The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/jasss1548 Volume 6 Issue 7, p. 133-149, July 2013 SEKİZİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİ TEKNOLOJİ İLE ÇEVRE SORUNLARINI NASIL İLİŞKİLENDİRİYORLAR? * HOW DO GRADE 8 SCHOOL STUDENTS ASSOCIATE TECHNOLOGY WITH ENVIRONMENTAL PROBLEMS? Yrd. Doç. Dr. Fatih AYDIN Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi ABD Fatma Nazlı KARA Abstract The purpose of this study is to find out how Grade 8 school students associate technology with environmental problems. Mixed methods research including both qualitative and quantitative studies has been used in the present research. 135 Grade 8 students constituted the sample. Participants were selected from four primary schools located in Bolu. They voluntarily joined the research.the questionnaire titled Technology and Environment Problems was prepared by the researchers. The questionnaires have been administered to the participants in normal course conditions. Analysis of the data has been done by researchers and an expert. Second and thirth questions, which are yes-no items, in the questionnaire have been analyzed by Ki-Kare Test. In addition, content analysis has been used in the analyses of open-ended items. Findings show that participants have different views on this issue. For instance, most of the participants considered that technology was the reason of the environment problems. There were also certain participants who thought that these problems * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir.
134 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA could be solved by technology. We also tried to determine possible impact of the gender on the considerations about the relationships between technology and environmental problems. Ki-Kare results showed that there is no any significant relation between genders. Given the present results, we can say that the environment and technology are intertwined in the school students minds so a meaningful integration of these dimensions based on students preconceptions and reasoning modes may provide better learning outcomes in the cases of technology and environmental education. Key Words: Technology, Environmental Problem, Student Öz Bu araştırmanın amacı, sekizinci sınıf öğrencilerinin teknoloji ile çevre sorunlarını nasıl ilişkilendirdiklerini tespit etmektir. Araştırmada da nitel ve nicel araştırma tekniklerinin bir arada yer aldığı karma yöntem araştırması kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcı grubunu 2010-2011 eğitim öğretim yılı ikinci döneminde öğrenim gören sekizinci sınıf öğrencileri (N=135) oluşturmaktadır. Katılımcılar Bolu il merkezindeki 4 okuldan gönüllülük esasına dayalı olarak seçilmişlerdir. Araştırmada veri toplamak amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanan Teknoloji ve Çevre Sorunları anketi kullanılmıştır. Anket katılımcılara öğrenim gördükleri sınıf içerisinde uygulanmıştır. Anketin uygulanması için katılımcılara herhangi bir süre kısıtlaması yapılmamıştır. Verilerin analizi araştırmacılar ve bir alan uzmanı tarafından yapılmıştır ve her bir soru kendi içerisinde analiz edilmiştir. Buna göre anketin 2. ve 3. sorularında yer alan evet ya da hayır cevabını içeren sorular için cinsiyet değişkeni açısından anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına Ki-Kare testi ile bakılmıştır. Tüm sorularda yer alan katılımcıların görüşleri içinse içerik analizi yapılmıştır. Bulgulara bakıldığında katılımcıların bu konuda farklı görüşlere sahip olduğunu göstermektedir. Örneğin katılımcıların çoğu teknolojinin çevre sorununa neden olduğunu düşünürken yine bu sorunların teknoloji ile çözülebileceğini düşünenlerin sayısı da az değildir. Aynı zamanda teknoloji ile çevre sorunları arasındaki ilişki üzerine cinsiyet değişkeninin etkisi incelenmiştir. Ki-Kare bulguları cinsiyetler arasında herhangibir ilişkinin olmadığını göstermektedir. Tüm bu sonuçlara dayanarak çevre ve teknolojinin iç içe olduğunu, çevre ve teknoloji ilişkisinin entegre bir şekilde öğretilmesinin daha iyi bir öğrenme çıktısı sağlayabileceğini söylemek mümkündür. Anahtar Kelimeler: Teknoloji, Çevre Sorunu, Öğrenci. GİRİŞ Geçmişten günümüze devam eden teknolojik gelişmeler, insanların doğa üzerinde hâkimiyet kurma arzusu, doğal kaynakların tükenmeyecekmişçesine kullanımı ve tüketim çılgınlığı gibi unsurlar çevre sorunlarını da artırarak beraberinde getirmektedir. Ökmen in (1996, s.4) ifade ettiği gibi, teknoloji çağı denilen 20. yüzyılda,
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 135 teknolojinin felsefe boyutunda tüketim ve tüketim toplumu kavramları yer almakta olup, teknoloji çağının sorunlarının ana sonuçlarından biri de çevre sorunlarıdır. Bu durum aslında insanların teknolojiyi nasıl gördüklerinde yatabilmektedir. Örneğin Dorf (2001) teknolojiyi pratik amaçlara ulaşmak için bilginin organizasyonu olarak tanımlamaktadır. Onun daha geniş bir tanımına göre ise teknoloji, maksimum verimlilik ve minimum kaynak ile insanlara hizmet etmek için fiziksel ve biyolojik olayları kontrol faaliyeti, sistematik düşünme biçimleri ve cihazların kullanımıdır. Birçoğu, teknolojiyi insanoğlunun çevreyi yönetmeye veya değiştirmeye çalıştığı araçlar veya faaliyetler olarak görür. Benzer şekilde Des Jardins e göre de (2006) genellikle insanlar bilim ve teknolojiyi çevre sorunlarının sebebi olarak görmektedir ve bazıları ise bilim ve teknolojinin çevre sorunlarının çözümü için tek çare olduğunu düşünmektedir. Buna göre çevre sorunları gelişmiş teknolojiden kaynaklanmaktadır ve bu yine gelişmiş teknoloji ile çözülebilir. Saçlı ise (2009) bu konuyu şu şekilde ifade etektedir. Ona göre Doğaya egemen olma düşüncesi, yanına yenilik, değişim ve ilerleme kavramlarını da alınca, teknolojik ilerleme daha da hız kazanmıştır. Ancak teknolojinin kendisini destekleyenlere vaat ettiği refah toplumu ve daha iyi yaşam koşulları önemli oranda gerçekleşmemesine rağmen, teknoloji yanlıları, teknolojiden kaynaklanan sorunların, yine teknoloji ile çözülebileceğini ileri sürmektedirler. Uluslararası Teknoloji Eğitimi Birliği (International Technology Education Association - ITEA) (1996, s.26) teknolojinin topluma etkileri hususunda çevre ile ilgili şunlara dikkat çekmektedir. İnsanlar ve çevre arasında yeni bağlar oluşturur. Çevre sorunlarını artırır. Yenilikçiler, programcılar, hükümetler ve tüketicilerin farklı süreçlerin geliştirilmesi ve kullanılması konusunda kararlar verirken çevre üzerindeki etkilerini dikkate almaları gerekir. Doğal çevreyi daha az tehdit eden teknolojik süreçler ve sistemleri tasarlama ve geliştirme çok önemli hale gelmiştir (ITEA, 1996, s.10). Teknoloji ve çevre ilişkisi ile ilgili bu önem teknoloji eğitimi ile ilgili birçok noktada da özellikle vurgulanmaktadır. Örneğin ITEA (2003) tarafından belirlenen teknoloji içerik standartlarından 5.si şu şekildedir (Aydın, 2009). Öğrenciler, teknolojinin çevre üzerindeki etkisine yönelik bir anlayış geliştirecekler Ulusal Program ve Değerlendirme Kurumu (National Council for Curriculum and Assessment - NCCA) (2007) da teknoloji eğitiminin genel amaçları arasında şunu hedeflemektedir. Öğrencilerin geçmişteki, günümüzdeki ve gelecekteki teknolojilerin ekonomi, toplum ve çevre üzerine etkilerini açıklayabildiği ve değerlendirebildiği bir içerik sağlamaktır.
136 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA Benzer şekilde Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programının vizyonu olan; Tüm öğrencileri fen okuryazarı bireyler olarak yetiştirmek çerçevesinde teknoloji çevre ilişkisi ile ilgili şunlar yer almaktadır (MEB, 2013, s.1). Fen okuryazarı bireyler; 1. Fen bilimlerinin teknoloji-toplum-çevre ile olan ilişkisine yönelik anlayışa ve psikomotor becerilere sahiptir. 2. Sosyal ve teknolojik değişim ve dönüşümlerin fen ve doğal çevreyle olan ilişkisini kavrar Yine bu vizyonun gerçekleştirilebilmesi için programda öğrenme alanları yer almaktadır ve bunlardan biri de Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkilerini ortaya koyan öğrenme alanıdır (MEB, 2013, s.5). Bunun yanı sıra sorumluluk bilinciyle karar vermek teknoloji, insanlar ve çevre arasındaki ilişkiyi, bilim ve teknolojinin sınırlılıklarını anlamayı, gerçek ve varsayım arasındaki ayırt etme yeteneğini ve problemleri çözmek için uygulamalı teknolojideki bazı deneyimleri gerektirir. Örneğin, kloroflorokarbonlar dondurucularda çoktur fakat ozon tabakasına da zarar vermektedirler (ITEA, 2000, s.5). Büyükgüngör ün (2006) ifade ettiği gibi çevreyi koruyabilmek, endüstriyel ekoloji prensiplerini yerine getirebilmek için kullanılan yöntem, felsefe, sistem ve stratejilerden yeniden kullanım/ kazanım/ üretim/ dönüştürme, temiz teknoloji kullanımı, çevre dostu tasarım ve üretim, çevre için tasarım, çevreyi ön planda tutan teknolojiler ve tasarımlar, geleceğin sahibi olacaklardır. Bireysel ve toplumsal sorunları çözebilmek için insanların farklı alan bilgilerini bir arada kullanabilmesine, farklı alanlarda ilişki kurabilmesine, sorunlara farklı bakış açılarından bakabilmesine olan ihtiyaç artmıştır (Dervişoğlu ve Soran, 2003). Geleneksel fen bilimleri disiplinleri (fizik, kimya, biyoloji) kuramsal bilgilere ve disiplinin akademik düzenine bağlı kaldıkları için yararlılıklarını yitirmekte ve gerçek dünya ile bağlantıları zayıf kalmaktadır. Geleneksel derslerde teknoloji, çevre ve insan yaşantısıyla ilgili kritik sorunlara yer verildiği oldukça enderdir (Demirçalı, 2007). Öğrencilerin sadece bir alanda gerçekleştirdikleri eğitim ve öğretim süreci olabildiğince alanlar arasına dağıtılarak bütünleştirilmelidir (Keşan ve Kaya, 2008). Rubba ve Harkness (1993), asit yağmuru ve küresel ısınma gibi teknolojiye atfedilen konularla ilgili olarak okul müfredatına Bilim Teknoloji-Toplum yaklaşımının bütünleştirilerek ortaya alınması gerektiğini belirtmektedirler. Öğrenciler teknolojiyi uygularken çevre ile etkileşim içinde olup, malzeme, yöntem, teknik ve kuralları kullanmakta, bu malzemeler fiziksel çevreden gelmekte, yöntem ve teknikler ise teknolojik sosyo-kültürel çevrenin ürünleri olmaktadır (Karaağaçlı ve Mahiroğlu, 2005). Bookchin (1996) e göre bizlerin görevi bilim ve teknolojinin vaatlerini onun tahrip kapasitesinden ayırarak, ileri teknolojileri toptan devre dışı bırakmak yerine toplum ve doğal dünyanın yeni bir ahengine katkıda bulunacak ekolojik ilkelere göre düzenlemek, hatta daha da geliştirmektir (Bayraktar,
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 137 2008). Sonuç olarak eğer eğitimciler olarak bizler öğrencilerin teknoloji ile çevre sorunlarını nasıl ilişkilendirdiklerini onların bu konudaki anlayışlarını dikkate alarak doğru olarak tespit edersek literatürde de ortaya konan olaylara ilişkisel bakma yaklaşımını daha iyi kavratabilir ve uygulatabiliriz. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, sekizinci sınıf öğrencilerinin teknoloji ile çevre sorunlarını nasıl ilişkilendirdiklerini tespit etmektir. Bu amaç çerçevesinde aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranmıştır: 1. Sekizinci sınıf öğrencilerinin teknoloji ile çevre sorunları arasındaki ilişkiye yönelik görüşleri nelerdir? 2. Sekizinci sınıf öğrencilerine göre teknoloji çevre sorunu yaratır mı? Öğrencilerin çevre sorununa neden olan teknolojiler hakkındaki görüşleri nelerdir? 3. Sekizinci sınıf öğrencilerine göre çevre sorunları teknoloji ile çözülebilir mi? Öğrencilerin çevre sorununa çözüm olan teknolojiler hakkındaki görüşleri nelerdir? 4. Teknolojinin çevre sorunu yaratıp yaratmadığına yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? 5. Çevre sorunlarının teknoloji ile çözülüp çözülemediğine yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? YÖNTEM Araştırma Modeli Bu araştırmada da nitel ve nicel araştırma tekniklerinin bir arada yer aldığı karma yöntem araştırması (mixed methods research) (Creswell, 2003; Johnson ve Christensen, 2004) kullanılmıştır. Araştırmanın nitel kısmında öğrenci görüşleri derinlemesine incelenirken nicel kısmında ise görüşlerle cinsiyet arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Katılımcılar Bu araştırmanın katılımcı grubunu 2010-2011 eğitim öğretim yılı ikinci döneminde öğrenim gören sekizinci sınıf öğrencileri (N=135) oluşturmaktadır. Katılımcılar Bolu il merkezindeki 4 okuldan gönüllülük esasına dayalı olarak seçilmişlerdir. Böylece araştırmadan elde edilen verilerin daha anlamlı ve gerçekçi olması sağlanmaya çalışılmıştır. Seçilen öğrencilerin cinsiyet dağılımları ise birbirine oldukça yakındır (bkz: Tablo 1). Bununla birlikte araştırmanın sekizinci sınıf
138 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA öğrencileri ile yürütülmesinin nedeni, 3.-8. Sınıf Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında hedeflenen Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkisini programdan mezun öğrencilerin benimsemiş olmaları beklediğinden bu öğrenciler seçilmişlerdir. Tablo 1. Katılımcıların cinsiyet dağılımları Cinsiyet f % Kız 69 51,1 Erkek 66 48,9 Toplam 135 100 Veri Toplama Aracı Araştırmada veri toplamak amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanan Teknoloji ve Çevre Sorunları anketi kullanılmıştır. Anket, araştırma sorularına cevap alınacak şekilde hazırlanmıştır. Buna göre anketin başında katılımcıların adını ve cinsiyetini yazabileceği bir bölüm oluşturulmuştur. Sonrasında ise katılımcıların görüşlerini sınırlandırmadan ifade edebilecekleri 3 yarı yapılandırılmış soru yer almaktadır. Ankette yer alan yarı yapılandırılmış sorular şu şekildedir. 1. Teknoloji ile çevre sorunları arasındaki ilişkiye yönelik görüşleriniz nelerdir? 2. Size göre teknoloji çevre sorunu yaratır mı? a. Evet ise, çevre sorununa neden olan teknolojiler hakkındaki görüşleriniz nelerdir? 3. Size göre çevre sorunları teknoloji ile çözülebilir mi? a. Evet, ise, çevre sorununa çözüm olan teknolojiler hakkındaki görüşleriniz nelerdir? Anketin geçerli ve güvenilir bir anket olması için araştırmanın amacına uygun olması hedeflenmiştir. Bunun için ilgili sorular önce Türkçe dil eğitimi konusunda bir uzmana danışılmış hem soruların ifade şekli ve anlaşılabilirliği hem de amaca uygunluğu üzerinde tartışılarak düzeltmeler yapılmıştır. Sonrasında ise bu sorular bir çevre eğitimi bir de teknoloji eğitimi konusunda alan uzmanlarıyla bir araya gelinerek tekrar incelenmiştir. Son olarak anketin uygulanmasına geçmeden önce soruların doğru anlaşılıp anlaşılmadığını belirlemek amacıyla sekizinci sınıfa devam eden 5 öğrenci ile pilot uygulama yapılmış ve cevapları incelendiğinde soruların anlaşılabilir olduğu görülmüştür. Uygulama Anket katılımcılara öğrenim gördükleri sınıf içerisinde uygulanmıştır. Anketin uygulanması için katılımcılara herhangi bir süre kısıtlaması yapılmamıştır. Aynı zamanda ankette sorulan isim ve cinsiyetin araştırmada kullanılacağı, diğer tüm
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 139 bilgilerin (okul ismi vb.) gizli tutulacağı ifade edilmiştir. Bununla birlikte uygulama gönüllülük esasına da dayalı olduğundan katılımcılardan samimi görüşler alınması sağlanmaya çalışılmıştır. Verilerin Analizi Verilerin analizi araştırmacılar ve bir alan uzmanı tarafından yapılmıştır ve her bir soru kendi içerisinde analiz edilmiştir. Buna göre anketin 2. ve 3. sorularında yer alan evet ya da hayır cevabını içeren sorular için cinsiyet değişkeni açısından anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına Ki-Kare testi ile bakılmıştır. Tüm sorularda yer alan katılımcıların görüşleri içinse içerik analizi yapılmıştır. İçerik analizinde önce görüşler araştırmacılar ve uzman tarafından bağımsız olarak kodlanmışlardır. Kodlar arasındaki tutarlık formülü (Miles ve Huberman, 1994) kullanılarak hesaplanmıştır. Hesaplamalar sonucunda güvenirlik % 96 olarak bulunmuştur. Daha sonra bu kodlar ortak temalar altında toplanarak frekans dağılımı ile sunulmuştur. Daha sonra bu ortak temalara uygun olarak alıntılara yer verilmiştir. Örnek olarak verilen alıntılar, katılımcıların birçoğunun görüşünü yansıtabilecek şekilde seçilmişlerdir. Çünkü Yıldırım ve Şimşek (2000, s.87) tarafından da belirtildiği gibi, inandırıcılığı arttırmak amacıyla nitel araştırmacı, yaptığı her açıklamanın ve vardığı her sonucun sürekli olarak nedenlerini ortaya koymalı ve bu nedenleri destekleyici bulguları okuyucuya sunmalıdır. Bunun bir yolu, örneğin görüşme sorularının yazılmasında okuyucuya mümkün olduğu kadar doğrudan alıntı sunmaktır. Alıntılarda katılımcıların isimleri kullanılmıştır. BULGULAR Bu bölümde araştırma sorularına cevap verecek şekilde anketteki her bir soru için yapılan analizler sırasıyla sunulmuştur. Ankette ilk olarak katılımcıların Teknoloji ile çevre sorunları arasındaki ilişkiye yönelik görüşleri belirlenmiştir. Yapılan içerik analizi sonucu ortaya çıkan ortak temalar tablo 2 de sunulmaktadır. Tablo 2. Katılımcıların teknoloji ile çevre sorunları ilişkisine yönelik görüşleri Katılımcı Görüşlerine Ait Temalar f % Teknoloji çevre sorununa sebep olur. 97 32,6 Çevre sorunlarının çözümünde teknoloji kullanılabilir. 61 20,5 Teknoloji çevre için hem yararlı hem zararlıdır 39 13,1 Teknoloji geliştikçe çevre sorunları artar. 17 5,7 İnsanlar çevreye karşı duyarsızlar. 15 5,0 Çevre sorununa sebep olmamak için teknoloji bilinçli kullanılmalıdır 19 6,4
140 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA Çevre sorunlarının çözümünde teknoloji kullanılamaz. 12 4,1 Çevre sorununa sebep olmayan teknoloji kullanılmalıdır. 12 4,1 Teknoloji çevre için zararlıdır. 12 4,1 Teknoloji çevre sorununa sebep olmaz. 6 2,0 Teknoloji geliştikçe çevre sorunları azalır. 3 1,0 Teknoloji çevre için yararlıdır. 2 0,7 Teknoloji olmadan da yaşanır. 2 0,7 Toplam 297 100 *Bazı katılımcı görüşleri birden fazla temada yer almış olabilir. Tablo 2 incelendiğinde katılımcıların çoğunun çevre sorunlarına teknolojinin etkisi olduğu yönünde görüş belirttikleri görülmektedir. Hatta bunu teknolojiyi kullanan insanların duyarsızlıklarına ve bilinçli kullanmamalarına bağladıkları da görüşlerden anlaşılmaktadır. Katılımcıların bu konudaki görüşlerinden bazılarını şu şekilde sunmak mümkündür. Teknolojinin faydaları ve zararları da vardır. Hiç bir şey mükemmel değildir. Ama bilinçsizce davranırsak daha çok üzüleceğiz. (Ayşe) Teknoloji geliştikçe çevre sorunları artıyor. Fabrikalardan çıkan dumanlar insanları zehirliyor, havayı kirletiyor. (Ahmet) Çevre sorunlarının çözümünde kullanılan teknolojinin fazla olduğunu düşünmüyorum. Ben teknolojinin çevreye zarar verdiğinden yanayım. Ben öyle düşünüyorum. Bilinçsizce yararlanmaya çalışılan teknoloji, çevreye gerçekten ciddi zararlar vermektedir. (Zeynep) Çevremizde birçok sorun var. Bunlardan biriside çevre kirliliğidir. Çevre kirliliğine neden olan etkenlerden biriside teknolojidir. Örneğin; arabalar. Arabaların egzozundan çıkan dumanlar çevreyi ve havayı kirletmektedir. Bazen de çevre sorununa çözüm bulur. Sonuç olarak teknolojinin hem yararlı hem de zararlı etkileri vardır. (Fatma) Çevre sorunlarının çözümünde teknolojinin işe yarayacağını düşünmüyorum. Çevre sorunlarının ancak halkın bilgilendirilerek çözülebileceğini savunuyorum (Ali) Günümüzde çok fazla çevre sorunu vardır. Bu çevre sorunlarını çözmek için teknolojiyi kullanırız. Ama kullandığımız teknoloji de bir o kadar çevreye zarar
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 141 verir. Aslında sorunların bitmesi için kullanılan teknoloji daha da sorunları artırıyor (Zehra) Teknoloji çevre sorunlarına yol açabilir. Teknoloji aynı zamanda çevre sorunlarına çözüm de olabilir. Bunun için teknolojiyi doğru ve bilinçli kullanmalıyız. (Mustafa) Bence çevre sorunlarının çözümünde teknoloji kullanılmaz. Teknoloji daha çok zarar verir Teknolojiyle çevre sorunu çözülmez, artırılır (Şule) Ankette yer alan ve ikinci araştırma sorusuna cevap diğer bir soru ise katılımcılara göre teknolojinin çevre sorunu yaratıp yaratmadığı, evet ise çevre sorununa neden olan teknolojiler hakkındaki görüşleri belirlenmiştir. Katılımcıların Teknoloji çevre sorunu yaratır mı? sorusuna ilişkin bulgular Tablo 3 teki gibidir. Tablo 3. Katılımcıların Teknoloji çevre sorunu yaratır mı? sorusuna ilişkin görüşleri Soru Teknoloji çevre sorunu yaratır mı? Evet Hayır Toplam f % f % f % 116 85,9 19 14,1 135 100 Tablo 3 teki bulgular incelendiğinde, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun (%85,9) teknolojinin çevre sorunu yaratacağı ve sadece %14,1 inin teknolojinin çevre sorunu yaratmayacağı görüşünde olduğu görülmektedir. Yukarıdaki soruya evet diyen katılımcıların bu konudaki görüşleri incelendiğinde yapılan içerik analizi sonucu ortaya çıkan ortak temalar tablo 4 de sunulmaktadır. Tablo 4. Katılımcıların çevre sorununa neden olan teknolojilere yönelik görüşleri Çevre Sorununa Sebep Olan Teknolojilere Ait Temalar f % Taşıtlar (Araba, Traktör, Motosiklet, Tır, Gemi) 40 31,7 Elektronik aletler (Telefon, Tv, Bilgisayar) 31 24,6 Fabrikalar 22 17,4 Nükleer Teknoloji (Nükleer Santral, Atom Bombası) 17 13,5 Atıklar (Poşet, Kola tenekesi, Pil, Çöp) 5 4 Parfüm 3 2,4 Termik Santral 2 1,6
142 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA Hidroelektrik Santral 1 0,8 Bina(Gökdelen, Avm, Ev) 1 0,8 Çin ve Japon Ürünleri 1 0,8 Uydu 1 0,8 Hormonlu gıda 1 0,8 Benzinli pompa 1 0,8 Toplam 126 100 *Bazı katılımcıların görüşleri birden fazla kategoride yer almış olabilir. Tablo 4 de görüldüğü gibi katılımcıların çoğu taşıtların, elektronik aletlerin, fabrikaların ve nükleer teknolojinin çevre sorunlarına neden olduklarını düşünmektedirler. Katılımcıların bu konudaki görüşlerinden bazılarını şu şekilde sunmak mümkündür. arabalardan çıkan gaz veya fabrikalardan çıkan gazlar bizim hayatımız için önemli bir sorun kaynağı Japonya ya atılan atom bombası teknoloji ilerlemiş olmasaydı bu kadar insan sefil olmayacaklardı. (Erol) Sorunların bitmesi için kullanılan teknoloji daha da sorunları artırıyor. Mesela bakın bir fabrikaya ürünlerin hızlı olması için fabrikalar kuruldu. Ama bu fabrika dediğimiz yer, yani ürünlerin hızlı üretilmesi için yapılan yer daha da bize sorun yaptı ve havayı yani soluduğumuz ortamı kirletti. Sonra filtre takıldı. Ama bu da çok sorunu çözmeye yetmedi. Örneğin parfümler neden üretildi? Sadece güzellik için mi? Ama bu da küresel ısınma sorunu çıkardı. Sonra Çin malları, Japon malları. Onlar çok teknolojik davranıyorlar. Ama bazı değişik maddeler kullanmaları biz insanoğullarının kansere sürüklüyor. Örneğin bir orman, tarla sürmek için kullanılan traktör, amaç yiyeceğin hızlı olması. Ama bu da traktörlerin havayı kirletmesine ve ses gürültüsüne neden oluyorlar (Zehra) çiftçiler tarlalara mahsul ekerken teknolojilerden faydalanırlar. Teknolojinin en çok zararı vardır, çevreye mesela hormonlu ürünler teknoloji sonucunda ortaya çıkmıştır. Japonya daki nükleer santralin zarar görmesi de çevreye zarar vermiştir. (Arda) Çevre sorununa sebep olan teknoloji benim için arabalar ve fabrikalar bunlardan bazılarıdır Ormanları yıkıp yerine gökdelenler, evler, alışveriş merkezleri yapıyorlar. Bu da oksijen kaynaklarımızı bitiriyor. (Oğuz)
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 143..bir su baskını olduğunda o suya dışarıya atmak için kullanılan benzinli pompa işimize yarıyor ama o pompa yaktığı benzin ile çevreye zarar veriyor Araba günlük yaşamımızda işe yarıyor ama yaktığı o benzin, mazot yakan arabalar çevreye zarar veriyor (Can) Ankette yer alan ve üçüncü araştırma sorusuna cevap diğer bir soru ise katılımcılara göre çevre sorunlarının teknoloji ile çözülüp çözülemeyeceği, evet ise çevre sorununa çözüm olan teknolojiler hakkındaki görüşleri belirlenmiştir. Katılımcıların çevre sorunları teknoloji ile çözülebilir mi? sorusuna ilişkin bulgular Tablo 5 teki gibidir. Tablo 5. Katılımcıların Çevre sorunları teknoloji ile çözülebilir mi? sorusuna ilişkin görüşleri Sorular Evet Hayır Toplam f % f % f % Çevre sorunları teknoloji ile çözülebilir mi? 92 68,1 43 31,9 135 100 Katılımcıların çoğunluğunun (%68,1) çevre sorunlarının teknoloji ile çözülebileceği fakat %31,9 unun çevre sorunlarının teknoloji ile çözülemeyeceği görüşünde oldukları görülmektedir. Yukarıdaki soruya evet diyen katılımcıların bu konudaki görüşleri incelendiğinde yapılan içerik analizi sonucu ortaya çıkan ortak temalar tablo 6 da sunulmaktadır. Tablo 6. Katılımcıların çevre sorununa çözüm olan teknolojilere yönelik görüşleri Çevre Sorununa Çözüm Olan Teknolojilere Ait Temalar f % Taşıtlar (Güneş enerjili/su enerjili/elektrikli/ Şarjlı/Pilli Araba, Bisiklet) 10 37 Tarım Aletleri (Ağaç budama makası/çim kesme makinesi/toprak eleme motoru) 4 14,9 Filtre 3 11,1 Çöp Toplama Arabaları/Çöp Toplayan Robot 3 11,1 Çöp Öğütücü 2 7,4 Elektronik Aletler (Bilgisayar) 2 7,4 Arıtma Sistemi 1 3,7 Hava Temizleme Motoru 1 3,7 Benzinli Pompa 1 3,7 Toplam 27 100 *Bazı katılımcıların görüşleri birden fazla kategoride yer almış olabilir.
144 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA Tablo 6 da görüldüğü gibi katılımcıların çoğu taşıtları, tarım aletlerini ve filtre sistemlerini çevre sorunlarının çözümünde kullanılabilecek teknolojiler olarak düşünmektedirler. Katılımcıların bu konudaki görüşlerinden bazılarını şu şekilde sunmak mümkündür. Bence teknoloji çevreyi kirletmez. Doğalgaz kullanıyoruz kirletiyor mu? Artık arabalar su ile çalışacakmış daha ne kirletmez ki çevreyi. Çöp öğütücülerimiz var, toprağa dokunmadan çöpleri imha edebiliyoruz. Bence teknolojiyle beraber dünyamız güzelleşip temizleniyor (Arzu) Çevre sorunlarını önlemek amacıyla bir sürü teknolojik ürünler tasarlanmıştır. Bu ürünler çevremizi temizler. Örneğin çöp öğütücüler, arıtma sistemleri ve robotlar gibi. (İrem) Çevre sorunlarının çözümünde teknoloji gereklidir. Çöp toplama makineleri, ağaç budama makasları, çim kesme makineleri vb. Eğer bunlar olmasaydı yani mesela ağaç budama makasları olmasaydı ağaç dallarını kırmak zorunda kalırdık (Erdem) Çevre sorunlarını ortaya çıkaran teknolojik ürünler otomobil, bilgisayar, televizyon, fabrikalar, nükleer santraller Ama maalesef teknolojinin olumlu etkileri yok denilecek kadar azdır. Yani bunlardan çıkaracağımız sonuç elimizden geldiği kadarıyla teknolojiden uzak durmak. Örneğin toplu taşıma araçlarını tercih etmeli ya da bisiklet gibi fazla teknolojiden sayılmayan araçları tercih edebiliriz (İpek) Araştırma sorularında da belirtilen diğer bir husus cinsiyet değişkeni ile öğrenci görüşleri arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığıdır. Buna göre teknolojinin çevre sorunu yaratıp yaratmadığına yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına yönelik bulgular tablo 7 de sunulmaktadır. Tablo 7. Teknolojinin çevre sorunu yaratıp yaratmadığına yönelik görüşlerle cinsiyet arasındaki ilişkiye ait Ki-Kare bulguları Cinsiyet Değişkenler Evet (f) Hayır (f) Kız 61 8,718,397 Erkek 55 11 Toplam 116 19 2 [ =,718, sd= 1, p=,397] 2 p
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 145 Tablo 7 incelendiğinde teknolojinin çevre sorunu yaratıp yaratmadığına yönelik 2 görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı görülmektedir. ( (1) =,718, p>,05). Çevre sorunlarının teknoloji ile çözülüp çözülemediğine yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına yönelik bulgular ise tablo 8 de sunulmaktadır. Tablo 8. Çevre sorunlarının teknoloji ile çözülüp çözülemediğine yönelik görüşlerle cinsiyet arasındaki ilişkiye ait Ki-Kare bulguları Evet (f) Değişkenler Hayır (f) 2 p Cinsiyet Kız 43 26 2,209,137 Erkek 49 17 Toplam 92 43 2 [ =2,209, sd=1, p=,137] Tablo 8 incelendiğinde çevre sorunlarının teknoloji ile çözülüp çözülemediğine 2 yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı görülmektedir.( (1) =2,209, p>,05). TARTIŞMA Bu araştırmada sekizinci sınıf öğrencilerinin teknoloji ile çevre sorunlarını nasıl ilişkilendirdikleri tespit edildi. Bulgulara bakıldığında katılımcıların bu konuda farklı görüşlere sahip olduğunu göstermektedir. Örneğin katılımcıların çoğu teknolojinin çevre sorununa neden olduğunu düşünürken yine bu sorunların teknoloji ile çözülebileceğini düşünenlerin sayısı da az değildir (bkz. Tablo 2). Bu bulgu Des Jardins (2006) ve Saçlı nın (2009) bu konudaki görüşleriyle de oldukça örtüşmektedir. Diğer bir yandan ortaya çıkan önemli bir bulgu ise teknoloji ve çevre ilişkisinde katılımcılar tarafından insan faktörü ile ilgili görüşlerin yer almasıdır (bkz. Tablo 2). Katılımcılar bu konuda özellikle teknolojinin bilinçli kullanılmaması ve duyarsızlık hususlarına değinmişlerdir. Bu nedenle literatürde de (ITEA, 1996, s.10) belirtildiği gibi doğal çevreyi daha az tehdit eden teknolojik süreçler ve sistemleri tasarlama ve geliştirme çok önemli hale gelmektedir. Benzer şekilde özellikle yurt içi ve yurt dışı programlarda da (ITEA, 2003; NCCA, 2007; MEB, 2006) bu konudaki eğitim üzerine önemle durulmaktadır.
146 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA Araştırmadan elde edilen diğer önemli bir bulgu ise katılımcıların Çevre Sorununa Neden Olan Teknolojilere Yönelik Görüşleridir. Katılımcılar özelikle fosil yakıtların kullanıldığı taşıtların ve fabrikaların yüksek oranda çevre sorununa neden olduğunu düşünmektedirler. Çünkü bu konudaki katılımcı görüşleri incelendiğinde (ör: Erol ve Zehra) hava kirliliğinden kaynaklanan çevre sorunlarına oldukça değindikleri görülmektedir. Bununla birlikte diğer ilgi çeken bir bulgu elektronik aletlerinde yüksek oranda çevre sorununa neden olarak görülen teknolojiler arasında olduğudur. Araştırmadan elde edilen diğer bir bulgu ise Katılımcıların Çevre Sorununa Çözüm Olan Teknolojilere Yönelik Görüşler ortaya koymuş olmalarıdır. Katılımcıların bu konudaki görüşlerine bakıldığında fosil yakıtların kullanıldığı taşıtların yerine yenilenebilir enerji ile çalışan taşıtların çevre sorununa çözüm olabileceği görüşünde olmalarıdır. Bu bulgular aslında katılımcıların genel olarak ilgili teknolojilerden tamamen vazgeçmek yerine onların çevre sorununa neden olan noktalarının düzeltilmeye çalışılmasıyla giderilebileceği görüşünde (ör: Arzu) olduklarını göstermektedir. Her ne kadar bire bir örtüşmese de kalımcılara ait bu bulgu Bookchin (1996) ve Büyükgüngör ün (2006) bu konudaki ifadeleri ile oldukça paralellik göstermektedir. Bunun yanında çevre sorunlarının çözümünde teknolojiden olabildiğince uzak durulması gerektiğini de ifade eden görüşlerin (ör: İpek) olması konunun insani tarafına da dikkat çekildiğini göstermektedir. Araştırmada incelenen diğer bir husus ise cinsiyet değişkeni ile öğrenci görüşleri arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığıdır. Buna göre hem teknolojinin çevre sorunu yaratıp yaratmadığına yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına hem de çevre sorunlarının teknoloji ile çözülüp çözülemediğine yönelik görüşlerle cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığına bakılmıştır. Her iki durum için de anlamlı bir ilişkinin olmadığı görülmektedir. Son olarak bulgulara bakıldığında her ne kadar çalışmanın çerçevesinde yer almasa da katılımcı görüşlerinde teknoloji ile ilgili kavram yanılgılarının olduğunu gösteren ve tutum ifadeden görüşlerin olduğu da görülmektedir. Bu durum konu ile ilgili bu hususların yer alabileceğine bir işaret olarak kabul edilebilir ki bu konuda gelecek çalışmalara yönelik önerilerde de bulunulmuştur. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırma katılımcıların teknoloji ile çevre sorunlarını ilişkilendirmede daha çok taşıt ve elektronik teknolojisini dikkate alarak ilişkilendirdiklerini göstermektedir. Bu durum aslında Ökmen in (2003, s.8) ifade ettiği gibi insanların teknoloji olarak neyi gördüklerinde de yatmaktadır. Diğer yandan bu araştırma sonucunda katılımcıların her iki yönden de yani teknolojinin he çevre sorunu yarattığı hem de çevre sorunlarının çözümünde yer alabileceği görüşünü geliştirdikleri görülmektedir. Ancak
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 147 bulgular dikkatli incelendiğinde sadece tek bir tarafa vurgu yapanlar olduğu gibi her iki tarafa da vurgu yapan katılımcıların olduğu sonucuna da ulaşılmaktadır. Tüm bu sonuçlara dayanarak çevre ve teknolojinin iç içe olduğunu, çevre ve teknoloji ilişkisinin entegre bir şekilde öğretilmesinin daha iyi bir öğrenme çıktısı sağlayabileceğini söylemek mümkündür. Literatürde de belirtildiği (ör: Rubba ve Harkness, 1993; MEB, 2006; Keşan ve Kaya, 2008) gibi çevre için verilen eğitimler teknoloji ve diğer alanların eğitimiyle bütünleştiği zaman önemli ve anlamlı olmaktadır. Sonuç olarak aşağıdaki şu önerilerde bulunmak mümkündür. 1. Örgün eğitimin her kademesinde görev yapan ve çevre eğitimi, teknoloji eğitimi, fen ve teknoloji eğitimi veren öğretmenlere öğrencilerin çevre ve teknolojiye entegre yaklaşımlarını artıracak yöntem ve stratejiler hakkında hizmet içi eğitim kursları düzenlenmelidir. 2. Hizmet öncesinde öğretmen adayları çevre ve teknolojiyi bütünleştirecek nitelikte ve işbirliği yapma kültürüne sahip olacak şekilde yetiştirilebilir. 3. Çevre bilincinin kazandırılmasında en büyük etken olan çevre eğitimi ve buna yönelik teknoloji eğitimi zamanla toplumun tüm kesimlerine ulaşacak şekilde yaygınlaştırılmalı, her yaş ve meslekteki kişilere belirli bir program dahilinde verilmelidir. 4. Çocukların çevre ve teknoloji ilişkisine dikkatini çekmek için çeşitli kampanyalar, sempozyumlar ve yarışmalar düzenlenebilir. 5. Benzer çalışmalar ilköğretimin diğer sınıf seviyelerindeki öğrenciler üzerinde, ortaöğretim ve yükseköğretim öğrencileri üzerinde de yapılabilir. 6. Konu ile ilgili öğrencilerin kavram yanılgıları ve tutumları incelenerek onların teknoloji ile çevre sorunlarını nasıl ilişkilendirdiklerine yönelik ilişkisel bulgulara ulaşılabilir. KAYNAKÇA AYDIN, F. (2009). Teknolojinin doğasına yönelik fen bilgisi öğretmen adaylarının görüşlerinin ve kavramlarının gelişimi ve öğretimde ikilemlerin etkililiği. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara. BAYRAKTAR, A. (2008). Ekolojik sorunların oluşumunda ve çözümünde modern bilim ve teknolojinin yeri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. BOOKCHIN, M. (1996). Ekolojik bir topluma doğru (Çev. Abdullah Yılmaz, 1. Baskı). İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
148 Fatih AYDIN Fatma Nazlı KARA BÜYÜKGÜNGÖR, H. (2006). Çevre kirliliği ve çevre yönetimi. Toprak İşveren Dergisi,72, 9-17. CRESWELL, J. W. (2003). Research design: qualitative, quantitative, and mixed approaches. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications. DEMİRÇALI, S. (2007). İlköğretim 8. sınıf fen bilgisi dersi genetik ünitesinde fen-teknolojitoplum yaklaşımına dayalı yardımcı etkinlik geliştirme ve uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. DERVİŞOĞLU, S. ve SORAN, H. (2003). Orta öğretim biyoloji eğitiminde disiplinler arası öğretim yaklaşımının Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 48-57. DES JARDINS, J. R. (2006). Çevre etiği çevre felsefesine giriş (çev. R. Keleş). Ankara: İmge Kitabevi. DORF, R. C. (2001). Technology, humans, and society. USA: Academic Press. INTERNATIONAL TECHNOLOGY EDUCATION ASSOCIATION (ITEA) (1996). Technology for all Americans:A rationale and structure for the study of technology. Reston, VA. INTERNATIONAL TECHNOLOGY EDUCATION ASSOCIATION (ITEA) (2000). Standards for technological literacy: content for the study of technology. Reston, VA. INTERNATIONAL TECHNOLOGY EDUCATION ASSOCIATION (ITEA) (2003). Advancing excellence in technological literacy: student assessment, professional development, and program standards. Reston, VA. JOHNSON, R. B., & CHRISTENSEN, L. B. (2004). Educational research: quantitative, qualitative, and mixed approaches. Boston, MA: Allyn and Bacon. KARAAĞAÇLI, M. ve MAHİROĞLU, A. (2005). Yapılandırmacı öğretim açısından teknoloji eğitiminin değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 47-63. KAYA, D. ve KEŞAN, C. (2008). Fen öğretiminde hibritleşmiş bir öğrenme ortamı nasıl olmalı? Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 8, 1-15. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI (MEB) (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) öğretim programı. Ankara. MILES, M. B. ve HUBERMAN, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage. NATIONAL COUNCIL FOR CURRICULUM AND ASSESSMENT (NCCA) (2007). Leaving certificate technology syllabus ordinary level and higher level. ÖKMEN, M. (1996). Teknoloji, tüketim ve çevre sorunları. Ekoloji Dergisi, 19, 4-7.
Sekizinci Sınıf Öğrencileri Teknoloji İle Çevre Sorunlarını Nasıl İlişkilendiriyorlar? 149 RUBBA, P. A. & HARKNESS, W. (1993). Examination of pre-service and in-service science teachers beliefs about science technology society interactions. Science Education, 77(4), 407 31. SAÇLI, A. (2009). Uluslararası çevre politikaları çerçevesinde çevre-teknoloji ilişkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. YILDIRIM, Ş. ve ŞİMŞEK, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık. Ankara.