Öfkenin bu modelini göz önünde bulundurduğumuzda, A ve B evrelerinde yapılan müdahalenin, C ye sıçramayı ve sonrasında, D ve E ye geçişi engellediğini görürüz. Buna saldırı döngüsü denir ve 5 evresi vardır. TETİKLEME EVRESİ (A) YÜKSELİŞ EVRESİ (B) KRİZ EVRESİ (C) DÜZELME EVRESİ (D) KRİZ SONRASI DEPRESYON (E) ÖFKE MODELİ
TETİKLEME EVRESİ YÜKSELME EVRESİ KRİZ EVRESİ DÜZELME EVRESİ KRİZ SONRASI- DEPRESYON EVRESİ
Tetiklenme Evresi Tetiklenme evresi havaifişeğin fitilinin ateşlenmesine benzetilebilir. Çocuk, bir olayı ya da durumu öz-güvenine, kişisel güvenliğine ya da sahip olduklarının güvenliğine bir tehdit olarak algılayabilir. Bu müdahale için en uygun aşamadır. Fizyolojik olarak, tam anlamıyla ateşlenmediklerinden, karşılık vermeden sizi dinleyebilecek durumdadırlar. Çocukların, hangi durumlarda rahatsızlık hissettiklerini bilirsek, bunlarla başa çıkacak ortak stratejiler üretmemiz daha kolay olur. Olayların kaydı tutulursa, zorluk çekilen alanlar üzerinde tek tek durulabilir. Yükselme Evresi Yükselme evresi kendini birtakım fizyolojik değişikliklerle belli eder: kaslar gerilir, soluk alış verişi hızlanır, genelde yüzün rengi atar. Yükselme evresi ilerledikçe, karşıdaki kişiyi konuşarak sakinleştirmek de zorlaşır. Bu durum kişinin ateşlenme sürecinin uzunluğuna da bağlıdır. Ancak öfekelenmiş kişinin sebepleri dinlemesi daha zordur. Bu aşamada izolasyona doğru kayış başlar ve kriz evresine geçilmeden sakinleşmek gerekir. Kriz Evresi Kriz evresine giren çocuk, mantıklı yargılarda bulunma ve karşıdakiyle empati kurma yeteneğini tamamen yitirmiştir. Havaifişek patlamıştır ve çocuk karşı tarafı duymaz hatta söylenenleri anlamaz. Plato Evresi Plato ya da düzelme evresi, öfkenin dinmeye başladığı aşamadır. Vücudun kendine gelmesi zaman alır. Bu noktada uygunsuz bir müdahale öfkenin tekrar yükselmesine ve ikinci bir patlamanın yaşanmasına neden olabilir. Bu evrede hissedilen duygular arasında kırılganlık, karmaşa ve hatta suçluluk yer alır. Kriz Sonrası Evresi Bu evrede, vücut depresyon sonrası normal haline döner. Çocuk artık karşısındakini duyar ve daha net düşünebilir. Yaşanan olayla ilgili suçluluk duygusu hissetmesi olasıdır. Kendine karşı suçluluk hissetmekle ki bu öz-saygıyı zedeler olanlar yüzünden suçluluk hissetmek arasındaki ayrımı yapabilmek gerekir. Olaylardan suçluluk duymak, özür dileme, durumu düzeltmeye gitme, ileriye dönük davranışlarını düzeltme gibi etkin sonuçlara götürür.
Erken Uyarı Sinyalleri Erken uyarı sinyallerini zamanında alırsak, öfkenin patlamaya dönüşmesini engelleyebiliriz. fiziksel rahatsızlık (hızlı hızlı yürüme, eşyalarla oynama, ayağı salllama) yüz ifadesinin değişmesi göz temasında değişme duruşun değişmesi yüz renginin değişmesi ses tonunun değişmesi sözel saldırı sınıftaki yerini değiştirme duygulardaki hızlı değişim eleştirilere ya da önerilere aşırı hassasiyet Bu sinyallerin her biri, çocuğa göre değişiklik gösterir. Ancak unutulmaması gereken nokta şudur: davranışlarda değişiklik tetiklenme evresinin başladığının işareti olabilir.
OTURUM 3 ÖFKEYİ ANLAMA OTURUM 2 ÖFKEYİ TANIMA OTURUM 1 DUYGULARI İSİMLENDİRME OTURUM 4 DUR!DÜŞÜN!UYGULA! OTURUM 5 KENDİ KENDİNE KONUŞMA OTURUM 6 ÇÖZÜMLER GELİŞTİRME HAREKET PLANI
Öfke, kızgınlık dendiğinde aklınıza neler geliyor? ÖFKE: ÖFKE SAĞLIKLI VE NORMAL BİR DUYGUDUR.ÖFKEMİZ KENDİMİZİ KORUMAKTA VE MOTİVE ETMEKTE BİZE YARAR SAĞLAR. ÖFKEMİZİ İÇİMİZE BASTIRDIĞIMIZ ZAMAN KENDİMİZİ İYİ HİSSETMEYİZ. İÇİMİZDE BİR SIKINTI YARATIR VE PATLAMAYA HAZIR BEKLER. BU DURUM NORMAL DEĞİLDİR VE SAĞLIĞIMIZ İÇİN İYİ DEĞİLDİR. NEYİN BİZİ KIZDIRDIĞINI İFADE ETMEK SAĞLIKLI OLANDIR. ÖFKE DUYGUSU DIŞARIYA ÇOK ŞİDDETLİ VE YANLIŞ ŞEKİLDE ÇIKARSA, BİZE PROBLEM YARATACAK BİR DURUMA DÜŞMEMİZE NEDEN OLUR.
Bu resimde neler görüyorsunuz? Sizce öfkenin altında ne gibi duygular yaşıyoruz?
ÇOK ÖFKELENMEME NEDEN OLAN DUYGULAR NELER???
1. Son bir haftalık zaman sürecinde öfkenizin arttığı ve kendinizi sinirli hissettiğiniz zamanları düşünün... 2. Kızgın olduğunuz zamanlarda vücudunuzda neler oluyor? Vücudunuzda hissettikleriniz neye benziyor?genelde vücudunuzun neresinde bir şeyler hissediyorsunuz? 3. A) Büyük kartonlara kendi vücutlarının resimlerini yapmaları zaman verilir. Çizdikleri vücudun içine kızgın olduklarında neler hissettiklerini resimlemeleri istenir. B) Öfke ile ilgili resim çocuklara dağatılır ve içini doldurmaları istenir. 4. Öfkemiz vücudumuzu direk etkiliyor mu? Öfkemiz vücudumuzda nereden başlıyor? Öfkemizin arttığını hissetmemiz için vücudumuz ne gibi ipuçları veriyor?
Öfkelendiğinizde vücudunuzda ne gibi değişiklikler oluyor?
Dişler kenetlenir. Beyin vücuda eylem için hazır olmasını söyler. Omuzlar gerilir. Kalp atışı hızlanır. Mide bulanır. Yumruklar sıkılır. Kaslar gerilir. Ayaklar açılır. ÖFKELENMEK
BENİ ÖFKELENDİREN ŞEYLER??? Burada nelerin insanları öfkelendirdiğinin örneklerini göreceksiniz. Size uygun olduğunu düşündüklerinizi işaretleyiniz ve eklemek istediğiniz farklı maddeler varsa not ediniz. Teşekkürler * Arkamdan konuştuklarında ( ) * Yapmam gereken işi, yanlış yaptığımda ( ) * Birilerinin canı yandığında ( ) * Arkadaşlarım benimle oynamak istemediğinde ( ) * Bana haksız davranıldığında ( ) * Bana bağarıldığında ( ) * Oyunumu büldüklerinde ( ) * Yapmak istediklerime engel olunduğunda ( ) * Başkalarına bana gösterildiğinden fazla ilgi gösterildiğinde ( ) * Beni takma isimle çağardıklarında ( ) * Futbolda yenildiğimde ( ) * İnsanlar ailemle ilgili kaba sözler söylediğinde ( ) * İnsanlar arkadaşlarıma kabadayılık tasladığında ( ) * Bana yalancı yakıştırmadı yapıldığında ( ) * Biri beni ittiğinde ( ) * Benim azarlandığım diğerlerinin azarlanmadığı durumlarda ( ) * Hayal kırıklığına uğradığımda ( ) * Benim düşüncemi çaldıklarınd ( ) * Dikkatimi toplamam gerektiği durumlarda gürültü yapıldığında ( ) * Yapmak istemediğim bir şeyi yapmak zorunda kaldığımda ( ) * Arkadaşlarımın önünde azarlandığımda ( ) * Bir şey yaparken rahatsız edildiğimde ( ) * Konuşurken sözüm kesildiğinde ( ) * Bana şans vermediklerinde ( ) * Başkaları öfkeli davrandığında ( ) * Beni dinlemediklerinde ( ) * Beni anlamadıklarında ( ) Beni öfkelendiren diğer şeyler:
HAREKET Öfkelendiğim zaman; 1.Donar kalırım a b c d 2.Yüksek sesle bağarırım a b c d 3.Ağlarım a b c d 4.Kontrolümü kaybederim a b c d 5.Sözlü saldırıda bulunurum a b c d 6.Bir şey yokmuş gibi davranır, umursamam a b c d 7.Oradan uzaklaşırım a b c d 8.Eşyalara zarar veririm a b c d 9.Fiziksel zarar veririm a b c d 10.Öfkemin sona ereceğini umarım a b c d Lüfen gösterdiğiniz farklı tepkileri not ediniz: a.sıklıkla b.bazen c.nadiren d.hiçbir zaman
1. Video Klip dizilerden öfke sahneleri izlettirin. öğrencilerin şu konularda yorumlarını isteyin: - Öfkeye sebep olan tetikleyiciler nelerdi? - Öfkenin fiziksel sinyalleri nelerdi? - Kahramanımız öfkesini kontrol etmek için ne yaptı? - Davranışlarının sonuçları nelerdi? - Kahramanlar başka nasıl davranabilirlerdi? 1. Öğrencilerinize bir önceki oturumda öfkeyi başlatan davranışları tartıştığınızı hatırlatın ve bu davranışların sonuçlarında neler olduğunu sorun. 2. Sizi öfkelendiren, öfkenizin artmasına sebep olan olayları durdurmak sizin elinizde mi? sorusunu yöneltin. 3. Havai Fişek Modelini çocuklara dağatın ve ne gördüklerini anlatmalarını isteyin. (Kendi havaifişeklerini çizdirebilirsiniz...) 4. Havai Fişek gibi patlamamak için ne yapmak gerekir? Sorusunu yöneltin. 5. Kendilerini kızdıran şeyleri düşünmelerini ve kendileriyle ilgili kısa bir yazı yazmalarını isteyin. Yazılarında neye öfkelenip nasıl davrandıklarını, bunun diğerlerini nasıl etkilediğini ve bundan sonra dikkat edeceği noktaları belirtmelerini isteyin. Paylaşın.
Havaifişek Frankie der ki; Havaifişeklerinizi kutuda saklayın. Kibriti söndürün. Fitili uzatın Fiziksel tepki ve duygularınızı tanıyın.. Ne zaman patlayacağınızı bilin. Sizi sinirlendiren olayların neden meydana geldiğini anlamaya çalışın. Tetikleyicileri tanıyın. Kontrolü ele alın. Patlamayın.. Birinden yardım isteyin. Sizi sakinleştirecek birşeyler deneyin. Havaifişeklerinizle eğlenmeye bakın. Havaifişeklerinizi doğru zamanda patlatın. Bir yetişkine başarınızı anlatın. Mutlu kalın!
Kendi Bildiğim Gibi Hepimiz kendi bildiğimiz gibi davranmayı severiz. Ancak bazen bunu olumsuzluklara rağmen yaparız. Eğer karşındaki kişiyi ihtiyaçlarımız ve çözümlerimiz konusunda ikna etmek istiyorsan: Ne başarmak istediğini dur ve düşün Duygu ve düşüncelerini açıkça ifade et Başkalarıyla çatışmaktan kaçın Onların düşüncelerinde de kulak ver Öfkene yenik düşmemeye dikkat et Sakince ne istediğine odaklan Vücut diline hakim ol. Kontolü kaybetme Bunların hepsini yapmayı başarırsak, o zaman İDDİALI olabiliriz. Peki iddialı olmak SALDIRGAN olmaktan nasıl farklıdır? Bazen de bunun tersini oluruz, yani İDDİASIZ. Siz de; 1. Saldırgan 2. İddiasız 3. İddialı davrandığınız bir deneyiminizi yazın.
STOP! THINK! DO! DUR! DÜŞÜN! UYGULA! Tahtaya STOP! THINK! DO! Kelimelerini yazınız ve öğrencilerinize bundan ne anladıklarını sorunuz, açıklamaları dinleyiniz. Tahtaya kelimelerin Türkçe anlamlarını büyük harflerle yazınız. Tartışmanın ardından aşağıdaki şemayı tahtaya çiziniz Şema üzerinde olayları örnekleyerek tartışın! Öğrencilerinizden, düşünerek hareket ettikleri ve düşünmeden hareket ettikleri durumlar için örnekler alarak, farklılıklarını değerlendirin! Kendilerine harekete geçmeden önce şu soruları yöneltmeleri gerektiğini vurgulayın. - Bu davranışı yaparsam ne kazanacağım? - Bu davranış bana ne kaybettirebilir? - Davranışım başkalarına neler kazandıracaktır? - Davranışım başkalarına neler kaybettirecektir? Öğrencilerinizi gruplara ayırın ve onlardan STOP! THINK! DO! Yönergelerini, kartonlar üzerine yazarak resmetmelerini ve duvara asmalarını isteyin. Aşağıdaki formu tanıtın ve gerektiği durumlarda kullanacağınızı belirtin.
TARİH YER OLAY ANINDA KİMLERİN OLDUĞU??? ------ ---------- ---------------------- NE OLDU? BEN NE YAPTIM? OLAYDAN SONRA KİM, NE KAZANDI? OLAYDAN SONRA KİM, NE KAYBETTİ?
KENDİ KENDİMLE KONUŞMA Öğrencilerinize bir durum ve ya olay karşısında kendi kendilerini kontrol ederek, kendileriyle konuşabileceklerini söyleyin. Aşağıdaki basamakları tahyaya yazın ve her öğrenciye pratik yaptırın. * ZOR OLDUĞUNU BİLİYORUM AMA BU İŞİ HALLEDEBİLİR, KENDİNİ KONTROL ALTINDA TUTABİLİRSİN! * DERİN BİR NEFES AL! * SAKİNLEŞ! SAKİNLEŞ! * KASLARINI GEVŞET! * İNSANLARIN SORUNLARI OLABİLİR, BEN KENDİMİ BU SORUNLARDAN UZAK TUTACAĞIM! * BU ÖZELLİKLE SADECE BANA YAPILAN BİR ŞEY DEĞİL! * SAKİN VE SOĞUKKANLIYIM! VEEEE BAŞARDIM!!!
SEN MESAJI - BEN MESAJI * Öğrencilerinize aşağıdaki örnekleri okuyun ve bu cümlelerdeki ortak noktayı bulmalarını söyleyin. Tahtaya yazarak cümlelerin altlarını çizebilirsiniz. - SEN bunu bana her zaman yapıyorsun! - SEN bana hiç güvenmiyorsun! - Benim söylediklermi hiç dinlemiyorsun! - SEN beni gerçekten kızdırıyorsun. * SEN mesajlarını ve bu mesajların suçlamaya yönelik mesajlar olduğunu anlatın ve vurgulayın. Öğrencilerinizden, birbirleriyle olan bu tarz konuşmalarından örnekler alın. * Aşağıdaki cümleleri okuyun. - Böyle söylediğinde beni eleştirdiğini düşünüyorum. - Bana bu şekilde sorular sorduğun zaman, bana güvenmediğini hissediyorum. - Benim yapmam gerekenleri sürekli söylediğin zaman, kendimi huzursuz hissediyorum - Beni dinlemediğini hissedince kendimi kızgın hissediyorum. * BEN mesajlarının ve aradaki farklılıkların üzerine bir tartışma başlatın ve son olarak ekteki aktiviteyi öğrencilerinize vererek, uygulayıp dağatın.
SEN MESAJLARINI BEN MESAJLARINA DÖNDÜRELİM! SEN BEN Neden hep bana bağarıyorsun? Her zaman sinirlerimi bozuyorsun. Her zaman nereye gittiğimi bilmek istiyorsun.. Grup arkadaşlarıma katılmama izin vermiyorsun. Neden beni yaşgününe çağarmıyorsun? Her zaman benim kıyafetlerimi kullanıyorsun. Her zaman hata yapıyorsun Yaptığın işi beceremiyorsun. Beni yanlız bırakamaz mısın?
ÖFKE GÜNLÜĞÜ Eylem Aşırı öfke sorunu olan öğrenciler için: 1. Bir hafta süresince, bir günlük ya da davranış seyir defteri tutturun (iyi ve kötü davranışlarını yazsın) 2. Velilerden ve öğretmenlerinden bu günlüğe notlar düşmelerini isteyin 3. Öğrencinin bir sonraki hafta boyunca üzerinde çalışacağı üç olumlu hedef davranış belirleyin. 4. Öğrenciye gösterdiğiniz becerileri ve taktikleri, hedef davranışlara ulaşmak için nasıl kullanacağını öğretin. Öğretmenin kullanacağı sakinleştirme taktikleri üzerinde durun. 5. Sonraki iki hafta boyunca öğrenciyi yakından izleyin, ona destek verin ve onu cesaretlendirin. Hedef davranışa yaklaştıran eylemleri için onu kutlayın. 6. İki hafta sonunda, hedefleri gözden geçirin. Yeni hedefler belirleyin ya da aynı hedefleri değiştirerek, yukarıdaki uygulamayı tekrarlayın.
DEĞERLENDİRME LÜTFEN ÖĞRENCİLERİNİZLE DAİRE ŞEKLİNDE OTURARAK, BU ÇALIŞMALARDAN NELER ÖĞRENİLDİĞİNİ, NE KADAR UYGULANDIĞINI, HANGİ ÖĞRENCİLERİN BU KONUDA BAŞARILI OLDUĞUNU VE HANGİ ÖĞRENCİLERİN BİRAZ DAHA ÇABA GÖSTERMESİ GEREKTİĞİNİ TARTIŞINIZ.