Kar sağlama, toplumsal itibar edinme, başka fırsatların yokluğu gibi nedenlerle işletme kurma fikrinin müteşebbiste/müteşebbislerde oluşması ve aşağıda sıralanan çalışmaların yapılması ile işletmelerin başarılı olması arasında sonucunu direkt bir ilişki vardır. Bu nedenledir ki, işletmelerin kuruluş aşamasında mutlaka aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır: 2/27 1
3/27 I.Yatırım Projesi Düşüncesi(İş Fikri): Girişimcinin zihninde yeni bir işletme kurma veya mevcut işletmeyi büyütme gibi fikirlerin doğması aşamasıdır. 4/27 2
II.Yatırım Türünün Seçimi: Farklı yatırım alanlarının (konularının) araştırılması sonucu en uygun alanın ve işletme türünün seçildiği aşamadır. Bu aşamada girişimcinin amacı, alternatif projeler arasından en fazla verimli çalışacak ve en çok kâr getirecek olan projeyi seçmektir. Bu aşamada parlak görünmeyen alternatifler elenir ve geriye kalan projelerle ilgili olanak etüdü ve ön yapılabilirlik etüdü yapılır. Olanak etüdü, yatırım olanaklarının belirlenmesi ile ilgili iken; ön yapılabilirlik (ön fizibilite) etüdü ise proje ön seçimi ile ilgilidir. 5/27 III. Yatırım Projesinin Hazırlanması: Seçimi yapılan alternatifle ilgili olarak Yapılabilirlik Etüdü çalışması gerçekleştirilir. Yapılabilirlik etüdü (fizibilite etüdü), kesin proje hazırlanmadan önceki ekonomik, teknik, finansal ve hukuki etüdleri kapsar. 6/27 3
Ekonomik Etüd: Ekonomik faktörlerin zaman içinde çok sık değişiklik göstermesi, ekonomik araştırmayı yalnızca kuruluş aşamasında değil, fakat kuruluşun işleyişi esnasında da sürekli yapılması gereken bir eylem haline getirmiştir. Ekonomik araştırma pek çok konuyu kapsar. İşletmenin faaliyet göstereceği alandaki rekabet durumu, mal ve hizmetlerin birim üretim maliyetleri, pazarlanacak mal ve hizmetin neler olacağı bu konulardan yalnız birkaç tanesini oluşturur. 7/27 Teknik Etüd: Ekonomik etüd sonucunda kurulması konusunda sonuçların olumlu çıkması ile işletmenin teknik olarak yapılabilirliği ile ilgili çalışmalar uzman teknik elemanlar tarafından yapılır. Yapılan çalışmada; üretimde kullanılacak üretim yöntemi, tesisin yerleşim planı, makine ve ekipmanın özellikleri, inşaat etüdleri, hammadde/malzeme ile ilgili çalışmalar, personel etüdleri gibi etüdlerin tamamını kapsar. 8/27 4
Finansal Etüd: Ekonomik ve teknik etüd sonucunda olumlu verilerin elde edilmesi sonucunda işletmenin kurulabilmesi için, finansal açıdan da incelemenin yapılması gerekmektedir. Finansal etüdle işletmenin kurulabilmesi için gerekli olan yatırım ihtiyacı ve bunun tedarik yolları ortaya konur. İşletmenin planlanan tarihte faaliyete geçmesi ile gelir ve gider tahminlerinin çıkarılması ve belirlenen kapasite ve pazar araştırması verilerine göre başabaş noktası analizleri yapılmayı kapsamaktadır. 9/27 Hukuki Etüd: Müteşebbisin/müteşebbislerin ve/veya gerekli ekiplerin çalışmaları sonucunda kurulma aşamasına gelen işletmelerin kimler tarafından hangi yasal statüde, hangi teşvik ve destekler kapsamında kurulabileceği konusunda gerekli çalışmaların yapılmasını kapsamaktadır. Yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi ile işletmelerin sorunsuz ve düzenli bir biçimde çalışma yaşamına girip giremeyeceği bu aşamada yapılacak çalışmalara bağlıdır. 10/27 5
IV. Proje Değerlendirme ve Yatırım Kararı: Aşamanın isminden de anlaşılacağı gibi yatırım kararının verilebilmesi için birden fazla yatırım alternatifinin olması ve bu alternatifler arasından değerlendirme yaparak uygun olan yatırımın projesinin seçilmesi aşamasıdır. 11/27 V. Kesin Proje: Kabul gören projenin kesin proje olarak ele alınması gerekir. Kurulacak işletmenin hukuki yapılanması, teknik açıdan yapılan kesin hesaplamalar, yapılacak inşaatın ayrıntılı kesin hesaplamaları, satın alınacak makinelerin kesin üretim kapasiteleri, teknolojik özellikleri ve maliyetleri, yatırım tutarı, proje kapasitesi, finansal olanak ve kaynaklar vb. konular üzerinde yapılan çalışmalarla proje nihai hale gelir. Kesin proje sonucunda, projenin uygulanma aşamasına geçilip geçilemeyeceğine karar verilmektedir. 12/27 6
VI. Projenin Uygulanması: Bu aşamada, yatırımın gerçekleşmesi söz konusudur. Bir yandan kesin siparişler verilirken, öte yandan fiziksel yatırımlar başlamaktadır. Projenin uygulanması aşaması, gerçek büyüklükteki harcamaların söz konusu aşama olup, planlanan zaman, yer ve maliyette üretimde bulunmak önem taşımaktadır. Bir projenin uygulanması aşamasında, proje ve mühendislik tasarımları, görüşmeler ve sözleşmeler, inşaat, eğitim ve tesisin işletmeye alınması gibi işlemler de yer alabilmektedir. 13/27 VII. İşletme (Üretime Faaliyetine Geçiş): Kuruluşunu tamamlayan işletme hemen tam kapasite ile faaliyete geçemez. Üretimin önceden planlandığı gibi gerçekleşip gerçekleşemeyeceği kesinlikle denenmelidir. Deneme üretimi ile ayrıca üretilen mal ve hizmetler tüketicinin eline geçmeden bir denetimden geçirilmeli ve kalitelerinin beklenen düzeyde olup olmadığı saptanmalıdır. Aksi halde, piyasaya istenmeyen kalitede mal ve hizmet sunan bir işletme açıldığı gibi kapanabilir. İşletmenin deneme üretiminin bitişi ile birlikte, kuruluş aşaması tamamlanır ve üretim dönemine başlanmış olur. 14/27 7
İşletmenin Kuruluş Yeri Seçimi Kuruluş yeri, işletmenin faaliyette bulunduğu, mal ya da hizmetlerini ürettiği yerdir. Bu nedenle kuruluş yerinin seçimi önemli bir karardır. Çünkü bu kararla işletmenin yaşam alanı belirlenmiş olmaktadır. 15/27 Ekonomik Faktörler Doğal Faktörler Sosyo-psikolojik Faktörler Politik Faktörler 16/27 8
Ekonomik Faktörler 1. Hammadde: İşletmelerin ihtiyaçları olan hammaddeler farklı bölgelerden temin edilmekte, bazı durumlarda ise yurt dışından ithal edilmektedir. Bunların fiziksel özellikleri, ulaşım olanakları ve kaynaktan tesise olan uzaklıkları, nakliye maliyetlerini etkiler. Üretim işlemi sırasında hacim ve ağırlık kaybeden, çok miktarda tüketilen ve çabuk bozulabilen hammaddeler için nakliye maliyetleri yüksek olduğundan işletmenin kaynağa yakın yerde kurulması tercih edilir. 17/27 2. Pazara Yakınlık: İşletmeler üretimlerini tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere yaparlar. Bu nedenle ürünlerin pazara sevk edilmesine ilişkin maliyet önem kazandığından işletmeler satış pazarlarına yakın yerlerde kurulmak isterler. Hatta bazı ürünlerin çabuk bozulma özelliğinde olması kırılabilir ya da büyük hacimde olması nedeniyle bu tür ürünleri üreten işletmeler için taşıma maliyetleri daha da önemlidir. Dolayısıyla işletmeler bu giderleri minimize edebilecek bir kuruluş yeri tercih etmek zorundadırlar. Üretilen ürünün özellikleri kuruluş yeri seçiminde önemli rol oynamaktadır. 18/27 9
3. İş Gücü: Kuruluş yeri seçiminde miktarı ve niteliği yönünden işgücü sağlama olanakları önemli bir faktördür. Emek yoğun teknolojiyle çalışacak olan işletmelerin, yeterli sayıda işgücüne ulaşabilmek için ihtiyaçları olan elemanları temin edebilecekleri işgücü arzının bol ve ucuz olduğu yerlere yönelmeleri gerekmektedir. Aranan işgücünün düz ya da yarı kalifiye olması isteniyorsa kırsal alanlara kayabilir. Fakat kalifiye işçi çalıştırılması gerekiyorsa büyük yerleşim bölgeleri tercih edilmektedir. 19/27 4. Ulaşım Olanakları: Ulaştırma giderleri işletmeler için en önemli ve ilk dikkat edilen faktörlerden birisidir. Büyük ölçüde işletme için taşıma maliyetleri ürün maliyeti içinde önemli bir pay oluştururken, bazı işletmeler için ürün maliyetine etkisi önem taşımayacak düzeydedir. Taşıma maliyetini; taşınan mal miktarı, taşıma mesafesi, taşınan malın özellikleri, ulaşım şebekesinin ve taşıma aracının nitelikleri gibi faktörler etkilemektedir. 20/27 10
1. Enerji ve Yakıt: Özellikle endüstri işletmeleri için çok önemli bir faktördür. Tabii ki işletmelerin enerji elde etmek için kullanılan yakıt türü konusundaki tercihleri de önemlidir. Kullanılan makinelerin çalışmasının yanında ısınma ve aydınlatma için kullanılacak olan yakıt türü farklılık gösterebilir. Bu nedenle yakıt kaynaklarına yakınlık önem taşımaktadır. 21/27 2. Su, İklim ve Isıtma: Bazı işletmeler; yıkama, temizleme, soğutma ve basınç aracı olarak ürettikleri ürünün üretim sürecinin bazı kesimlerinde suya daha fazla gereksinim duyarlar. Ayrıca bazı ürünler için iklim şartları önem taşır. Sıcaklık, nem, rüzgar ve yağış açısından işletmenin kuruluş yeri incelenmeli, ürüne zarar verecek miktarlarda ise bu özellikle göz önünde bulundurularak yer seçimi yapılmalıdır. Bazen iklim koşullarının olumsuz etkilerini gidermek için alınabilecek önlemler olsa da bunlar ek maliyetler getirecek, rakiplerle mücadele de işletmeyi zor durumda bırakabilecektir. 22/27 11
3. Jeolojik Yapı: Kuruluş yeri olarak seçilecek bölgenin deprem, su, toprak erozyonu ve diğer doğal afetlerle karşılaşma durumu ihtimallerini kapsayan bir çalışma önemli ve gereklidir. Bölge seçiminden sonra, kesin yer seçimi sırasında toprak yapısının inşaata ne derece yatkın olduğu konusu da ayrıca ve ayrıntılı olarak incelenmelidir. 23/27 Sosyo-Psikolojik Faktörler Müteşebbisler yaşadığı yere işletme kurarak hem bölgesinde hizmet etmek, burada istihdam yaratmak, hem de çevresinde saygınlık kazanmayı amaçlamaktadır. Bu nedenledir ki kuruluş yeri seçiminde ön planda tutulması gereken diğer faktörlerin tamamı önemsenmeden bu kriter tek belirleyici olarak ön plana çıkabilmektedir. 24/27 12
Politik Faktörler Devlet bölgelerarası ekonomik kalkınmışlık farklılıklarını gidermek amacıyla işletmelerin az gelişmiş bölgelerde kurulmasını özendiren bazı önlemler getirebilmektedir. Bu önlemler içinde en önemli yeri yatırım indirimleri almaktadır. Öte yandan devlet yine az gelişmiş bölgelerde işletme kurulmasını özendirmek için işletmenin ithal edeceği makine ve teçhizat gibi üretim araçlarının yurt dışından getirilmesi halinde ödenmesi gereken gümrük vergilerini ya da önemli bir bölümünü almamaktadır. Devlet bazı yatırımlar için devlet güvenliğini ön planda tutarak yatırım yerlerini de yönlendirebilir. 25/27 Faktörlerin Karşılaştırılması Yöntemi: Bu yöntem, kuruluş yeri seçimini etkileyen bütün faktörlerin analize tabi tutularak, ve kalitatif faktörlerin bazı ölçekleme yöntemleriyle değerlemesinin yapılmasını öngörmektedir. Her bir kuruluş yeri için yapılan değerleme sonucunda ortaya çıkan değerlere göre bir karara varılmaktadır. Maliyetlerin Karşılaştırılması Yöntemi: Alternatif kuruluş yerlerinde gerçekleşecek üretim faaliyeti sonucunda ortaya çıkacak maliyetlerin belirlenmesi ve bunlar arasında en düşük maliyet düzeyine sahip kuruluş yerinin seçilmesi esasıdır. Kârlılıkların Karşılaştırılması Yöntemi: Maliyetlerin yanında satışları da göz önünde bulundurması açısından en anlamlı yöntem, alternatif kuruluş yerlerinin karlılık yönünden karşılaştırılması yöntemidir. 26/27 13