Enerji Piyasasında Liberalleşme & Enerji Borsası Bakatjan Sandalkhan, Başkan Yardımcısı, Enerji Piyasası & Satış RWE Turkey Holding A.Ş. 25 Nisan 2012, Đstanbul
Piyasa katılımcılarının Türkiye de likit toptan satış ticaretini desteklemesinin nedenleri; verim, sinyal ve risk yönetimi fonksiyonlarına duyulan ihtiyaçtır. Piyasa fonksiyonları Fonksiyonun amacı Verim elde etme ve bu Maliyetin doğru yansıtıldığı toptan satış 1 verimi doğru paylaştırma fiyatlarını yaratan optimal üretim/tüketimin (kısa vadeli) sağlanması Türkiye deki durum Gün Öncesi Piyasası (Kuruluş: Aralık, 2011) Dengeleme Piyasası (Kuruluş: Ağustos, 2006 2 Sinyal oluşturma (orta ve uzun vadeli) Santraller ve sınırötesi kapasiteler için piyasa bazlı yatırım teşvikleri ve yatırım kararlarının alınmasının sağlanması X Enerji Borsası ile mümkün olacaktır 3 Risk yönetimi Piyasa fiyat riskinin tercihe dilen oranlarda dağıtılmasının sağlanması X Enerji Borsası ile mümkün olacaktır 2
Türkiye likit bir enerji piyasasının tüm önkoşullarına sahiptir. Türkiye 210 TWh Türkiye ve komşu ülkelerinin 2010 daki toplam fiziksel talebi > 1,400 TWh/yıl EEX/ EPEX Spot Rusya 725 TWh Gürcistan 6 TWh TEX Bulgaristan 31 TWh Azerbaycan 15 TWh Yunanistan 53 TWh Mısır 111 TWh Đran 163 TWh Suriye 26 TWh Ermenistan 4.8 TWh Irak 35 TWh Şebeke bağlantısı Kaynak: ENTSO-E, TEĐAŞ, IEA Not: BG, TR ve GR rakamları 2010 yılına, diğerleri 2008 yılına aittir.
ve hükümet, enerji piyasasının liberalleşmesine kararlılığını vurgulayarak bu amaç doğrultusunda somut adımlar atmaktadır. Strateji Belgesi 2009 Amaç, halihazırda TEĐAŞ tarafından yürütülmekte olan mali uzlaştırma işlemlerinin ve orta vadede oluşturulacak olan gün öncesi ve vadeli işlem piyasalarının, mali ve idari özerkliğe sahip PiyasaĐşleticisi tarafından yürütülmesidir. KAYNAKLAR Enerji Piyasası Kanunu Değişiklik Tasarısı Enerji Piyasaları Đşletme Anonim Şirketi, piyasa işletim lisansı kapsamında piyasa işletim faaliyeti yürütür. Enerji Piyasaları Đşletme Anonim Şirketi, TEĐAŞ tarafından piyasa işletim lisansı kapsamında işletilen organize toptan elektrik piyasalarının mali uzlaştırma işlemlerini de yürütür. 2012 Orta Vade Hükümet Programı Hükümet in 2012 Orta Vade Programı nda 2012 yılı sonuna kadar Enerji Borsasının kurulmasına yer verilmiştir.
Likit ve Liberalleşmiş bir Türkiye enerji piyasası, Türk hükümetinin ve enerji sektörünün ortak hedefidir. Türkiye hükümeti Hedef Türkiye için güvenli, istikrarlı ve makul fiyatlı enerji arzı elde etmek Türkiye nin bölgede enerji merkezi olma rolünü güçlendirmek Katkı > Enerji tedarik zincirinin verimli ve güvenli olması için özelleştirme > Güvenilir ve sağlam düzenleme ve mevzuata sahip, herkese eşit fırsatlar sağlayacak ayrımcılıktan uzak erişim sağlayan bir piyasa modeli > Gaz satışı ihalelerinin sürdürülmesi ve hızlandırılması Ortak hedefe ulaşılması için enerji sektörünün ve hükümetin özel temsilcileri bu katkıları eşgüdüm çerçevesine oturtmalıdır: Enerji Sektörü Enerji merkezi > Ortak hedefe ulaşacak yol haritası > Özel çalışma grupları ve çalıştaylar > Düzenli ilerleme raporları ve bilgi paylaşımları Arz ve talep ile belirlenen, güvenilir ve şeffaf bir piyasa fiyatının oluşmasıyla > Ürünler, sözleşmeler, altyapı ve bilgi teknolojileri için endüstri standartlarının belirlenmesi Hedef > Kısa vadede paylaşım verimliliği ve ticari varlıkların optimize edilmesi > Orta ve uzun vadede yatırımların ekonomik elverişliliğine dair sinyaller > Risk yönetimi Katkı > Piyasa modelinin ekonomik elverişliliğinin değerlendirilmesi > Altyapıya ve enerji borsasına yatırım (EPĐAŞ)
Sektör açısından bakıldığında, likit ve liberal bir enerji piyasasının kurulması için bazı eksikler vardır. > Borsa Đşletmecisi ve Dengeleme Piyasası Đşletmecisi > Piyasa işletme yetkisi: Hangi piyasayı kim işletecektir? > EPK ya göre dengeleme ve uzlaştırma işlerinin yürütülmesinde TEĐAŞ/PMUM yetkilidir. > Enerji borsasının yönetimi ve yapısı, Türkiye mevzuatına ve piyasa koşullarına göre olacaktır. > Enerji borsasının kuruluş mevzuatı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından mı uygulanacaktır? > PiyasaŞeffaflığı > Geçiş döneminin ve sözleşmelerin sona ermesi > Đlgili makamlar ve piyasa oyuncuları tarafından piyasa veri ve bilgilerinin yayınlanması > Piyasada iletişim ve yönetim > OTC Piyasası > Borsadan referans fiyat > Geçiş sözleşmelerinden likidite
Türkiye de kurulacak elektrik piyasasına genel bakış: Dengeleme piyasası ve Ticari piyasaların ayrıştırılması gerekmektedir. Spot ve Vadeli Piyasa Dengeleme Piyasası Piyasa katılımcıları (tacirler, üreticiler, tüketiciler) > Enerji borsasına spot ve gün içi için teklifler sunar Sistemdeki dengesizliğin faturası, oluşturana kesilir Üreticiler > Piyasayı dengeleme için teklifler sunar > ĐSO nden gelen emirler doğrultusunda piyasayı dengelemek için hareket eder Teklifler OTC piyasa > Standartlaşmış / özelleştirilmiş ürünleri gün içi ve vadeli piyasalarda karmaşıkşekillerde alım ve satım > Mali uzlaştırmanın ardından fiziksel uzlaştırma ile likidite artışı > Piyasa fiyatı ve hacim risklerinin aktarımı Takvim kurallarına göre belirlenen uzlaştırma fiyatı Takas Takasbank >Đşlemlerin mali takasları EPĐAŞ (Enerji Borsası) Bireysel teklifler / planlama Şebeke yoğunluğu / teknik kısıtlar > Piyasa için referans fiyat belirleme > Standart ürünleri karmaşık olmayan şekillerde ve düşük maliyetle gün içi ve vadeli piyasalarda satma > Mali uzlaştırmanın ardından fiziksel uzlaştırma ile likidite artışı > Piyasa kurucusu olarak likidite ve şeffaflığı destekleme > Kısa ve orta vadeli alım satım kararları için güvenilir göstergeler > Piyasa fiyatı ve hacim risklerinin aktarımı Toplu teklifler / planlama TEĐAŞ (ĐSO) Milli Yük Tevzi Merkezi Üretim arttırma ve azaltma teklifleri (yan hizmetler) > Sistemdeki dengesizlikleri belirleyip telafi etmek > Frekansa bağlı sistem dengesini sabitlemek için sistem operatörlerinde çok esnek seçeneklere (alım/satım) ihtiyaç > Sistem operatörü bu seçenekleri otomatik olarak ya da çok kısa ihbar süreleriyle kullanır > Sistem operatörleri, elektriği en düşük maliyetle dengelemek için genellikle piyasa esaslı bir ihale sistemi oluşturur Üretim arttırma ve azaltma teklifleri (yan hizmetler) Büyük sanayi müşterileri Sistemin dengeleme fiyatıyla dengelenmesi için üretim arttırma / azaltma emirleri Sistemin dengeleme fiyatıyla dengelenmesi için üretim arttırma / azaltma emirleri > Piyasayı dengelemek için teklifler verir > ĐSO dan gelen emirler doğrultusunda piyasayı dengelemek için hareket eder 7
Dengeleme, gün içi ve vadeli satış olarak üç ana işlevi gösteren piyasa yapısı hedeflenmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu EPDK Mali düzenleme ve denetleme Teknik düzenleme ve denetleme Teknik düzenleme ve denetleme Borsa Konseyi Đşlev: Vadeli işlem borsası Mali PiyasaĐşleticisi: EPĐAŞ Denetleme Kurulu Yönetim Kurulu Piyasa Gözetimi Disiplin Komitesi Đşlev: Spot/gün içi borsa Technical market operator: TEIAS 3 Yönetim Kurulu 1 2 Đşlev: Veri akışı Dengeleme Hissedarlar Bankalar Tacir şirketler Enerji şirketleri TEĐAŞ EEX IMKB, VOB Hükümet tarafından kararlaştırılacak Takasbank 8
Piyasa operatörü EPĐAŞ ın işlevi, rolleri ve sorumlulukları net ve şeffaf olarak belirlenmelidir. Denetleme işlevleri Denetleme Kurulu > Yönetim Kurulu nu denetleyecek bağımsız organ > Bütçe onayları Piyasa gözetimi Borsa Konseyi Piyasa Gözetimi > Borsanın tüm paydaşlarını kapsayan bağımsız organ > Borsanın kural ve prosedürlerini belirler ve ticareti yapılacak ürünlerin teknik özelliklerini kararlaştırır. > Alım-satım işlemlerini SPK tarafından belirlenen suiistimallere ve/veya borsa kurallarının ihlaline karşı inceleyen bağımsız organ Disiplin Komitesi > Suiistimallere ve/veya borsa kurallarının ihlaline uygulanacak yaptırımları belirleyen bağımsız organ Yönetim işlevleri Yönetim Kurulu > Borsanın işletim ve yönetimini yürütür > Kuralları ve prosedürleri uygular; bütçenin tahsisinekarar verir Borsa piyasaları Spot/GünĐçi Borsa > Ürünlerin peşin alınıp satıldığı, uzlaşmanın derhal fiziksel teslimatla yapıldığı piyasadır ( nakit piyasa veya spot işlemler olarak da geçer) VadeliĐşlem Borsası > Tarafların mali enstrüman, mal, hisse senedi veya kur satın aldığı, işlemin ileri bir tarihte gerçekleştirildiği piyasadır. Hissedarlar Bankalar Tacirler Enerji şirketleri TEĐAŞ EEX IMKB, VOB > Borsanın sahipleridir > Tüm paydaşlara açıktır > Denetleme Kurulu üyelerini belirler > Borsa Konseyi üyelerini belirler 9
Sonuç 1 2 3 4 5 6 7 8 Piyasa katılımcılarının Türkiye de likit toptan satış ticaretini desteklemesinin nedenleri; verim, sinyal ve risk yönetimi fonksiyonlarına duyulan ihtiyaçtır. Türkiye likit bir enerji piyasasının tüm önkoşullarına sahiptir. ve hükümet, enerji piyasasının liberalleşmesine kararlılığını vurgulayarak bu amaç doğrultusunda somut adımlar atmaktadır. Likit ve Liberalleşmiş bir Türkiye enerji piyasası, Türk hükümetinin ve enerji sektörünün ortak hedefidir. Sektör açısından bakıldığında, likit ve liberal bir enerji piyasasının kurulması için bazı eksikler vardır. Türkiye de kurulacak elektrik piyasasına genel bakış: Dengeleme piyasası ve Ticari piyasaların ayrıştırılması gerekmektedir. Dengeleme, gün içi ve vadeli satış olarak üç ana işlevi gösteren piyasa yapısı hedeflenmektedir. Piyasa operatörü EPĐAŞ ın işlevi, rolleri ve sorumlulukları net ve şeffaf olarak belirlenmelidir. 10