BfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YYINI Baflkent Üniversitesi d na Sahibi: Prof. Dr. Mehmet Haberal Yay n Genel Yönetmeni: Mete kyol Genel Koordinatör: Gülçin Orkut Sorumlu Yaz flleri Müdürü: Çi dem yhan flletme Genel Yönetmeni: Sina fien Yay n Dan flman : Yaflar Öztürk Türk Dili Dan flman : Haydar Göfer Sanat Dan flman : Süheyla Dinç Kapak: Turgut Keskin, Cat jans Redaksiyon: Fatma taman YEREL SÜREL YYIN Düzeltme Bölümü Sorumlular : Nükhet liciko lu, Emel Öksüz Kurt Seçiciler Kurulu: Prof. Dr. Nevzat Bilgin (n sal Baflkan), Prof. Dr. hmet Mumcu, Prof. Dr. Solmaz Do anca, Prof. Dr. Sevil Öksüz, Prof. Dr. Ender Varinlio lu, Prof. Dr. Okay Eroskay, Prof. Dr. Fuat Çelebio lu, Prof. Dr. Sedefhan O uz, Doç. Dr. Levent Peflkircio lu, Necmi Tanyolaç, Haluk Cans n, zmir Tolga, laettin Giray, yhan Erten, Nuri Özakyol, lhan Banguo lu, hmet ydede, Manuel Bilos, Cengiz Dolunay Sürekli Yazarlar: Yücel ksoy, Metin tamer, Nuray Bartoschek, Cahit Batum, Prof. Dr. Yüksel Bozer, Sadi Bülbül, li Naili Erdem, li Murat Erkorkmaz, Konur Ertop, Gürbüz Evren, Metin Gören, lyas Halil, Pelin Hazar, lker nal, Mehmet Muhsino lu, Filiz Lelo lu Oskay, Saniye Özden, Yaflar Öztürk, Erdo an Sakman, Songül Saydam, zlen fien, Cheryl Tanr verdi, Eser Tutel, Engin Ünsal, Dr. Mehmet Uhri, Orhan Velidedeo lu, Mustafa Y ld z Yönetim Merkezi: 10. Sok., No: 45, Bahçelievler, nkara Tel: (0312) 212 8016 (pbx) Faks: (0312) 234 1216 letiflim dresi: Mimoza 4/9, D: 1, taflehir, 34750, stanbul Tel: (0216) 456 2727 (pbx) Faks: (0216) 456 2729 bonet: (0212) 314 0888 Da t m: Yaysat Renk yr m : Mat Yap m Elektronik Posta: butundunya@butundunya.com.tr nternet Sitesi: www.butundunya.com.tr Bas m Tarihi: 28.09.2007 Baflkent Üniversitesi nin bir kültür hizmeti olan Bütün Dünya 2000, Baflkent Üniversitesi kurulufllar ndan 1. Cadde, No: 77, Bahçelievler, nkara adresindeki küm Reklamc l k, Dan flmanl k ve Yay nc l k jans Sanayi ve Ticaret.fi. nin 3. Cadde, No: 2, Yenimahalle, nkara adresindeki tesislerinde bas lm flt r.
Y l: 10, Say : 113 Ekim 2007 çindekiler Baflvuru Kitab... 7 METE KYOL Hoflgörü ve Erdem 12 ORHN VEL DEDEO LU Tek maç Onurlu ve fierefli Bir Türk Ulusu Olmak 17 YZI filer BÖLÜMÜ Kurtulufl un ve Kurulufl un Öyküsü Büyük Söylev, 80 inci Y l nda... 20 KONUR ERTOP Bir Sevgi Simgesiydi de Sevgili tatürk 24 YfiR ÖZTÜRK Cumhuriyetimiz 31 L N L ERDEM 4 Sayfa: 24 Bir Sevgi Simgesiydi de Sevgili tatürk Constitution 33 SONGÜL SYDM nne Yasa 37 MET N TMER bdürrahim Tuncak nlat yor 10 39 METE KYOL Türkler Hakk nda Do rular Söyleyen Yabanc lar da Var 46 GÜRBÜZ EVREN Frans z rkadafllar mda Gördü üm Türkiye Konusunda 3 Önyarg 52 LE JÜL DE OSMNO LU Mao ve Yoldafllar Yollar fl nd ramad 55 MEHMET MUHS NO LU Spor Spikerleri 60 MET N GÖREN Yetene i Ona Tanr n n Bir rma an... 63 YÜCEL KSOY Çanakkale Cephesi nde Yeni Bir Gurur Var: Bedeli Çanakkale de Ödenecektir... 65 DO N ÖZGEZG N Çanakkale Direniflimiz 69 DO N ÖZGEZG N fievki Pafla Haritas ve... Onu Canland rma Projesi 87 GÜRSEL KINGÜÇ flkembe Çorbas 95 ESER TUTEL Mavi Bayrak 101 PEL N HZR ç l Susam ç l! 103 CHERYL TNRIVERD William Saroyan ve... Bir Öyküsü 109 HLUK ERDEMOL Maymun Babun Zekidir 115 ERDO N SKMN Yaflama ç lan Kap : Sevgi 117 NURY BRTOSCHEK simsiz Bir Borç 119 LYS HL L Trajik Uvertür ün Babas : Johannes Brahms 122 YÜCEL KSOY Bir Baflkad r Benim Memleketim 129 L MURT ERKORKMZ Eflyan n Ruhu 135 SD BÜLBÜL Tafl n nsan 137 DR. MEHMET UHR Fesle en Saks s 142 MÜNEVVER ONGUN Yapam yorum un Cenaze Töreni 149 DO UGÜL KN Sizden Bize 8 lk Dersimiz Türkçe 15 Ekim SuDokular 94 Bilginizi Denetleyin 113 Mankafa Poldi 128 Bir Baflkad r Memleketim 139 Sayfa: 115 Maymun Babun Zekidir nne ve Babalardan 144 1001 Güzel Söz 148 Kareler ve Rakamlar 152 Mant k Bilmecesi 153 Satranç 154 Bulmaca 156 y n Kitaplar 158 Bir Fotograf Bin Sözcük 160 5
Baflvuru Kitab... Mete kyol - Bütün Dünya n tlaflan ad yla Nutuk her türlü karfl ilaç n n yap - olarak bildi imiz ve özünde, yapt klar n n nedenini bir doktor reçetesi etkinli iy- sal oluflumu ve kullan fl yöntemi, ve tüm ayr nt lar n ulusuna aç klad Büyük Söylev ini Mustafa yer almaktad r. le Nutuk un sayfalar aras nda Kemal tatürk, tam 80 y l önce Kuruluflumuz un nas l oldu unu anlatan bir belgesel destan bu ay okumufltu. 1919 y l n n 19 May s günü özelli indeki Nutuk, bir tehlike ç kt Samsun dan izledi i ülkenin genel görünümü nü ve o ilk olaca n n da yolunu, yöntemini karfl s nda kurtuluflumuz un nas l günü izleyen savafl m n Mustafa gösteren bir rehberdir. Kemal, 80 y l önce o günleri birlikte yaflad ulusunun kurucu alevlerinden ve dumanlar ndan çindeki kiflileri bir yang n n kufla na anlatm flt. korumak için binalarda kolayl kla Mustafa Kemal in, 1927 Ekim eriflilen yerlerde bulunan Tehlike ay nda, günde alt flar saat olmak an nda cam k r n z dü meleri örne i Nutuk da, uygar Türkiye üzere, alt günde okudu u Büyük Söylev, okundu u o ilk y l izleyen her y l ilerideki kuflaklara, dalar n her türlü iç ve d fl alevler ve Cumhuriyeti Devleti ni ve yurttaflha da yo unlaflan anlam yla uygar dumanlardan korumak zaman Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin geldi inde, cam duraksamadan hem de erini aktaran hem de bu k r lacak ve dü mesine bas lacak de erin yaflat lmas ve korunmas bir güvenlik gücüdür. yöntemlerini gösteren devrimsel sterseniz, Nutuk un son bölümü olan Gençli e Seslenifl in, bir bir miras m zd r. Bu çifte özelli i nedeniyle Nutuk, uygar Türkiye Cumhuriyeti paca m z, sonra da bu görevimi- tehlike an nda bize, önce ne ya- Devleti ni ilelebet yaflatmak ve korumak kararl l ndaki uygar yurt- ve son tümcelerini bir kez daha zi nas l yapaca m z anlatan ilk tafllar m z için bir baflucu kitab an msayal m ve hatta bir kez daha olmas yan s ra, gerekti inde dört birlikte söyleyelim: elle sar laca m z bir baflvuru kitab d r da... Türk cumhuriyetini, ilelebet muha- Birinci vazifen, Türk istiklalini, Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin yaflamsal varl n zedele- Muhtaç oldu un kudret, damarfaza ve müdafaa etmektir. meye yönelik her türlü giriflimin lar ndaki asil kanda mevcuttur. 7
flini büyük bir baflar ve sevgiyle yapan ender yay nlardan bir tanesi Bütün Dünya ve Bütün Dünya n n o çok çal flkan ekibi! Her say da tatürk e ve tatürk ün yads namaz fikirlerine yer verdi iniz için sizlere minnet borçluyum. Türk toplumunun Bütün Dünya ya gerçekten gereksinimi var. Umar m ç kard n z her yeni say sizleri düflledi iniz hedeflere götürür. Sayg ve sevgilerimle, Gül Laiho, stanbul. Y llard r, sizi, özellikle Say n Erdo an Sakman n yaz lar - n büyük bir zevkle okuyorum. Bizimle hayvanlar n ilginç özelliklerini, hayvanlar n dünyas n paylaflt için kendisine sizin ara- Sizden Bize Mektuplar Bütün Dünya, Mimoza 4/9, D: 1, taflehir, 34750, stanbul butundunya@butundunya.com.tr Faks: 0216-456 2729 c l n zla teflekkürlerimi iletmek istiyorum. Say n Sakman n Eylül 2007 say s ndaki yaz s n da yine büyük bir zevkle okudum. Koalalarla ilgili bilmediklerimi yine kendisinden ö rendim. Çok teflekkür ederim. Çi dem Hiçy lmaz, stanbul. Ü lkemizdeki öteki medya organlar ndan o kadar farkl s n z ki... Bütün Dünya m z, kültür yaflam m za çok olumlu katk larda bulunuyor. De erli yazarlar n zdan Say n Yücel ksoy, nsanl a danan Yaflamlar bafll alt nda her ay kendine özgü yumuflac k anlat - m yla evrensel kültürümüze, evrensel sanatç lar tan mam za önemli katk lar sa l yor. Kendi- sine çok teflekkür ediyorum. Ben Bütün Dünya okuru yum ve bu s fatla özel bir kimlik sahibi oldu umu biliyorum. Gülden Çulha, nkara. 8 9 B üyük Yap tlar m z bafll - alt nda Say n Konur Ertop, her biri birbirinden de erli edebi yaz lar yla hem okurlar bilgilendiriyor hem de bu konularda ö renimleri eksik kalm fl kiflilere ö retmenlik yap yor. Kendisine çok teflekkür ediyorum. O de erli yaz lar n her ay yine büyük bir zevkle okuyaca m. Meltem Durmufl, nkara. E ylül 2007 say n zdaki Say n lyas Halil in Mehmet li Pafla adl yaz s n, her zamanki gibi, çok be enerek okudum. Say n Halil in öykülerini bir fliir yaz yormuflcas na kaleme almas ve kulland özgün sözcükler yaz lar n bir kez daha okumam sa l yor. Say n lyas Halil in yaz - lar için sizlere çok teflekkür ederim. Sevgilerimle, Üstün Oral, zmir. S ize giderek daha çok tutuluyorum. nsana verdi iniz de- eri, sayg y her say n zda aç k bir flekilde gösteriyorsunuz. Her say - n z büyük bir merakla beklemek, belki de hayat m n en anlaml olay... Hayat ma anlam ve fl k katt - n z için size çok teflekkür ederim. yi ki vars n z... Mustafa Ifl k, Bursa. D ergimizde eme i geçen herkese bizi böylesine bir zevkle buluflturdu u için teflekkür ederim. Bütün Dünya dergisini okumak demek benim için en sevdi- im yiyecek olan çikolatay yemek kadar tatl bir duygu... Bana bu duyguyu yaflatt n z için teflekkürler. Sizleri seviyorum. Gamze Evren, Çanakkale. B ütün Dünya y her ay sat r sat r, titizlikle okuyorum. Bilgi da arc ma ve genel kültürüme katt klar yla güçlenip büyüyorum. Bütün Dünya y boyutu, yaz ve fotograflar k sacas herfleyiyle çok be eniyorum. Dergilerimi özenle sakl yorum. Ö rencilerime de dergiyi okumalar n ve edinmelerini söylüyorum. Sevgilerimle, hmet Biçerer, Mersin. D erginizin her say s n büyük bir merakla bekliyorum ve bir solukta da okuyuveriyorum. Konular ifade edifl flekliniz çok güzel... Bizler için yaflam güzellefltirmek ve kolaylaflt rmak ad na ne gerekiyorsa yap yorsunuz. Sizin yazd klar n z ö rencilerimle de paylafl yorum. Onlar da sizden pek çok fley kazand lar, yaflama dair... Çok teflekkür ederim. Süreyya Gül, Kastamonu. S ayfalar n za yaflam n bütün renklerini s d r yorsunuz. Edebiyatla, resimle, müzikle, bilmece ve f kralarla... Bu çok yönlü, seviyeli yay n n zdan dolay,
bir e itimci olarak sizi kutluyorum. Baflar lar n - z n devam n diliyorum. Baflak hmeto lu, Diyarbak r. B irçok kayna kar flt r p arad m z bulma eziyetini bizden al p sizin üstlenmeniz ve bunlar güzel bir dil ve sadelik içinde önümüze sunman z gerçekten çok güzel... Teflekkür ederiz. Sedat ksoy, Sinop. B Sizden Bize Mektuplar uldum, büyük bir sorunuma çare buldum. Okumay çok severim, okuyanlar da... Yeni tan flt m insanla ilk sohbetim okuma üzerine olur. lk sorular mdan biridir, Okumay sever misiniz? ld m yan ta göre sohbet ilerler. Yan t Evet se nedir, nas ld r, kimlerdir sevilenler, okunanlar ve gelinir can al c noktaya... Peki Bütün Dünya okur musunuz? Yine yan ta göre devam; ama üzülerek flahit oluyorum ki, çok okuyan, bilen yok Bütün Dünya y... Bilmiyorum belki benim çevrem öyle ya da ben öyle olmas n umuyorum. Yoksa bu büyük kay p karfl s nda çok üzülürüm, üzülüyorum da... Hemen tan t yorum, yan mda varsa veriyorum eline, yoksa anlat yorum içeri ini, nas l bir bütün dünya oldu unu... lgiyle, merakla ve biraz da tan mam fl olman n buruklu uyla dinliyorlar beni ya da inceliyorlar dergiyi ve benden Sak ncas yoksa bir süre ben de kalabilir mi? diyerek istiyorlar. Büyük bir memnuniyetle diyorum, Gelecek say ya kadar sizde kals n. Yüzlerdeki yeni bir fleyi tan man n heyecan n görmek beni çok mutlu ediyor. Minnetle ve biraz da g ptayla bakan gözlere gülümsüyorum. Derdime buldu um çareye gelince... nsanlara arma an olarak kitap almaya bafllad m son zamanlarda... Yaflland kça okuman n, okutman n, teflvik etmenin de erini daha iyi anl yorum. Keflke daha önce bu çabay verebilme imkan m olsayd da verebilseydim. Hiç ald r fl etmiyorum art k, insanlarla hele gençlerle kitap ve okuma üzerine konuflurken ald m tepkilere... Bazen insanlar kitap ve okuma üzerine geliflen sohbetten s k l - yorlar. nançla, inatla sürdürüyorum sohbeti ve okuman n güzelliklerini, yararlar n anlatmaya çal fl yorum. Geçenlerde bir arkadafl m n o luyla böyle bir sohbet yapt m. Ben sevmiyorum, okuyam yorum, s k l yorum dedi. Hem ne okuyaca m bilmiyorum. Bana bir kitap önerir misin? Duraklad m, o an zor durumda kald m. Kiflili ini, ilgi alanlar n iyi bilmedi im için, kafl yapay m derken göz ç kar r m korkusuyla Ben biraz düflüneyim sonra sana söylerim, hatta yollar m dedim. Baflka çarem yoktu, Bu arada da babas ndan yard m al r m diye düflündüm. ma bir ipucu ç kmad babas ndan... rkadafl m dedi, Okumay sevmiyor, al flt ramad m, bilmem ki nas l bir tür kitaptan hofllan r. Sevinirim okumaya teflvik edebilirsen, belki senin sayende bu sorun çözülür. ld beni bir düflünce, karar- s zl k... 16 yafl nda okumay sevmeyen, okuyamayan bir gence ne önerebilirim? Sonuçta bir e itimci de ilim, tan y nca, ilgi alanlar n bilince kolay, verirsin bildi- in bir kitap ad... Neyse birden akl ma Bütün Dünya geldi, beynimde flimflekler çakt, Neden olmas n ki? dedim. çinde her kesimden, her yafltan insana yönelik bir fleyler var. Ne yok ki demek daha do ru olur. Güncel olaylar, bilim, makale, öykü, f kra, karikatür, bilmece, bulmaca, fotograf, an lar... flte art k Be enir mi, be enmez mi? diye düflünmeden arma an m verece- im, ya da önerece im Bütün Dünya y sevdiklerime... Fatma Pekpayz n, zmir. 10 11 S izlerle tan flt m zaman lise son s n f ö rencisiydim. fiimdi ise bir ö retmenim... Ve biliyorum ki Bütün Dünya yla ö rencilerimi tan flt rmak benim borcum... Herfleyin bulundu u ve s k lmadan okunan yaz lar n z çok baflar l ve bence dünyaya aç lmak için ilk ad m... Müjgan Ifl k, Eskiflehir. B u kadar baflar l, özverili bir çal flmay bizlere sundu unuz bizleri her konuda bilgilendirdi iniz için çok teflekkür ederim. Ça m z n en önemli sorunu okumak olan flu y llarda siz bizlere çok iyi fl k oluyorsunuz. yi ki vars n z gelecek günlerde beraber olmak dile iyle, pek Ercan, Mersin. nsanlar n kültür seviyesini art - ran küçük; ama büyük ifller baflaran bir dergisiniz. Eme iniz için teflekkür ederim. Çi dem Karakoç, Uflak. D erginizi kafamda ad n koyamad m birçok sorunun analizi gibi görüyorum ve tan mlamalar n z için minnetar m. Mahmut Ifl k, Çanakkale. T ürkiye deki en büyük eksikliklerden birini kapat yorsunuz, okumay... Evdeki tüm bireyleri ortak bir paydada toplamay baflaran tek dergisiniz. Okumay fazla sevmeyen kardeflimin bile dikkatini çektiniz. d - n z gibisiniz; bütün dünyay kucaklayabiliyorsunuz. Hep böyle devam etmeniz dile iyle... Sinem Gamze, stanbul. D ünyan n çok büyük oldu unu zannediyordum; fakat, ebat küçük; ama içi dopdolu olan derginize s acak kadar küçükmüfl. Daha önce pek çok dergiyi takip etmeme ra men sizin verdi iniz tad o dergilerde bulamam flt m. Bir mum baflka bir mumu tutuflturmakla fl ndan bir fley kaybetmezmifl sözü ne de do ru bir söz bence... Mum oldu- unuz ve alevinizi bizimle paylaflt n z, bizi de tutuflturdu unuz için teflekkür ederim. Ifl n z n hiç sönmemesi dile- iyle, sevgiler, fiirin Tanr verdi, Bolu.
Hoflgörünün çok de iflik tan m ve koflullar vard r. Fakat bir tanesi ön kofluldur: Yerine göre güçsüz, güçlüyü; küçük, büyü ü hofl görebilir; ama onlara hoflgörü gösteremez. Yöneten, yönetilene; güçlü, güçsüze; büyük, küçü e karfl hoflgörülü olabilir ancak. Yapt r m gücü olan n bu gücünü bilinçli olarak s n rlamas ya da kullanmamas d r hoflgörü... Hoflgörü ve Erdem 2007 y l Ekim ay, tatürk ün Büyük Nutuk unu sunmas n n 80 inci y ldönümü. 2007 y l, ayn zamanda, Mevlâna Celâleddin Rumî nin (Belh 1207-Konya 1273) do umunun 800 üncü y l. Büyük Nutuk un, yaln zca süre olarak de il, anlam ve önem olarak da Türk ulusu için ne büyük bir tarihi yap t oldu u, san r m, dergimizin bu 2007 Ekim say s nda, yetkili kalemlerce de erlendirilmifl olacakt r. Bütün dünya insanlar n kucaklayan insanc l (hümanizmas ) ve hoflgörüsü nedeniyle Mevlana n n do umunun 800 üncü y l kutlamalar ise UNESCO (Birleflmifl Milletler E itim, Bilim ve Kültür Örgütü) taraf ndan da desteklenmifltir. Yüceli i belirtilmek ve Mesnevi-i manevi sinin kutsal kitaplara yak n de erde oldu u vurgulanmak için O, bir peygamber de il ama kitab var denilen Mevla- Türk Dili Orhan Velidedeo lu na y ne zaman ansam, onun o engin hoflgörüsü gelir akl ma. Gerçi hiçbir hoflgörü sonsuz de- ildir, olamaz da; onun da s n rlar vard r. Herkes hoflgörülü olabildi i gibi horgörülü de olabilir. Bu, kifliden kifliye, durumdan duruma de iflen bir tutumdur. Say n Prof. Dr. Necdet daba (Dil ve Tarih Co rafya Fakültesi ö retim üyesi) bir yaz s nda flöyle diyordu:* Hoflgörünün karfl l kl sayg ve sevgiye dayal bir olgu oldu unu; karfl l kl sayg ve sevginin olmad yerde hoflgörüden söz edilemeyece ini; ayr ca hoflgörüyü gerektiren etmenlerin, duygusal düzlemde, yanl fllardan kaynakland n ve yanl fllar örtbas etmenin ya da görmezden gelmenin ancak hoflgörüyle olabilece ini san yorum. Bu ba lamda unutulmamas gereken, do al olarak, yanl fllar n da bir ölçüsünün, s n - r n n olmas gerekti i; her türlü yanl fla hoflgörü göstermenin olanakl olmad gerçe idir. Hoflgörünün çok de iflik tan m ve koflullar vard r. Fakat bir tanesi önkofluldur: Yerine göre güçsüz, güçlüyü; küçük, büyü ü hofl görebilir; ama onlara hoflgörü gösteremez. Yöneten, yönetilene; güçlü, güçsüze; büyük, küçü e karfl hoflgörülü olabilir ancak. Yapt r m gücü olan n bu gücünü bilinçli olarak s n rlamas ya da kullanmamas d r hoflgörü... Bu görüflümü, ölümünün alt nc y l nda kendisini özlemle and - m z Ö retmen Fethi Ülkü nün (Elaz 1918-10 Ekim 2001) ilginç bir an s yla örneklendirece im:** 2000 y l önce Latin flairi Virjil [Vergilius: Ö 70- Ö 19] Erdem, yeryüzünden ayr l rken ayak izlerini k rsal alanda (bir anlamda köyde) b rakm flt r der. 2000 y ld r o ayak izleriyle avunuyor, onunla övünüyor, onun yüceli ine s n yoruz. Erdem, yaln z, flehirlerin okumufl yazm fl üstün mevkideki insanlar nda de il, bazen okumam fl kiflilerde, bazen köyde, köylüde de fl ldar. Gerçekte köylü, çok duygulu, çok saf ve temizdir. Bunu aç klarken Elaz da yaflad m z bir olay akl ma geldi. Bizim bir derne imiz vard Elaz da; Elaz Kültür Derne- i. Buraya, ço unlu u gençler olmak üzere, pek çok kifli girer ç - kar. fiehir d fl ndan gelenler olur; dernek Elaz temsil etti i için orayla temas kurar. Derne imiz, yörenin kültür zenginliklerini yaflatma ve tan tma yan nda orta ve lise ö rencilerine de paras z kurslar düzenlerdi. Bunun için flehrimizin okullar ndaki ö retmenler gelir, gönüllü olarak ders verirler. Ben de Frans zca dersleri veriyordum. O y llarda dernekten haberi olmayan, dernekçili i bilmeyen, flehrin baz ileri gelen kiflileri, ne yapar bu gençler, bilmezlermifl. Çok partili y llara girdi imiz günlerdi, acaba muhalifi oldu umuz partilerin destekleyicisi mi bunlar diye de kuflku duyarlarm fl. Bir gün, derne in bulundu u binan n yan ndaki bir ticarethanede dört befl kifli al flverifl ederken, birisi yan ndakine sormufl: Ne yaparlar bu gençler, buraya niye girer ç karlar? Soru sorulan kifli, Hasbi a diye bilinen ve oldukça da varl kl, hat r say lan bir köylü, (ffedersiniz, o günkü sözü aynen ifade etmeye mecburum) Ne bileyim demifl, Bir sürü hergele girip ç k yor! Tesadüfen orada bulunan ve bu sözü duyan derne imizin üyesi iki arkadafl m z geldi bana ve Bize hakaret ettiler, hergele dediler, flimdi hemen suçüstü yapacaks - n z, biz de tan kl k edece iz. B enim derhal telafllan p harekete geçece imi san yorlard. Onlara flöyle dedim: Bu kifli bize bir etiket yak flt rm fl. Bize düflen nedir: öyle olmad m z kan tlamak. Daha çok çal flal m, insanlara kendimizi daha iyi tan tal m, onlara yard mc olal m, onlara yararl olal m. O kifli de zamanla anlar böyle olmad m z, belki de mahcup olur, sözünü geri al r... 12 13
Bütün Dünya Ekim 2007 O arkadafllardan biri çok k zd ve bana Sen bizi temsil edemiyorsun, bizi savunmuyorsun, baflkanl ktan çekil... gibi sözler söyledi ama üzerinde durmad m. Biz, çal flmalar m za devam ettik, o yaz aylar nda da gönüllü ve paras z olarak kurslar açt k; ö retmen arkadafllara rica ederek. r gibi çal fl yordu dernek. B irkaç ay sonra bir gün, yak n köydeki evimin önünde, bahçede oturuyorum, bir fayton geldi, kap önünde durdu ve içinden Hasbi a indi. Kendisini tan r m ama bize gelip giden bir insan de- ildi. Karfl lad m, gereken sayg y gösterdik, evimize kabul ettik. lk sözü Niçin geldi imi biliyor musunuz? oldu. Hay r, bilmiyoruz, misafir geldiniz, hofl geldiniz. Hay r dedi Misafirli e gelmedim. Bir zamanlar derne inize girip ç kan gençleri sormufllard bana, ne yap yorlar? diye. Ben de Bir y n hergele iflte, girip ç k yorlar gibi bir söz söylemifltim. ma gün geldi, lisede okuyan o lum ikmale kald ama hiç çal flm yordu evde. Bir gün Baba, s n f m geçtim! diye sevinçle ç kt geldi. Nas l geçtin o lum, hiç çal flt n görmedim. Dedi ki Elaz Kültür Derne i paras z kurslar açm flt, ben de oraya devam ettim, o kurslar n yard m yla s n f m geçtim. Nerede bu dernek o lum diye sordu umda ö rendim ki benim hergeleler dedi im insanlar bu kurslar açm fllar. Derne e gelip sizlerden özür dilemek istedim, ama gençler belki beni anlayamazlar, üzüntülü olaylar olabilir, onun 14 için evinize kadar geldim. Özür diliyorum ve izin verirseniz yar n derne e gelece im, mümkünse üye olmam sa lay n; böylece siz ne iseniz ben de o olay m!.. Hasbi a n n bu çok erdemli davran fl ndan memnun oldum ve iste ini arkadafllar ma ilettim, onlar da duyguland lar. Birkaç gün sonra Hasbi a geldi, üyelerden özür dileyerek derne e üye oldu ve o zaman için çok büyük bir para idi, befl yüz lira da ba flta bulundu... Düflünüyorum: 1950 lerin ilk y llar nda geçti i anlafl lan bu olayda, dernek baflkan Fethi Ülkü ö retmen, arkadafllar n n k flk rtmas na kap lsayd, tan klar n anlat mlar yla Hasbi a n n cezaland r lmas sa lanabilirdi; bu güçleri vard. ncak, Fethi ö retmenin olgun, hoflgörülü ve sab rl tutumu yan nda, hatas n n ay rd na varan Hasbi a n n k rdaki ayak izinden kalma erdemli davran fl ile dernek, hem hat rl bir üye, hem de yüklü bir ba fl kazanm fl olur... Hoflgörünüz çok olsun!.. *Cumhuriyet, Hoflgörü, 9.10. 2005 **Rahmetli Ö retmen Fethi Ülkü yü, kendi anlat m ndan banda ald m ö retmenli iyle ilgili pek çok an s ndan ikisini, dergimizin 2005 ve 2006 Ekim ay say lar nda yay mlayarak anm flt k. Bu y l da onu, bir söylefli aras nda anlatt bu son an s yla bir kez daha an yoruz. Ifl klar içinde yats n... OrhanVelidedeoglu@butundunya.com.tr Sözcük bilginizi denetledikten sonra, do ru yan tlar için 16 nc sayfam za bak n z 1. skandal (frans zca) a) iskandil b) rezalet c) yolsuzluk ç) utanç verici 2. sivilizasyon (frans zca) a) sivilleflme b) resmilik karfl t c) uygarl k ç) aç kl k 3. mod (ingilizce) a) ruh durumu b) keyif c) nefle ç) kederli 4. praymtaym (ingilizce) a) TV gündüz programlar b) TV gece programlar c) akflamüzeri TV programlar ç) en çok izlenilen TV saati 5. trekking (ingilizce) a) do a yürüyüflü b) koflu c) su sporu ç) da c l k 6. efektif (ingilizce) a) aktif b) pasif c) etkili ç) dalgal 7. doping(ingilizce) a) spor hilesi b) uyar c c) güçlendirme ç) moral verme 8. üniversal (ingilizce) a) evrensel b) yerel lk Dersimiz Türkçe Saniye Özden c) dünya çap nda ç) beynelmilel 9. layt (ingilizce) a) hafif b) kolay c) ayd nl k ç) zarars z 10. ekstra larj (ingilizce) a) büyük boy b) battal boy c) en uzun ç) genifl 11. kontrol (ingilizce) a) denetim b) denetleme c) bak m ç) disiplin 12. enk rmen (ingilizce) a) halk temsilcisi b) sorumlu haber sunucusu c) seçici ç) denetleyici 13. anti- (ingilizce) a) karfl t b) muhalif c) z dd ç) karfl daki 14. keytering (ingilizce) a) toptanc b) perakendeci c) yemekhane ç) yemek toptanc s 15. sayz (ingilizce) a) beden ölçüsü b) boy ölçüsü c) bir ölçü birimi ç) s f r beden 15
16 1. skandal (frans zca) b) rezalet. Bir de er yarg s n, kamusal ya da bireysel bir ahlak sarsacak nitelikte söz, davran fl, tutum ya da eylem. Zamanla rezalet sözcü ü hafif kalm fl olacak ki, skandal sözcü ünü alm fl z ve gündelik dilin yayg n sözcüklerinden biri olarak kullanmay sürdürmekteyiz. 2. sivilizasyon (frans zca) c) uygarl k. Frans zca, civilisation (uygarl k) sözcü ünün Türkçe söylenifli olan bu sözcük, ço u kez, askersel sisteme karfl sivilleflme anlam nda kullan lmaktad r. 3. mod (ingilizce) a) ruh durumu. Mood (ruh durumu), anlam ndaki bu ngilizce sözcük, Türkler ce olumlu olumsuz tak larla havamda de ilim ya da havamday m anlam nda kullan lmaktad r. 4. praymtaym (ingilizce) ç) en çok izlenilen saat. Televizyonlar n Türkçe karfl l k düflünmeden saat 20:00-22:00 saatleri aras ndaki programlar için kulland klar sözcük. Prime time n okunuflundan. 5. trekking (ingilizce) a) do a yürüyüflü. Do a y prat ld kça tüm dünyada yayg nlaflan do a yürüyüflleri, Türkçe de ne yaz k ki ngilizcesiyle belirtiliyor. 6. efektif (ingilizce) c) etkili. Etkili, geçerli anlam nda effective sözcü ünün özellikle döviz borsas nda s k kullan m ndan dolay yerleflmifl yeni bir yabanc sözcük. 7. doping(ingilizce) b) uyar c. Spor yar flmalar ndan önce sporcunun güç kazanmak için ald uyar c ilaç ve benzeri fleylerin tümü. lk Dersimiz Türkçe Yan tlar 15 inci sayfam zda yer alan sözcüklerin do ru karfl l klar 8. üniversal (ingilizce) a) evrensel. Türkçe karfl l tümüyle yerleflti i için art k bu sözcük anadiline yolcu edilebilir. 9. layt (ingilizce) a) hafif. Light n Türkçe söyleniflinin özellikle g da alan nda kullan m yla yayg nlaflt layt. Bir g da al flverifl merkezinde Bu ürünün hafifi var m? deseniz, size tuhaf bir yabanc gözüyle bakabilirler. 10. ekstra larj (ingilizce) a) büyük boy. Tekstil ürünlerinin beden ölçülerinden biri, büyü ü. kisi de kullan l yor. 11. kontrol (ingilizce) a) denetim. Türkçe san lacak denli yerleflmifl olan bu sözcü ün yerini denetim ald. Dahas, otokontrol sözcü ü bile özdenetim ile karfl lan yor ve yayg n kullan l yor. 12. enk rmen (ingilizce) b) sorumlu haber sunucusu. Televizyonlarla birlikte ngilizce den (anchorman) gelen sözcük, sorumlu haber sunucusu, bafl muhabir anlam ndad r. 13. anti- (ingilizce) a) karfl t. Politik dilde bir fleyin karfl t olarak yayg nlaflan sözcük flimdi yaflam n her alan na girdi. ntioksidan, antialerjik vb. Sözcü ün Türkçe sinin benimsenme h - z da giderek artmakta. 14. keytering (ingilizce) ç) yemek toptanc s. Zamanla yeme in de sanayileflmesiyle ortaya ç kan sözcü ün Türkçe sinin kabulü henüz zay f düzeyde. 15. sayz (ingilizce) a) beden ölçüsü. Bu sözcük de tekstilin ngiltere merkezli olarak bafllamas n n bir sonucu olarak çok yayg n. ma s k s k Kaç beden? sorusu da soruluyor. Mustafa Kemal, Samsun da att ilk ad m ndan, zmir de att son tekmesine de in Kurtulufl Savafl m z süresince att tüm ad mlar n n öyküsünü, ulusuna hesap verircesine bir sorumlulukla belgelerle anlatt Büyük Söylev ini, tam 80 y l önce bu ay söylemiflti. Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin kurulufl tarihini oldu u denli, kurulufl gerekçesini de tüm ayr nt lar yla aç klad Büyük Söylev ini Mustafa Kemal, Cumhuriyet Halk F rkas n n II. Büyük Kongresi nin topland 15 Ekim 1927 tarihinde okumaya bafllam fl ve... Günde alt flar saat olmak üzere toplam 36 saat 31 dakika süren bu büyük Büyük Söylev ini, alt nc günde tamamlam flt r. Mustafa Kemal in Büyük Söylev inde aç klad olaylarla ilgili belgelerin sunumunu ise, Büyük Söylev in okunmas ndan sonra kongre yazman Ruflen Eflref Ünayd n yapm flt r. Bu yaz m z n bafl na ald m z Büyük Söylev in girifl bölümünü, yaln zca her Türk yurttafl n n de il, yeryüzünde Türk ve Türkiye sözcüklerini duyan tüm kiflilerin de dikkatle ve her sözcü ünün anlam n kavrayarak okumalar gerekti ine inan yoruz. Tek maç Onurlu ve fierefli Bir Türk Ulusu Olmak Yaz flleri Bölümü - Bütün Dünya ilke, Türk ulusunun onurlu ve flerefli Temel bir ulus olarak yaflamas d r. Bu ancak, tam ba ms z olmakla sa lanabilir. Ne denli zengin ve gönençli olursa olsun, ba ms zl ktan yoksun bir ulus uygar insanl k karfl s nda uflak olmak mevkiinden yüksek bir muameleye lay k olamaz. Yabanc bir devletin koruyuculu unu ve kollay c l n kabul etmek, insanl k niteliklerinden yoksunlu u, güçsüzlü ü ve beceriksizli i aç a vurmaktan baflka bir fley de ildir. Gerçekten bu afla l k duruma düflmemifl olanlar n isteyerek bafllar na yabanc bir efendi getirmeleri hiç düflünülemez. Oysa, Türk ün, onuru, kendine güveni ve yetenekleri çok yüksek ve büyüktür. Böyle bir 17
ulus tutsak yaflamaktansa yok olsun daha iyidir. Bütün Dünya Ekim 2007 ya ba ms zl k, ya ölüm! flte, gerçek kurtuluflu Öyleyse, isteyenlerin parolas bu olacakt r. Bir an için, bu karar n uygulanmas nda baflar s zl - a u ran laca n düflünelim. Ne olacakt? Tutsakl k... Peki efendim, öteki kararlara uymakla da sonuç bu olmayacak m yd? fiu ayr mla ki, ba ms zl için ölümü göze alan ulus, insanl k onur ve flerefinin gere i olan her özveriye baflvurdu unu düflünerek avunur ve kuflkusuz, tutsakl k zincirini kendi eliyle boynuna geçiren uyufluk, onursuz bir ulusla karfl - laflt r l nca dost ve düflman gözündeki yeri çok baflka olurdu. tatürk ün yak n tan klar ndan Prof. Dr. fet nan, Büyük Söylev i flöyle anlat yor: Bu bir devlet kurucusunun ulusuna hesap verme örne idir. Tarihte de örne ine az rastlan l r. Bu söylevi iki bölümde incelemek gerekir: Resmi belgeler ve bunlara dayanan yay nlar. Olaylar ve kifliler üzerinde tatürk ün düflünceleri ve aç klamalar. flte bu bak mlardan birinci elden bir tarihtir bu... 1927 yaz aylar nda Mustafa Kemal stanbul a gelmifl ve Dolmabahçe Saray nda konuk edilmifltir. Bu saray n salonlar ndan birinde her gece toplanan kalabal k arkadafllar aras nda bu büyük Büyük Söylev den parçalar okumakta ve üzerinde tart flmal konuflmalar yap lmaktad r. tatürk, kendisi okuyor ve yazd konular üzerinde aç klamalar yaparak çok hararetli konuflmalar yönetiyordu. (...) Bu Büyük Söylev in müsveddelerini inceledi imiz zaman hemen her sayfas nda bir düzeltmeler, eklemeler görüyoruz. Yaz kimi kez tatürk ündür, kimi sayfalar ise kendisi yazd rm flt r. (...) Yaz aylar n n s cak bir gününün gecesi tatürk ün çevresinde daha kalabal k bir ayd nlar toplulu u vard. O, arkadafllar na adeta bir sürpriz haz rlaman n sevinci içinde Oturunuz ve dinleyiniz dedi. Büyük Söylev in sonuna koyaca sat rlar yüksek sesle okumaya bafllad. Dinleyicilerin nefes bile almad klar n san yorum. Çünkü ben kendimi öyle hissediyor ve milli bir heyecan n etkisinde yafl yordum. Bütün Milli Mücadele nin tarihi olan Büyük Söylev, bu sat rlarla son bulacakt. tatürk bu metni okuyup bitirdi i zaman derin bir nefes alm fl; fakat iki damla göz yafl n da bizlerden saklamam flt. Gençli e Seslenifl okundu u akflam art k tarih olmufl olaylar Bu konuflma konusu de- ildi. O Türkiye Cumhuriyeti nin gelece i üzerinde duruyordu. Tarihi yaflad m z gibi yazd k; fakat gelece i Cumhuriyet e inananlarla, onu koruyanlara ve yaflatacaklara emanet etmek gerekir diyordu. Gençli e Seslenifl yaz s n ilk dinleyenlere övmek f rsat n dahi verdi ini hat rlam yorum. Sadece O nun sözleri hâlâ bugün bile kulaklar mda yank lanmaktad r: Gençli i yetifltiriniz. Onlara bilim ve kültürün olumlu düflünce- lerini veriniz. Gelece in ayd nl - na onlarla kavuflacaks n z. Özgür düflünceler uygulamaya geçti i zaman Türk ulusu yükselecektir diye telkinlerde bulundu. O, Türk gençli inin sa duyusuna, ulusçulu una, yurt sevgisine inand n ve onlara güvendi ini söylüyordu. tatürk ü Özleyifl adl yap t nda Ruflen Eflref ise, Büyük Söylev in haz rlan fl konusunda flunlar yazmaktad r: haziran sabah, eski köflkü- Bir nün balkonunda oturuyordun. Yirmiyedi saattir, uyumadan notlar n, belgelerini yoklaya, inceleye büyük Büyük Söylev ini dikte ettiriyordun. Yahya Kaptan n Gebze de flehit Tek maç Onurlu ve fierefli Bir Türk Ulusu Olmak düfltü ünü anlatt n parçay okutturup dinlerken, senin önüne serilmifl güneflli nkara ufuklar na bakan gözlerinin, yoluna bafl koymufl o halk kahraman n n can verirken yan nda imiflsin gibi nemlendi ini, y llar sonra o hat ra ard nca hâlâ dudaklar n n titredi- ini görmekten büyük ne olabilir? Büyük Söylev in Girifl bölümüyle bafllad m z bu yaz m z, Büyük Söylev in son sözü olan Gençli e Seslenifl bölümünü an msatarak noktalayal m. Büyük Söylev in sonundaki Gençli e Seslenifl bölümü, bildi- iniz gibi, Ey Türk Gençli i diye bafllamakta ve... Bildi iniz gibi, flöyle devam etmektedir: Birinci vazifen, Türk istiklal ve cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mustafa Kemal, Büyük Söylev ini Cumhuriyet Halk F rkas n n II. Büyük Kongresi nde okumaya bafllad. Ve daha sonra gençlerin, bildi- iniz gibi, bu Birinci vazife lerini nas l yerine getireceklerini, bunu yaparken muhtaç olduklar kuvvet in nerede mevcut oldu u nu anlatmaktad r, bildi iniz gibi... 18 19
Kurtulufl un ve Kurulufl un Öyküsü tatürk ün çok iyi bir örgütçü oldu u gözlenir. fllerini rastlant ya b rakmam flt r. Her eyleminde, birkaç ad m sonraki geliflmeleri hesaba katm fl, gerekli tüm önlemleri alm flt r. d mlar n atarken yüzlerce kifliyle görüflmüfltür. Yaz flmalar binlerce sayfa tutar. skerler, siyasetçiler, ayd nlar, halk önderleri onun söylediklerini onaylarken, vard kararlar uygularken onun önerilerinin do ru oldu unu kabul etmifllerdir. Büyük Söylev, 80 inci Y l nda... Yöntemini flöyle aç klam flt r: Uygulamay birtak m evrelere ay rmak ve olaylardan yararlanarak ulusun duygu ve düflünceleri üzerinde ifllemek ve ad m ad m ilerleyerek amaca ulaflmaya çal flmak gerekiyordu. Nitekim öyle olmufltur. ncak dokuz Söylev yeni Türkiye nin nas l kuruldu unu anlat rken benzer koflullarda güçlüklerin nas l afl laca n göstermeyi de amaçlar. y lda yapt klar m z bir mant kç gözüyle düflünülürse, ilk günden bugüne dek izledi imiz genel gidiflin, ilk karar n çizdi i çizgide ve yöneldi i amaçtan hiç ayr lmam fl oldu u kendili inden anlafl l r. Uçurumun kenar ndaki y k k ülke nin ulusla el ele kurtar l fl, yeni Büyük devletin kuruluflu, ayd nl k Türkiye nin nas l Yap tlar m z günefl gibi do du u Büyük Söylev de bir bir anlat l r. tatürk tarih yaparken tarihi yazm fl, apaç k belgeleri yerli yerinde kullanm flt r. 1927 y l n n ilk yar s Konur Ertop içinde savafl y llar nda bafllam fl çetin öykü kaleme al nmaya bafllanm flt. Falih R fk, tatürk ün saatler boyunca çok uzun bir bölümünü yazd rd ktan sonra birlikte çal flt yazman gönderdi ini, dufl al p baflka bir yazmana yeni bir bölümü yazd rmaya koyuldu unu anlat r. Yaz aylar nda çal flmalar sürdürmek üzere Çankaya dan Dolmabahçe ye gelirken tüm belgelerin, yaz l bilgilerin, yaz flmalar n, karalamalar n savafltan kalma tahta cephane sand klar yla getirilmifl olmas ise konunun destan güzelli i tafl yan yanlar ndand r! tatürk ün a z ndan Türkiye nin kurtulufl unu ve yeni devletin kurulufl unu anlatan Büyük Söylev, 1919 y l May s n n 19 uncu günü Samsun a ç kt m. Genel durum ve görünüfl:... diye bafllar. Bugün ulaflt m z sonuç, yüzy llardan beri çekilen ulusal y k mlar n yaratt uyan kl n ve sevgili yurdun her köflesini sulayan kanlar n karfl l d r. Bu sonucu, Türk gençli ine kutsal bir arma an olarak b rak - yorum diyerek Gençli e Seslenifl le sona erer. Belge leriyle birlikte 1280 sayfa tutan üç ciltlik bir yap t olan Büyük Söylev i tatürk, 15 Ekim 1927 den 20 Ekim tarihine kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi Toplant Salonu nda, Cumhuriyet Halk Partisi II. Kongresi nde alt gün boyunca 36 saat 31 dakika süren oturumlarda okuyup tamamlam flt. Halkç l k ilkesine dayanan, Halk Partisi, Kurtulufl Savafl n yönlendirmifl nadolu ve Rumeli Müdafaa-y Hukuk-u Milliye Cemiyeti nin yolunu izledi ini kabul ederek Sivas Kongresi ni I. Kongre say yor, bu nedenle Büyük Söylev in okundu u CHP Kongresi ni II. Kongre diye adland r yordu. Büyük Söylev in okunuflu görkemli oldu. Radyo, söylevi tatürk ün sesinden yay nl yordu. Her gün okunan bölümler alt gün boyunca gazetelerde sayfalar biçiminde tümüyle yay mland. Kamuoyu çok yak n y llar n canl olaylar n, ac lar, sevinçleri yeniden yaflad. Büyük Söylev okundu unda daha Yaz Devrimi gerçekleflmemiflti. lk bas m eski yaz yla olan yap t tatürk ün çok renkli, etkili siyasal hitabetinin zengin anlat m gücünü tafl r. Yak n y llar boyunca gündelik anlat mda, parlamento dilinde, siyasette kullan lagelen pek çok sözcük, terim h zla yenileflti. Bu nedenle Söylev in sadelefltirilmifl bas mlar haz rland. Söylev de tatürk, görüfllerini yeri geldikçe sert biçimde aç klar. Yanl fll klar apaç k gösterir. ncak kazan lm fl baflar lar n yaln zca Türk ulusuna ait oldu unu hep dile getirir. Bu gerçe i masya Genelgesi flöyle aç klam flt r: Yurdun bütünlü ü, ulusun ba- ms zl tehlikededir. stanbul daki hükümet, üstlendi i sorumlulu un gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum ulusumuzu yok olmufl gibi göstermektedir. Ulusun ba ms zl n yine ulusun dayanç ve karar kurtaracakt r. flgalci askerler, onlarla iflbirli- i yapanlar, stanbul hükümetleri, onlar destekleyenler, nadolu da yer yer patlak vermifl baflkald rmalar, düzenli orduya karfl ç kan güçler, TBMM deki ayk r görüfller Söylev de a r elefltirilere konu olur. Bunlar n karfl s nda ise tatürk ün özverili silah arkadafllar ndan, örne in stanbul un iflgalini 20 21
telgraf bafl nda haber vermifl Manast rl Hamdi Efendi den Kocaeli bölgesinde halk direniflini örgütlemifl fiehit Yahya Kaptan gibi halk adamlar ndan hak ettikleri sayg yla söz edilir. Söylev de, yeni Türkiye nin önüne Büyük dikilmifl engellere a r elefltiriler getirilmifltir. Kurtulufl Savafl anlat l rken yurt savunmas konsunda askerlik bilgisi bak m ndan gelifltirilmifl, yepyeni önemli görüfller ortaya konulmufltur. Böyle bir kuram, yirmiiki gün yirmiiki gece aral ks z sürmüfl büyük ve kanl Sakarya Meydan Savafl yla ilgilidir: Savunma hatt yoktur. Savunma alan vard r. O alan bütün yurttur. Yurdun her kar fl topra, yurttafl n kan yla slanmad kça düflmana b rak lamaz. Onun için, küçük büyük her birlik bulundu u dayangadan at labilir; ama küçük büyük her birlik ilk durabildi i noktada yeniden düflmana karfl cephe kurup savafl sürdürür. Büyük Söylev in sahibi, Türkiye nin yaflad kanl, karmafl k, mutsuz günler geride b rak l rken, yar n n Türkiyesi ne iliflkin gelecek tasar m n gelifltirir: Biz, yaflamak isteyen, onuruyla ve flerefiyle yaflamak isteyen bir ulusuz. Bir yanl fll sürdürmek yüzünden bu niteliklerden yoksun kalmaya katlanamay z. Bilgin, bilisiz, bütün ulus bireyleri, belki iflin içindeki güçlükleri iyice kavramaks z n, bugün yaln z bir nokta çevresinde toplanm fl ve sonuna dek kan n ak tmaya karar vermifltir. O nokta tam ba ms zl m z n Bütün Dünya Ekim 2007 sa lanmas ve sürdürülmesidir. Savafl n kazan lmas n izleyen bar fl süreci ortaya yeni sorunlar ç karm fl görünür: Lozan bar fl masas nda söz konusu edilen sorunlar, yaln z üçdört y ll k yeni evreye ba l kalm - yordu, yüzy ll k hesaplar görülüyordu. Bu denli eski, bu denli kar fl k, bu denli bulafl k hesaplar n içinden ç kmak elbette pek yal nç ve kolay olmayacakt. Tam ba ms zl k demek, elbette siyasal, maliye, iktisat, adalet, askerlik, kültür... gibi her alanda tam ba ms zl k ve tam özgürlük demektir. Bu sayd klar m n herhangi birinde ba ms zl ktan yoksunluk, ulusun ve ülkenin gerçek anlam yla bütün ba ms zl ndan yoksunlu u demektir. Büyük Söylev i izleyen y llar insanl k tarihine ekonomik bir bunal m, onun ard ndan da kanl bir dünya savafl getirmifltir. Bütün dünyan n yaflayaca felaketlerden en az zarar alman n önlemlerine de Söylev de de inilmifltir: ayd nl k ve uygulanabilir gördü ümüz siyasal yöntem, Bizim ulusal siyasa d r. Dünyan n bugünkü genel koflullar ve yüzy llar n kafalarda ve yarad l fllarda yerlefltirdi i gerçekler karfl s nda hayalci olmak kadar büyük yan lg olamaz. Tarihin dedi i budur; bilimin, akl n, mant - n dedi i böyledir. Ulusumuzun güçlü, mutlu ve sa lam bir düzen içinde yaflayabilmesi için, devletin bütünüyle ulusal bir siyasa gütmesi ve siyasan n iç örgütlerimize tam uyum- Kurtulufl un ve Kurulufl un Öyküsü Büyük Söylev, 80 inci Y l nda... lu ve dayal olmas gereklidir. Ulusal siyasa demekle anlatmak istedi im fludur: s n rlar m z içinde, herfleyden Ulusal önce kendi gücümüze dayanarak varl - m z koruyup ulusun ve yurdun gerçek mutlulu una ve bay nd rl - na çal flmak; gelifligüzel, ulafl lamayacak istekler peflinde ulusu u raflt rmamak ve zarara sokmamak; uygarl k dünyas n n uygarca ve insanca davran fl n ve karfl l kl dostlu unu beklemektir. Büyük Söylev yeni Türkiye nin önsözüdür. Bu büyük yap tta uygar, ça dafl, laik, demokrat bir ülkenin oluflum serüveni özetlenir. Yeni kuflaklar n uyan k bekçili ine b rak lan hedefleri dile getirilir: Birtak m fleyhlerin, dedelerin, seyitlerin, çelebilerin, babalar n, emirlerin arkas ndan sürüklenen ve al nyaz lar n ve canlar n falc - lar n, büyücülerin, üfürükçülerin, muskac lar n ellerine b rakan insanlardan meydana gelmifl bir toplulu a, uygar bir ulus gözüyle bak labilir mi? Ulusumuzun gerçek niteli ini, yanl fl bir yolda gösterebilen ve yüzy llarca göstermifl olan bu gibi adamlar n ve kurumlar n, yeni Türkiye Devleti nde, Türk Cumhuriyeti nde daha da çal flmalar na göz yumulmal m yd? Buna önem vermemek, ilerleme ve yenileflme ad na, en büyük ve düzeltilemez bir yan lg olmaz m yd? (...) fiunu söylemeliyim ki biz, her araçtan, yaln z ve ancak bir ülkü içinde yararlan r z. O ülkü fludur: Türk ulusunu, uygar toplumlar içinde yaraflt yere yükseltmek ve Türk Cumhuriyeti ni sars lmaz temeller üzerinde daha çok güçlendirmek; bunun için de, zorbal k düflüncesini öldürmek. Büyük Söylev Kurtulufl Savafl ile Türkiye Cumhuriyeti nin kurulufl serüveninin belgelere dayanan tarihçesidir. Kurtulufl ve kurulufl döneminin s k nt lar n, sorunlar n sergiler. Gelecekte bunlar n bir kez daha yaflanmamas için uyar - larda bulunur, yol gösterir, yeni kuflaklar bilgilendirir, uyar r... Genç adam, yeni spor arabas yla bir saatten buyana kentte tur atm fl, kent d fl nda da gezilmedik yer b rakmam flt. fiimdi de kentin en ifllek caddesinde tur atarken bir polis arabas iflaret vererek arabay kenara çekmesini istedi. Genç adam arabas n kenara çekti. Trafik polisi arabadan inerek adam n yan na geldi: Tebrik ederim, siz örnek bir floförsünüz dedi. mirim sizin gibi örnek floförlere taraf m zdan verilmek üzere bu çeki verdi. Buyrun güle güle kullan n. Yaln z, çok merak ediyorum, bu denli yüklü bir çekle ne yapacaks n z? Genç adam yan t vermeden önce bir an düflündü sonra da gülerek yan t verdi: Bugünlerde ehliyet almak istiyordum dedi. rt k bu paran n bir bölümüyle bir sürücü kursuna kayd m yapt rabilirim... 22 23
24 Bilgisinin, ileri görüflünün, cesaretinin ve kararl l n n yan s ra tatürk, sevgisinin de gerçekten eflsiz oldu u çok çok özel ve sevgili bir insan d. Devrimci özelli ini özledi imiz ölçüde, sevgili tatürk ün üstün de erdeki insansal özelli ini de özlüyoruz, her geçen gün onun yoklu unu daha da yo unlaflarak duyumsad m zda... Bir Sevgi Simgesiydi de Sevgili tatürk Oy l da Cumhuriyet Bayram kutlama töreninin yap ld meydana, nkara halk n n yan s ra, çevre köy ve kasabalardan da insanlar gelmiflti. Tribünlerde, kad n erkek, herkes tatürk ü alk fll yordu. Törenden sonra, tatürk tribünden ayr laca s rada halkla aras ndaki asker kordonunun kald r lmas n istedi. Halk n aras na kar flt. Ellerini halktan iki vatandafl n omuzlar na dayam fl, adeta kendinden geçmifl bir biçimde ilerlemeye bafllad. Halk onu incitmemek için kendiyle aras nda güçlükle bir boflluk b rakmaya çal fl yordu. Bir süre ilerledikten sonra, otomobile binmesini 25
an msatan görevliye Sen belki ömründe sevmiflsindir. Fakat hiç sevildin mi? Bundaki zevk hiçbir fleyde yok. Hele âfl n Türk ulusu olursa! Beni bu zevkten biraz daha ay rmay n dedi. Onun bu sözlerindeki içtenlik, cumhuriyeti ilan etti i gün yapt konuflmas nda da bulunmaktad r: Her zaman say n arkadafllar - m n ellerine çok içtenlikle ve s k - ca yap flarak onlar n varl klar ndan kendimi bir Bütün Dünya Ekim 2007 Yak n Tarihimiz Yaflar Öztürk an bile soyutlanm fl görmeyerek çal flaca m. Her zaman ulusun sevgisine dayanarak hep birlikte ileriye gidece iz. Türkiye Cumhuriyeti mutlu, baflar l ve utkulu olacakt r. Mustafa Kemal, halk n n uygar dünyada hak etti i yeri almas için her alana devrimleri sevgi çiçekleriyle yay yordu. Kastamonu da yapt bir konuflmas nda flöyle diyordu: Uygar m diyen Türkiye Cumhuriyeti halk fikriyle, düflüncesiyle uygar oldu unu kan tlamak ve aç klamak zorundad r. Uygar m diyen Türkiye Cumhuriyeti halk aile yaflam yla, yaflay fl biçimiyle uygar oldu unu göstermek zorundad r. Uygar m diyen Türkiye nin gerçekten uygar olan halk bafl ndan afla ya d fl görünüflüyle de uygar ve olgun insanlar oldu unu do rudan göstermek zorundad r. Gezim s ras nda köylerde de il, özellikle kasaba ve kentlerde kad n arkadafllar m z n yüzlerini, gözlerini çok kal n ve özenle kapatmakta olduklar n gördüm. Özellikle bu s cak mevsimde, bu tarz n kendileri için iflkence ve ac verici oldu unu tahmin ediyorum. Erkek arkadafllar bu biraz bizim bencilli imizin eseridir. Çok namuslu ve dikkatli oldu umuzun gere idir. Fakat sayg de er arkadafllar, kad nlar m z da bizim gibi anlay fll ve düflünceli insanlard r. Onlara ahlak n kutsall n afl lamak milli ahlak m z anlatmak ve onlar n beyinlerini fl k ile, temizlik ve incelik ile donatmak esas üzerinde bulunduktan sonra fazla bencilli e gerek kalmaz. Onlar yüzlerini dünyaya göstersinler. Ve gözleriyle dünyay dikkatle görebilsinler. Bunda korkulacak bir fley yoktur. Uygarl n coflkun seli karfl s nda dayanmak boflunad r. Ve uygarl k düflüncesizler ve uymayanlar hakk nda ac mas zd r. Ö retmen Cemal Bey, tatürk ün kurdu u iletiflimin tek tarafl olmad n, gerçek anlam yla iletiflim oldu unu kan tlayan bir rahatl kla, kalabal n aras ndan seslendi: Siz çok az uyuyor, hatta bütün geceyi uyan k geçiriyorsunuz. Hayat n z n bu do al haklar n hep bizim için, âfl k bulundu unuz bu ulus için feda ediyorsunuz. Bu kutsal bedeninizi ulusun fleref ve mutlulu una adad n z. Biz size karfl minnet ve flükran borçlar m z nas l ödeyece iz? Sizden ayr lan ellerimiz bir daha ne zaman birleflecek? Mustafa Kemal bu sözler karfl s nda çok duygulanm flt : Bir Sevgi Simgesiydi de Sevgili tatürk sözleri benli im üzerinde rkadafl m z n üzüntüler ve heyecanlar meydana getirdi dedi. Buna ayn içtenli in, ayn derin duygular n vicdan mda yükseltti i heyecan dile getirerek karfl l k vermek isterim. rkadafllar benim için sizden ayr lmak çok ac d r. rkadafl m z n belirtti i kesin zorunluluk olmasayd flimdi buradan geri döner ve çok mutlu olurdum. Fakat emin olunuz ki, size veda için elimi uzatt m zaman bu size veda için de il, sizinle temas m bütün ömrümce duymak içindir. Güvence verebilirim ki, burada bulunmad m ve birkaç kilometre uzakl kta bulundu um halde bile sizin içinizde imifl gibi duygulu olaca m. Çok içten ve yüksek gösterilere tan k oldum. Buna özellikle teflekkür ederim. Bu duygu ve içtenlik karfl s nda söz söylemek güçtür. Biliyorsunuz ki, içtenli in dili yoktur. Samimiyet sözle ifade edilemez. O, gözlerden ve yüzlerden anlafl l r. flte size yüzümü ve gözlerimi yöneltiyorum. Bak n z ve görünüz. Oradan anlayacaks n z ki, kalbim çok fliddetli sevgiyle çarpmaktad r. Hepinize derin bir sevgiyle veda ediyorum. *** tatürk ün hasta oldu u, elinin aya n n tutmad, ölüme mahkum oldu u dedikodusunun yay lmaya çal fl ld günlerde onun Büyükdere ye geldi ini duyan halk, sokaklar doldurdu. Kalabal n sevgi seli karfl s nda mutlu olan tatürk, Benim için zahmet ediyorsunuz. Bundan mahçup oluyorum. Beni görmek demek mutlaka yüzümü görmek de ildir. Benim fikirlerimi, benim duygular m anl yorsan z ve hissediyorsan z bu yeterlidir dedi. nkara dan buraya gelmeden önce iflittim ki hakk mda Hastad r, eli aya tutmuyor, ölüme mahkumdur diyorlarm fl. flte karfl n zday m, s hhatteyim, elim aya m tutuyor. Kendi gözlerinizle görüyorsunuz ki, sapasa lam m. Kuvvetim yerindedir. Sizlere eskiden beri olan sevgim yerindedir. Siz bu akflam benim karfl mda milletin bir kütlesi, bir timsalisiniz. Size hitap ederken bütün millete sesimi iflittirece ime inan yorum. flitiniz ve iflittiriniz. Sizin ç karlar n z için sa l n, ömrünü ba fllayan ve adayan adam sa l kl d r ve sizin için çal flacakt r. O sizin için yafl yor. Benim kuvvetim, benim size olan sevgim, sizin bana olan sevginizdir. Bu ulus, bu ülke, yeni rejim üzerinde dünyan n en çal flkan bir varl olacakt r. Ben bunu kendi gözlerimle görmeden ölmeyece im. *** tatürk, sevme konusunda da uyar larda bulunurdu. Sevginin gözleri kör etmesini istemiyordu. Samsun da ö retmenlerin düzenledi i bir çay davetinde, sevgi seli içinde onlara flöyle seslendi: Efendiler! Dünyada herfley için, yaflam için, baflar için en gerçekçi yolgösterici bilimdir, fendir. Bilim ve fennin d fl nda yol gösterici aramak aymazl kt r, ca- 26 27
hilliktir, sapmad r. Yaln z bilim ve fennin yaflad m z her dakikadaki aflamalar n, geliflmelerini alg - lamak ve ilerleyiflini zaman içerisinde izlemek gerekir. y l önceki bilim ve fennin diliyle Binlerce çizilmifl yasalar flu kadar bin y l sonra bugün oldu u gibi uygulamaya kalk flmak elbette bilim ve fennin içinde bulunmak de ildir. Çok mutlu bir duygu ile anl yorum ki, karfl mdakiler bu gerçekleri kavram fllard r. Mutlulu um art yor. Mutlulu um flunun için art yor, karfl mdakiler e itmekte ve yetifltirmekte olduklar yeni kufla da gerçe in ayd nl n n do mas na etkin olacak biçimde haz rlayacaklar na söz vermifllerdir. Bu hepimiz için övünülecek bir noktad r. Sizden olan bir kifliye sizden fazla önem vermek, herfleyi ulusun bir bireyinin kiflili inde toplamak, geçmifle, bugün ve gelece e, bütün bu zamanlara ait toplum çal flmalar - n n aç klanmas n ve ortaya ç kar lmas n böyle yüksek bir toplumun mütevaz bir flahsiyetinden beklemek elbette ki yeterli ve gerekli de ildir. Vatandafllar! Vatandafl n z olan herhangi bir flahs, istedi iniz gibi sevebilirsiniz. Kardefliniz gibi, arkadafl n z gibi, baban z gibi, evlad n z gibi, sevgiliniz gibi sevebilirsiniz. Fakat bu sevgi, sizin milli varl n z, bütün muhabbetlerinize ra men herhangi bir flahsa, herhangi bir sevdi- inize vermenize neden olmamal d r. Bunun aksine hareket Bütün Dünya Ekim 2007 etmek kadar büyük hata olmaz. *** tatürk, halktan korkan, halk ile aralar na üniformal setler çeken yöneticilerin aksine tam bir halk adam yd. s l güç kayna - n n halk oldu una inan yordu. Onun Kalkar, halka gider, iflime yeniden bafllar m tümcesi, özgüven, iyilik duygular tafl mak ve bu yüce duygular n toplumda karfl l n bulaca na duydu u inanç, galiba yaln zca kendine özgü sa lam bir sevginin ürünüydü. tatürk, Nerede karfl l kl sevgi ve sayg varsa, orda itimat ve itaat vard r; itimad n ve itaad n oldu u yerde disiplin, disiplinin oldu u yerde huzur; huzurun oldu u yerde baflar vard r inanc ndayd. Bursa, Çelik Palas Oteli nde onuruna düzenlenen bir baloda çok sevinçliydi. Halk n sel gibi f flk ran sevinci karfl s nda gülüyor, konufluyor, masalardakilere flakalar yap yor, dans edenleri alk fll yor, kendi de zaman zaman dans ediyordu. Bir ara müzik sustu unda genç bir han m piste yürüyerek kendisini selamlad ve yazd bir fliiri okumak için izin istedi. fiiir, tatürk için yaz lm flt ve duygu yüklüydü. Han m fliirini okumay bitirince, salondan büyük bir alk fl yükseldi. tatürk duygulanm flt, aya a kalkt ve çevresindekilere flöyle dedi: Ça layan halinde akan sevginizle, heyecan n zla beni de duyguland rd n z. Okudu u fliirle beni öven han mefendiye özellikle te- flekkür ederim. Benim bu ülkeye yapt klar m, asl nda hepinizin yapabilece i fleylerdir. sizin tercüman n zdan baflka bir fley de- Ben ilim. Siz istiyorsunuz ben yap yorum. Yapan ulustur, yani sizsiniz. fiunu önemle belirtmek istiyorum ki, bir ulusun yaflam nda güven ve beraberlik en büyük kuvvettir. Yönetenlerle, yönetilenler birbirlerini seviyorlar, inan yorlar, destekliyorlarsa, orada mucizeler gerçek olabilir. Evet birbirinizi seviniz, birbirinize inan n z. ma size bir ö üt verece- im, severek inanmay n z, inanarak seviniz. Sevmekle ifle bafllarsan z, inanc n zda yan lg ya düflmüfl olabilirsiniz. ma inanarak severseniz, yani inand n z insan severseniz, karfl n za hiçbir yan lg ç kmaz. *** tatürk ün sevgisinde korkunun yeri yoktu. Kendisine ölesiye ba l, ancak düflüncesini düflündü- ü do rultuda aç k aç k söylemekten çekinmedi ini bildi i arkadafllar ndan Recep Peker e, bir gün bir sohbet s ras nda, onun hiç de beklemedi i bir soru sordu: Sen benden korkmaz m s n hiç? dedi. Recep Peker bu soru karfl s nda kendini tutamad, gülmeye bafllad. tatürk, sorusunun yan t n almakta kararl yd. Sorusunu bir kez daha sordu: fiöyle karfl ma geç ve aç k aç k söyle bakal m dedi. Benden korkar m s n, korkmaz m s n? Recep Peker gülmesini b rakt ve tatürk ün bu sorusunu da her zamanki do rucu kimli iyle yan tlad : Bir Sevgi Simgesiydi de Sevgili tatürk Hay r, ne senin arkadafllar n korkakt rlar ne de sen korkunçsun dedi. Biz senin ideallerine inanarak ba l y z. Sen sevilen adams n, korkunç olamazs n! *** En büyük sevginin ulus sevgisi oldu una içtenlikle inanan tatürk, Millet sevgisi kadar büyük sevgi yoktur diyor ve bu görüflünü flöyle aç kl yordu: Kurtulufl Savafl nda benim de milletime etti im birtak m hizmetler olmufltur zannederim. Fakat, bunlardan, hiçbirini kendime mal etmedim. Yap lan n hepsi milletin eseridir; iflin do rusu da budur. Mazide say s z medeniyetler kurmufl bir rk n ve milletin çocuklar oldu umuzu kan tlamak için, yapmam z laz m gelen fleylerin hepsini yapt m z ileri süremeyiz. Bugüne ve yar na b rak lm fl daha birçok büyük ifllerimiz vard r. Yapmam z gereken birçok bilimsel çal flmalar da bunlar n aras ndad r. Beni seven arkadafllar - ma ö üdüm fludur: fiahs m z için de il, mensup oldu umuz millet için elbirli i ile çal flal m. Sevginin oldu u gibi, çal flman n da en büyü- ü, millet için yap lan çal flmad r. leri görüflünün, bilgisinin, cesaretinin ve kararl l n n yan - s ra tatürk, sevgisinin de gerçekten eflsiz oldu u çok çok çok özel ve sevgili bir insan d. Devrimci özelli ini özledi imiz ölçüde, sevgili tatürk ün bu üstün de erdeki insansal özelli ini de özlüyoruz, her geçen gün onun yoklu unu daha da yo unlaflarak duyumsad m zda... YasarOzturk@butundunya.com.tr 28 29
Bu ay cumhuriyetimizi kutlayaca z. Faziletle donat lm fl, laiklikle taçland r lm fl olan cumhuriyet hem bizim gerçe imizdir hem de devleti ve ulusuyla evrensel bir olgudur. Demokrasiye, hukuka ve insan haklar na dost bir uygarl k hazinesidir. Cumhuriyetimiz 30 ustos Zafer Bayram n n 85 inci y l n Gazi Mustafa Kemal in Genç Türk Cumhuriyeti nin temelleri burada kuvvetlendirildi. Burada akan Türk kanlar, bu semada uçuflan flehit ruhlar devlet ve cumhuriyetimizin ebedi muhaf zlar d rlar sözleriyle kutlad k. Bu ay cumhuriyetimizi kutlayaca z. Faziletle donat lm fl, laiklikle taçland r lm fl olan cumhuriyet hem bizim gerçe imizdir hem de devleti ve ulusuyla evrensel bir olgudur. Demokrasiye, hukuka ve insan haklar na dost bir uygarl k hazinesidir. Statik de il, dinamiktir ve 20 nci yüzy l n en muhteflem olay d r. Kimsesizlerin kimsesi olan ve her türlü ak l d fl l a ve hurafelere kapal olan özelli iyle ezelden ebede giden yürüyüflümüzde ayd nl n prizmas d r. Halk n cumhuriyetten bir flikayeti yoktur. Yaln zca geçmiflin y - Yaflamdan Gözlemler li Naili Erdem k nt lar nda yaflamak isteyenlerle, karanl n savunucular ve yabanc ideolojilerin zihinsel köleleri cumhuriyete sald rmaktad r. Tarihi gerçekleri tahripte sak nca görmeyen yobazlarla, modernleflmeyi kendi kimli inden kopufl diye yorumlayan softa bozuntular sald r lar n srarla sürdürmektedir. Tanzimatla bafllayan modernleflmeyi bat l laflmaya eflde er görme yanl fll ulusal de erlerimizden çokça uzaklaflmaya neden olmufltur. Bu yanl fll k taklitçiler denli kopyac larla, kozmopolitlerin ifline gelmifl demokratik, laik cumhuriyetin varl na tecavüzleri art rm flt r. Tüm bunlar yetmiyormufl gibi Türklük olgusunu bir felaket olarak alg - lama ahmakl cumhuriyetin karfl tlar n cesaretlendirmifltir. Gerçekte cumhuriyet bir Bat projesidir. Bizim bu projeyi yaflama geçirmemiz ne bir özentidir ne de Bat ya teslim olmad r. 31
Bütün Dünya Ekim 2007 32 Uluslar n flanss z dönemleri olmufltur. Sevr sonras durumumuz bir içler ac - s, bir yok olufl, bir umutsuzluk tufan na teslimiyetti. Böylesine bir atefl denizinden ancak Gazi Mustafa Kemal gibi bir müstesna deha bizi kurtarabilirdi. Çokça önde kiflinin tek kurtuluflun mandac l kabul etme oldu unu söyledi i bir ortamda TBMM var edebilmek, oradan tüm dünyaya örnek bir Kurtulufl Savafl n n destan n vermek ve arkas ndan da En hakiki mürflit ilimdir ilkesini kurulacak devletin özü k lmak cumhuriyete iman edenlerin ve onu kuranlar n yap t d r. Kim ne derse desin bu büyük projenin, bu unutulmaz efsanenin kahraman Gazi Mustafa Kemal dir. Ça dafllaflmay amaç k lm fl olmak; ancak ça dafl bir devlet ve ça dafl bir ulusla gerçeklefltirilir. Bu nedenledir ki cumhuriyet sürekli devlet ülkümüzün yap t d r. Kurtulufl Savafl sonucunda elde edilen zaferin taçland r lmas için cumhuriyet ilan edilmifltir. Ça dafl devletten maksat vrupa n n devletleri nas lsa bizlerin de öyle olmas ysa 19 May s 1919 da da, 23 Nisan 1920 de de ve 29 Ekim 1923 te de ayn kafa ve gönül birli i vard r. Ulusu ve tarihi genifl ufuk içinde görmeyenler cumhuriyetin niteliklerini ve kazan mlar n unutturman n planlar n yapsalar da ulusla var olmufl, ulusa mal olmufl, flehitler ve gazilerin canlar yla dualanm fl olan cumhuriyetimizden hiçbir fley koparamazlar. Halk, cumhuriyetle kavgal de- ildir. ksine mutludur. 1965 sonbahar... Do u illerimizin Rusya yla s n r olan bir bölgesindeyiz. Gece tüm karanl yla üzerimize çökmüfl. lt nda topland m z yüzy ll k bir a aca as lan Lüks lambas denilen bir ayd nlatma arac n n çelimsiz fl klar karanl delmeye çal fl yor. Tahta bir masan n üzerinde konufluyorum. Karfl mda ayd nl k Rusya topraklar... Beni dinleyenlerin yüzlerini zor seçebilmenin verdi i h rsla Dertlenmeyiniz, fl - m z, elektri imiz yok diye tasalanmay n z. Bir y l sonra buralar da p - r l p r l ayd nl k olacak ve uygarl n tüm nimetlerinden sizler de yararlanacaks n z demifltim ki, gök gürlemesini and ran bir yürekli ses konuflmam kesti ve Bakan bey, ne üzülüyorsun... Onlar n elektri i var, yollar asfalt; ama bunlar n hepsi göstermelik... dedi. Onlar n ne llah ne de özgürlükleri var. Orada insan yok. Oras aç k bir cezaevi... Orada keyfince dolaflamaz, keyfince sigaran tüttüremezsin. cumhuriyeti de yalanc... Herfley Onlar n göz boyamak için yap lm fl. Bizim gönül fl klar m z, onlar n projektörlerinden daha parlakt r. Endiflelenme, onlardan hiçbir fley bize bulaflmaz. Bizim llah m z, bizim ezan m z, bizim tatürk ümüz ve bizim cumhuriyetimiz var. Ben de herkesle birlikte hem alk fll yor hem de Cumhuriyet Marfl n söylüyordum. Bu olay n üzerinden 42 y l geçti. O s n r boylar elektri e kavufltu. Yoklar n ço u var oldu. ma herfleylerinin var oldu u san lan SSCB flimdi yok. nayasa sözcü ünü ilk kez ristotales, devletleri monarfliler, diktatörlükler, aristokrasiler, oligarfliler, demokrasiler olarak nitelendirdi i Politika adl yap t nda kulland. Ona göre, Bir anayasa, bir devlette egemenliklerin ve özellikle de en yüksek görevlerin düzenlenmesidir. Constitution nayasa anas olarak tan y p bildi imiz Yasalar n nayasa n n anas olan constitutio sözcü ü, ister inan n, ister inanmay n, yasa larla hiçbir ilgisi, iliflkisi olmayan bir sözcüktür. Frans zca, ngilizce, talyanca baflta olmak üzere yeryüzündeki çeflitli dillerde yer alan Constitution sözcü ünün anas olan Evrensel Kültür Songül Saydam Constitutio sözcü ü, özünde durum, bünye, kurulufl anlam ndad r. nayasa sözcü üyle yer almas na karfl n Constitutio, Türkçe de de özündeki ana anlam n korumakta, anayasa olarak adland r lsa da, nakurulufl anlam nda kullan lmaktad r. Constitutio, öteki dillerdeki anlam örne i, Türkçe de de Toplumun siyasal ve hukuksal temel düzeniyle ilgili olarak yaz l ya da yaz s z ana hukuk kurallar n n tümü anlam nda kullan lmaktad r. Bir yan yla canl organizmalar n yap lar n, bir insan n parça parça tüm güçlerini biraraya getiren bedensel yap s ve fiziksel oluflumu anlam nda kullan l rken öteki yan yla insan taraf ndan yap lan bir yap y ya da bir kuruluflu da dile getirmektedir. Türkçe de içinde yer alan yasa sözcü ü nedeniyle yasayla ilgili bir ça r fl m yapsa da bu sözcük Bat dillerinde kimi zaman yasa sözcü ünü içermez. Örne in Roma mparatoru Caracalla n n 212 de imparatorlu un tüm özgür yurttafllar n Roma yurtafl durumuna getirdi i imparatorluk ferman da bir anayasa olarak nitelendirilir. nayasa, anakurulufl uzun bir geçmifle sahip olmas na karfl n insanl k onun nimetlerinden ancak birkaç yüzy ld r yararlan yor. nayasan n tohumlar Mezopotamya - daki uygarl klarda at ld. En büyük uluslararas surbilimci Jean Bottero ad olarak de il, anlam olarak yasadan söz edildi ini vurguluyor: 33
Bütün Dünya Ekim 2007 y l önce keflfedilip çözüldü ünde buna Seksen Yasa ad verildi. Bunun nedeni kuflkusuz kendini yasa diye sunmas de il, düzenlenifl, görünüfl biçimiydi. Kimse de bilerek ya da bilmeyerek buna karfl ç kmad. Birkaç aksi görüfl ç kt ysa da bunlar genel kabul aras nda kaybolup gitti. Bu yasa hiç kuflku yok ki bu uygarl ktan kalm fl en yo un, en etkileyici, en iyi korunmufl an tlardan biridir. Bu yasa, koyu renk yüksekçe bir tafl sütun üzerinde yaz l d r. Bu parça ran n güneybat s nda J. De Morgan n ekibi taraf ndan 1902 de Susa da bulunmufltur ve o günden buyana Louvre Müzesi ndeki Eski Do u Eserleri Koleksiyonu nun en de erli incisidir. n t n üst bölümünde an t n cephesi diyebilece- imiz yerinde an t sahibinin bir kabartmas bulunuyor: Babil Kral Hammurabi, Tanr s Marduk tan krall k iktidar n n simgelerini al - yor. Yasan n temel bölümünde bir dizi öneri vard r ve bu önerilerde görünüfle göre kraliyet tebas n n toplumsal davran fllar n, en az ndan belirli bir biçimde, olmazsa belli bir ölçüde düzene ba lamak, belirlemek amac n tafl rlar. Her ne kadar Mezopotamya da yasalar böyle zamana direnecek biçimde tafllara kaz nsa da uzun y llar sözlü anlaflmalar, kurallar biçiminde yaflad. Her ülkenin yaz l ve tek metin halinde bir nayasa s bulunmasa bile yaz l yaz s z hukuk kaynaklar ndan oluflan bir anakurulufl u genifl anlam yla anayasas vard r. Bu yüzden anayasalar geleneksel yaz l olmayan ve yaz l olmak üzere bafll ca iki gruba ayr l r. Modern ça da anayasac l k hareketleri genellikle yaz l bir anayasan n yap lmas yönünde geliflti. Bunu ilk örneklerinden biri olan Magna Carta ngiltere de yaflanmas na karfl n geleneksel yaz l olmayan anayasan n bugün yaln zca ngiltere ye özgü olmas da ilgi çekicidir. nayasa sözcü ünü ilk kez ristotales, devletleri monarfliler, diktatörlükler, aristokrasiler, oligarfliler, demokrasiler olarak nitelendirdi i Politika adl yap t nda kulland. Ona göre, Bir anayasa, bir devlette egemenliklerin ve özellikle de en yüksek görevlerin düzenlenmesidir. nayasan n do- as otoritenin temeline dayan r. fiimdi devlet oluflumunu insanlar n ortak ç karlar sayesinde biraraya getirilmesine borçludur. nayasa devlette güçler üzerinde düzenleyici bir direktif niteli ini tafl r. Devlet içinde güçler nas l da lacak, en üst güçte kimde olacak gibi sorular n yan tlar anayasada yer al r. nayasa devletin özüdür ve yasalar devlet güçlerinin egemenli e dayanarak kamu düzenini korurken uyacaklar ilkeleri gösterir. nayasa rejimi belirler. Rejimin ad d r. Ça dafl anlamda anayasa düflüncesi, yd nlanma Ça ile geliflti. Tart flmalar, görüfller birbiri ard nca boy gösterirken dünya üstünde ilk yaz l anayasa merikan Devrimi nin ard ndan 1787 de kaleme al nd. Bu metin bir y l sonra 11 eyalette onayland, 1789 da da yürürlü e giren BD nayasas oldu. Bunu Fran- s z Devrimi nin ürünü Frans z nayasas ve ötekiler izledi. 1808 y l nda Sadrazam lemdar Mustafa Pafla n n ça r s üzerine silahl adamlar yla birlikte stanbul yak n nda çad r kuran ayan ve beyler daha önce haz rlay p ittifakname ad n verdikleri bir metni Sultan II. Mahmut a onaylatt lar. Osmanl tarihinde ilk kez görünürde de olsa padiflah otoritesini sözleflme niteli indeki bir belgeyle s n rland rd lar. Böylece, Osmanl mparatorlu u nda anayasal yaflama ilk ad mlar at lm fl oldu. rd ndan 1839 Gülhane Hatt- Hümayun u, 1845 Hatt- Hümayun u, 1856 Islahat Ferman, 1861 Hatt- Hümayun u ya da Tanzimat, I. Meflrutiyet, II. Meflrutiyet dönemleriyle anayasa ad ndan s kça söz edilen bir konu oldu. O zamanki deyifliyle Kanun-u Esasi dönemleri TBMM, Kurtulufl Savafl s ras nda Teflkilat- Esasiye Kanunu ad n ald. Bu yeni bir dönemin bafllang c - n n ad oldu. Mustafa Kemal in deyifliyle Egemenlik kay ts z koflulsuz ulusa ait oldu u ve Halk n yazg s n do rudan do ruya ve fiilen elinde tutmas gerçeklefltirildi. nayasa konusunda Türkiye nin izleyece i yol konusundaki görüflleri Mustafa Constitution Kemal, Medeni Bilgiler kitab nda flöyle dile getirdi: Türkiye Cumhuriyeti nin anayasas en ça dafl, ulusal egemenlik ilkeleri hükümlerini içerir. Birkaç maddesini her zaman hat rda tutmak için, burada oldu u gibi tekrar edelim. Egemenlik kay ts z ve flarts z ulusundur. TBMM ulusun tek ve gerçek temsilcisi olup, ulus ad na egemenlik hakk - n kullan r. Yasama yetkisi ve yürütme gücü Türkiye Büyük Millet Meclisi nde ortaya ç kar ve orada toplan r. Hat rlatma: Bizim anlay fl m za göre, siyasal güç, ulusal irade ve egemenlik, ulusun birlik ve bütünlük içinde ortak kiflili ine aittir, birdir, bölünemez, parçalanamaz ve baflkas na b rak lamaz. Ulusta oldu u gibi, onun temsilcisi olan tek mecliste toplanm flt r. Yani güçlerin bölünmesi görüflü bizim için temel de ildir. Yaln z görevler flu yolla gördürülür: Meclis yasa yapma yetkisini kendisi kullan r. Meclis, yürütme yetkisini kendisinin seçti i cumhurbaflkan ve onun atayaca bir bakanlar kurulu arac l yla kullan r. Meclis, hükümeti her zaman denetler ve düflürebilir. Yarg yetkisi, ulus ad na yöntemi ve yasa çerçevesinde ba ms z mahkemeler taraf ndan kullan l r. SongulSaydam@butundunya.com.tr Baba k z na sordu: Emel k z m dedi. Seninle evlenmek isteyen arkadafl na gelip beni görmesini niçin söylemedin? Genç k z babas n n bu sözleri üzerine at larak yan t verdi: Söyledim babac m dedi. O da yan t olarak seni birkaç kez gördü ünü beni buna karfl n sevdi ini söyledi. 34 35
Tüm annelerin kurallar birbirinin ayn de ildir; ama bu kurallar n ço u özünde ayn d r. O öz, evin dirli idir, evde herkesin mutlu bir ortamda yaflamas d r, evde herkesin görevini de, kendini de, haddini de bilmesidir. Yoksa ne tad kal r, ne tuzu kal r evdeki aile yaflam n n... Siz beni bile tan mazs n z, rahmetli annemi nereden tan yacaks n z ki... Onun, evimizde uygulad kurallar ndan söz nne Yasa Hem Nal na Hem M h na Metin tamer edece im size... nnemin, evimizde titizlikle uygulanan kimi kurallar vard. Bu kurallar n ilki, sabahlar erkenden kalkmakt. Evimizde birden fazla banyo olmad ndan, banyoda ilk s ray, ilk kalkan kapard. Biz banyomuzu yaparken, çay suyu oca a konulmufl, kaynamaya b rak lm fl olurdu. Sofran n kurulmas, evde bir kiflinin tek bafl na de il, hepimizin birbirimize yard mc olarak yapt bir iflti. Sandalyeleri getirip masan n çevresine koyma iflini küçük kardeflim hiçbirimize b rakmazd. Belki de bu iflin ödülünü hiçbirimize b - rakmak istemedi i için böyle yapard. Çünkü sandalyeleri s ralama iflini bitirir bitirmez önce kendisi otururdu sofraya. Onun ödülü, sofrada hepimizden önce yerini almas yd. Benim görevim ise, karfl kald r mdaki f r na koflmak ve sofraya konulacak taze ekme i ald ktan sonra yine kofla kofla eve gelmek, ekme- i sofraya b rakmakt. nnemin kurallar ndan biri de, kahvalt n n ancak, babam sofraya geldikten sonra bafllayabilece iydi. Babam sofra- 37