OLUMLU ANNE-BABA YAKLAŞIMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK SERVİSİ
Her anne baba çocuğunun sosyal duygusal ve bilişsel anlamda iyi yetişmesini arzu eder ve bunun için elinden geleni yapmaya çalışır. Tabii ki çocukların gelişiminde uzun süreli etkileşimde olduğu anne-babanın değerleri, davranışları ve yaklaşımları büyük rol oynar. Bu etkileşimin en büyük temel taşı ise sevgi dir. Fakat sadece sevgi göstermek yeterli değildir bu yolda ilerlerken olumlu anne-baba yaklaşımlarını da göz önünde bulundurmak gerekir. Ne tür anne-baba tutumlarının olduğuna bir bakalım; Anne baba tutumları: Aşırı verici, koruyucu ve aşırı disiplinsiz tutum, Bu tutumda sevgi ve disiplinsizlik iki aşırı uçtadır. Çocuktan az şey beklenir ve disiplin uygulanmaz, çocuk ne kadar büyürse büyüsün aile ona ilk yıllarda olduğu gibi daima vermeye ve korumaya eğilimlidir. Bu tarzda yetişen çocuklar sorumluluk almakta güçlük yaşar. Sınırlarını bilmekte zorlanabilir ve özgüven sorunu yaşayabilir. Aşırı koruyuculuğun bir sonucu da aşırı hoşgörü ve şımartma olabilir ve bu kez çocuk, anne babasını yönetmeye başlar. Bu çocuklar şımarık, bencil, başkalarına hak tanımaz olur ve sonu gelmez isteklerle çevrelerini bıktırırlar. İlgisiz ve aşırı disiplinsiz tutum: Bu tutum içerisinde çocuk yeterli sevgi ve bakım görmez ve hazır olmadığı çağlarda bağımsızlığa zorlanır. Bu tutuma reddedici tutum da denebilir. Çocuk kendisini değerli görme duygusundan yoksun kalır. Bu tutum içindeki çocuklar duygularını açıklamakta zorlanırlar. Aşırı verici, koruyucu ve aşırı disiplinli, denetimli tutum: Sevgi aşırı verici ve koruyucu bir davranışla sunulur. Ancak çocuğa bir bebek gibi bakıldığı halde kendisinden beklenenler çoktur. Bu beklentiler sevgi ile beraber sunulduğunda çocuklar tarafından kolay benimsenir ve benliğe sindirilir. Bu tarz tutum içindeki çocuk kendisine aşırı kontrol koyar ve başkalarını anlamakta zorlanabilir. Çocuk kurallara uyup, dikkatli olabilir. Ama çekingen, kendi kararlarını veremeyen bir kişiliğe girebilir. Dengesiz ve kararsız tutum: Çocuğa davranışları karşısında bazen Evet bazen de Hayır denmesi çocuğun doğru ile yanlışı ayıramamasına neden olur. Çocuk kararsız ve tutarsız davranışlar karşısında nasıl davranacağını bilemez. Çünkü bu durumdaki davranış, diğer bir durumda kabul edilemez bir
davranış olmuştur. Çocuk bu durumda iç çatışmalar ve huzursuzluklar yaşayacaktır. Bu tutum karşısında tutarsız ve dengesiz davranışlar göstermeye başlayacaktır. Anne babanın tutumları arasında tutarsızlık: Bu tutumda, bir çocuğa annenin ayrı, babanın ayrı bir tutum izlemesi söz konusudur. Çocuğa konulan sınırların sürdürülebilmesi için anne-babanın davranışlarında tutarlı olması gerekir. Bütün bu tutumların yanı sıra çocuğun sağlıklı kişilik gelişimini sağlayan bir tutum daha vardır. Güven Verici, Hoşgörülü Demokratik Aile Tutumu: Çocuğa karşılıksız sevgi verilmesi esastır. Demokratik anne-baba çocuğa insan olarak saygı gösterir. Her çocuğun kendine has özellikleri olduğunu kabul eder, abla, abi, kardeş karşılaştırması yapmaz. Çocuğun yeteneklerini en iyi düzeyde açığa çıkarmasına, kendini gerçekleştirmesine izin verir. Katı kurallar yerine prensipler getirir, bu prensiplerin nedenini açıklar. Çocuğun öz disiplin geliştirmesini hedefler. Girişimci, sorumluluk alan çocuk yetişmesini sağlar. Çocuğa sınırlar öğretilir ve bu sınırlar içinde özgür ve söz sahibi olması hedeflenir. Çeşitli konularda karar alınırken çocuğun da fikri alınır. Demokratik anne-baba tutumunda eşler arası uyum söz konusudur. Ortak tavır sergilenir. Böyle bir ortamda yetişen çocuklar bağımsız, kendine güvenen, benlik saygısı yüksek, sorumluluk sahibi bireyler olarak yetişir. Her anne babanın bilerek ya da bilmeyerek çocuklarına karşı tutumu değişik olabilmektedir. Bazı çocuklar daha çok sevilmekte, bazılarına baskı yapılmakta, bazıları ise sevilmeyen istenmeyen çocuklar olarak görülmektedir. Bütün bu tutumlar çocuğun hem kişiliğinin hem de sosyal gelişiminin değişik biçimler kazanmasına neden olmaktadır. Peki, anne-baba olarak çocuk yetiştirirken nelere dikkat edilmeli? Olumlu Davranışların Pekiştirilmesi: Çocuğun olumlu davranışlarının pekiştirilmesi ve övülmesi, bu davranışların sıklığını arttırırken, istenmedik davranışların da sönmesinde etkilidir. Çocuk olumlu davranışlarının takdir edildiğini gördükçe bu davranışlara yönelecektir. Olumlu Model Oluşturmak: Anne baba çocuğa ne kadar iyi örnek ve model olursa çocuk ona göre şekil alır. Anne babanın dikkat etmesi gereken nokta, çocuğun aileden aldığı örneklere daha sıkı bağlanma özelliğidir. Bu nedenle anne baba
çocuğa iyi bir örnek olabilmek için büyük çaba sarf etmelidir. Çocuk söylenilenlerden çok davranışlara bakar. Nasihat yerine model ister. Ailede Sınırların, Kuralların Belirlenmesi: Yapılması ve yapılmaması gereken kurallar dizisinin çocuğa yalın bir biçimde sunulması çocuğun iç disiplin oluşturmasına yardımcı olur. Böyle bir ailede evdeki ve toplumdaki kurallar bellidir. Çocuk neyi nerede yapacağını veya yapmayacağını bilir. Evde uygulanacak kurallar çocukla birlikte belirlenir ve bu kurallara herkes uyar. Çocuk belirli sınırlar içinde özgürdür. Anne-Baba İlişkisinin Önemi: Anne ve babanın birbirlerine karşı olan ilişkilerinin sevgi ve saygı temeline dayanması, gerek çocuğun cinsiyetine özgü rolü benimsemesi, gerekse özdeşleşmesi açısından büyük önem taşır Ebeveynlerin Çocuğa Olan Yaklaşımlarının Tutarlılığı: Anne-babanın durumlara ilişkin çocuğa aynı yaklaşımı sergilemesi, çocuğun öğrenme sürecine büyük katkı sağlar. Anne babanın hem birbirleriyle hem de kendi içlerinde tutarlı tavırlar içinde olmaları çocuğun gözünde onların güvenilirliğini belirginleştirmektedir. Ödül-Ceza Kullanımı: Büyük maddi ödüller yerine, sözel övgüler daha çok tercih edilmelidir. Olumlu bir davranış sonunda anne babasının çocuğu öpmesi, kucaklaması, gezdirmesi, onunla oynaması, ona güzel sözler söylemesi en sağlıklı ve en başarılı ödüllendirmedir. Ceza kullanımı ise, yaptığı davranışın sonucunu yaşamak şeklinde, davranışla paralel eğitici şekilde kullanılmalıdır. Çocuk hem ödülü, hem cezayı niçin aldığını bilmelidir. Demokratik Bir Aile Ortamı: Ailede taraflar birbirlerinin haklarına, gereksinimlerine saygı duymalı, uygun olabilecek çözümler için birlikte karar vermelidirler. Çocuğa yaşına uygun kararlarda fikirlerini söyleme şansı verildiğinde kişiliği olumlu yönde gelişecektir. Kaliteli Zaman Geçirme: Çocuğun anne babası ile etkileşim içinde olduğu, karşılıklı duygu alışverişi içinde geçirdiği zaman dilimidir. Birlikte geçirilen zamanın mümkün olduğunca çocuğu dinlemeye, anlamaya, ihtiyaçlarını, sevinçlerini, mutluluklarını, kızgınlıklarını, üzüntülerini, kaygılarını anlamaya yönelik olarak geçirilmesi esastır. Birlikte oynanacak oyunlar ve ortak yapılacak faaliyetler sayesinde anne-baba, çocuğunu tanıma ve yakınlaşma olanağına sahip olur.
Güven Verici, Destekleyici, İlgili ve Hoşgörülü Yaklaşım: Güven verici, aile yaklaşımında çocuklara karşı hoşgörü ve destekleme vardır. Anne-baba çocuğunu olduğu gibi kabul edip destekler. Çocuklarına karşı sevgi doludurlar. Çocuğun ilgilerini, yeteneklerini göz önünde tutarak, yeteneklerini gerçekleştirebileceği ortamlar hazırlarlar. Anne baba birbirlerine ve çocuğa olan duygularında açık davranır. Aile içinde güven ve şeffaflık vardır. Problemlerle nasıl baş edebileceğini birlikte araştıran, huzurlu bir aile ortamı vardır. Böyle bir ailede evde ve toplumdaki kuralların sınırları bellidir. Çocuk neyi nerede yapacağını veya yapmayacağını bilir. Bu tutuma sahip ailede yetişen çocuk, girişim yeteneği sahip olur, sorumluluk taşımayı öğrenir, özgüveni gelişerek, sağlıklı ve güvenli ilişkiler kurar. MUTLU VE ÖZGÜVENİ YETİŞTİRMENİZ YÜKSEK ÇOCUKLAR DİLEĞİYLE.. Kaynakça; Şenol, S. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı, Hyb, Ankara. 2006 Yavuzer, H. Ana-Baba ve Çocuk, Remzi Kitabevi, İstanbul. 2007 Ana-Baba Okulu, Remzi Kitabevi, İstanbul. 2006