Ön Söz xiii KISIM I Genel Meseleler 1 1 Giriş 2 PSİKOLOJİ BİLİMİ 3 BİLİMİN BAĞLAMI 6 Tarihsel Bağlam 6 Sosyal ve Kültürel Bağlam 9 Ahlakî Bağlam 13 BİR ARAŞTIRMACI GİBİ DÜŞÜNMEK 14 Medyada Yayımlanan Araştırma Bulgularını Değerlendirme 17 Araştırmaya Başlama 18 ÖZET 23 TEMEL KAVRAMLAR 24 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 24 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 25 İLERİ ARAŞTIRMALARIN CEVAPLARI 25 CEVAPLARI 26 2 Bilimsel Yöntem 27 BİLGİYE BİLİMSEL YAKLAŞIM VE GÜNLÜK YAKLAŞIM 28 Genel Yaklaşım ve Tutum 29 Gözlem 30 Kavramlar 33 Rapor Etme 35 Araçlar 36 Ölçme 37 Hipotezler 38 BİLİMSEL YÖNTEMİN AMAÇLARI 40 Betimleme 40 Kestirim 44 Açıklama 46 Uygulama 49 BİLİMSEL TEORİLERİN KURULMASI VE TEST EDİLMESİ 50 ÖZET 54 TEMEL KAVRAMLAR 55 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 55 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 56 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 57 CEVAPLARI 57 3 Psikoloji Araştırmalarında Etik Meseleler 58 GİRİŞ 59 ARAŞTIRMAYA BAŞLAMADAN ÖNCE GÖZ ÖNÜNE ALINMASI GEREKEN ETİK MESELELER 60 RİSK/FAYDA ORANI 62 Risk Belirleme 63 En Az (Minimal) Risk 65 Riskin Üstesinden Gelme 65 BİLGİLENDİRİLMİŞ ONAM 67 PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA ALDATMA 73 ARAŞTIRMA SONRASI BİLGİLENDİRME (DEBRIEFING) 76 HAYVANLARLA ARAŞTIRMA 78 PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARININ RAPOR EDİLMESİ 80 ETİK AÇIDAN UYGUN BİR ARAŞTIRMA YAP- MANIN AŞAMALARI 83 ÖZET 85 TEMEL KAVRAMLAR 86 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 86 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 87 KISIM II Betimsel Yöntemler 91 4 Gözlem 92 GENEL BAKIŞ 93 DAVRANIŞTAN ÖRNEK SEÇME 94 Zaman Örnekleme 94 Durum Örnekleme 96 GÖZLEME DAYALI YÖNTEMLER 97 DOĞRUDAN GÖZLEME DAYALI YÖNTEMLER 97 vi
vii Müdahale Yapılmayan Gözlem 99 Müdahale Edilerek Yapılan Gözlem 100 DOLAYLI (DİKKAT ÇEKMEYEN) GÖZLEME DAYALI YÖNTEMLER 106 Fiziksel İzler 107 Arşiv Kayıtları 109 DAVRANIŞIN KAYDEDİLMESİ 112 Kapsamlı Davranış Kayıtları 113 Seçilmiş Davranış Kayıtları 114 GÖZLEME DAYALI VERİLERİN ANALİZİ 118 Niteliksel Veri Analizi 118 Niceliksel Veri Analizi 120 GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR ÜZE- RİNE ELEŞTİREL DÜŞÜNME 124 Gözlemcinin Etkisi 125 Gözlemci Yanlılığı 129 ÖZET 131 TEMEL KAVRAMLAR 132 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 132 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 133 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 134 CEVAPLARI 1 134 5 Anket Araştırmaları 135 GENEL BAKIŞ 136 ANKETLERİN KULLANIMI 136 ANKET ARAŞTIRMALARININ ÖZELLİKLERİ 138 ANKET ARAŞTIRMALARINDA ÖRNEKLEM SEÇME 138 Örnek Seçmenin Temel Kavramları 138 Örneklem Seçme Yaklaşımları 140 ANKET YÖNTEMLERİ 144 Posta Anketleri 145 Yüz Yüze Görüşmeler 146 Telefon Görüşmeleri 147 İnternet Anketleri 148 ANKET ARAŞTIRMA DESENLERİ 151 Kesitsel Desen 151 Ardışık Bağımsız Örneklemler Deseni 152 Boylamsal Desen 154 ANKET FORMU 158 Bir Araç Olarak Anket Formları 158 Öz Bildirim Ölçümlerinin Güvenirlik ve Geçerlikleri 160 Bir Anket Formunun Hazırlanması 162 ANKET ARAŞTIRMALARI ÜZERİNE ELEŞTİ- REL DÜŞÜNME 167 Bildirilen Davranış ile Gerçek Davranış Arasındaki Uyum 168 İlişkisellik (Korelasyon) ve Nedensellik 169 ÖZET 171 TEMEL KAVRAMLAR 173 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 173 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 174 İLERİ ALIŞTIRMA I İN CEVAPLARI 175 İLERİ ALIŞTIRMA II NİN CEVAPLARI 176 CEVAPLARI 176 KISIM III Deneysel Yöntemler 177 6 Bağımsız Grup Desenleri 178 GENEL BAKIŞ 179 PSİKOLOGLAR NEDEN DENEY YAPAR 179 DENEYSEL ARAŞTIRMANIN MANTIĞI 180 SEÇKİSİZ (YANSIZ) GRUPLAR DESENİ 181 Bir Seçkisiz Gruplar Deseni Örneği 182 Blok Seçkisizleştirme 188 İç Geçerliğe Tehditler 189 DENEYSEL BULGULARIN ANALİZİ VE YORUMLANMASI 195 Deneylerde Veri Analizinin Rolü 195 Sonuçların Betimlenmesi 197 Verilerin Anlamının Onaylanması 200 Veri Analizi Bize Ne Söyleyemez 204 DENEYSEL BULGULARIN DIŞ GEÇERLİĞİNİ SAĞLAMA 205 EŞLEŞTİRİLMİŞ GRUPLAR DESENİ 209 DOĞAL GRUPLAR DESENİ 211 ÖZET 213 TEMEL KAVRAMLAR 215
viii İçindekiler GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 215 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 216 İLERİ ALIŞTIRMA I İN CEVAPLARI 218 İLERİ ALIŞTIRMA II İN CEVAPLARI 218 CEVAPLARI 218 7 Tekrarlı Ölçümler Desenleri 219 GENEL BAKIŞ 220 ARAŞTIRMACILAR NEDEN TEK- RARLI ÖLÇÜMLER DESENLERİNİ KULLANIRLAR 220 TEKRARLI ÖLÇÜMLER DESENLERİNDE ALIŞTIRMA ETKİLERİNİN ROLÜ 222 Alıştırma Etkilerini Belirleme 222 Tamamlanmış Desende Alıştırma Etkilerini Dengeleme 224 Tamamlanmamış Desende Alıştırma Etkilerini Dengeleme 228 TEKRARLI ÖLÇÜMLER DESENLERİNDE VERİ ANALİZİ 233 Sonuçların Betimlenmesi 233 Verilerin Anlamını Onaylama 235 AYRIMSAL AKTARMA SORUNU 237 ÖZET 238 TEMEL KAVRAMLAR 240 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 240 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 240 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 241 CEVAPLARI 1 242 8 Karmaşık Desenler 243 GENEL BAKIŞ 244 KARMAŞIK BİR DESENDEKİ ETKİLERİN BETİMLENMESİ 244 Bir 2 2 Desen Örneği 245 Temel Etki ve Etkileşim 247 Etkileşimin Açıklanması 251 Üç Bağımsız Değişkenli Karmaşık Desenler 253 KARMAŞIK DESENLERİN ANALİZİ 255 Etkileşimin Olduğu Bir Durumda Analiz Planı 257 Etkileşimin Olmadığı Bir Durumda Analiz Planı 260 ETKİLEŞİM ETKİLERİNİ YORUMLAMAK 262 Etkileşim Etkileri ve Teori Test Etme 262 Etkileşim ve Dış Geçerlik 263 Etkileşim Etkileri ve Tavan ve Taban Etkileri 265 Etkileşim ve Doğal Gruplar Deseni 266 ÖZET 269 TEMEL KAVRAMLAR 270 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 270 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 271 İLERİ ALIŞTIRMA I İN CEVAPLARI 272 İLERİ ALIŞTIRMA II İN CEVAPLARI 273 CEVAPLARI 273 KISIM IV Uygulamalı Araştırma 275 9 Tek Denekli Araştırma Desenleri 276 GENEL BAKIŞ 277 VAKA ÇALIŞMASI YÖNTEMİ 278 Özellikleri 278 Vaka Çalışması Yönteminin Avantajları 282 Vaka Çalışması Yönteminin Dezavantajları 285 Vaka Çalışmasına Dayanan Tanıklıklar Üzerine Eleştirel Düşünme 287 TEK DENEKLİ (KÜÇÜK-N) DENEYSEL DESENLER 288 Tek Denekli Deneylerin Özellikleri 289 Özel Deneysel Desenler 291 Tüm Tek Denekli Tüm Desenlerin Ortak Sorunları ve Sınırlılıkları 297 ÖZET 300 TEMEL KAVRAMLAR 301 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 301 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 301 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 302 CEVAPLARI 1 303
ix 10 Yarı Deneysel Desenler ve Program Değerlendirme 304 GENEL BAKIŞ 305 GERÇEK DENEYLER 306 Gerçek Deneylerin Özellikleri 306 Doğal Ortamda Gerçek Deney Yapmanın Zorlukları 307 Gerçek Deneylerde İç Geçerliğe Tehditler 309 Gerçek Deneylerde Bile Kontrol Edilemeyen Sorunlar 314 YARI DENEYSEL DESENLER 316 Denk Olmayan Kontrol Grup Deseni 318 Denk Olmayan Kontrol Grup Deseni: Langer ve Rodin in Çalışması 319 Denk Olmayan Kontrol Grup Deseninde İç Geçerliğe Tehditler 321 Dış Geçerlik Meselesi 325 Kesintili Zaman Dizileri Deseni 326 Denk Olmayan Kontrol Gruplu Zaman Dizileri Deseni 330 PROGRAM DEĞERLENDİRME 331 ÖZET 336 TEMEL KAVRAMLAR 337 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 337 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 338 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 339 CEVAPLARI 340 KISIM V Araştırmanın Analizi ve Rapor Edilmesi 341 11 Verilerin Analizi ve Analizin Yorumlanması: Kısım 1. Verilerin Betimlenmesi, Güven Aralıkları, Korelasyon 342 GENEL BAKIŞ 343 ANALİZİN ÖYKÜSÜ 344 BİLGİSAYAR TEMELLİ VERİ ANALİZİ 345 ÖRNEK: ORTALAMALARIN KARŞILAŞ- TIRILDIĞI BİR DENEY İÇİN VERİ ANALİZİ 346 Aşama 1: Verileri Tanımaya Başlama 347 Aşama 2: Verileri Özetleme 351 Aşama 3: Verilerin Anlamını Onaylanmak İçin Güven Aralıklarının Kullanılması 356 ÖRNEK: KORELASYONEL ÇALIŞMA İÇİN VERİ ANALİZİ 367 Aşama 1: Verileri Tanımaya Başlama 368 Aşama 2: Verileri Özetleme 368 Aşama 3: Korelasyon İçin Güven Aralığının Hesaplanması 373 ÖZET 373 TEMEL KAVRAMLAR 375 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 375 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 376 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 377 CEVAPLARI 377 12 Verilerin Analizi ve Analizin Yorumlaması: Kısım 2. İstatistiksel Anlamlılığın Test Edilmesi ve Analizin Öyküsü 379 GENEL BAKIŞ 380 SIFIR HİPOTEZİ ANLAMLILIK TESTİ (SHAT) 380 DENEYSEL DUYARLILIK VE İSTATİSTİKSEL GÜÇ 384 SHAT: İKİ ORTALAMANIN KARŞILAŞTIRILMASI 386 Bağımsız Gruplar 387 Tekrarlı Ölçümler Desenleri 387 İSTATİSTİKSEL ANLAMLILIK VE BİLİMSEL YA DA PRATİK ANLAMLILIK 388 İKİ ORTALAMANIN KARŞILAŞTIRILMASI İLE İLGİLİ ÖNERİLER 389 İKİ ORTALAMAYI KARŞILAŞTIRIRKEN SO- NUÇLARIN RAPOR EDİLMESİ 390 İKİDEN FAZLA KOŞUL İÇİN VERİ ANALİZİ 392 TEK FAKTÖRLÜ BAĞIMSIZ GRUPLAR DE- SENİ İÇİN ANOVA 392 Üç veya Daha Fazla Bağımsız Grup İçeren Desenler İçin Etki Büyüklüğünün Hesaplanması 398
x İçindekiler Bağımsız Gruplar Deseni İçin Gücün Değerlendirilmesi 399 Çoklu Grup Deneylerinde Ortalamaların Karşılaştırılması 400 TEKRARLI ÖLÇÜMLER VARYANS ANALİZİ 403 BAĞIMSIZ GRUPLAR DESENLERİ İÇİN İKİ FAKTÖRLÜ VARYANS ANALİZİ 407 Etkileşimin Olduğu Karmaşık Desen Analizi 407 Etkileşimin Olmadığı Durumda Analiz 409 Bağımsız Grupları İçeren İki Faktörlü Desene Ait Etki Büyüklüklleri 410 KARMAŞIK DESENLERİN ANALİZİNDE GÜVEN ARALIKLARININ ROLÜ 410 KARMA DESEN İÇİN İKİ FAKTÖRLÜ VAR- YANS ANALİZİ 411 KARMAŞIK DESEN İÇİN SONUÇLARIN RAPOR EDİLMESİ 413 ÖZET 413 TEMEL KAVRAMLAR 414 GÖZDEN GEÇİRME SORULARI 415 DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR 415 İLERİ ALIŞTIRMALARIN CEVAPLARI 416 CEVAPLARI 416 13 Psikolojide İletişim 417 GİRİŞ 418 İNTERNET VE ARAŞTIRMA 420 ETKİLİ YAZIM İÇİN ÖNERİLER 421 ARAŞTIRMA RAPORUNUN YAPISI 423 Başlık Sayfası 424 Özet 424 Giriş 425 Yöntem 427 Sonuçlar 427 Tartışma 431 Kaynaklar 432 Dipnotlar 433 Ekler 434 SÖZEL SUNUMLAR 434 ARAŞTIRMA ÖNERİLERİ 435 Ekler: İstatistik Tabloları 437 Sözlük 442 Kaynakça 451 Grafik, Tablo ve Kutucukların Alındığı Kaynaklar 470 İsim Dizini 473 Konu Dizini 479