BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ II Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2006 1
Tübüler fonksiyon testleri Konsantrasyon testleri Sıvı kısıtlama testi Vazopressin konsantrasyon testi Osmolalite ölçümü İdrar dilüsyon testi 2
Sıvı kısıtlama testi Testi yapmadan önce sabah ilk idrar dansitesine bakılmalı ve 1020 nin üzerinde bulunduysa test yapılmamalıdır. 14-16 saat sıvı alımı kısıtlanır. Sonra 1, 2 ve 4 saatlik aralarla 3 kez idrar toplanır ve dansitelerine bakılır. -Normalde idrar dansitesinin 1025 ve üzerinde olması beklenir. -Böbrek fonksiyonları azaldığı zaman idrar dansitesi 1020 nin altına düşer. 3
Vazopressin konsantrasyon testi Mesane boşaltılır ve subkutan 10 Ü vazopressin injeksiyonundan 1-2 saat sonra idrar toplanır. Su alımı kısıtlanmaz. -Normalde dansite 1020 nin üzerinde çıkmalıdır. -Yorumu sıvı kısıtlama testiyle aynıdır. 4
Osmolalite ölçümü Yetişkin bir insanın Spot idrar osmolalitesi 50-1200 mosm/kg dır. 24 saatlik idrarda ise bu değer 300-900 mosm/kg dır. Osmolaliteyi etkileyen ana osmotik maddeler; NaCl, glukoz ve üre dir. 5
Su kısıtlamasında idrar osmolalitesinin ölçülmesi azalmış böbrek fonksiyonlarında doğru ve duyarlı bir testtir. 3 gün hasta yüksek protein diyetine alınır, testten önceki gece su verilmez. Sabah 06.00 da mesane boşaltılır, saat 08.00 de test için idrar toplanır. -Normalde osmolalitenin 800 mosm/kg üzerinde olması beklenir. -Böbrek konsantrasyon yeteneğinde minimal bozuklukta osmolalite 600-800 mosm/kg -Orta derecede bozuklukta 400-600 mosm/kg -Ağır bozuklukta ise 400 mosm/kg ın altında bulunur 6
İdrar dilüsyon testi Kahvaltı yapılmaz, 30-45 dk içinde 1500 ml su içilir ve 4 saat boyunca saat başı idrar toplanır. -Normalde beklenen idrar miktarı alınan miktarın %80 (1200 ml) ve dansite en az bir örnekte 1003 tür. *Böbrek fonksiyonları azaldığı zaman idrar miktarı azalır, dansite 1010 un altına düşmeyebilir. *Dilüsyon yeteneğinin kaybı, konsantrasyon yeteneğinden sonra olur. 7
Renal ekskresyonu ölçen testler Fenolsülfofitaleyn (PSP) testi 8
Renal kan akımını ölçen testler Klinikte çok sık kullanılmamasına rağmen, renal kan akımı p-aminohippurat (PAH) klerensi kullanılarak ölçülebilir. Böbrekten bir seferlik pasajında PAH, glomerüler filtrasyon ve tübüler sekresyonun birlikte kombinasyonu ile tamama yakını atılır Sağlıklı bir kişide PAH klerensi 574 ml/dakika olarak bulunmuştur. Bu, böbreklerden 1 dakikada 574 ml plazma geçtiğini ifade eder 9
Böbrek patolojilerini belirlemede kan analizleri NPN bileşiklerinin (üre, kreatinin, ürik asit) tayini serum proteinlerinin (total protein, albümin, globülin) tayini serum elektrolitlerinin (sodyum, potasyum, klorür, kalsiyum, magnezyum, inorganik fosfor) tayini 10
Böbrek patolojilerini belirlemede idrar analizleri İdrarın fiziksel özelliklerinin (renk, turbidite, koku, kıvam, volüm, dansite, ph) incelenmesi İdrarda protein aranması İdrarda glukoz aranması İdrar sedimentinin mikroskopik incelenmesi 11
İdrarın rengi İdrarın rengi, örnek temiz ve renksiz bir cam kaba konduktan sonra gözle incelenir. 12
İdrarın rengi, normalde amber sarısıdır Fazla miktarda su alınması ve fazla miktarda idrar çıkarılması durumunda açılır. Az su alınması ve az miktarda idrar çıkarılmasında ise koyulaşır 13
İdrarın turbiditesi İdrar normalde berraktır. bulanıklık, üratlar, fosfatlar ya da karbonatlar, oksalatlar, lökosit gibi hücresel elemanlar ve bakterilerden ileri gelebilir 14
Üratlardan ileri gelen bulanıklık, idrarda soğukta oluşur. idrarın ısıtılmasıyla kaybolur Fosfatlardan ya da karbonatlardan ileri gelen bulanıklık, alkalik idrarda oluşur ve idrarın ısıtılmasıyla belirginleşir idrara 1-2 damla %10 luk asetik asit damlatılmasıyla kaybolur. 15
İdrarın kokusu kendine has özel bir koku alınan ve idrarla atılan ilaçlardan etkilenebilir. 16
İdrar volümü 24 saatte erkeklerde kadınlardakinden fazla olmak üzere ortalama olarak 1000-1800 ml alınan su miktarı, böbrek dışı yollardan su kaybı ve diyet, günlük idrar miktarını etkiler 17
anüri 24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 50 ml den az olması veya hiç idrar çıkaramama oligüri 24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 400 ml den az olması poliüri 24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 2500 ml den fazla olması 18
pollaküri sık idrar yapma dizüri ağrılı idrar yapma 19
İdrarın dansitesi (Specific Gravity) normalde 1015-1025 arasında değişir. Alınan su miktarına bağlı olarak 1002 ye kadar düşebilir veya 1040 a kadar yükselebilir idrardaki her %1g glukoz için 004 ve her %1 g protein için 003 artar. 20
İdrar dansitesi ölçümü, ürinometre ile yapılır 21
hipostenüri izostenüri İdrar dansitesinin devamlı olarak 1007 den düşük olması İdrar dansitesinin devamlı olarak 1010 civarında olması hiperstenüri İdrar dansitesinin devamlı olarak 1030 dan yüksek olması 22
İdrar ph ı normalde 6,2 civarındadır 4,8 e kadar inebilir veya 8,2 ye kadar çıkabilir İdrar reaksiyonu, turnusol kağıdı ile incelenebilir 23
Mesane ve idrar yolu iltihaplarında mikropların etkisiyle üre parçalanır ve idrar ph ı alkali tarafa kayar. 24
İdrar sedimenti 1500-2000 devir/dakikalık santrifüjde 3-5 dakika santrifüj önce mikroskopun küçük objektifi (10X) ile şekilli elemanların bol olduğu yerler büyük objektif (40X) ile eritrositler, lökositler, epitel hücreleri, silendirler, kristaller, bakteri, mantar ve parazit hücreleri araştırılır ve incelenir 25
26
İdrar sedimentinde eritrositler iyi korunmuşlarsa açık yeşilimtrak renkte ve yuvarlak görülürler. Mikrovida hafifçe oynatıldığında eritrositlerde iç içe iki halka saptanabilir Hematüri 27
İdrar sedimentinde lökositler eritrositlere göre daha büyük ve granüllüdürler. % 3 lük asetik asitten 1 damla lamelin kenarına damlatıldığında lökositler daha belirgin olurlar, eritrositler ise kaybolurlar. Piyüri 28
İdrar sedimentinde epitel hücreleri A) Üst tabaka vajina epitelleri B) Orta tabaka epitelleri C) Derin tabaka epitelleri D) Üretra epitelleri E) Dökülmüş ölü epiteller F) Prostat epiteli G) Ejekülatör yollardan epiteller H) Seminal veziküllerden epiteller İ) Orta tabakadan mesane epiteli J) Derin tabakadan mesane epiteli K) Üst tabakadan mesane epiteli L) Pelvis renalis epitelleri M) Düz toplayıcı tüplerden epiteller N) Kıvrık tüplerden epiteller 29
İdrar sedimentinde silendirler Hiyalin silendirler Granüler silendirler Epiteliyal silendirler Lökosit silendirleri Eritrosit silendirleri Mum silendirler Dev silendirler Yağ silendirleri 30
İdrar sedimentinde kristaller Asit idrarda görülebilen kristaller Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller Alkalik idrarda görülebilen kristaller 31
Asit idrarda görülebilen kristaller Amorf ürat Ürik asit kristalleri kalsiyum oksalat kristalleri sistin kristalleri lösin kristalleri tirozin kristalleri 32
Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller Kalsiyum oksalat kristalleri Tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri sulfonamidler 33
Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller Magnezyum fosfat kristalleri Kalsiyum karbonat kristalleri 34
Alkalik idrarda görülebilen kristaller Amorf fosfat Tripel fosfat (amonyum magnezyum fosfat) tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri amonyum ürat 35
İdrar sedimentinde bakteri, mantar ve parazit hücreleri 36
İdrar yolları taşları Fosfat taşları, açık renkli toprak gibidirler. Elle kolayca ezilirler. Oksalat taşları, pürtüklü yüzeyli, esmer renklidirler. Çok serttirler. Ürat taşları, düzgün yüzeyli, esmer renkli, küçük taşlardır. Serttirler. Miks taşlar, fosfat-oksalat veya oksalat-ürat karışımı taşlardır 37
İdrar yolları taşlarında sıklık: -Oksalat taşları % 56 -Tripel fosfat taşları % 26,5 -Fosfat taşları % 13,5 -Ürik asit taşları % 4 38