CONTEKS CHEMĐE UYGULAMASI DERSĐN N SORUMLUSU: Prof. Dr. ĐNCĐ MORGĐL
HASTALIĞA A YENĐK K DÜŞTÜM, D NERDE BENĐM M ANTĐKORUM!
GÜNLÜK K YAŞAM AM KONUSU : HASTA OLUNDUĞUNDA UNDA VÜCÜDUN V BAĞIŞIKLIK IKLIK OLMADIĞI DURUMLARDA VE ANTĐKOR ÜRETEMEDĐĞĐ DURUMLARDA VÜCUDA V VURULAN AŞI A I VE SERUM. BUNLARIN FARKLARI KĐMYA KONUSU : 9. SINIF BĐYOKĐMYA: YAŞAMDA AMDA KĐMYANIN K YERĐ KARIŞIMLAR IMLAR KONUSU: KARIŞIMLARIN IMLARIN AYRILMASI AYRILMASI
GÜNLÜK K YAŞAM AM OLAYININ KĐMYA K KONUSUYLA ĐLĐŞKĐSĐ Vücudumuza giren mikroplarla savaşman manın n nasıl olduğunu unu belirtmek Hastalıklarla vücudumuz v direnç gösteremediği zamanlarda yapılan aşıa şıları ve serumu anlatarak, biyokimya konusunu kavratmak At ve tavşan an kanlarının santirüfüjlenerek ayrış ıştırılıp p elde edilen serumun faydalarını açıklayarak kimyada karışı ışımlar konusuna girdiğini ini belirtmek
Kan numuneleri Tam kan (total kan): Serum veya plazması ayrılmam lmamış kandır. Serum: Pıhtılaşmış kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ) ayrıld ldıktan sonra geri kalan sıvıs kısımdır. Plazma: Pıhtılaşması antikoagulanlarla önlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, l trombosit) ayrıld ldıktan sonra geri kalan sıvıs kısımdır.
SERUM NEDĐR? Serum; kanın n pıhtp htılaşması ve homojen yapısını kaybetmesiyle, fibrinojen ile kan pulcuklarının (platelet)) birleşerek, erek, koyu renkli bir pıhtp htı kütlesi halinde birleşmesiyle geride kalan açık a renkli sarıms msı sıvıya verilen addır. Đçinde kan hücreleri h ve pıhtp htılaştırıcı plazma proteinleri olmayan serumun kan plazmasından farkı,, içinde i inde pıhtp htılaşma faktörlerinin olmayışı ışıdır.
VĐRÜSLER, BAKTERĐLER, AŞI A VĐRÜSLER SERUM Bakterilerden daha küçük üçük, çoğalmak için i in başka bir hücreye h girmek zorunda olan varlıklara verilen ad. Ancak elektron mikroskobuyla görülebilirler. g
Ancak elektron mikroskobuyla görülebilirler. g Bilim dünyasd nyasında nda canlı olup olmadıklar kları hâlâ tartışı ışılmaktadır. Çünk nkü kendi başlar larına bir metabolizmaya sahip değillerdir; yani enerji harcamazlar ve üretmezler. Konakladıklar kları hücrenin dışıd ışında kristal hâlde bulunurlar. Bu hâlde yüzyy zyıllarca kalabilirler. Ancak canlı bir hücreye girdiklerinde kendi kalıtsal malzemelerini o hücreye h kopyalatırlar. Bu işlemler için i in hücrenin h organellerini kullanırlar. Böylece çoğalırlar ve hücreden h çıkarlar. Genellikle hücreyi h parçalayarak alayarak dışd ışarı çıkarlar.
VĐRÜS S HASTALIKLARI Virüsler çok değişik ik hastalıklara yol açarlar. a arlar. Bunlardan bazılar ları AIDS, grip, sarılık k ve uçuktur. u uktur. Bulaşma yolları kan, tükürük t k ve beden sıvılars ları olabilir. Hapşı şırarak ya da öksürerek havaya saçılma yoluyla da olabilir. Fakat her virüs s için i in bulaşma yolu farklıdır. r. Örnek olarak; AIDS virüsü yalnızca kan yoluyla bulaşı şırken grip virüsleri öksürme ve hapşı şırmayla da bulaşabilir. abilir. 1-) ) AIDS 2-) ) GRĐP 3-) ) SARILIK 4-) ) UÇUKU UK
1-) ) AIDS Kazanılm lmış Bağışı ğışıklık Yetersizliği i Sendromu adlı öldürücü hastalığı ığın n kısa k adı. Đnsanlarda hastalıklara karşı koruma sağlayan bağışı ğışıklık sisteminin, bir grup virüs s (HIV) tarafından işlevsiz i hâle getirilmesi sonucunda ortaya çıkar. Bu hastalığ ığa a yakalanan insanlarda ömür r beklentisi ortalama 8 yıldy ldır.
2-) ) GRĐP Gribe yakalanmış kişiler iler sıcak s bir odada yatarak dinlenmelidir. Bol bol sıvıs alınmal nmalı, özellikle şeker içeren limonata, portakal suyu gibi içecekler i tercih edilmelidir.
3-) ) SARILIK Diğer virüs s enfeksiyonlarında nda olduğu u gibi, bu hastalığı ığın n da kendi kendine geçmesi beklenir. Bu süres içinde inde hasta dinlenmeli ve bol bol sıvıs almalıdır. Beslenmeye dikkat edilmelidir. 4-) ) UÇUKU UK Dudakta veya burun kenarında hafifçe şişmiş, kırmızı ve. ağrılı bir leke şeklinde beliren bir hastalıktır.nedeni, tükürükte bulunan bir çeşit virüstür. Daha ziyade ateşli hastalıklar ve soğuk algınlığı sırasında görülür.
Bir hücreli h ve hücre h çekirdeği i olmayan prokaryot canlılara lara verilen ad. Bölünerek çoğalırlar. Genellikle bitki ve hayvanlar üzerinde parazit olarak yaşarlar. arlar. Çok hızlh zlı ürerler. BAKTERĐLER
Dünyadaki atık k maddelerin ortadan kaldırılmas lmasına, madde döngd ngüsünün n gerçekle ekleşmesine ve kullandığı ığımız z birçok ürünün n (mayalama) oluşumuna umuna neden olmalarının n yanında, nda, birçoğu u da önemli hastalıklar kların n nedenini oluşturur Hastalık k yapan bakterilere de halk arasında mikrop denir.
BAKTERĐ HASTALIKLARI 1-) ) TĐFÜS T 2-) ) VEREM 3-) ) TĐFO T
AŞI I ve SERUM AŞI Sağlıkl klı insana hastalığı ığın n zayıflat flatılmış ve ya toksini verilerek kanda antikor oluşturulmas turulmasının n sağlanmas lanmasına na denir. Koruyucudur. Laboratuarlarda üretilir. Ömür r boyu bağışı ğışıklık k sağlar. Tedavi edici olmaktan çok önleyici özelliği i olan aşıa şı,, vücuda v verildiğinde inde kanda antikor üretilmesini sağlar. Hastalık k mikrobu vücuda v verildiğinde inde ise zaten hazırda bulunan antikorlar savunmaya geçerek erek mikrobu etkisiz hâle getirir.
SERUM Serum, mikroplar vücuda v girdikten sonra verilir. Serumda bol miktarda başka canlıya ait hazır antikor vardır. r. Vücudun V savunma sistemini oluşturan karaciğer, lenf bezleri ve akyuvarlar görev almazsa hastalıklara karşı direnci azalacağı ğından organizma yenik düşerek d ölüm meydana gelebilir. Hayvan kanından ndan üretilir. Bağışı ğışıklık k süresi s kısadk sadır.
Bazen hayvanların n (öz.( atlar) kan serumundan yararlanılarak, larak, bulaşı şıcı hastalıklardan korunmak için i in koruyucu aşılar elde edilir. Hayvana belirli bir hastalığı ığın n mikrobu verildiğinde inde bu hayvanın kanında nda antikor denilen özel maddeler oluşur ur ve bu sayede hayvan bu hastalığ ığa karşı bağışı ğışıklık k kazanır. Bu bağışı ğışık k serum insana enjekte edildiğinde inde o hastalığ ığa a karşı insan da bağışı ğışıklık k kazanmış olur.
Günümüzde serumun elde edilmesi hangi yolla oluyor? Günümüzde hastanelerde aşıa gibi çeşitli amaçlar için i in kullanılan lan serum, atlardan elde ediliyor. Bağışı ğışık k serumların üretimi için i in özel atlar kullanılıyor. Üretilecek her serum için i in özel toksinler, toksoidler, venom,, veya bakteri kültk ltürleri hazırlan rlanıyor. Bunlar belirli bir programa göre g atlara enjekte edilerek, atların n bu etkenlere bağışı ğışık k hale getirilmeleri sağlan lanıyor. Daha sonra, atların n kanları alınarak gerekli kontroller yapıld ldıktan sonra, bağışı ğışık k (hiperimm( hiperimmün) ) serumlar saflaştırılıyor. Serum aslında kanın n bir bölümü. b. Serumu elde edebilmek için i in özellikle kandaki kırmk rmızı kan hücreleri h gibi kimi öğeleri çökt ktürmek gerekiyor. Bu da sentrifüj denilen bir işlemle i gerçekle ekleşiyor. Sentrifüj aslında başka pek çok konuda da sıkça s kullanılan lan bir yöntem y olup temel olarak hızla h dönen d bir motor etrafına tutturulmuş tüplerde bulunan sıvıs solüsyonlar syonlar içindeki i indeki kimi maddelerin, merkez-ka kaç kuvvetinin etkisiyle çökt ktürülmesi mantığı ığına dayanıyor. yor.
Serum üretim atlarından iyi verim alınmas nması için in bu atların n sağlıkl klı ve mümkm mkün n olduğu kadar genç olmaları gerekmektedir. Ülkemizde üretilen serumlara örnek: tetanoz antitoksik serumunu, difteri antitoksik serumunu, şarbon antibakteriyel serumunu, akrep antivenom serumunu ve normal serumu verebiliriz.
Aşının n temel özellikleri: 1-Zayıflatılmış mikroorganizma veya toksin içerir. i 2-Hastalıktan önce yapılır. 3-Hastalıktan koruyucudur. 4-Aktif bağışı ğışıklık k sağlar.
Serumun temel özellikleri: 1-Antikor-Antitoksin Antitoksin içerir. i 2-Hastalık k oluştuktan sonra verilir. 3-Hastalığı tedavi edicidir. 4-Pasif bağışı ğışıklık k kazandırır. r.
Bağışı ğışıklık - Aşı ve Serum Bağışı ğışıklık: k: Vücudun V herhangi bir hastalık k etkenine (Virüs s ve Bakteri) karşı direnç kazanmasına na denir. 1-Doğal bağışı ğışıklık: Canlının n doğuştan getirdiği i ve onu hastalık k etkenlerine karşı koruyan kalıtsal, anatomik,hormonlar,doku ve salgılardaki lardaki özel koruyucu maddelerle sağlanan bağışı ğışıklıktır. Örn:Göz z yaşı şı,mide asidi,burun kıllark lları,derideki keratinize katman Soluk borusundaki silli
2-Kazanılmış bağışı ğışıklık: k: Canlının n hastalık k etkeni ile karşı şılaşması ile oluşan bağışı ğışıklıktır. A-Aktif Aktif bağışı ğışıklık: k: Hastalık k etkeni ilke karşı şılaşan an kişilerde ilerde kendini savunmak için i in oluşturdu turduğu bağışı ğışıklıktır. *Uzun sürer. s *Hastalığı geçirmek veya aşıa şılanmakla oluşur. ur. B-Pasif bağışı ğışıklık: k: Hastalık k etkeni ile karşı şılaşmış canlının n vücudunda v gelişen en antikorları korunmak istenen canlıya geçmesi ile oluşan bağışı ğışıklıktır. *Etkisi kısa k sürers *Serumlar kullanılır
a)doğuştan pasif bağışı ğışıklık: k: Çocuğa a anne karnında nda plasenta ile veya doğumdan sonra süt t ile geçen en antikorlarla sağlanan bağışı ğışıklıktır. b)sonradan pasif bağışı ğışıklık: k:hasta kişiye iye hastalık k etkeni ile ilgili antikorları taşı şıyan serumların n verilmesi ile sağlanan bağışı ğışıklıktır.
Kanın n Ayrış ışması Kan Plazma (serum)
Tam kan (total kan): Serum veya plazması ayrılmam lmamış kandır. Serum: Pıhtılaşmış kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, l trombosit) ) ayrıld ldıktan sonra geri kalan sıvıs kısımdır. Plazma: Pıhtılaşması antikoagulanlarla önlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ) ayrıld ldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır.
1-Antijen: Kan ve lenf sıvısına s girdiğinde inde lenfositlerin antikor üreterek cevap verdiği i her yabancı maddeye denir. Örn: Bakteri çeperi, Başka grup kan,bakteri metabolik artıklar kları. 2-Antikor: Vücuda giren antijenlere karşı lenfositlerin ürettiği i protein yapıdaki moleküllerdir. llerdir. 3-Toksin: Vücutta hastalık etkeni canlılar lar tarafından meydana getirilen ve metabolik olayları olumsuz etkileyen maddelere denir. 4-Antitoksin: Hastalık k etkeni canlılar ların n oluşturdu turduğu toksinlere karşı lenfositlerin meydana getirdiği protein yapıdaki maddelerdir
KAYNAKLAR http://www.cocukca cocukca.com/bilim_.com/bilim_kosesi/buyutec_alti nda/main main.html#mikrop http://www.frmtr.com/diez/564252-virus virus-mikrop- artik-knightonlineworld knightonlineworld-un-elleri-ile-besledigi besledigi- mikrop-sheware sheware-cz-de.html http://www.fenokulu fenokulu.net/.net/ogrenci/deneyler.php?op =modload&name= &name=virusbakteriasiserum.htm
HAZIRLAYAN: DĐLBER ÖZGE