 1 8 12 8 2 9 4 9 6 9 8 9 1 9 12 9 2 1 4 1 6 1 8 1 1 1 Kaynak: Reuters TRY RUB BRL Zayıf ihracat rağmen Orta ve Doğu Avrupa ekonomilerinde sanayi üretimi Ağustos ta artmaya devam etti. Gelişmekte olan ekonomilerin genelinde ise sanayi sektörü halen ivme kaybediyor... Grafik 76: Sanayi Üretimi (Mev. Hes.) ( I. Çeyrek=1) 12 Gelişmekte Olan Ekonomiler Asya Orta ve Doğu Avrupa 112 Latin Amerika Afrika ve Orta Doğu 14 ZAR HUF 16 14 12 96 88 96 88 1 8 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Kaynak: Bloomberg 8 Ağu 8 Eki 8 Ara 8 Kaynak: IIF Şub 9 Nis 9 Haz 9 Ağu 9 Eki 9 Ara 9 Şub 1 Nis 1 Haz 1 Ağu 1 8 Ağu 8 Eki 8 Ara 8 Kaynak: IIF Şub 9 Nis 9 Haz 9 Ağu 9 Eki 9 Ara 9 Şub 1 Nis 1 Haz 1 Ağu 1 16
Emtialar Sarı Maden Altın Tekrar Rekor Seviyede... Kasım ayı itibarıyla, Bloomberg & UBS emtia bileşik fiyat endeksi tüm alt bileşenlerindeki artış ile yaklaşık %4 arttı. Kasım başı itibarıyla altın fiyatlarında yeni rekor yüksek seviye var; fiyat 1.4 USD/ons üzerinde. Ekim de ve Kasım başında, petrol fiyatları 8 USD/varil seviyesinin üzerinde. Grafik 77: Bloomberg & UBS Emtia Fiyat Endeksi Grafik 78: Altın Fiyatları USD & Euro Grafik 79: Brent Petrol Fiyatları USD & Euro 2,5 2, Bileşik Endeks Tarım Değerli Metal Enerji Temel Metaller 15 125 Altın (USD/ons) Altın (Euro/ons) 1 75 1,5 1, 5 11.8 3.9 5.9 9.9 11.9 3.1 5.1 9.1 11.1 1 75 5 11.8 3.9 5.9 9.9 11.9 3.1 5.1 9.1 11.1 5 25 11.8 3.9 5.9 Brent (USD/Varil) Brent (Euro/Varil) 9.9 11.9 3.1 5.1 9.1 11.1 Kaynak: Bloomberg Buğday fiyatları Ekim de geçen aylardaki keskin artışın ardından hız keserken diğer tarımsal emtialar (mısır, pirinç) bir önceki aya göre yükseldi. Kaynak: Reuters Ekim de bakır fiyatlarındaki artış hız keserken stok seviyesinde devam eden bir düşüş var. Kaynak: Reuters Türkiye ihraç kütük fiyatları Ekim de uluslararası hurda fiyatlarındaki düşüşe paralel hafifçe düşerken çubuk ihraç fiyatları bir önceki aya paralel yatay kaldı. Grafik 8: Buğday Fiyatları (TL/kg) Grafik 81: Bakır Fiyatları (USD/ton) Grafik 82: Demir Çelik Fiyatları (USD/ton) 12 1 8 6 4 2 Buğday Mısır Pirinç sol Buğday soft Kırmızı 4 35 3 25 2 15 1 5 8.6 11.6 2.7 5.7 8.7 11.7 2.8 5.8 8.8 11.8 2.9 5.9 8.9 11.9 2.1 5.1 8.1 1, 8, 6, 4, 2, 1.6 2.7 6.7 Spot 3 aylık 15 aylık Stok 1.7 2.8 6.8 2.9 6.9 2.1 6.1 1.1 6 5 4 3 2 1 16 14 12 1 8 6 4 2 Ulus. Hurda (HMS 1&2 8:2 mix) Kütük (Türkiye İhracat Fiyatları) Çubuk (Türkiye İhracat Fiyatları) 1.7 1.8 4.8 7.8 4.9 4.1 1.1 Kaynak: USDA Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg 17
Makroekonomik Göstergeler I Gerçekleşmeler 21 Tahmin 211 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Büyüme 3Ç 9 4Ç 9 1Ç 1 2Ç 1 GSYH (Milyar TL, cari fiyatlarla) 758 843 951 953 1,117 1,99 1,246 1,215 262 252 242 268 GSYH (Milyar USD) 526 649 742 617 749 73 85 781 174 17 161 174 GSYH (12 aylık, Milyar TL, cari fiyatlarla) 934 953 986 126 GSYH (12 aylık, Milyar USD) 63 617 651 679 Kişi Başına GSYH (USD) 7,583 9,234 1,44 8,59 1,35 1,43 11,57 1,624 GSYH Yıllık Büyüme Oranı 6.9% 4.7%.7% 4.7% 7.9% 6.8% 4.7% 4.5% 2.7% 6. 11.7% 1.3% Sanayi Üretimi 7.21 8.21 9.21 1.21 Sanayi Üretimi (Yıllık Değişim) 7.3% 7..6% 9.9% 11. 5.6% 8.8% 1.8% 1.4% Kapasite Kullanım Oranı 81. 8.2% 76.7% 65.2% 74.4% 73. 73.5% 75.3% İşgücü 3Ç 9 4Ç 9 1Ç 1 2Ç 1 Sanayide Reel Ücret Endeksi (Çalışılan Saat Başına, 25=1) 87.9 92.7 92.9 85.7 87.3 87.9 85.3 89.2 Yıllık Değişim 3.3% 5.5%.2% 7.7% 7.6% 3.3% 2.1% 5.9% Sanayide Kısmi Verimlilik Endeksi (Çalışılan Saat Başına, 25=1) 15. 17.5 17.8 19. 111.6 118.6 11.2 118.7 Yıllık Değişim 5.1% 2.4%.3% 1.1% 2.2% 14.2% 14.6% 8.1% 4.21 5.21 6.21 7.21 İşsizlik Oranı 9.9% 9.9% 11. 14. 12.2% 12.2% 11.3% 12. 12. 11. 1.5% 1.6% Enflasyon 7.21 8.21 9.21 1.21 TÜFE (Aylık Değişim).5%.4% 1.2% 1.8% TÜFE (Yıllık Değişim) 9.7% 8.4% 1.1% 6.5% 7.7% 7.5% 6.8% 5.3% 7.6% 8.3% 9.2% 8.6% TÜFE (Yıllık OrtalamaDeğişim) 9.6% 8.8% 1.4% 6.3% 8.7% 6.6% ÜFE (Aylık Değişim).2% 1.2%.5% 1.2% ÜFE (Yıllık Değişim) 11.6% 5.9% 8.1% 5.9% 7. 4. 8.2% 9. 8.9% 9.9% ÜFE (Yıllık Ortalama Değişim) 9.3% 6.3% 12.7% 1.2% 8.2% 5. Deflatör 9.3% 6.2% 12. 5.4% 8.7% 8. 6.6% 5.8% Kaynak: TÜİK, DPT, Merkez Bankası ve Bankası 18
Makroekonomik Göstergeler II Gerçekleşmeler 21 Tahmin 211 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Faiz Oranları 7.21 8.21 9.21 1.21 Gösterge Bono Faizi (Ortalama) 15.6% 17.2% 16. 11.7% 8.4% 8.2% 8.4% 8.2% 8.1% 7.8% İskontolu İhalelerde Oluşan Faiz (Ortalama) 18. 18.3% 19.1% 11.4% 8.3% 8. 7.8% 7.6% Nakit İç Borçlanmanın Vadesi(Ay) 27.5 33.4 31.2 35.7 36.4 53.1 31.8 28.6 Merkez Bankası Gecelik Borç Alma Faizi (Ortalama) 17.8% 18.3% 19.3% 9.2% 6.3% 6. 6.5% 6.5% 6.4% 6. Eurobond (23, Getiri) 7.1% 6.8% 7.7% 6.4% 6.1% 5.9% 5.4% 5.2% Döviz Kuru 7.21 8.21 9.21 1.21 Sepet (,5*USD+,5*EURO, Dönem sonu) 1.6359 1.4375 1.8266 1.815 1.73 1.78 1.7338 1.7211 1.7133 1.724 EURO/US$ (Dönem sonu) 1.32 1.47 1.42 1.44 1.41 1.37 1.31 1.27 1.36 1.38 USD/TL (Ortalama, Alış kuru) 1.4311 1.315 1.2929 1.5448 1.49 1.51 1.47 1.56 1.5363 1.516 1.4889 1.4185 USD/TL (Dönem sonu, Alış kuru) 1.4131 1.1647 1.5123 1.4873 1.43 1.5 1.532 1.5153 1.4512 1.431 EURO/TL (Dönem sonu, Alış kuru) 1.8586 1.712 2.148 2.1427 2.2 2.6 1.9644 1.9268 1.9754 1.9746 Ödemeler Dengesi (Milyon USD) 6.21 7.21 8.21 9.21 İhracat (f.o.b.) 85,535 17,272 132,28 12,13 115, 111,7 13, 127, 9,561 9,598 8,557 8,95 İthalat (c.i.f.) 139,576 17,63 21,964 14,9 181, 177,5 26, 199,5 15,229 16,62 15,437 15,65 Cari İşlemler Dengesi 32,193 38,311 41,946 14,42 41,4 39,3 48,88 42,2 3,55 3,649 2,966 Cari İşlemler Dengesi (12 aylık kümülatif) 32,193 38,311 41,946 14,42 28,15 31,288 33,645 Cari İşlemler Dengesi/GSYH 6.1% 5.9% 5.7% 2.3% 5.5% 5.4% 5.7% 5.4% Net Enerji İthalatı Hariç Cari Denge (12 aylık) 6,848 8,528 1,23 11,81 591 2,116 4,347 Turizm Gelirleri 16,853 18,487 21,951 21,25 22,5 23,8 1,914 2,741 3,198 2,636 Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Net) 19,261 19,941 15,72 6,879 57 1,82 771 Sermaye Hesabı Dengesi 32,64 36,692 36,35 9,761 4,26 3,346 1,81 Eurobond İhracı 5,848 4,627 4, 3,75 5,6 1, Kaynak: Hazine, Merkez Bankası, TÜİK, DPT ve Bankası 19
Makroekonomik Göstergeler III Gerçekleşmeler 21 Tahmin 211 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Toplam Dış Borç Stoku 3Ç 9 4Ç 9 1Ç 1 2Ç 1 Toplam Dış Borç Stoku (Milyar US$) 27.8 249.6 277.1 268.3 27.2 268.3 266.8 266.3 Kamu 87.3 89.3 92.4 96.8 97.2 96.8 97.5 96.2 Özel 12.6 16.2 184.8 171.6 173. 171.6 169.3 17.2 Kısa Vadeli 42.6 43.1 5.4 49.4 47.5 49.4 54.4 62. Uzun Vadeli 165.2 26.4 226.7 218.9 222.7 218.9 212.4 24.4 Toplam Dış Borç Stoku/GSYH 39.5% 38.5% 37.3% 43.5% 44.8% 43.5% 41. 39.2% Kamu Dış Borç Stoku/GSYH 16.6% 13.8% 12.4% 15.7% 16.1% 15.7% 15. 14.2% Özel Sektör Dış Borç Stoku/GSYH 22.9% 24.7% 24.9% 27.8% 28.7% 27.8% 26. 25.1% Kısa Vadeli Dış Borç Stoku/GSYH 8.1% 6.6% 6.8% 8. 7.9% 8. 8.3% 9.1% Uzun Vadeli Dış Borç Stoku/GSYH 31.4% 31.8% 3.5% 35.5% 36.9% 35.5% 32.6% 3.1% AB Tanımlı Borç Stoku/GSYH 46.1% 39.4% 39.5% 45.5% 43.9% 42.3% 42.8% 4.6% 45.3% 45.5% 45.1% 43.4% Rezervler (Milyon US$) 7.21 8.21 9.21 1.21 Toplam Rezervler 63,218 74,27 73,346 74,81 78,852 8,638 81,921 83,958 Merkez Bankası Rezervleri 6,845 71,263 7,75 7,689 74,215 76,1 77,35 79,72 Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu 2,493 32,827 36,213 37,182 42,164 42,543 4,266 44,594 Parasal Büyüklükler (Milyar US$) 7.21 8.21 9.21 1.21 M1 39.5 45. 38.2 47.1 52.5 54.3 56.1 59. M2 154.2 19.8 186.5 211.2 238.2 238.6 244.3 256.5 M2Y 238.6 279.6 271.1 33.5 329. 33.6 34.2 356.6 M3Y 248.5 294.7 283.5 318.3 347.1 351.5 358.7 371.7 Para Tabanı 29.2 44.7 36.8 42.7 41.7 43.4 45. 48.1 APİ (Dönem Sonu).8 3.7 1.9 12.5 3.8 9.1 7.8 6.7 Kaynak: Hazine, Merkez Bankası, Bankası 2
Makroekonomik Göstergeler IV Gerçekleşmeler 21 Tahmin 211 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Bankacılık Sektörü (Milyar TL) 3Ç 9 4Ç 9 1Ç 1 2Ç 1 Aktifler 499.7 581.6 732.5 834. 798. 834. 86.4 98.6 Aktifler/GSYH 65.9% 69. 77.1% 87.5% 85.5% 87.5% 87.2% 88.6% Krediler 219. 285.6 367.4 392.6 375.7 392.6 416.8 454.8 Krediler/GSYH 28.9% 33.9% 38.7% 41.2% 4.2% 41.2% 42.3% 44.4% Ticari Krediler/GSYH 19.8% 22.6% 26.3% 27.6% 27. 27.6% 28.4% 29.9% Tüketici Kredileri/GSYH 9.1% 11.3% 12.3% 13.6% 13.2% 13.6% 13.8% 14.4% Konut 23.4 32.5 38.9 44.9 41.8 44.9 47.9 52. Taşıt 6.7 6.2 5.5 4.4 4.6 4.4 4.2 4.4 İhtiyaç 17.5 29.3 38.7 44. 41.6 44. 47.4 52.1 Kredi Kartları 22. 27.8 34.9 37.6 36.4 37.6 38.2 4.8 Mevduatlar 37.6 356.9 454.6 514.6 488.9 514.6 534.3 564.5 Döviz Mevduatları (Milyar Dolar) 86.6 18.9 15.8 116.4 116.7 116.4 114.5 19.6 Mevduatlar/GSYH 4.6% 42.3% 47.8% 54. 52.4% 54. 54.2% 55. Öz sermaye 59.5 75.8 86.4 11.9 15.4 11.9 116.8 119.3 Öz sermaye/gsyh 7.9% 9. 9.1% 11.6% 11.3% 11.6% 11.8% 11.6% Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyar TL) 5.21 6.21 7.21 8.21 Gelirler 173.5 19.4 28.9 215.1 247. 252.8 279. 24.9 18.4 21.7 26.3 Harcamalar 178.1 24.1 226. 267.3 293.1 297. 312.5 19.1 23.9 23.8 23.2 Faiz Ödemeleri 46. 48.8 5.7 53.2 5. 49.5 47.5 2.2 3.3 4.6 3.1 Bütçe Dengesi 4.6 13.7 17.1 52.2 46.1 44.2 33.5 5.8 5.4 2. 3.1 Faiz Dışı Denge 41.3 35. 33.6 1. 3.9 5.3 14. 8. 2.1 2.6 6.2 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku 251.5 255.3 274.8 33. 34.5 343.1 345.2 347.3 Faiz Harcamaları/GSYH 6.1% 5.8% 5.3% 5.6% 4.5% 4.5% 3.9% Bütçe Dengesi/GSYH.6% 1.6% 1.8% 5.5% 4.1% 4. 2.8% Faiz Dışı Fazla/GSYH 5.4% 4.2% 3.5%.1%.3%.5% 1.2% Merkezi Yönetim Borç Stoku 3Ç 9 4Ç 9 1Ç 1 2Ç 1 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku/GSYH 33.2% 3.3% 28.9% 34.6% 34.3% 34.6% 34.5% 33.5% Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku/GSYH 12.6% 1.3% 9.4% 12. 12.4% 12. 11.4% 1.8% Toplam Kamu Brüt Borç Stoku/GSYH 48.2% 42.2% 43. 48.9% 48.8% 48.9% 48.2% 46.8% Toplam Kamu Net Borç Stoku/GSYH 34. 29.5% 28.2% 32.5% 32.5% 32.5% 32. 3.5% Kaynak: BDDK, TÜİK, Maliye Bakanlığı, Hazine, DPT ve Bankası 21
Rating Türkiye Türkiye Türkiye Diğer Yükselen Piyasalar (EM) Rusya Macaristan Brezilya Polonya S&P 16.1.23 8.3.24 17.8.24 29.6. 3.4. 1.8. 14.11. 18.9. 19.2.21 Moody's 21.1.23 3.9.24 11.2.25 15.12.25 18.9. 8.1.21 5.1.21 Fitch 25.3.23 6.8.23 25.9.23 9.2.24 25.8.24 13.1.25 14.12.25 1.5. 12.12. 3.12. S&P 21.12. 2.1. 9.12. 4.8. Ba3 Ba2 Ba2 Pozitif Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim B Negatif B Pozitif B Pozitif B+ B+ Pozitif BB BB Pozitif BB BB BB+ Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim BBB BBB BBB A Yabancı Para Uzun Vadeli Görünüm/Gözetim B+ B+ Pozitif BB Pozitif BB BB Negatif BB BB Negatif BB BB Pozitif Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim B3 B2 B1 Pozitif Ba3 Yerli Para Uzun Vadeli B+ BB BB BB BB BB BB BB BB+ Yer. P. U.V. B3 B2 B1 Ba3 Ba3 Ba2 Ba2 Yer. P. U.V. B B B B+ B+ BB BB BB BB BB+ Yer. P. U.V. BBB+ BBB BBB+ A Son Değişimin Yönü Son Değişimin Yönü 22