TÜRKİYE DE KENTSEL ATIKSU YÖNETİMİ VE PLANLAMASI Recep AKDENİZ Atıksu Yönetimi ve Planlama Şube Müdürü 17 Mart 2011 - Ankara BAKANLIĞIMIZIN GÖREV ÇERÇEVESİ Kentsel Altyapıda; Politika ve prensipleri belirleme, Mevzuat geliştirme, Planlama ve proje onayı, İzin, izleme, denetim ve yaptırım, Uygun teknolojiyi belirleme, İşbirliği ve koordinasyonu sağlama.
Çevre Kanunu revizyonu ile su kaynaklarının korunmasında Bakanlığımızca inisiyatif alınmıştır. Bakanlık çevre koruma projeleri ile ilgili yönlendirme ve onay yapmakla yükümlü tutulmuştur. Atıksu arıtma tesisi teknoloji seçimi, belirlenmesi ve uygulanması hususlarında inisiyatif almıştır. Uygulanacak para cezaları suç unsuru bazında düzenlenmiş ve her aykırılık için ayrı ayrı tespit edilmiş ve miktar olarak yüksek tutulmuştur. BELEDİYELERİN GÖREVLERİ Belediye Kanununda Su ve kanalizasyon hizmetleri yapmak/yaptırmak, İçme suyu sağlamak, Atıksu Arıtma Tesislerini (AAT) kurmak, Altyapı tesislerinin işletmesini sağlamak, Çevre Kanununda Belediyeler; Atıksu altyapı sitemlerini kurma, Kanalizasyon ve AAT işletme, Hizmetin bedelini belirleme ve toplama, hususlarında sorumludur
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Kuruluş Kanunu (4856 2003) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (2004) ÇEVRE KANUNU (2872-1983) (5491-2006) Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (2006) Tebliğler ve Genelgeler Numune Alma ve Analiz Metotları Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği İdari Usuller Tebliği İş Termin Planı Genelgesi Proje Onay Genelgesi Tebliğ Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (2005) İçme ve Kullanma Suyu Elde Edilen ve Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik (2005) MEVCUT DURUM Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfus % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 87 88 78 83 69 72 73 65 59 52 1994 1998 2002 2006 2008 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfus/ toplam nüfu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfus/ belediye nüfusu
Mevcut Durum (Devam) Toplam Nüfus Belediye Sayısı AAT ile Hizmet Edilen Nüfus AAT İle Hizmet Edilen Nüfusun Oranı AAT İle Hizmet Edilmeyen Nüfusun Oranı 100.000 39,918,189 152 36,456,453 91,3% 8,7% 50.000-99.999 6,895,295 96 2,906,130 42,1% 57,9% 10.000-49.999 6,854,402 317 1,966,047 28,7% 71,3% 2.000-9.999 5,603,722 1455 594,918 10,6% 89,4% TOPLAM 59,271,608 2020 41,923,548 70,7% 29,3% Mevcut Durum
HEDEFİMİZ Atıksu Arıtma Tesisi ile hizmet edilen nüfusun Belediye nüfusuna oranı (%) % 65 % 68 % 70 81% % 36 2003 2008 2009 2010 2012 AAT LERİN İŞLETMEYE ALINMASI İÇİN SON TARİHLER (Çevre Kanunu Geçici 4 üncü Maddesi) Nüfus Zaman AAT İşletmeye Alınma Tarihi 100.000 den fazla 3 yıl Mayıs 2010 100.000 ilâ 50.000 5 yıl Mayıs 2012 50.000 ilâ 10.000 7 yıl Mayıs 2014 10.000 ilâ 2.000 10 yıl Mayıs 2017 Ayrıca 60. Hükümet Programı Eylem Planında Nüfus>50.000 üzerindeki yerlerin AAT lerinin 2012 yılına kadar bitirilmesi öngörülmüştür.
AB TARAFINDAN DESTEKLENEN ÇEVRE YATIRIMLARI PROJELERİ (Birinci Paket) TÜRKİYE DE 15 BELEDİYE İÇİN ATIKSU ARITMA TESİSİ Bu kapsamda tüm bu belediyelere ilişkin; AB standartlarında ÇED, Fizibilite Raporları, Tasarım Raporları hazırlanmıştır. IPA finans başvuruları kabul edilen belediyelerin atıksu arıtma tesisi ihale süreçleri başlamıştır. İhaleye çıkılmasının ardından 2 sene içerisinde proje hayata geçirilecektir. 1 yıl süreyle işletme yapılacaktır. Atıksu Arıtma tesisi, kanalizasyon, yatırımlarını da içeren 15 Belediye için toplam IPA paketi 302 milyon Euro olarak öngörülmektedir. 1 Erzurum 9 Diyarbakır 2 Bartın 10 Erdemli/Mersin 3 Ceyhan/Adana 11 Akşehir/Konya 4 Adıyaman 12 Aksaray 5 Polatlı/Ankara 13 Merzifon/Amasya 6 Siverek/Şanlıurfa 14 Lüleburgaz/Kırklareli 7 Seydişehir/Konya 15 Soma/Manisa 8 Çarşamba/Samsun Entegre Su Projelerinin Hazırlanması İçin Teknik Yardım Projesi (Yeni Paket) Proje kapsamında Bakanlığımız tarafından önerilen belediyelerin listesi aşağıda yer almaktadır. İhaleye çıkılmak üzere şartnamesi hazırlanarak 24.12.2009 tarihinde Merkezi Finans ve İhale Birimine iletilmiştir. Ancak belediyelere ilişkin Avrupa Komisyonun görüşü henüz tarafımıza iletilmemiştir. 1 Kırşehir 12 Viranşehir/Şanlıurfa 2 Çanakkale 13 Yüksekova/Hakkari 3 Bandırma/Balıkesir 14 Kırklareli 4 Turgutlu/Manisa 15 Orhangazi/Bursa 5 Kuşadası/Aydın 16 Şırnak 6 Aydın 17 Tekirdağ 7 Bolvadin/Afyonkarahisar 18 Kırıkhan/Hatay 8 Bismil/Diyarbakır 19 M.Kemalpaşa/Bursa 9 Niksar/Tokat 20 Iğdır 10 Çankırı 21 Kastamonu 11 Tavşanlı/Kütahya
AB Sürecinde Yapılan Çalışmalar Su Çerçeve Direktifi, tüm su kütleleri için iyi su statüsüne ulaşma hedefini önlerine koymalarını gerektirmektedir. İyi su statüsü hem iyi ekolojik statü hem de iyi kimyasal statü anlamına gelmektedir. Su Çerçeve Direktifinin uygulanması için B.menderes Havzasında bir çalışma tamamlanmıştır. Nehir Havzası Yönetim Planı hazırlanmıştır. HKEP ları 2015 yılından sonra NHYP na dönüştürülecektir. Kirliliğin kontrolü havza bazında yapılacak olup, havzada hedeflenen iyi su kalitesine ulaşmak için hassas alanlarda üçüncü arıtma uygulanacaktır. ATIKSU ARITIMI EYLEM PLANI 25 Nehir Havzasında kirlilik durumu, baskı ve etkiler, içme suyu ve korunan alanlar da dikkate alınarak havza önceliklendirilmesi yapılmıştır. Kısa, orta ve uzun vadede hedeflerimiz belirlenmiştir.
SU KALİTE YÖNETİMİNDE MÜNFERİT ÇÖZÜM YERİNE HAVZA ÖLÇEĞİNDE ÇÖZÜM Devam eden havza eylem planları 2011 a kadar tamamlanacaktır. Diğer havzalardaki çalışmalara 2011 yılı içerisinde başlanacaktır. Havza Koruma Eylem Planı Durumu 2010 da tamamlananlar. 2009 da tamamlanan Havzalar YEREL YÖNETİMLER KAPASİTELERİNİ GELİŞTİRMELİ Belediyeler sorumluluklarını yerine getirmek için; Finansal Teknik Kurumsal açıdan güçlü olmalıdırlar.
Atıksu Ücretlerinin Belediyelerce Toplanmasına Hukuki Bir Engel Kalmadı Belediyeler AAT ve kanalizasyon yatırımın, işletme, bakımını, amortismanını, izleme ve vergi giderleri, hususlarını karşılayacak tam maliyet esaslı tarifeleri belirleyebilecek ve atıksu ücretini toplayabileceklerdir. BELEDİYE İŞLETME YATIRIM FATURA KULLANICI Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik yayımlanmıştır. Ekonomik Araçlar Çevre Politikalarını Desteklemesi İçin Bir Adım Arıtma tesisi kuran, işletenlere sarf edilen elektriğin elektrik tarifesinin yüzde ellisine kadar geri ödenmesine 2011 yılında başlanacaktır. Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul Ve Esaslara Dair Yönetmelik yayımlanmıştır. Konya atıksu Arıtma Tesisi
İnsan ve Çevre Sağlığının Korunmasında Atıksu Kirliliğinin Kaynağında Önlenmesi önemlidir. Su kirliliğinin azaltılmasındaki temel politikamız; minimum atıksu deşarj yöntemlerin kullanılması ve kirliliğin kaynağında önlenmesidir. Bu nedenle; ATIKSU YÖNETİMİNDE YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLAR Su kullanımını azaltmak, Su kaybını azaltmak, Alıcı ortam su kalitesinin yükseltilmesi, Kalitesi uygun olmayan su kullanımı oluşan sağlık ve sosyal problemlerin çözümü, Arıtılan atık suyu yeniden kullanmak, sebebiyle Su Şebekeleri- Kayıplar
Kanalizasyon Şebekesi ATIKSU POLİTİKAMIZDA YENİDEN KULLANIMIN YERİ Artan nüfus ve buna bağlı olarak artan su ve su kalitesi talebi, Gelişen sanayi, Yükselen doğal su kaynakları fiyatları Gelişen geri kazanma teknolojileri atıksuların tekrar kullanılmasını hem çevre ve hem de kaynakların ekonomik kullanımını cazip hale getirmektedir. Deşarj Yeniden Kullanım Arıtma Minimizasyon Önleme Üretici sorumluluğu
ARITILMIŞ ATIKSULARIN KULLANIM ALANLARI Tarımsal, Endüstriyel, Yeraltı suyunun beslenmesi, Dinlenme maksatlı kullanılan bölgelerin beslenmesi, Dolaylı olarak yangın suyu, Tuvaletlerde geri kazanım, Doğrudan içme suyu olarak geri kazanım, Rekreasyonel MEVZUAT: ATIKSU ARITMA TESİSLERİ TEKNİK USULLER TEBLİĞİ Bakanlığımızca atıksuların sulama da kullanılmasını da içeren Teknik Usuller Tebliği revize edilmiştir. Yerleşim birimlerinden kaynaklanan atıksuların arıtılması ile ilgili; Atıksu arıtma tesislerinin teknoloji seçimi, Tasarım kriterleri, Arıtılmış atıksuların dezenfeksiyonu, Yeniden kullanımı, Derin deniz deşarjı, Ortaya çıkan çamurun bertarafı, için kullanılacak temel teknik usul ve uygulamaları düzenlemek amacı ile hazırlanmıştır.
Sulama Rekreasyonel Çevreyi Geliştirme
ATIKSULARIN GERİ KAZANIM TEKNOLOJİLERİ Atıksuların geri kazanımındaki teknoloji gereksinimi, geri kazanılacak suyun kullanım maksatları ile ilişkilidir. Kentsel atıksular tarımsal veya yeşil alan sulamasında kullanılacak ise iyi bir şekilde dezenfekte edilmiş biyolojik arıtma çıkışı gerekir. Doğrudan veya dolaylı geri kazanım söz konusu ise membran teknolojileri, aktif karbon ve ileri oksidasyon gibi daha ileri arıtma alternatifleri gerekir. TÜRKİYE DEKİ ATIKSUYUN GERİ KAZANIM UYGULAMALARI Ülkemizde turistik yapılaşmanın ve yatırımların yoğunlaştığı Ege-Akdeniz kesiminde; Arıtma tesislerin çıkış suları sulamada kullanılmaktadır. Bahçe, park sulaması için değerlendirilmektedir. Stabilizasyon havuzlarında biriktirilerek tarımsal amaçla kullanılmaktadır. İstanbul için Marmara Denizi ne deşarjlarda; Üçüncü kademe gerekirken aynı suların sulama maksadıyla kullanılması halinde ikinci kademe (biyolojik) arıtma kafi gelmektedir. Diğer kullanımlar (İnşaat, tuzlu su girişiminin önlenmesi, içme suyu gibi)
ATIKSU ARITIMINDA MBR UYGULAMASI: KONACIK BELEDİYESİ (DEVAM) Ülkemizde atıksu arıtımında membran teknolojisinin kullanımında ilklerden olan Bodrum İlçesine bağlı KONACIK BELEDİYESİ Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Geri kazanılan sular park ve bahçe sulamasında, araç yıkama tesislerinde kullanılmaktadır. Q=1500 m 3 /gün KONYA BELEDİYESİ ATIKSU ARITMA TESİSİ Konya Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi, I.Kademe dizayn yılı olan 2015 yılı için, karbon ve kısmi azot giderimi prensibine göre dizayn edilmiştir. 1.000.000 kişi eşdeğeri ve 200.000 m 3 /gün atıksu debi değerine göre dizayn edilmiştir. Arıtılmış suyunun dezenfekte edilerek, şehir ve tesis sulama suyu olarak kullanılması amacıyla açık kanal tipi ultraviyole dezenfeksiyon sistemi kurulmuştur. Tesis arıtılmış olan suyun 400 m 3 /günlük bir kısmını tesisin 3 km çapında bulunan yol refüjlerinde deneme amaçlı kullanmayı planlamaktadır.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Türkiyenin su kaynakları yaygın kanaatin aksine bol değildir. Gelecekte suyun miktarı kadar kalitesi de önemli olacaktır. Bu sebeble; Su kalitesi yönetiminde havza bazlı planlama yapılması, Kirliliğin kaynağında azaltılması, Altyapı yatırımlarının Çevre Kanununda öngörülen sürelerde tamamlanması, Ekonomik kaynakların doğru yönetilmesi, Yenilikçi teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması, Arıtılmış atıksuların yeniden kullanılması, TEŞEKKÜRLER rakdeniz@cob.gov.tr