İNSANLIĞIN SÖZLÜ VE SOMUT OLMAYAN MİRASI BAŞYAPITLARI JAPONYA: NOGAKU TİYATROSU*

İNSANLIĞIN SÖZLÜ VE SOMUT OLMAYAN MİRASI BAŞYAPITLARI JAPONYA: NOGAKU TİYATROSU* Masterpieces That is Human Being s Oral and Intangible Heritage Japan: Nogaku Theater Tuna YILDIZ** ÖZ Altı yüz yıllık bir geçmişe sahip olan Japon gösteri sanatı Nogaku Tiyatrosu, UNESCO tarafından 2001 yılında İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtı ilan edilmiştir. UNESCO 2001, 2003 ve 2005 yıllarında ilan ettiği doksan başyapıt ile somut olmayan kültürel miras alanına tüm dünyada dikkat çekmeyi amaçlamıştır. Japonya; 1950 yılında çıkardığı Kültürel Varlıkların Korunması Yasası ile somut kültürel varlıkların yanında somut olmayan mirasın da korunması gerektiğini kabul etmiştir. 1950 yılından itibaren ilan edilmenin gerçekleştiği 2001 yılına kadar gelen süreçte Japonya; somut olmayan mirası koruma ve geliştirme programlarını uygulama alanına fazlasıyla dökebilen bir ülke konumundadır. 2001 yılından sonra ise Japonya da var olan mevcut yasa ile UNESCO amaçları bir bütün oluşturmuştur. Bu anlamda Nogaku Tiyatrosu nun başyapıt ilan edilmeden önce Japonya da hangi süreçler ile korunmaya çalışıldığı, Nogaku Tiyatrosu nun neden başyapıt ilan edildiği, 2001 yılı ve sonrasında koruma sürecine aktif olarak hangi katılımların olduğu, tüm bu süreçler sonunda bugün gelinen noktalar bu makalenin ana konusudur. Anah tar Kelimeler Japonya, Başyapıt, Nogaku, SOKÜM, UNESCO ABST RACT Japan performance art Nogaku Theater that has got a six hundred year background was declared the Masterpiece of Human Being which was Oral and Intangible Heritage by UNESCO in 2001. UNESCO intended to attract attention to the field of Intangible Cultural Heritage with the 90 masterpieces that it declared all over the world in 2001, 2003, and 2005. Japan accepted that Intangible Heritage should also be kept beside the Tangible Cultural Property under the Law of Protection of Cultural Heritage that they enacted in 1950. In the process from 1950 until 2001 when the declaration was performed, Japan has been in the position of a country that can put the programs of protecting and developing intangible heritage in to the application area exceedingly. However, the objectives of UNESCO have constituted a whole under the current Law in Japan after 2001. In this sense, by which processes and laws Nogaku theater was tried to be protected in Japan before it was declared as a masterpiece, why Nogaku theater was declared as a masterpiece, which participations occurred actively in this process at national and international level in 2001 and later, and the points reached at today at the end of all these processes are the main subjects of this article. Key Words Japan, Masterpiece, Nogaku, ICH, UNESCO Bilindiği üzere UNESCO tarafından 17 Ekim 2003 tarihinde kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ile insanlığın somut kültürel mirasının dışında kalan ve somut olmayan kültürel miras olarak adlandırılan kültür varlıklarının da korunması amaçlanmaktadır. Sözleşmenin kabulünden ve yürürlüğe girmesinden önceki döneme ait koruma yaklaşımlarının ilk örneğini oluşturmak ve SO- KÜM sözleşmesine zemin hazırlamak maksadıyla 1997/1998 yıllarında İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Başyapıtları İlan Programı açıklanmıştır ve 2001 yılında kültürel mekân veya kültürel anlatım formları na bağlı 19 başyapıttan oluşan birinci ilan gerçekleştirilmiştir. 2006 yılında SOKÜM ün Korunması Sözleşmesi nin * Bu makale 2008-2009 akademik yılı güz döneminde Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Bölümü Yüksek Lisans Programı nda okutulmuş olan Halkbilimi Tarihi isimli ders için final ödevi olarak hazırlanmıştır. ** Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi, tunayildiz84@gmail.com 126 http://www.millifolklor.com

yürürlüğe girmesiyle sona eren İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları ilanı süreci bilim çevrelerince yeterince incelenmemiştir. 2001, 2003 ve 2005 yılında ilan edilen ve toplam sayısı 90 olan başyapıtla bu süreç, somut olmayan kültürel mirasa çekilen dikkati ve etkilerini görmek açısından araştırmaya değer önemli bir alandır (Çalış 2010:11-12). 2001 yılında ilan edilen on dokuz başyapıt arasında geleneksel ve popüler kültürel anlatım biçimi olan Nogaku Tiyatrosu; gösteri sanatı niteliği taşıması, dans, müzik, tiyatro gibi unsurları içinde barındırması açısından önemli bir konumdadır. Nogaku Tiyatrosu nun içinde barındırdığı tarihi, kültürel özellikleri anlamak ve neden başyapıt ilan edildiğini daha iyi kavramak açısından ilk önce Nogaku Tiyatrosu ndan kısaca bahsetmek yerinde olacaktır.1 Nogaku Tiyatrosu Japon tiyatrosunda ezgili, danslı, dinsel niteliği olan eski bir oyun biçimidir. 14. yüzyılda geleneksel Çin sanatından ve geleneksel Japon halk oyunlarından yaptığı alıntılarla Japon tiyatrosunun içinde şekil alan Nogaku, başkarakterlerin duygularının ve düşüncelerinin bir ifadesi olan ağırbaşlı ve gösterişli dansların eşlik ettiği, Japon edebiyat klasiklerinin şiirsel dille sahneye uyarlanmış hali olarak başlamıştır. Geleneksel Nogaku Tiyatrosu bugün gördüğümüz anlamını ve şeklini Ashigaka Shogun un himayesi sayesinde 14. yüzyıldan itibaren büyük bir ivme kazanarak almıştır. Nogaku; Noh ve Kyogen adlı iki ayrı tiyatro türünün birleşiminden oluşmuştur. Noh da, duygular biçemleşmiş geleneksel jestlerle aktarılır. Kahraman genellikle, bir hikâye anlatmak için insan şekline bürünmüş olağanüstü bir varlıktır. Noh un meşhur olduğu ayırıcı maskeler; hayaletler, kadınlar, çocuklar ve yaşlı insanların rollerinde kullanılır. Diğer yandan, Kyogen, maskelerin daha az kullanımına dayalı ve komik diyalogunda da yansıtıldığı gülünç oyunlardan türetilmiştir. Sıklıkla geleneksel edebiyattaki hikâyelere dayanarak, Nogaku Tiyatrosu; maskeler, kostümler ve dansa dayalı gösteride değişik sahne malzemeleriyle bütünleşmiştir. Dahası, bu tiyatro iyi eğitilmiş oyuncu ve müzisyenlerden oluşmaktadır. İlk kısım, oyuncuların shibyoshi(flüt), kotsuzumi(küçük davul), okawa(geniş el davulu) ve taiko(geniş yer davulu) adlarındaki dört farklı müzik enstrümanına ve jiutai olarak adlandırılan koroya, şarkı söyleyerek ve dans ederek eşlik etmesinden oluşan, gerçek Noh oyununun müzikli dram biçimidir. Öteki kısım olan Kyogen, güldürücü esaslı olan konuşma dramı biçimidir (Çolpan 1964:3-19, Narabe 2005:3-4, www.unesco.org). Japon hükümeti tarafından 1950 de çıkarılan Kültürel Varlıkların Korunması Yasası uyarınca; somut olmayan kültür mirası da, maddi kültüre ait tarihi yerler, doğal güzelliği olan mekânlar, gömülü kültür hazineleri ve doğal anıtlar gibi yasa kapsamında korunmaya başlamıştır (Satoru 2006). Bu yasanın hangi amaçlarla çıkarıldığı UNESCO sitesinde, Intangible Cultural Heritage (Somut Olmayan Kültürel Miras) uzantısının Japonya bölümünde: Yasanın oluşumunu, 19. yüzyılın sonlarında başlayan modernleşme ve batılılaşma eğilimi karşısında, çökme riski taşıyan gösteri sanatları ve el sanatları gibi Japon kültür ve geleneklerinin korunmasının öneminin artması ve halkın bilinçlenmesini sağlamak olduğu kadar, İkinci Dünya Savaşı nın hemen sonrasında 1949 yılında Nara Valiliği ndeki Hoyuji Tapınağı nın altın salonunda bulunan duvar resimlerinin yangın sonucu tahrip http://www.millifolklor.com 127

olması tetikledi şeklinde belirtilmiştir. UNESCO SOKÜM ün korunması sürecinde de küreselleşen ve tek tipleşen dünyaya karşı yerel kültürlerin korunması amacını benimsemektedir. Bu anlamda Japonya nın daha 1950 yılında çıkardığı yasa ile UNESCO amaçları örtüşmektedir. Japonya da 1950 de çıkan bu yasadan önce 1930 yılında kültür mirasını korumak maksadı ile Tokyo da Kültür Mirasını Araştırma Ulusal Enstitüsü kurulmuştur. Bu enstitü içinde; güzel sanatlar, gösteri sanatları, bilimin korunması gibi bölümler açılmıştır. Gösteri sanatları bölümü üç kısımda toplanmıştır; drama, müzik/dans, halk gösteri sanatları. Gösteri sanatları bölümü sonradan isim değiştirerek Somut Olmayan Kültür Mirasları bölümü olmuştur (Satoru 2006). Bu anlamda Japon Somut Olmayan Kültürel Miras politikalarının kökeninde gösteri sanatlarının ayrı bir yeri ve önemi vardır; görsel sanat araştırmaları ve koruma politikalarının Japonya SO- KÜM politikalarının öncüsü olduğu görülmektedir. Bu konuda Kültür Mirasını Araştırma Ulusal Enstitüsü nde görevli araştırmacı Hyokı Satoru Somut Olmayan Kültür Mirasının Korunması Çabaları: Ulusal Araştırma Enstitüsü Örneği başlıklı yazısında: Maddi olmayan kültür özelliklerinin sadece gösteri sanatlarını değil, el sanatlarını ve becerilerini içerdiğini, ayrıca hem maddi hem de manevi kültür değerlerinin aktarılması olan kültür değerlerinin korunması tekniklerini de içerdiğini belirtmek gerekir. Bununla birlikte başlangıçta, araştırma gösteri sanatlarıyla sınırlandırılmıştı demektedir. Kültür Mirasını Araştırma Enstitüsü çatısı altında klasik Japon gösteri sanatı olan Nogaku Önemli Somut Olmayan Kültürel Miras bölümü kapsamında değerlendirilmektedir. Nogaku Tiyatrosu, Kültür Mirasını Araştırma Ulusal Enstitüsü nde, SOKÜM bölümünde görevli olan Takakuwa İzumi ile elektronik posta aracılığı ile yaptığımız görüşme ve UNESCO sitesinde belirtildiği üzere 1957 yılında Önemli Somut Olmayan Kültürel Miras olarak kaydedilmiştir. Kültür Mirasını Araştırma Ulusal Enstitüsü nde görevli araştırmacı Ijıma Mitsuru Japonya daki Somut Olmayan Kültür Mirası: Klasik Japon Gösteri Sanatlarının Gelecekteki Durumu ve Aktarımı başlıklı yazısında; Japonya da önemli somut olmayan kültür mirasları alanında yer alan Nogaku için çeşitli belirleme ölçütleri bulunduğundan bahsetmektedir: Özellikle yüksek sanat değerlerini yansıtması, gösteri sanatları tarihinde önemli bir yere sahip olması ve görünüşte belli bir kesimin ya da belli bir gösteri sanatları okulunun karakterini yansıtması gibi. Japonya politikasında yer alan bu koşullara göre Nogaku Tiyatrosu Önemli Somut Olmayan Kültür Mirası olarak değerlendirilmektedir. UNESCO nun bir kültürel değerin başyapıt ilan edilmesi için belirlediği şartlar ile Japon yasasında yer alan şartlar neredeyse aynıdır. Bu anlamda Nogaku Tiyatrosu Japonya da önemli somut olmayan kültürel miras olmak için gerekli şartları sağlarken UNESCO nun şu şartlarını da sağlamaktadır: İnsan yaratıcılığının başyapıtı olarak olağanüstü değere sahip olmalı, ilgili topluluğun kültür tarihinde veya kültürel geleneğinde köklü bir yeri olmalı, ilgili topluluğun kültürel kimliğini ifadesinin bir parçası olmalı, teknik kalite ve bilgi ve beceriyi gösterme bakımından mükemmel olmalı, yaşayan kültürel geleneklerle ilgili emsalsiz bir tanıklık değeri olmalı ve kaybolma tehlikesi altında olmalı (Oğuz 2008:8). 128 http://www.millifolklor.com

Önemli Somut Olmayan Kültürel Miras olarak tanınmanın koşullarından olan uzun bir geçmişe sahip olma anlamında Nogaku Tiyatrosu 600 yıllık bir tarihi sürece sahiptir. Yüksek sanat değerlerini yansıtması bakımından içinde dans, müzik gibi diğer unsurları da barındırması, gösteri sanatları okulu olarak beş adet Nogaku okulunun bulunması ve içinde en eski oyun tekniklerini bozmadan barındırması sayesinde hem Japonya hem de UNESCO nun belirleme ölçütlerine uymaktadır. Ijıma Mitsuru aynı yazısında Nogaku için taşıyıcıların nasıl belirlendiğinden, sayısından, okullardan ve verilen desteklerden söz etmektedir. Nogaku nun sadece kültürel değerlere sahip olması yeterli görülmeyip, bu önemli somut olmayan kültür mirasına sahip olan kimselerin de taşıyıcı olarak tanınması gerekmektedir. Gösteri sanatları bakımından önemli somut olmayan kültür mirası taşıyıcısı olarak tanınmanın belirli standartları bulunmaktadır. Gösteri sanatındaki maharetini örneklerle göstermek, kusursuz bir şekilde gösteri sanatına ve tekniğine erişmiş olmak. Bu koşulları sağlayan taşıyıcıların tanınması üç şekilde gerçekleşmektedir; bireysel olarak tanınma, grup olarak tanınma ve müşterek tanınma. Eğer taşıyıcılar yok ise önemli somut olmayan kültür mirasları listesinden çıkarılmaktadır. Önemli Somut Olmayan Kültür Değerlerinin korunması için, ulusal hükümet bu tanınmış taşıyıcılara özel mali ödenekler sağlamakta ve ayrıca grup olarak tanınmış taşıyıcılar, yerel hükümetler ve diğer kuruluşlar tarafından işletilen çırak eğitim programları ve halka açık gösterilerin yarattığı harcamalar için de bu mali ödeneğin bir kısmını vermektedir (Mitsuru 2006). Mayıs 2005 tarihinde basılan Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi ne göre Nogaku Tiyatrosu nda toplu tanınma altına alınan taşıyıcıların toplam sayısı 793 tür. 2002 yılı itibariyle Nogaku ya yapılan mali yardım 1.200.000 Japon Yen idir. Taşıyıcıların sayısına göre bu ödenek artabilmektedir (Mitsuru 2006). Bu süreçte iki önemli nokta vardır. Birincisi 1975 yılının en çok tanınmanın olduğu yıl olmasıdır. İkinci önemli nokta ise 1975 ten 2001 e kadar gelen süreçte en fazla tanınmanın Nogaku nun başyapıt ilan edildiği 2001 yılında gerçekleşmesidir (Çalış 2010:63). Nogaku için, Tokyo da, Osaka da ve Kyoto da oyuncu eğitimi amaçlı programlar vardır. Bu programlar 1955 yılından beri hükümet tarafından desteklenmektedir. Tokyo daki eğitici programlar 1983 yılındaki açılışından itibaren Ulusal Noh Tiyatrosu tarafından verilmektedir. Bunun dışında, bağımsız yönetime sahip bir enstitü olarak Japon Sanatları Kurulu, Japonya Ulusal Tiyatrosunda, Nohgaku, Kumiodori, Bunraku, Kabuki ve geleneksel değer taşıyan diğer popüler eğlencelerle ilgili çalışma atölyeleri ve diğer aktiviteleri yürütmektedir. Günümüzde Noh için, gelecek nesle kendi sanat ve tekniklerini aktarmaya devam eden, ana karakter yetiştirme görevini üstlenmiş beş okul bulunmaktadır (Kanze, Konparu, Hosho, Kongo ve Kita). Bu tarz okullar önemli somut olmayan kültür mirasının belirgin artistik biçimlerini korumak ve onların yeni nesile aktarılması için oluşturulmuştur. Noh oyununda, ana rolleri oynayan oyuncular (shitekata) için, yardımcı rolleri oynayan oyuncular (wakikata) için, müziklere eşlik edenler (hayashikata) için ve kyogen de rol alan oyuncular (kyogenkata) için farklı okullar bulunmaktadır. Örneğin, shitekata için Kanze, Hosho, Konparu, Kongo ve Kita okullarından http://www.millifolklor.com 129

oluşan beş, kyogenkata için de Okura ve Izumi okullarından oluşan iki okul bulunmaktadır (Narabe 2005). Bu konuda Takakuwa İzumi elektronik posta aracılığı ile yaptığımız görüşmede şunları söylemektedir: Noh oyunu ve oyuncuları sadece okul eğitim sistemi içinde değil, babadan oğla okul sistemi diyebileceğimiz özel ve aile iletişimi okullarında da yaklaşık 600 yıl öncesinden mirası bırakıldı. Bu sistem günümüzde de devam ediyor. Ayrıca Noh oyuncusu olmak için çabalayan, ailesinde Noh oyuncusu olarak doğan ve yeni katılan insanlar için yardımcı aktörlüğün ve figüranlığın öğretildiği ulusal bir Noh oyunu çalıştırma okulu bulunuyor. Bu anlamda Japonya daki koruma aktivitelerinin niteliği Hyoki Satoru nun Japonya daki manevi kültür miraslarının korunması: sistemleri, projeleri ve aktiviteleri başlık yazısında belirttiği üzere; teşvik etme, dolaylı destek (finansal, yer, olanak, kaynak ), belgelemenin önemliliği başlıkları altında toplanmaktadır. Somut olmayan kültürel miras yaşayan insanlar tarafından şekillendirilmiş, ifade edilmiş, korumaya alınmıştır. Geleneği aktaran kişilerin bağımsız aktiviteleri yasaklanmamıştır. Nogaku da kullanılan çoğu aksesuar müzelerde sergilenmektedir. Özellikle Kanazawa Noh Müzesi ziyaretçilerin maskeleri, giysileri ve aksesuarları görebileceği önemli bir mekandır (Çalış 2010:63). Aynı zamanda Nogaku nun daha yaygın ve bilinir hale gelmesinde kullanılan maskeler önemlidir. Sinema sektöründe de kullanılan bu maskeler hakkında Takakuwa İzumi: Vaktiyle eski feodal lortlara ait olan bir sürü eski ve değerli maske, kostüm, çalgı aleti vb. Noh oyununda kullanılan Japon ulusal hazinesi Japonya daki birçok müzede korunmakta ve manevi miraslar kapsamına girmektedir, aslında bugün Noh oyuncuları sahnede onları kullanamamaktadır. Diğer otantik geleneksel maskeleri, kostümleri ve çalgı aletleri vb. ise sahnedeki Noh performansında görülebilir; çünkü bunlar, ünlü Noh oyununu sergilemiş ailelere ait olanlardır demektedir. İlan edilmenin UNESCO tarafından amacı bu yazının başında belirttiğim gibi somut olmayan kültürel miras alanına dikkat çekmekti. Japonya nın Nogaku tiyatrosunu neden UNESCO ya başyapıt olarak sunduğu sorumuza; Kültür Mirasını Araştırma Enstitüsü nde görevli araştırmacı Takakuwa İzumi elektronik posta aracılığıyla şu cevabı vermektedir: II. Dünya Savaşı ndan hemen sonra geleneksel oyunlar ve folklorik performanslarla ilgili bir yasal sistem vardı ve Noh oyunu en eski ve artistik değeri en yüksek unsurdu, bu nedenle Noh oyununun dünya şaheserleri listesine kaydedilmesi Japon hükümetine tavsiye edildi ve Japonya daki diğer her şeyden önce 1957 de Somut Olmayan Kültürel Miraslara kaydoldu. Bu anlamda gerekli şartları sağlayarak Japonya nın ilk önemli somut olmayan kültür mirası kabul edilmesi, çok uzun bir geçmişe sahip olması, içinde en eski folklorik ürünleri barındırması ve yapılan tüm koruma çalışmaları süreci sonunda Nogaku tiyatrosu Japonya hükümetine Kültür Mirasını Araştırma Ulusal Enstitüsü tarafından UNESCO başyapıt listesine sunulması için teklif edilmiştir. Tüm bu sebeplerin yanında diğer bir neden ise uzun bir geçmişe sahip olan bu tiyatroya bugünün Japonya sında popülerliğini tekrar kazandırmaktır. Bu konuda www.performingarts.jp adresli internet sitesinde Kabuki, Noh/Kyogen ve Bunraku daki Son Akımlara Genel Bir Bakış başlıklı yazısında Kazumi Nara- 130 http://www.millifolklor.com

be değişik Noh okulları tarafından işletilen tiyatrolara gitmeye başlayan izleyiciler yine de sınırlı sayıda ve genellikle yaşlılar. Bu durum sonuçta, oyuncular tarafından bir kriz olarak görülüyor ve Noh oyununun aşırı sınırlı temaları beş yıldan beri aşamalı olarak birkaç yeni bölüm sergilemeye başladı. Örneğin, genç Noh ustaları Kamiasobi isimli okullar arası kesin sınırları aşmış bir grup oluşturdular ve Konparu Okulu ndan dört genç oyuncu Za dörtgenini oluşturdu. Bunlar bir Noh oyununun genç hassasiyetine çekici gelmesi hareketinin başlangıçlarını gösteriyor ve büyüyen bir hayran kitlesini kendilerine çekiyorlar. demiştir. Nogaku nun var olan izleyici kitlesi sorununu gidermek için oyunlarda bazı değişiklikler yapıldığını söyleyen Kazumi Narabe nin aksine Takakuwa İzumi elektronik posta aracılığı ile yaptığımız görüşmede Noh oyununun performans içeriğinin durumunda hiçbir değişim olmadı ve bu değişmezlik sözü devlet tarafından Noh oyuncularına hem şaheser ilanından önce hem de sonra verildi demektedir. Bu anlamda Nogaku tiyatrosu; tarihi kültürel özellikler ve kökeninde yer alan dini ritüeller, babaoğul yoluyla aktarım meselesi ve oyunların içeriği bakımından, popülerleşme bağlamında diğer şaheserlere (Bunraku, Kabuki) benzememektedir. Bu konuda Takakuwa İzumi Noh oyunu sorunu Japonya daki diğer geleneksel gösterilere benzememektedir, çünkü her geleneksel gösterinin kendi tarihi, metodu ve aktarım şartları vardır demektedir. Nogaku oyunun Japonya da popülerleşme ve daha fazla seyirciye ulaşma anlamında sorunlar yaşadığı apaçık ortadadır. Oyunların içeriğinin değiştirilmemesi konusunda Nogaku hamillerine verilen söz, öncesinde ve sonrasında Japonya da çok tartışılmıştır. Nogaku tiyatrosu 2001 yılında başyapıt ilan edildikten sonra bu gösteri sanatını çevreleyen koşullar ve şartlar hakkında Takakuwa İzumi Noh oyunu günümüzde yaşanan bir gösteri olarak adlandırılarak hâlen oynanmaktadır. Adı geçen UNESCO kongresinden önce ve sonra Noh oyununu ve oyuncularını saran koşullar neredeyse hiç değişmemiştir demektedir. Bu anlamda Japonya nın 1957 yılında önemli somut olmayan kültürel miras olarak kabul ettiği Nogaku; Japonya SOKÜM sistemi içinde önemli bir yere sahip ve bu gösteri sanatının korunması, araştırılması, geliştirilmesi ve standartlarının belirlenmesi konuları 1957 den itibaren başlayan süreçten 2001 yılına gelene kadar yerli yerine oturmuş bir hâldedir. 2001 yılında başyapıt ilan edildikten sonra da bu oturmuş sistemde ve oyunların içeriğinde pek farklılık olmamıştır. Ancak Nogaku tiyatrosunun kuşaklar arasında aktarımını sağlamak ve yeni yetişen kuşak arasında geleneksel kültür bilincini oluşturmak dahası bu görsel sanat ürününü yaygın/popüler hale getirmek açısından Japonya nın 1957 yılında yaptığı tanımadan daha etkili ve önemlisi uluslararası bir organizasyon olan UNESCO nun yaptığı başyapıt ilanı olmuştur. Bu ilan ile Nogaku tiyatrosuna başta Japonya olmak üzere tüm dünyada dikkat çekilmiştir. Nogaku başyapıt ilan edildikten sonra görülen etkiler hakkında 2006 yılında UNESCO Merkez Ofisi (Paris) de yapılan Uzmanlar Toplantısı nda Şaheserler Programının İlanının Etkileri başlıklı UNESCO sitesinde yer alan yazıda; 2001 yılında Nogaku taşıyıcıları için 72 tanıma 2004 yılında ise 67 tanıma olduğundan, çırak eğitim programları için verilen mali ödenek miktarının, yaklaşık olarak $217,493 (2001-2004) ol- http://www.millifolklor.com 131

duğundan bahsedilmektedir. Gösteri sanatları için Japonya da Kültür Mirasını Araştırma Enstitüsü içinde veri toplama deposu bulunmaktadır. Bu depoda arşivleme ve görüntüleme çalışmaları yapılmaktadır. 2001 yılındaki ilandan sonra 1952 ve daha sonraki yıllarda eski kasetlere çekilen görüntüler medya ortamına aktarılmaya başlamıştır. Başyapıt programı Japonya da, haberlerde geniş kapsamlı olarak ele alınmıştır. Önemli gazeteler ve televizyon kanalları taşıyıcıları konuk olarak ağırlamış ve çeşitli tartışmalar yapılmıştır. Buna bağlı olarak, genel olarak halk arasında ve genç nüfus arasında manevi kültür mirasının bilinci yükseltilmiş, bu durum Nogaku tiyatrosuna katılımı da arttırmıştır. Nogaku nun başyapıt ilan edilmesinden sonra genişleyen izleyici kitlesi hakkında Takakauwa Izumi Tokyo dâhil bütün Japonya da Noh sahneleri bulunduğu, birçok Noh oyuncusu çok defa yarım aydan fazla büyük şehirlerin değişik sahnelerinde oynadığı için, sadece yetişkinler değil çocuklar tarafından da izlenmektedir demiştir. Sonuç olarak Japonya SOKÜM sisteminin kökenini gösteri sanatları oluşturmaktadır ve 1957 yılında Nogaku tiyatrosu en önemli somut olmayan kültürel miras kabul edilmiştir. 1957 den sonra 2001 yılına kadar geçen süreçte Japonya SOKÜM ü geliştirme, koruma, tanıma, destek programını genişleyen bir çizgide uygulama alanına da dökmüştür. Eğitim alanında kurulan okullar ve Ulusal Nogaku Tiyatrosu çalışmaları yürütmüştür. 2001 yılındaki başyapıt ilanından sonra ise tüm bu çalışmalar bir anda yaygın ve bilinir bir hale gelmiş dahası popülerleşmiş ve Nogaku nun izleyici kitlesi genişlemiş ve artmıştır. Bu anlamda UNESCO nun başyapıt ilan ederek SOKÜM e dikkat çekme amacı Japonya Nogaku tiyatrosu bağlamında olumlu gelişmelere sahne olmuştur. KAYNAKÇA ÇALIŞ Sunay. UNESCO Ve İnsanlığın Sözlü Ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları Ve Kültür Politikalarına Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2010 ÇOLPAN Yılmaz. Japon Tiyatrosu Çin Tiyatrosu. Ankara: İzlem Yayınları, 1964 HYOKI Satoru. Efforts in Safeguarding Intangible Cultural Heritage: The Case of the National Research Institute for Cultural Properties, Tokyo. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması: Uluslar Arası İşbirliği ve Japonya nın Rolü Sempozyumu. 2006. (http://www.tobunken. go.jp/~geino/pdf/e/07sympo/07hyoki.pdf) HYOKI Satoru. Safeguarding Intangible Cultural Heritage in Japan : Systems, Schemes and Activities. (http://www.unesco.org/culture/ich/doc/ src/00177-en.pdf) IJIMA Mitsuru. Intangible Cultural Heritage in Japan: Transmission and Future of Classical Japanese Performing Arts. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması: Uluslar Arası İşbirliği ve Japonya nın Rolü Sempozyumu. 2006. (http://www.tobunken.go.jp/~geino/pdf/ e/07sympo/07ijima.pdf) UNESCO Uzmanlar Toplantısı. Başyapıtlar Programının İlanının Etkileri. Paris: 2006. (www. unesco.org) KAZUMI Narabe. Kabuki, Noh/Kyogen ve Bunraku daki Son Akımlara Genel Bir Bakış. 2005. (http://www.performingarts.jp/e/overview_art/0503/1.html) KIM Yong-Goo. Kore Cumhuriyeti ve Japonya nın Somut Olmayan Kültürel Hazine Politikası. Milli Folklor 78. 2008: 12-21 OĞUZ Öcal. UNESCO ve İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Miras Başyapıtları. Milli Folklor 78. 2008: 5-11 TAKAKUWA Izumi. RE: UNESCO Masterpiece Nogaku Theatre. Görüşmeyi Yapan: Tuna Yıldız. 28.11.2008 www.unesco.org www.performingsarts.jp web-japan.org www.expo2005.or.jp www.tobunken.go.jp www.accu.or.jp www.unesco.emb-japan.go.jp www.noh-kyogen.com www.bunka.go.jp www.ntj.jac.go.jp 132 http://www.millifolklor.com