KAMU POLİTİKA SÜRECİ: Teorik Perspektifler
Editör: Alican KAPTI KAMU POLİTİKA SÜRECİ TEORİK PERSPEKTİFLER Ankara 2011
Kamu Politika Süreci: Teorik Perspektifler Editör: Alican Kaptı Kamu Yönetimi Dizisi: 21 ISBN 978-975-02-1533-9 Birinci Baskı: Nisan 2011 Sayfa Tasarımı: Ayşegül Genç Kapak Tasarımı: İsmail Çam Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. Yayın ve Dağıtım: Merkez Sağlık Sok. No: 21 06410 Sıhhiye / Ankara Tel: (312) 435 30 30 Faks: (312) 435 24 72 satis@seckin.com.tr Şube Strazburg Cad. No: 23/B Sıhhiye / Ankara Tel: (312) 230 52 62 ankarasube@seckin.com.tr Şube Ankara Adliye Sarayı K-Blok Zemin Kat Sıhhiye / ANKARA Tel: (312) 309 52 48 adliyesube@seckin.com.tr Şube Abide-i Hürriyet Cad. No: 179/E Şişli / İSTANBUL Tel: (212) 234 34 77 Faks: (212) 231 24 69 sislisube@seckin.com.tr Web Adresi www.seckin.com.tr / yayin@seckin.com.tr Seçkin Yayıncılık Sertifika Numarası: 12416 Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30
Sunuş Gelişmiş ülkelerde kamu politikası alanındaki çalışmalar özellikle son 50 yılda ABD ve Batı Avrupa ülkelerinde ciddi gelişme göstermiş ve kamu politikası disiplinler arası önemli bir bilim dalı olarak ortaya çıkmıştır. Bu alandaki bilimsel gelişmeler adı geçen ülkelerde kamu politikalarının oluşturulması, uygulanması ve değerlendirilmesi açısından önemli katkılar sunmaktadır. Dolayısıyla kamu politikası alanındaki akademik çalışmalar kamu politikalarının pratik dünyası için rehber olmuş ve politika uygulamalarında daha sistematik ve etkili bir yönetim anlayışı ortaya koymuştur. Kamu politikası bilimi alanında gelişmiş ülkelerde ortaya çıkan bu potansiyel Türkiye de aynı paralelde gelişmemiş ve günümüzde dahi kamu politikası alanındaki çalışmalar yok denecek kadar azdır. Fakat son yıllarda Türkiye de kamu politikası alanında önemli sayılabilecek yeni çalışmaların yayınlanmaya başladığı söylenebilir. Kamu politikasının temel, kavramsal ve teorik çerçevesini çizip aktörleri tanımlayan ben Hasan Hüseyin Çevik ve Süleyman Demirci nin Kamu Politikası kitabıyla başlayan süreç, kamu politikasının teorik altyapısını ayrıntılı olarak ortaya koyan bu kitap çalışmasıyla devam etmiştir. Türkiye deki kamu politikası alanındaki gelişim sürecine bu çalışmanın önemli katkılar sağlayacağına inanıyorum. Kamu politika sürecinin teorik altyapılarını açık bir şekilde ortaya koyan ve Türkiye deki uygulanabilirliğini tartışan bu çalışma, birçok kamu politikası öğrencisi için rehber olacak ve değişik alanlardaki akademik çalışmalara ışık tutacaktır. Bu kitabın gelişmiş ülkelerdeki üniversitelerde kamu politikası alanlarında doktoralarını tamamlayan Türk akademisyenler tarafından kaleme alınmış olması kamu politikası tecrübelerinin Türkiye ye aktarımı açısından önemli avantajlar sağlamaktadır. Genç ve değerli meslektaşlarımı, bu etkili ve kapsamlı çalışmalarından dolayı kutluyor ve bu yöndeki çalışmalarının devamını diliyorum. Prof. Dr. H. Hüseyin ÇEVİK Ankara, Nisan 2011
Önsöz Türkiye de kamu politikası ile ilgili bilimsel yayınların eksikliği yerli ve yabancı bir çok yazar tarafından dile getirilmiştir. Halbuki gelişmiş ülkelerde kamu politikası alanında çok geniş bir literatür ve teorik birikim mevcuttur. Kamu politikası birçok bilim alanıyla ortak yönünün bulunmasından dolayı son dönemlerde popüler bir bilim olarak ortaya çıkmış ve bu alanda lisans ve lisansüstü programlar tasarlanmıştır. Fakat bu gelişme hiçbir şekilde Türkiye de paralellik göstermemiştir. Birçok üniversitede siyaset bilimi ve kamu yönetimi bölümlerinin altında kamu politikası dersleri okutulmasına rağmen bu alanda bilimsel eserler yok denecek kadar azdır. Kısacası kamu politikasının önemi Türkiye de gerektiği şekilde yerini bulamamıştır. Özellikle bu alan akademik çevrede ciddi şekilde ihmal edildiğinden Türkiye kamu politikasının pratik manada katkılarından yoksun kalmıştır. Bu durum birçok Batı ülkesinde böyle değildir. Kamu politikası teorik ve akademik yönden ciddi ilgi odağı olmuş ve bu birikim pratik hayata olumlu şekilde yansımıştır. Örneğin, ABD politika sisteminde karar alma mekanizmasında politika analistlerinin rolü çok büyüktür. Politika analiziyle ortaya konan çalışmalar karar verme sırasında belirleyici rol oynayabilmektedir. Gerçekte; politika analizi çalışmaları bütün bir sistemin bilimsel alt yapısını oluşturmakta ve sadece sübjektif yargılarla değil, sistematik yöntemlerle elde edilmiş objektif yargılarla hareket etme olanağı sağlamaktadır. Bu çerçevede kamu politikasının gelişimi ülkelerin kamu sistemlerinin daha fonksiyonel olması açısından çok önemlidir. Bu gelişim için ilk olarak akademik ve teorik altyapının güçlendirilmesi gerekir. Bunun için Batı dünyasında gelişen kamu politikası biliminin Türkiye ye transferinin sağlanması zorunludur. Bu başarıldığında kamu politikası alanında daha çok akademik araştırma yapma imkânı doğacak ve alan dinamik olarak gelişecektir. İşte bu kitabın en temel amacı kamu politikası teorik altyapısının Türkiye ye transfer edilmesidir. Kamu politikası alanında gelişmiş ülkelerin seçkin üniversitelerinin kamu politikası bölümlerinde doktoralarını tamamlamış olan Türk kamu politikası entelektüellerinin birikimleriyle kamu politikasının en temel kavramları, modelleri ve teorik altyapılarını içeren bölümler hazırlanmıştır. Bu şekilde kamu politikası öğrencilerinin bu alandaki gelişimlerini sağlayacak bu kitap en temel eser olarak okuyucuların istifadesine sunulmuştur. Bu kitap ayrıca üniversitelerde lisans ve lisansüstü seviyede kamu politikası öğrencilerine hitap etmesinin yansıra, bu alanda çalışan akademisyenler içinde yararlı bir kaynak olacaktır. Bu çalışmada emeği geçen tüm yazarlara sonsuz şükranlarımı arz ediyorum. Dr. Alican KAPTI Editör Ankara, Nisan 2011
Katkıda Bulunanlar Dr. Ali DUMAN; Yüksek lisans ve doktorasını Amerika Birleşik Devletleri nde Kent State Üniversitesi nin sırasıyla Adalet Çalışmaları ve Siyasal Bilimler bölümlerinde tamamlamıştır. Doktora tezinde, bir polislik modelini baz almak suretiyle bu modele etki eden iç (bireysel ve kurumsal) ve dış (çevresel) faktörleri incelemiştir. İlgi alanları; güvenlik yönetim ve stratejileri, 21. yüzyılda güvenlik, uluslararası güvenlik işbirliği, kriminolojik teoriler ve araştırma yöntemleri, kamu politikalarının temelleri ve yaklaşımlar konularından oluşmaktadır. Dr. Alican KAPTI; Kocaeli Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümünde Yönetim Bilimleri alanında yüksek lisans eğitimini tamamlamıştır. Doktorasını Amerika Birleşik Devletleri nde Kuzey Teksas Üniversitesi nin Kamu Yönetimi bölümünden almıştır. Doktora tezini kamu politikası uygulamalarında aşağıdan yukarı ve yukarıdan aşağı modellerin karakteristik özelliklerinin belirlenmesi üzerine yazmıştır. İlgi alanları; kamu politikası, politika analizi, motivasyon, liderlik, kamu yönetiminde analitik tekniklerin kullanımı, problem çözme ve karar verme konularından oluşmaktadır. Dr. Bahadır ŞAHİN; New York-John Jay Ceza ve Adalet Üniversitesinde "Ceza-Adalet Sistemi" üzerine yüksek lisans, Orlando-Orta Florida Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümünde "Kriz Yönetimi" üzerine doktora yapmıştır. PERISHIP kurumu tarafından parayla ödüllendirilip daha sonra kitap haline de getirilen tezinde büyük terör saldırıları sonrasında kurumlar arası kriz yönetimi ağlarının verimliliğini etkileyen faktörleri irdelemiştir. Yazar, kriz yönetiminin yanı sıra coğrafi bilgi sistemleri, terör örgütleri, yönetişim, sosyal ağ analizi gibi konularda uluslararası yayımlarda eserler sunmuştur. Yrd. Doç. Dr. Fatih DEMİR; Lisans öğrenimini Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümünde, yüksek lisans öğrenimini Kocaeli Üniversitesi Siyaset ve Sosyal Bilimler alanında tamamlamıştır. Doktorasını Sakarya Üniversitesi Kamu Yönetimi bölümünden almıştır. Doktora tezini Avrupa İdare Alanı ve Türk Kamu Yönetimine Etkileri üzerine yazmıştır. İlgi alanları; bürokrasi, kamu politikası, kamu hizmeti, kamu yönetiminin demokratikleşmesi konularından oluşmaktadır. Celal Bayar Üniversitesi Kamu Yönetimi bölümünde öğretim üyesidir. Dr. Hakan HEKİM; Yüksek lisans eğitimini Amerika Birleşik Devletleri New York Eyalet Üniversitesi nde bilişim alanında, doktorasını Kuzey Karolayna Üniversitesi nde Kamu Politikası alanında yapmıştır. Doktora tezini polis bilişim sistemlerinin adî suçların aydınlatılmasına etkisi üzerine yazmıştır. İlgi alanları kamu politikası analizi, politik iktisat, bilişim teknolojileri ve nicel karar alma yöntemlerinden oluşmaktadır.
10 Kamu Politika Süreci Dr. Hüseyin AKDOĞAN; Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü Suç Araştırmaları Ana Bilim Dalında yüksek lisans eğitimini tamamlamıştır. Doktorasını Amerika Birleşik Devletleri nde Kuzey Teksas Üniversitesi nin Kamu Yönetimi bölümünden almıştır. Doktora tezini polis yönetimi ve insan hakları üzerine yazmıştır. İlgi alanları; kamu politika analizi, organizasyon ve yönetim teorileri, insan hakları ve istatistik konularından oluşmaktadır. Dr. Mustafa Coşar ÜNAL; Maryland Üniversitesi Kamu Politikası Bölümünde "Kamu Politikaları ve Yönetimi" alanında doktorasını (2009) tamamlamıştır. Doktora tezinde, PKK ekseninde gelişen politik şiddete yönelik hayata geçirilen makro ölçekli kamu politikalarının kalitatif ve kantitatif analizi üzerinde çalışmıştır. İlgi alanları arasında, etnik çatışma, politik şiddet, terörle mücadele (politikaları), ayrılıkçı (insurgent) gruplarla mücadele, etnik çatışma kontekstinde politika algısı, meşruiyet, savaş konsepti ve psikolojisi, PKK'nin evrimi (strateji, hedef ve ideoloji acısından), terörizm alanındaki bilimsel çalışmalara metodolojik yaklaşım, devlet politikaları ve gerekçeleri, kamu politika analizi, kamu politika süreci vb. konular yer almaktadır. Dr. Sebahattin GÜLTEKİN; Yüksek lisans derecesini Amerika Birleşik Devletleri nde Doğu Kentucky Üniversitesi Adalet ve Güvenlik Fakültesi Ceza Adaleti bölümünden almıştır. Doktora eğitimini Kuzey Teksas Üniversitesi nin Kamu Yönetimi bölümünde "Citizen Involvement and Law Enforcement: Does Coproduction Affect Organizational Efficiency and Organizational Effectiveness?" başlıklı bitirme teziyle tamamlamıştır. Akademik çalışma alanları; Yönetim paradigmaları, motivasyon, kamu politikaları, liderlik, organizasyonel etkinlik ve verimlilik, kamu yönetimine vatandaş katılımıdır. Kuzey Teksas Üniversitesi'nde Kamu Yönetimi, Kamu Politikaları Analizi, Devletin Finansal Boyutu gibi lisans dersleri vermiştir. Halen Güvenlik Bilimleri Fakültesinde Liderlik ve Yönetim dersi vermektedir. Dr. Serdar YILDIZ; Yüksek lisansını Arkansas Üniversitesi Ceza Adalet bölümünde "Polis Performans Değerlendirme Sistemleri" üzerine, Doktorasını Central Florida Üniversitesi Kamu Yönetimi bölümünde "Polisin Fiziki ve Ruhi Sağlığına Etki Eden Faktörler" üzerine yapmıştır. Çalışmaları kurumsal değişim, performans değerlendirme, demokratik polislik, terörle mücadelede ve radikalleşmenin önlenmesinde polis ve devlet yöneticilerinin rolü üzerine yoğunlaşmıştır. Dr. Sinan ÜLKEMEN; Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Yönetim Bilimleri Bilim Dalı nda yüksek lisans yapmıştır. Doktora derecesini Kuzey Teksas Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü nden almıştır. Doktora tezini, ABD yerel polis müdürlükleri polis personelinin örgütsel denetimi üzerine yazmıştır. Kamu yönetimi içerisinde birincil alanı (major field) kamu politikaları (public policy), ikincil alanı (minor field)
Katkıda Bulunanlar 11 ise suç-adalet (criminal-justice) bilimleridir. Akademik olarak çalıştığı ilgi alanları; kamu politikaları, kamu bürokrasisinin denetimi, siyaset ve bürokrasi ilişkileri, politika analizi, bürokratik hesap verebilirlik, karar verme, motivasyon, liderlik, örgütsel iletişim ve örgüt kültürüdür. Dr. Sıddık EKİCİ; Amerika Birleşik Devletleri Kuzey Teksas Üniversitesi'nde Ceza ve Adalet alanında Yüksek Lisans ve Kamu Yönetimi Bölümünde ise Doktora eğitimini tamamlamıştır. Doktora tezi, ihtiyaçlar teorisini kullanarak bireylerin terör örgütlerine katılımını anlama ve örgütten ayrılmalarının nasıl sağlanabileceğini tespit etme üzerinedir. İlgi alanları arasında; terörle mücadele, kamu politikası (özellikle güvenlik politikaları), politika analizi, motivasyon, liderlik, kriz yönetimi, problem çözme ve karar verme konularından oluşmaktadır. Kendisi pek çok makalenin yanı sıra, Understanding and Responding to Terrorism; Building Terrorsim Resistant Communities ve Modern Kentleşmede Engelliler kitaplarının editörlerinden biri olup ayrıca Family Dynamics and the Runaway Problem Among Teenagers kitabının yazarıdır. Dr. Süleyman DEMİRCİ; Amerika Birleşik Devletleri nde Kuzey Teksas Üniversitesi Ceza Adalet Sistemi bölümünde yüksek lisans eğitimini tamamlamış, doktorasını ise Virginia Commonwealth Üniversitesi (VCU) Kamu Politikası ve Yönetimi bölümünden almıştır. İlgi alanları; kent/mahalle ve suç analizi, suç ve/veya terör olaylarının mekânsal boyutları, kamu politikası analizi ve yönetimi, mekânsal istatistik yöntemleri, çoklu değişkenli ileri istatistik teknikleri, veri madenciliği, coğrafi bilgi sistemleri ve karar destek konularından oluşmaktadır. Dr. Yasin KÖSE; Cincinnati Üniversitesi Suç Adaleti bölümünde yüksek lisans eğitimini tamamlamıştır. Doktorasını Amerika Birleşik Devletleri nde Teksas Üniversitesi nin (Dallas Kampusu) Kamu Yönetimi bölümünden almıştır. Doktora tezinde organize suçlar ve şehirlerdeki sosyal düzensizlik arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Özellikle organize suçları azaltmak için ne gibi makro önlemler ve politikaların geliştirilebileceğini incelemiştir. İlgi alanları; kamu yönetimi, politika analizi ve suç önleme politikaları, liderlik ve psikolojik kapital konularından oluşmaktadır. Dr. Zakir GÜL; Amerika Birleşik Devletleri nde bulunan Kent Eyalet (Kent State) Üniversitesi, Adli Bilimler (Justice Studies) Bölümü nde yüksek lisans, Siyaset Bilimi (Political Science) Bölümü nde ise doktora derecesini elde etmiştir. Doktora tezini bilgi analizi destekli polislik modeli üzerine yazmıştır. İlgi alanları; kamu politikası, politika analizi, polislik modelleri, kriminoloji, bilimsel araştırma yöntemleri konularından oluşmaktadır.
İçindekiler Sunuş... 5 Önsöz... 7 Katkıda Bulunanlar... 9 GİRİŞ: KAMU POLİTİKA SÜRECİ Dr. Alican KAPTI... 15 KAMU POLİTİKA SÜRECİNDE KLASİK YAKLAŞIM MODELİ Dr. Alican KAPTI... 23 KAMU POLİTİKASINDA POST-POZİTİVİZM Dr. Hakan HEKİM... 45 KAMU POLİTİKA SÜRECİNDE KURUMSAL RASYONEL TERCİH TEORİSİ Dr. Sıddık EKİCİ... 59 KAMU POLİTİKASINDA KURUMSALLIK (INSTITUTIONALISM) TEORİSİ Dr. Zakir GÜL... 71 KAMU POLİTİKA SÜRECİNDE ÇOKLU AKIŞ MODELİ Dr. Hüseyin AKDOĞAN Dr. Yasin KÖSE... 85 KAMU POLİTİKA SÜRECİNDE KESİNTİLİ DENGE MODELİ Dr. Sinan ÜLKEMEN... 99 KAMU POLİTİKA SÜRECİNDE POLİTİKA YAYILIM VE YENİLİK MODELİ Dr. Sebahattin GÜLTEKİN... 115 KAMU POLİTİKASINDA İŞBİRLİKÇİ TARAFGİRLİK (KOALİSYON) MODELİ Dr. Süleyman DEMİRCİ... 137 KAMU POLİTİKASINDA POLİTİK AĞLAR Dr. Bahadır ŞAHİN Dr. Serdar YILDIZ... 151 KAMU POLİTİKA ANALİZİ İÇİN PRATİK UYGULAMA MODELİ Dr. Ali DUMAN... 165 KAMU POLİTİKASINDA TİPOLOJİK YAKLAŞIMLAR Dr. Mustafa Coşar ÜNAL... 181 KAMU POLİTİKASI SÜRECİNDE MÜZAKERENİN ROLÜ VE SÜRECİN DEMOKRATİKLEŞTİRİLMESİ Yrd. Doç. Dr. Fatih DEMİR... 195 KAMU POLİTİKA SÜRECİNE TEORİK BAKIŞ VE GENEL BİR DEĞERLENDİRME Dr. Zakir GÜL... 225