SENDÝKALARIN VERÝMLÝLÝK ÜZERÝNE ETKÝLERÝ

SENDÝKALARIN VERÝMLÝLÝK ÜZERÝNE ETKÝLERÝ Yard. Doç. Dr. Güngör TURAN Uluslararasý Türkmen Türk Üniversitesi, ÝÝBF, Öðretim Üyesi 1988 yýlýnda Dokuz Eylül Üniversitesi Ýktisadi ve Ýdari Bilimleri Fakültesinden mezun olan TURAN, ayný fakültenin Çalýþma Ekonomisi ve Endüstri Ýliþkileri Bölümünde araþtýrma görevlisi olarak akademik hayata baþlamýþtýr. 1991 yýlýnda "Türkiye'de Ýþgücü Verimliliðini Ölçüm Kriterleri Üzerine Bir Araþtýrma" konulu tezi ile yüksek lisans, 1996 yýlýnda "Türkiye'de Toplu Pazarlýk Sisteminin Ekonomik Analizi" konulu tezi ile de doktora çalýþmalarýný tamamlayarak bilim doktoru unvanýný almýþtýr. TURAN, 1996 yýlýndan itibaren Uluslararasý Türkmen Türk Üniversitesi'nde öðretim üyesi olarak çalýþmalarýný sürdürmektedir. 1. GÝRÝÞ Sendikalarýn verimlilik etkisi uzun bir süredir tartýþýlan baþlýca konulardan biridir. Geleneksel monopolist yaklaþým, sendikalarýn getirdiði monopolist ücret artýþlarý ve kýsýtlayýcý çalýþma kurallarý ile verimliliði olumsuz yönde etkilediklerini iddia ederek sendikacýlýðý eleþtirmektedir. Bu görüþün aksini savunan modern ses/tepki yaklaþýmý ise, sendikalarýn monopolist ücret artýþlarýnýn daha yüksek sermaye ve daha nitelikli iþgücü kullanýmý yoluyla verimliliði yükselteceðini savunarak sendikalaþmanýn getireceði daha düþük iþten ayrýlma oranlarý ve daha rasyonel yönetim politikalarý ile sendikalarýn verimlilik etkisini olumlu olacaðýný belirtir. Bu incelemede, sendikalizmin iki yaný deðerlendirilerek, amprik araþtýrmalar doðrultusunda sendikalarýn verimlilik üzerine etkileri tartýþýlmaktadýr. 2. SENDÝKALÝZMÝN ÝKÝ YANI Sendikalarýn ücret artýþýný zorlamalarý sonucu olarak iþverenler talep eðrisi üzerinde hareket ettiðinde; sendikalar, sendikalý firmalarda istihdamýn azalmasýna ve sendikalý sektörde iþten atýlan iþçilerin sendikasýz sektörlere kaymasý sonucunda sendikasýz firmalarda istihdam artýþýna yol açarlar. Ücretler ile emeðin marjinal ürün deðeri iki sektör arasýnda farklýlýk göstereceðinden sendikacýlýk ekonomide kaynak tahsisinde etkinliðin düþmesine neden olur. Sendikasýz firmalar tarafýndan iþe alýnan marjinal iþçi sendikalý sektörde 20

çalýþmýþ olsaydý verimliliði daha yüksek olacak ve dolayýsýyla bazý iþçiler sektörler arasýnda yeniden daðýtýldýðýnda emeðin deðerinin ulusal gelire katkýsý artacaktýr 1. "Eleþtirisel yaklaþým" olarak analiz edilebilecek bu görüþe göre, sendikalarýn ücret etkilerine baðlý olarak, sendikalý sektörde istihdam kayýplarý þeklinde ve nihayet iþten çýkarýlan iþçilerin sendikasýz sektörde toplanmasý gibi olumsuz etkileri bulunmaktadýr. Bu görüþe uygun olarak, iþverenler sýk sýk sendikalarýn esnek olmayan uygulamalarý ve iþi durdurma eylemlerinden yakýnýrlar. Çoðunlukla, sendikalar, sosyal sorumluluk taþýmayan, elitist, antidemokratik ve kaynak israfýna neden olan örgütler olarak kabul edilirler 2. Sendikalarýn monopolist ücret kazanýmlarýna karþý iþverenler daha fazla sermaye kullanarak ve marjinal katkýsý sendika ücret seviyesine eþit olarak þekilde emeðin niteliðini yükselterek monopolist ücret artýþlarýný dengelemeye çalýþýrlar. Bazý koþullar altýnda, sendikalar kýsýtlayýcý iþ uygulamalarý ile monopolist güçlerini düþük verimliliðe yol açacak biçimde kulla-nabilirken, mamul piyasalarýnda rekabet faktörü bu tür uygulamalara fýrsat vermeyecektir. Yüksek emek maliyeti ve rakip firmalara göre düþük verimlilikle çalýþan firmalar piyasada çekilmek zorunda kalacaklardýr. Sendikalarýn monopolist ücret artýþlarýnýn verimliliði yükseltici bu etkisinin sosyal bakýmdan zararlý olacaðý söylenebilir. Sendikasýz koþullar altýnda, rekabetçi piyasalarda kaynaklarýn optimal kullanýldýðý varsayýldýðýnda, sendikalý ücret artýþlarý kaynak daðýlýmýný bozarak emeðin ulusal çýktýya katkýsýný azaltacak ve dolayýsýyla özellikle eksik mobilite nedeniyle diðer sektörde meydana gelecek aþýrý emek arzý kýsa dönemde önemli bir iþsizliðe yol açacaktýr 3. Sendikalarýn monopolist ücret kazanýmlarýnýn olumsuz sosyal etkilerine karþýlýk, ücret artýþlarýnýn iþverenleri verimliliði yükseltici uygulamalara baþvurmak suretiyle verimlilik avantajlarý saðlayacaðý belirtilir. Sendikalaþmaya baðlý olarak iþçi devri oranlarýndaki azalmalar, iþe alma ve eðitim maliyetlerini düþüreceðinden verimliliði arttýracaktýr. Ýþletme yönetiminin daha rasyonel iþ uygulamalarý ve personel politikasý ile sendikacýlýðýn geliþmesine tepki göstermeleri verimliliði yükseltecektir 4. Ekonomi teorisyenleri, sendikalarýn toplu sözleþmeleri uygulama yeteneði ve gücünün daha geliþmiþ toplu sözleþmeler ve düzenlemeler ile daha yüksek ekonomik etkinlik yarattýðýný giderek benimsemektedirler. Modern fayda teorisi olarak nitelendirilebilecek "kollektif ses/kurumsal tepki" yaklaþýmý, sendikalarýn ekonomik ve politik etkilerini yararlý bulmaktadýr 5. Þekil:1- Sendikacýlýk ve Verimlilik 6 21

Toplumlar ekonomik ve politik sorunlarýn çözümünde iki temel mekanizmaya sahiptirler. Birincisi, piyasaya giriþ ve çýkýþ þeklindeki klasik piyasa mekanizmasýdýr. Bu tür piyasalarda bireyler, istenilen ve gerçek sosyal þartlar arasýndaki farklýlýklarý seçme veya hareket özgürlükleri ile tepki gösterirler. Örneðin, tatminsiz tüketiciler kullandýklarý ürünleri deðiþtirirler ya da bir restoranda yemeðin kötü olmasý durumunda baþka bir restoran ararlar. Emek piyasasýnda ise çýkýþ iþten ayrýlmakla, giriþ ise yeni iþçilerin iþe alýnmasýyla eþ anlamlýdýr. Daha çok istediði iþ için daha az istediði iþi býrakarak ya da kötü iþleri kabul etmeyerek, bireyler kötü iþvereni cezalandýrýr, iyisini ise ödüllendirir. Böylece ekonomik etkinliði yükseltirler. Ýkinci düzenleme þekli, "ses" olarak adlandýrýlan politik mekanizmadýr. "Ses" gerçek ve istenilen koþullarý birbirine yaklaþtýrmak için kullanýlan doðrudan bir iletiþim aracýdýr. Sorunlara iliþkin olarak tartýþmak anlamýna gelir. Baþka bir iþyeri aramaktan çok, kiþi kötü mal üreten iþyeri için þikayette bulunur ya da restoranda yemeklerin kötü olduðunu sorumlulara anlatýr. Eþler arasýnda ayrýlmaktan çok, evliliði sürdürebilme yollarý aranýr ve tartýþýlýr. Politik olarak "ses"; oy, tartýþma, pazarlýk benzeri yollar aracýlýðýyla demokratik sürece katýlma anlamýna gelir. Emek piyasasýnda ses, iþi býrakmaktan çok, iþverenle deðiþmesi zorunlu koþullarý tartýþmak anlamýna gelir. Modern endüstriyel ekonomilerde ve kýsmen büyük iþletmelerde, sendika bir kollektif ses aracýdýr. Bu mekanizma, bir grup olarak iþçilerle yönetim arasýnda iletiþim kurma aracýdýr. Sendikacýlýðýn kollektif niteliði, temel olarak emek piyasasýnýn iþleyiþini deðiþtirir. Sendikasýz bir firmada, firma açýsýndan ikazlar ve özendirmeler "marjinal iþçi"nin tercihlerine baðlýdýr. Marjinal iþçi, istihdam koþullarýndaki küçük deðiþikliklerden dolayý iþyerinden ayrýlabilecektir. Firmalar, esas olarak, bu genç ve pazarlanabilir marjinal iþçinin ihtiyaçlarýna cevap verirler. Firma bilgi, beceri eksikliði gibi nedenlerle diðer firmalara transfer edemeyecekleri yaþlý ve daha az pazarlanabilir iþçilerin tercihlerini önemsemez. Aksine, sendikalý bir firmada, sendika pazarlýk masasýnda taleplerini belirtirken bütün iþçileri göz önünde bulundurur. Bu nedenle, iþyerini terk etme eðiliminde olmayan iþçilerin istekleri de temsil edilmiþ olur. Ýþyerindeki "kamu mallarý" konusunda ise sendika savunma, koruma ve benzeri sosyal taleplerin belirlenmesinde oy verenlerin tercihlerine katkýlarda bulunan bir hükümet gibi üyelerinin tercihlerini sonuçlandýrabilir. Kollektif ses yoluyla sendikalar ayný zamanda, esas olarak, iþyerlerindeki sosyal iliþkilerin deðiþmesine katkýda bulunurlar. Endüstri iliþkileri uzmanlarý, toplu pazarlýðýn daha iyi yönetim ve daha yüksek verimliliði özendirdiðini vurgular. Uzmanlar, sendikalarýn iþçilerin niteliðini ve becerilerini arttýrabileceðini, iþyeri hakkýnda bilgi saðlayabileceðini, morali yükseltebileceðini ve daha etkin olabilmesi için yönetime baský yapabileceðini belirmektedir. Sendikacýlar, ücret artýþýna ilave olarak sendikalarýn iþçileri hem yönetimin kendi kararlarýna karþý koruduðunu hem de iþyerinde ve politik arenada ses getirmesini saðladýðýný belirtirler 7. 22

Sendikalarýn Monopolist Yaný Sendikalarýn Ses/Tepki Yaný Tablo:1- Sendikalizmin Ýki Yaný 8 Sendikalar ücretleri rekabetçi seviyenin üzerine çýkarýrlar. Sendikalý firmalarda düþük iþgücü/sermaye kullanýmýna yol açarlar. Sendika çalýþma kurallarý verimliliði azaltýr. Sendikalar nitelikli iþçilerin ücretlerini yükselterek gelir eþitsizliðini arttýrýrlar. Sendikalar benzer iþçiler arasýnda ayrýcalýk yaratarak yatay eþitsizlik meydana getirirler. Sendikalar iþten ayrýlma oranlarýný azaltarak, üretim yöntemlerini deðiþtirerek, daha etkin politikalarý yönetime benimseterek, iþçiler arasýndaki morali ve iþbirliðini geliþtirerek verimlilik üzerinde olumlu etkilerde bulunur. Sendikalar bütün iþçilerin tercihleri hakkýnda bilgi toplar. Firmanýn iyi bir ücret ve personel politikasý belirlemesini saðlar. Sendikalarýn "standart ücret" politikalarý belli bir iþletme ya da sektörde sendikalý iþçiler arasýnda eþitsizliði azaltýr. Sendika kurallarý, terfi, iþten çýkarma ve iþe geri almada keyfi uygulamalarýn sahasýný daraltýr. Sendikacýlýk esas olarak marjinal (genellikle daha yaþlý) iþçiler arasýndaki güç daðýlýmýný deðiþtirir. Sendikalý firmalar sendikasýzlara göre farklý ücret paketleri ve personel politikalarý seçme imkaný verir. 3.AMPRÝK ÇALIÞMALAR VE BULGULAR Sendikalarýn verimlilik etkisini inceleyen araþtýrmalarýn büyük bir kýsmý yakýn geçmiþte yapýlmýþtýr. Sektörel düzeydeki araþtýrmalarýnda Freeman ve Medoff, sendikalý iþletmelerin sendikasýz iþletmelerden ortalama olarak %24 daha fazla verimli olduðunu belirlemiþtir. Sektörde sendikalaþma yoðunluðundaki artýþ verimlilik etkisini %30'a kadar yükseltmektedir. Sendikalaþma, deneyim, öðretim, mesleki eðitim ve benzeri faktörlerin etkisiyle iþletmede çalýþanlarýn niteliðini de etkilemektedir. Sendikasiz iþletmelerde üretim hattýnda çalýþmayan iþçilerin kalitesi %8'e kadar düþerken, sendikalý iþletmelerde üretim iþçilerinin kalitesi %11 daha yüksek bulunmuþtur 9. Clark, çimento sektöründe altý iþletmede gerçekleþtirdiði çalýþmada, sendikalaþmayla birlikte iþçilerin davranýþlarýnda verimliliði arttýrýcý yönde bazý deðiþiklikler bulmuþtur. Altý çimento iþletmesinin yarýsýnda iþçi devri düþmüþ, birinde yükselmiþ, ikisinde de herhangi bir deðiþiklik olmamýþtýr. Sendikaya göre üç iþletmede moral yükselmiþtir. Ancak Clark, en önemli deðiþikliklerin yönetsel performansta meydana geldiðini saptamýþtýr. Sendikalaþmýþ bütün iþletmelerde üst yönetim iþletme yöneticisini ve pek çok formenini deðiþtirmiþ, daha profesyonel yöneticiler çalýþtýrmayý özendirmiþtir. Sonuç olarak, sendikalaþmadan önceki otoriter ya da paternalist yönetim uygulamalarý yerini profesyonel anlayýþa býrakmýþtýr 10. Clark'ýn ulaþtýðý bu sonuçlar, Slichter, Healy ve Livernash tarafýndan gerçekleþtirilen çalýþmalarda ulaþýlan sonuç- 23

lara benzerlik göstermiþtir. Harward Okulu araþtýrmalarý, iþletme yönetiminin sendikacýlýða karþý tepkilerinin sendikalarýn verimlilik etkisinin önemli belirleyicisi olduðunu belirlemiþtir. Ýþverenler iþyerlerinde sendikacýlýða karþý getireceði düzenlemelerle sendikal eðilimleri olumlu bir verimlilik katkýsýna dönüþtürebilirler 11. Brown ve Medoff, imalat sektöründe faaliyet gösteren firmalar arasýnda katma deðerin karþýlaþtýrýlmasý yoluyla gerçekleþtirdikleri bir çalýþmada, daha yoðun sendikalaþmanýn bulunduðu firmalarda verimliliðin %20-25 daha yüksek olduðunu tahminlemiþlerdir. Ne var ki, sendikalý iþyerlerinde sermaye kullanýmýnýn yüksek olmasý nedeniyle bu oranýn gerçekte %10-15 olduðu belirtilmiþtir 12. Tablo:2- Altý Çimento Ýþletmesinde Sendikacýlýða Tepkiler 13 Tepki Türü Ýþletme Sayýsý ve Davranýþ Deðiþikliði Ýþçilerin Tepkileri: Ýþçi devir hýzý Devamsýzlýk Disiplin sorunlarý Moral Yönetimin Tepkileri: Ýþletme yönetimi Alt yönetim Yönetim Uygulamalarý: Sendika öncesi Sendika sonrasý Üç iþletmede düþtü Ýki iþletmede deðiþmedi Bir iþletmede yükseldi Ýki iþletmede devamsýzlýk arttý Bir iþletmede disiplin sorunlarý arttý Bir iþletmede disiplin sorunlarý azaldý Sendika üç iþletmede moralin yükseldiðini belirtirken; yönetim bir iþletmede moralin yükseldiðini, birinde düþtüðünü, birinde ise deðiþiklik olmadýðýný belirtti. 24 Altý iþletmenin yöneticileri yenilendi Altý iþletmenin alt yöneticileri yenilendi Bir iþletmede yönetim "profesyonel"di Üç iþletmede yönetim "otoriter"di Bir iþletmede yönetim "otoriter" ya da "paternalist"di Bir iþletmede yönetim "paternalist"di Üç iþletmede yönetim anlayýþýnda temel geliþmeler: verimlilik hedefleri, performans izleme toplantýlarý, iþçilerle düzenli toplantýlar, yeni raporlama ve muhasebe sistemleri, yönetim/çalýþan iliþkilerinde iyileþme Ýki iþletmede yönetim anlayýþýnda az bir geliþme: daha formel sözleþme prosedürü, yönetici-insan iliþkilerinde deðiþim, performans izleme sistemlerinde deðiþiklik Bir iþletmede küçük bir deðiþiklik: yalnýzca yönetim/iþçi iliþkilerinde iyileþme

Ýmalat sektöründe, farklý bir sermaye ölçümünden yararlanarak yapýlan çalýþmada, 1972 yýlý için düþük bir sendika verimlilik etkisi, 1977 yýlý için ise oldukça yüksek bir verimlilik etkisi tahmin edilmiþtir. Mobilya imalatý sektöründe ise sendikalý iþyerlerinde sendikasýz iþyerlerine göre %15 daha yüksek bir verimlilik etkisi gözlenmiþtir 14. Allen, inþaat sektöründe sendikalýsendikasýz verimlilik farklarýný katma deðer yoluyla tahminleyen çalýþmasýnda, sendikalarýn verimlilik avantajlarýnýn %21-28 olduðunu tesbit etmiþtir 15. Clark, imalat sektörünü kapsayan diðer bir çalýþmada, sendikalý firmalarda %2'lik olumsuz bir verimlilik etkisi ortaya çýkmýþtýr 16. Mitchell ve Stone, 1986 yýlýnda, kereste fabrikalarýnda yaptýklarý çalýþmada, sendikalý iþçilerin sendikasýz iþçiler göre %%12-21 oranýnda daha az verimli olduðunu belirlemiþtir 17. Sendikalarýn verimlilik etkisini çýktý baþýna fiziksel birimlerle tahminleyen önemli bir araþtýrma yine Clark tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Çimento sektöründe yaptýðý çalýþmalarda, sendikalý iþyerlerinin sendikasýz iþyerlerinden %6-8 oranýnda daha verimli olduðunu belirleyen Clark, sendikalý iþyerlerinde daha yüksek verimlilik saðlayan faktörleri de incelemiþtir. Genellikle, sendikalý iþyerlerindeki daha yüksek ücretler ve daha iyi çalýþma koþullarý daha nitelikli iþgücünü iþyerine çekmektedir. Ancak, sendikalý iþyerlerinde bu faktörlerin verimlilik artýþýna katkýsý sadece %1-2'dir 18. Clark, sendikalarýn verimlilik avantajýna baþlýca katkýsýnýn sendikalaþmayla birlikte yönetim uygulama ve politikalarýnda ortaya çýkan deðiþikliklerden kaynaklandýðýný belirtmiþtir. Ayrýca, ayný sektörde 1953-76 dönemini kapsayan çalýþmasýnda, önceden sendikasýz olan ve daha sonra sendikalaþan iþyerlerinde %6'lýk bir verimlilik artýþý tahminlemiþtir. Freeman, Medoff ve Connerton tarafýndan madencilik sektöründe çýktý miktarlarýnýn ölçülmesi yoluyla yapýlan çalýþmalar, zamanla ayný sektörde bile sendikalarýn verimlilik etkisinin deðiþebileceðini göstermiþtir. Sektörde sendikalarýn verimlilik etkisi 1965 yýlýnda %33-38 iken, 1970'de %4 ile -8, 1975'de %20 ile -17, 1980'de %18 ile -14 olarak olumsuz bir verimlilik etkisine doðru bir deðiþim gözlenmiþtir. Sendikalarýn verimlilik etkisinin olumlu etkiden olumsuz etkiye doðru bu deðiþiminin önemli nedenleri olarak, sendika yönetim iliþkileri ve politikalarýnýn oldukça etkin bir faktör olduðu belirtilmiþtir 19. Mefford, 1975-1982 dönemini kapsayan, çok uluslu büyük bir firmanýn 31 iþyerinde yaptýðý çalýþmada, sendikalaþmanýn sermaye-emek oranýný yükselttiði ve yönetim performansýný arttýrdýðýný belirlemiþtir. Ancak sonuçlar devamsýzlýðýn da yükseldiðini göstermiþtir. Sonuç sendikalaþmaya baðlý olarak geliþmiþ bir çalýþma iliþkileri ikliminin varlýðýný yansýtmýþtýr 20. Kamu kesiminde çýktýnýn fiziksel/ miktar olarak ölçümü yoluyla çeþitli çalýþmalar gerçekleþtirilmiþtir 21. Ehrenberg, Sherman ve Schwarz, belediye kütüphanelerinde yaptýklarý çalýþmada önemsiz bir sendika verimlilik etkisi belirlemiþlerdir. Eberts ve Stone, devlet okullarýnda gerçekleþtirdikleri çalýþmada ise önemli bir potitif verimlilik etkisi tespit etmiþlerdir 22. 25

Tablo:3- Sendikalarýn Verimlilik Etkileri 23 Araþtýrmacýlar Sektör ve Veri Dönemi Verimlilik Etkisi Brown, Medoff Ýmalat sektörü, 1972 20-25; 10-15 Brown, Medoff 1972 10 Leonard 1977 31 1972-1977 arasý deðiþiklik 9 Frantz Mobilya imalatý,1975-1976 15 Allen Ýnþaat, 1972-1975 21-28 Allen Büro inþaatý, 1974 39 Clark Ýmalat, 1980 (-2) Clark Çimento, 1974 6-8 Clark Çimento, 1953-1976 6 Connerton Madencilik, 1965 33-38 1970 (-4) - 8 1975 (-20) - (-17) 1980 (-18) - (-14) Allen Ýnþaat, 1974 36 Türkiye'de sendikalarýn ekonomik etkileri konusunda yapýlmýþ araþtýrmalar oldukça azdýr. Ülkemizde sendikalarýn ekonomik analizini güçleþtiren sýnýrlamalarýn baþýnda, veri kaynaklarýnýn yetersizliði ve güvenilir olmamasý gelmektedir. Genel olarak, çalýþma ekonomisine dahil olan tüm kategoriler için geçerli olan bu sýnýrlama, ekonometrik modeller yerine, mevcut verilerin trendine dayanan kaba gözlemlerle yetinmeyi zorunlu hale getirmektedir 24. Türkiye'de petrol, kimya ve lastik iþkolunda, sendikalarýn verimlilik etkisini üretim fonksiyonu yaklaþýmý ile ölçen Özkaplan, 42 firmaya ait tahmin sonuçlarýndan sadece 11 tanesinde istatistiksel olarak anlamlý sonuçlar elde etmiþtir. Türkiye örneðinde, yetersiz ve sýnýrlý sayýda veri kullanýmý ile gerçekleþtirilen bu ölçümün sonuçlarýný deðerlendirirken son derece ihtiyatlý olmak gerektiði belirtilmektedir. Araþtýrma sonuçlarýna göre, 11 firmadan sadece ikisinde verimlilik etkisi pozitiftir 25. Kullanýlan ölçüm yöntemi verimlilik etkisinin nedenlerini araþtýrmadýðýndan, verimlilik etkisinin nedenlerine iliþkin herhangi bir görüþ yer almamaktadýr. Görüldüðü üzere, sendikalarýn farklý verimlilik etkilerinin sözkonusu olabileceði gibi, bu etkiler zamanla deðiþebilmektedir. Yapýlan amprik çalýþmalar, sendikalarýn verimlilik etkisini belirleyici faktör olarak "endüstri iliþkileri ortamý" ya da "sendika-yönetim iliþkilerini" vermektedir 26. Yönetim ile sendikalar arasýnda iþbirliðine dayalý katýlýmcý bir endüstri iliþkileri ortamýnda sendikalar verimlilik artýþýna önemli katkýlar 26

saðlayabilmekte, aksine çatýþmacý bir ortamda sendi-kalarýn verimlilik dezavantajlarýnýn bulunduðu belirtilmektedir. Bu sonuçlar ile sendikalarýn verimlilik artýþýna katkýda bulunmaktan daha çok verimliliði düþürme eðiliminde olduðuna iliþkin kamuoyu görüþünü barýþtýrmak oldukça güçtür. Sendikalar daha verimli iþyerlerinde örgütlenebilmekte ve Clark'ýn da tartýþtýðý gibi, sendikalaþmaya baðlý olarak artan emek maliyetlerini dengelemek için sendikalý iþyerlerinde yönetimi verimliliði yükseltme konusunda daha çok çaba göstermeye teþvik etmektedir 27. Amerikan yöneticileri arasýnda sendikalarýn etkili iþ uygulamalarýný kýsýtladýðý ve bu nedenle verimlilik düþüklüðüne yol açtýðý görüþü oldukça yaygýndýr. Yöneticiler sendikalarýn yokluðunda, üretim yöntemlerinde maliyet tasarruflu deðiþiklikleri çok daha kolay gerçekleþtirebileceklerine inanmaktadýrlar. Bu, Amerikan yöneticilerinin sendikalara karþý süregelen itirazlarýnýn temel nedenidir. Ýþverenlerin sendikalara daha yumuþak baktýklarý Avrupa ve Japonya'da sendikalar ve toplu pazarlýk iþyeri uygulamalarý ile çok daha az ilgilidir ve bu nedenle yönetimin iþyerinde gerçekleþtireceði uygulamalar üzerinde sendikalarýn daha az kýsýtlayýcý olduðu görülür 28. Sendikalarýn ve toplu pazarlýðýn savunucularý toplu pazarlýðýn iki sonucuna iliþkin açýklamada bulunmaktadýr: yönetimin keyfi uygulamalarýna karþý iþçileri koruma gücü ve sendikalarýn üyeleri adýna saðladýðý ekonomik faydalarý arttýrmak. Sendika ve toplu pazarlýðýn savunucularý, sendikalarýn yetki alanýna giren haklar ve uyuþmazlýklar için ya da belirli iþ kurallarý ve teknolojik yenilikle ilgili konularda getirilen kýsýtlamalara nadiren destek verir. Bunlar þansýzlýk olarak görülür, fakat anlaþýlabilir ve muhtemelen sendikacýlýkla birlikte ortaya çýkan kaçýnýlmaz þeylerdir 29. 4. SONUÇ Sendikalarýn verimlilik etkisini tahminleyen analizlerde, verimlilik etkisine iliþkin olumlu ya da olumsuz sonuçlar ortaya çýkmýþtýr. Ne var ki, sendikalarýn verimlilik etkilerinin kaynaklarýný net olarak belirlemek ya da sendikal eðilimlerin verimlilik etkisini açýk ve kesin olarak belirlemek oldukça güçtür. Sendikalý iþyerlerinde iþverenler daha yüksek sermaye ve daha nitelikli iþgücü kullanýmý eðiliminde olduklarýnda verimlilik yüksek olacaktýr. Ayrýca zamanla iþyerinde eðitim ve deneyimden kaynaklanan verimlilik yükselmeleri de ortaya çýkacaktýr. Diðer yandan, yönetim sendikalý iþyerlerinde yüksek ücret artýþlarýný dengelemek, sendikasýz iþyerlerinde ise sendikal eðilimleri önlemek amacýyla daha rasyonel üretim ve yönetim teknikleri ile personel uygulamalarýna gidecektir. Bütün bu nedenlerle sendikalarýn verimlilik etkilerini açýk ve kesin olarak tahminlemek çok zordur. Ancak, belirli sýnýrlar ve koþullar altýnda ulaþýlan sonuçlar önemli veriler saðlamasý bakýmýndan deðer taþýmaktadýr. 27

DÝPNOTLAR: 1 Borjas J. George, Labor Economics, McGraw-Hill, Inc., Singapore, 1996, s.395. 2 Genel olarak sendikalara olumsuz yaklaþan bu görüþ için bkz: Simons Henry, "Some Reflection on Syndicalism" Journal of Political Economy, 1944, s.1-25; Friedman Milton, Friedman Rose, Capitalism and Freedom, Chicago, 1962; Free to Cheese, New York, 1980. 3 Marshall F. Ray, King G. Allan, Briggs M. Vernon, Labor Economics: Wages, Employment and Trade Unionism, Irwin, Homewood, Ontario, 1980, s. 369. 4 Freeman B. Richard, Medoff L. James, What Do Unions Do?, Basic Books, New York, 1984 s. 59. 5 Bu görüþü benimseyen çalýþmalar için bkz.; Freeman B. Richard, Medoff L. James, What Do Unions Do?; Hirschman O. Albert, Exit, Voice and Loyalty, Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1971; Malcomsan M. James, "Trade Unions and Economic Efficiency", Economic Journal, March 1983, s.51-65. 6 Freeman, Medoff, s.163. 7 Freeman, Medoff, s.7. 8 Freeman-Medoff, s.13. 9 Freeman B. Richard, Medoff L. James, "The Impact of Collective Bargaining: Illusion or Reality?", U.S. Industrial Relations, 1950-1980: A Critical Assessment içinde, ed.: Stieber Jack, McKersie B. Robert, Mills D. Quinn, Madison: Industrial Relations Research Assocation, 1981, s.47-98. 10 Clark, "The Impact of Unionization on Productivity: A Case Study". Industrial and Labor Relations Review, July 1980, s.451-468. 11 Slicher H. Sumner, Healy H. James, Livernash E. Robert, The Impact of Collective Bargaing on Management, Washington, D.C.: The Brockings Instituation, 1960, s. 841-878. 12 Brown Charles, Medoff L. James, "Trade Unions in the Production Process," Journal of Political Economy, June 1986, s.540-587. 13 Clark B. Kim, "The Impact of Unionization on Productivity: A Case Study", 14 Freeman, Medoff, s.167. 15 Allen G. Steven, "Unionized Construction Workers are More Productive", Quarterly Journal of Economics, May 1984, s.251-274; "Can Union Labor Ever Cost Less?" Quarterly Journal of Economics, May 1987, s.347-373. 16 Clark B. Kim, «Unionization and Firm Performance: The Impact on Profits, Growth, and Productivity» American Economic Review, December 1984, s.893-913. 17 Mitchell W. Merwin, Stone A. Joe, "Union Effects on Productivity: Evidence From Western U.S. Sawmills", Industrial and Labor Relations Review, October 1992, s.134-145. 18 Clark, "The Impact of Unionization on Productivity: A Case Study". 19 Freeman-Medoff, s. 168. 20 Mefford N. Robert, "The Effect of Unions on Productivity in a Multinational Manufacturing Firm", Industrial and Labor Relations Review, October 1986, s.105 vd. 21 Ehrenberg G. Ronald, Sherman R. Daniel, Schwarz L. Joshua, "Unions and Productivity in the Public Sector: A Studiy of Municipal Libraries", Industrial and Labor Relations Review, January 1980, s.199-213. 22 Eberts W. Randall, Stone A. Joe, "The Effect of Teacher Unions on Student Achievement", Industrial and Labor Relations Review, April 1987, s.354-363. 23 Freeman, Medoff, s.166. 24 Özkaplan Nurcan, Sendikalar ve Ekonomik Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Deneme, Kavram Yayýnlarý 52, Ýstanbul 1994, s.94. 25 Özkaplan, s.281. 26 Reynolds G. Lloyd, Masters H. Stanley, Moser H. Colletta, Labor Economics and Labor Relations, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey, 1991, s. 574. 27 Mills Q. Daniel, Labor Management Relations, McGraw-Hill, Inc., Singapore, 1994, s.640. 28 Mills, s.638. 29 Maher P. Richard, "Union Contract Restrictions on Productivity", Labor Law Journal, May 1983, s.303-310. 28