SOSYAL PSİKOLOJİ 1. HAFTA Taylan DÖRTYOL Akdeniz Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Pazarlama Bölümü http://aves.akdeniz.edu.tr/taylandortyol/ Hafta Konular 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 BEYNİN YAPI TAŞLARI VE SİNİR SISTEMİ ALGI UYKU, RÜYALAR VE HİPNOZ KLASİK KOŞULLANMA, EDİMSEL & BİLİŞSEL YAKLAŞIMLAR BELLEK TİPLERİ, HATIRLAMAK VE UNUTMAK ZEKA, DÜŞÜNCE VE DİL Ara Sınav MOTİVASYON VE DUYGULAR BEBEKLİK VE ÇOCUKLUK ERGENLİK VE YETİŞKİNLİK FREUDYEN VE İNSANCIL TEORİLER, SOSYAL BİLİŞSEL VE AYIRICI ÖZELLİK TEORİLERİ SAĞLIK, STRES, DEĞERLENDİRME VE KAYGI BOZUKLUKLARI DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI VE ŞİZOFRENİ, TERAPİLER SOSYAL PSİKOLOJİ 1
NELER ÖĞRENECEĞİZ? Psikolojinin amaçları.. Yaklaşımlar.. Davranışların anlaşılması ve ortaya çıkan sorunların cevaplanması.. Arkadaş edinme.. Willie.. İletişim.. Algılama problemi.. Sağırlık testi.. Uzun dönem anlamlandırma problemi.. Ani donmalar.. Okul hayatı.. Değişen okullar.. Sosyal yaşam.. Sarılmaya yönelik hassasiyet.. Otizm..» İnsanlardan kaçmak için saklanmak, göz temasından kaçınmak ve dokunulmaya karşı koymak gibi, sosyal etkileşimde özellikle anormal veya zayıf gelişimler..» İletişim zorlukları..» Aynı davranışın defalarca tekrarlanması.. Sıra dışı bir beceri.. 25 yaşında, 4 hafta içinde, 500 sayfalık bir kitap yazarı.. Sınav korkusu?.. Sınava girmenin sebep olduğu stresten kaynaklanan ve kişinin düşünme, mantık kurma ve plan yapma yeteneğini etkileyebilen psikolojik, duygusal ve bilişsel bileşenleri kapsar (Osstdam ve Meijer, 2003) 2
Psikolojinin tanımı.. Zihinsel sorunları olan insanlara yardım? Davranışların ve zihinsel süreçlerin sistematik ve bilimsel olarak incelenmesi.. Davranış? Gözlemlenebilir faaliyet ve tepkiler..» Konuşmak, gülmek, okumak, koşmak.. Zihinsel süreç? Doğrudan gözlemlenebilir olmayan süreçler..» Düşünmek, hayal kurmak, rüya görmek.. Psikolojinin hedefleri.. 1. Tanımlamak 2. Açıklamak 3. Önceden kestirmek 4. Kontrol etmek PSİKOLOJİNİN HEDEFLERİ Donna, otizm hastası.. Sıra dışı davranışlar.. Kendisine dokunulmasından veya insanlara sarılmaktan hoşlanmıyor.. İnsanlarla konuşurken göz teması kurmayı sevmiyor.. Çok yüksek sesle konuşan insanlardan nefret ediyor.. Yabancılarla bir arada bulunmak istemiyor.. 3
PSİKOLOJİNİN HEDEFLERİ 1. Tanımlamak.. Organizmaların çeşitli davranış şekillerinin tanımlanması.. İnsanlar veya olaylar canını sıktığı zaman parmaklarını sürekli birbirine vurarak bütün dikkatini oraya yoğunlaştırma..» Kendisi için hiçbir anlam ifade etmeyen dünyadan uzaklaşma.. PSİKOLOJİNİN HEDEFLERİ 2. Açıklamak.. Davranışın sebebinin açıklanması.. Donna nın annesi..» Kötü ruhlar.. Donna..» Metabolizmadaki dengesizlikler.. Psikologlar..» 1950 lerde.. Soğuk ve kayıtsız ebeveynler..» 1990 larda.. Beynin kusurlu bir şekilde gelişmesine neden olan genetik ve biyolojik faktörler.. PSİKOLOJİNİN HEDEFLERİ 3. Önceden kestirmek.. Organizmaların belli şartlar altında ne şekilde davranacağının kestirilmesi.. Çok fazla görsel uyarıcıya maruz kaldığında, kelimenin tam anlamıyla dona kalıyor..» Çıkarım.. Okul ortamında öğrenme zorluğu.. 4
PSİKOLOJİNİN HEDEFLERİ 4. Kontrol etmek.. Davranışın kontrol edilmesi.. İnsanlarla görüşmekten hoşlanmamasının sebeplerinden biri..» Sosyal etkileşimlerin neden olduğu aşırı duyumsal yüklenme.. Kontrol.. Bir seferinde sadece bir kişi ile görüşmek.. SORULARI CEVAPLAMAK Yatağım arkadaşımdı, paltom beni koruyordu ve içinde saklıyordu, eşyaların kendine özgü sesleri vardı. Ayakkabılarıma nereye gideceklerini söylüyordum, onlar da beni oraya götürüyordu Donnaneden nesnelerin yaşadığına ve kendine özgü sesler çıkarttıklarına inanıyordu? Modern Yaklaşımlar.. Biyolojik Yaklaşım.. Bilişsel Yaklaşım.. Davranışsal Yaklaşım.. Psikanalitik Yaklaşım.. İnsancıl Yaklaşım.. Kültürlerarası Yaklaşım.. Tarihi Yaklaşımlar.. Yapısalcılık.. İşlevselcilik.. Gestalt Yaklaşımı.. Davranışçılık.. MODERN YAKLAŞIMLAR Biyolojik Yaklaşım.. Genlerin, hormonların ve sinir sisteminin birbirleri ile etkileşimlerinin öğrenme, kişilik, bellek, motivasyon, duygular ve başa çıkma tekniklerini nasıl etkilediğine odaklanır.. Beynin gelişiminde meydana gelen bir sorun? 5
BİYOLOJİK YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Sınav korkusunun duygusal bileşeni.. Hızlı kalp çarpması, ağız kuruması, avuçların terlemesi.. Stresli düşüncelerin duygusal bileşeni etkilemesi.. Bilginin işlenmesi üzerinde etki.. Hata yapma ihtimalinin yükselmesi.. Stres azaltıcı faaliyetler.. Rahatlama egzersizleri.. Yatıştırıcı düşünce faaliyetleri.. MODERN YAKLAŞIMLAR Bilişsel Yaklaşım.. Bilginin ne şekilde işlendiğine, depolandığına, kullanıldığına ve bu bilgilerin bireyin yaptıklarına, algıladıklarına, öğrendiklerine, hatırladıklarına, inandıklarına ve hissettiklerine ne şekilde etki ettiğini inceler.. İşaret dilini nasıl geliştirdi? BİLİŞSEL YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Sınav korkusunun bilişsel bileşeni.. Sınavda başarısız olmak gibi konularda aşırı derecede kaygı duymak.. Doğru okuma becerisinin, okunanın anlaşılmasının ve önemli kavramların tanınmasının kötü yönde etkilenmesi.. Kızlar vs. Erkekler.. Kaygılarını ders çalışmak yerine şikâyet etmeye kanalize eden öğrenciler.. Daha fazla okuma hatası yapmakta.. 6
MODERN YAKLAŞIMLAR Davranışsal Yaklaşım.. Organizmaların, çevrelerindeki olayların bu davranışları ödüllendirmesine veya cezalandırmasına bağlı olarak nasıl yeni davranışlar öğrendiklerini veya var olan davranışları değiştirdiklerini inceler.. Lavaboda sabun köpüğü bırakmamayı neden kural haline getirdi? DAVRANIŞSAL YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Öz-yönetim uygulamaları.. 1. Sadece ders çalışmak için kullandığınız bir yer belirleyin.. 2. Ders çalıştığınız zaman kendinizi ödüllendirin.. 3. Ders çalışma sürelerinizin kaydını tutun.. 4. Projeler arasındaki öncelikleri belirleyin.. 5. Her bir görev için ayıracağınız süreyi belirleyin.. 6. Diğerine geçmeden önce öncekini bitirin.. Öz-yönetim uygulamalarını öğrenmeyen öğrencilerin sadece %7 si başarılı.. MODERN YAKLAŞIMLAR Psikanalitik Yaklaşım.. Bilinçdışındaki korku, tutku ve motivasyonların; düşünce, davranış ve kişilik özelliklerinin gelişimine ve ileride ortaya çıkacak psikolojik problemler üzerindeki etkisine değinir.. Alternatif kişilikler.. 7
PSİKANALİTİK YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Yüksek sınav korkusu vs. Düşük sınav korkusu.. Daha çok erteleme eğilimi.. Kişinin görevlerini, gecikme konusunda kaygılı veya rahatsız hissetmesine sebep olacak kadar ileriye atması.. Erişkinlerin %20 si kronik erteleyici.. Öğrencilerin %30-%70 inin görevlerini tamamlamayı ve sınavlara çalışmayı ertelediği veya bilinçli olarak geciktirdiği (Ferrari ve Tice, 2000).. Neden?» Tembellik, disiplinsizlik, motivasyon eksikliği ve zamanı kullanmayı veya belli bir bitirme tarihi koymayı bilmemeleri (Ariely ve Wertenbroch, 2002).. Psikanalitik yaklaşım.. Ertelemenin altında yatan bilinçdışı kişilik problemlerinin tanımlanması.. PSİKANALİTİK YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Psikanalitik yaklaşım.. Düzenli erteleme yapan öğrenciler.. Kendilerine olan saygıları düşük, başkalarına fazla bağımlı, başarısız olmaktan korkmaları nedeniyle görevlerine başlayamayan (Blunt ve Pychyl, 2000).. Yüksek başarıya önem veren, çocukları için gerçekdışı hedefler belirleyen veya başarıyı anne baba sevgisi ve takdiri ile bağdaştıran otoriter ebeveynler tarafından yetiştirilme (Pychyl vd, 2002).. Nispeten sabit kalan kişilik özelliklerinin değiştirilmesi için bilinçli bir çaba sarfedilmeli.. MODERN YAKLAŞIMLAR İnsancıl Yaklaşım.. Her bir bireyin kendi geleceğini yönlendirmede büyük bir özgürlüğe, kişisel büyüme için büyük bir kapasiteye, oldukça etkili içsel değerlere ve kendini gerçekleştirmeye yönelik büyük bir potansiyele sahip olduğuna dikkati çeker.. Kitap yazarı olmak? 8
İNSANCIL YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Öğrencilere soruldu (Bell vd, 1994).. Neden başarılısınız/başarısızsınız? Başarılı öğrenciler.. Gösterdikleri çaba ve beceriler.. Başarısız öğrenciler.. İstenenin zorluğu ve gerekli beceriye sahip olmama..» İnsancıl Yaklaşım.. Akademisyenler.. Destekleyici ve cesaretlendirici davranma.. Öğrenciler.. Kendi potansiyelini yakalama yönünde çaba.. MODERN YAKLAŞIMLAR Kültürlerarası Yaklaşım.. Kültürel ve etnik benzerlikler ile farklılıkların bir kültürün üyesinin psikolojik ve sosyal yaşamı üzerindeki etkisini inceler.. Otizm.. ABD, Çin, Almanya.. KÜLTÜRLERARASI YAKLAŞIM SINAV KORKUSU Kültür.. Korkunun yoğunluğunun ve ifade ediliş biçiminin belirlenmesi.. En yüksek sınav korkusu puanları.. Mısır, Ürdün, Macaristan.. En düşük sınav korkusu puanları.. Çin, İtalya, Japonya, Hollanda.. Kültürel farklılıklar.. Akademik başarının önemi, kariyer fırsatları, ebeveynlerin beklentisi, değerlendirilmenin nasıl algılandığı ve öğrencilerin beklentileri.. Özel çevresel ve eğitimsel sorunlardan veya kısıtlı eğitim olanakları yüzünden ortaya çıkan yüksek rekabet.. 9
TARİHİ YAKLAŞIMLAR 1800 lerin sonu, 1900 lerin başı.. Felsefeden ayrılış.. TARİHİ YAKLAŞIMLAR Yapısalcılık: Zihnin Elementleri.. Wilhelm Wundt.. Psikolojinin babası.. İlk psikoloji laboratuarı - 1897, Almanya-Leipzig.. Platformlar, çeşitli toplar, telgraf anahtarları, metronomlar..» Hastalar topları platformdan aşağı atarlar veya metronomları dinlerler ve neler hissettiklerini anlatırlar.. Zihnin yapısının anahtarları.. Yapısalcılık, yapısalcılar.. Bilinçli zihinsel tecrübeleri oluşturan en temel unsurlardan olan duyum ve algıların incelenmesi.. Yüzlerce duyumu birleştirerek bütün bir bilinçli tecrübe oluşturma.. TARİHİ YAKLAŞIMLAR YAPISALCILIK Psikoloji bilimine en büyük katkı.. İçebakış yöntemi.. Deneklerin kendi içlerine bakarak duyum ve algılarını ifade etme suretiyle, bilinçli zihin süreçlerinin keşfedilmesi.. Eleştiri.. Tarafsız bir değerlendirmeden ziyade önyargılı olabileceği.. İlk olmasına rağmen modern psikoloji üzerinde sınırlı etki.. Sadece duyumların ele alınması.. Öznel, dar kapsamlı.. 10
TARİHİ YAKLAŞIMLAR İşlevselcilik: Zihnin İşlevleri.. William James.. Psikolojinin Prensipleri, 1890.. Öğrenmek, duyum, bellek, muhakeme, dikkat, duygular, bilinç ve heyecanlar hakkında devrim niteliğinde bir teori..» Öfkeden kudurmuş bir kurttan kaçarken insan neden korkar?.. Kızgın kurt insanı korkutur, bu yüzden insan kaçar.. William James.. Kaçma eyleminin, beynin korku olarak yorumladığı belli psikolojik tepkilere yol açması.. İnsan kaçtığı için korkar.. İşlevselcilik.. Bilincin yapısı yerine işlevini inceler, zihnin değişen çevre şartlarına nasıl uyum sağladığıyla ilgilenir.. Günümüzde eğitim psikoloji üzerinde önemli etkiler.. Modern psikolojinin babası.. TARİHİ YAKLAŞIMLAR Gestalt Yaklaşımı: Duygular Algılara Karşı.. Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt Koffka.. Yanıp sönen ışıkların hareket ettiği yanılsaması, 1912.. Fi fenomeni, görünürde hareket..» Algısal deneyimlerin bütün bir kalıbın (Gestalt) analiz edilmesi sonucu ortaya çıkması.. Algının, parçalarının birleşmesinden daha fazlası olduğunu belirtir ve duyumların nasıl anlamlı algısal deneyimler olarak birleştiğini inceler.. TARİHİ YAKLAŞIMLAR Davranışçılık: Gözlemlenebilir Davranışlar.. John B. Watson.. Bana bir düzine sağlıklı çocuk ve onları yetiştirebileceğim kendi özel dünyamı verin, size temin ederim içlerinden gelişigüzel seçeceğim herhangi bir tanesini istediğim konuda uzman yaparım Psikoloji, gözlemlenebilir davranışları analiz etmeyi ve davranışları önceden kestirip kontrol etmeyi hedefleyen tarafsız ve deneysel bir bilim olarak görülmeli.. Davranışçılık.. 1920-1960 arası Amerikan psikolojisinde baskın güç.. 11
ARAŞTIRMA ÖRNEĞİ: DERS NOTU TUTMAK King, 1992.. Davranışsal ve bilişsel yaklaşımların birleşimi.. Psikolojinin dört hedefi.. 1. hedef: Davranışın tanımlanması.. Öğrenciler 3 gruba ayrılır:» Her bir gruba farklı bir ders notu tutma stratejisi.. Notları gözden geçirmek.. Öğretmenin söylediği şeylerin mümkün olduğu kadar çoğunu yazmak.. Sınavdan önce, notları gözden geçirmek.. Notları özetlemek.. Her zamanki gibi not tutmak.. Dersten sonra tutulan notları kullanarak derste anlatılanları kendi kelimeleri ile özetlemek.. Konu başlıklarının tespiti, kendi kelimeleri ile nasıl cümle yazımı.. Notlar hakkındaki soruları cevaplamak.. Her zamanki gibi not tutmak.. Dersten sonra tutulan notları kullanarak derste anlatılanlar hakkında sorular sorup, cevaplandırmak.. Bu sorulara tutulan notlardan cevap vermek.. ARAŞTIRMA ÖRNEĞİ: DERS NOTU TUTMAK 2. hedef: Davranışın açıklanması.. Banda kaydedilmiş dersin izlenmesini takiben girilen sınav.. Ortalama sınav puanı.. Notları gözden geçirmek: 34.. Notları özetlemek: 45.. Notlar hakkındaki soruları cevaplamak: 51.. ARAŞTIRMA ÖRNEĞİ: DERS NOTU TUTMAK 3. hedef: Davranışın önceden kestirilmesi.. Notlar hakkındaki soruları cevaplamak.. Daha fazla bilginin hatırlanması.. 4. hedef: Davranışın kontrol edilmesi.. Sınav performansı iyi bir not tutma strateji ile iyileştirilebilir.. 12
ARAŞTIRMA ÖRNEĞİ: DERS NOTU TUTMAK Not tutarken yapılan iki temel hata.. 1. Öğretmenin söylediği her şeyi yazmak.. 2. Anlaşılmayan terim ve kavramları daha sonra ezberleyerek öğrenmek ümidi ile mekanik olarak yazmak.. Zor ve kafa karıştırıcı.. ARAŞTIRMA ÖRNEĞİ: DERS NOTU TUTMAK Nasıl iyi not tutulur? (Armbruster, 2000) Bilgiyi kendi cümlelerinizle yazın.. Konuyu anlama ve hatırlama şansının artması.. Başlıklar ve ana hatlarıyla özet formatını kullanın.. Bilgilerin daha iyi organize edilmesi, hatırlanması.. Yeni dersleri veya konuları önceden bildiğiniz konular ile bağdaştırmaya çalışın.. UYGULAMA: DERS ÇALIŞMA BECERİLERİ Thombs, 1995.. Üniversite birinci sınıfa giden öğrencilerin karşılaştığı sorunlar.. %57, ders çalışma alışkanlıklarının olmaması.. Bütün kitabı okudum, notlarımı üç defa gözden geçirdim ama yine de düşük not aldım..» Okumak yerine konunun sadece üstünden geçilmesi yanlışı.. Konuyu biliyorum hissi.. Sınava ne kadar hazırlıklısınız?» Kendinize konu ile ilgili belirli sorular sorun.. %54, zamanın iyi yönetilememesi.. Daha zor konular, daha fazla zaman..» Yüksek hatırlama oranı.. 13
UYGULAMA: DERS ÇALIŞMA BECERİLERİ Hedeflerin belirlenmesi (Flippo ve Caverly, 2000).. 1. Haftada 10 saat veya daha fazla çalışmak gibi bir zaman hedefi belirleyin ve dönem boyunca ders çalışma saatlerinizi takip edin.. 2. Çok çalışıp program içinde kalmak gibi bir genel hedef belirleyin ve dönem içinde bu hedefe ulaşmaya çalışın.. 3. Her haftaki konuya ilişkin tekrar testlerinin %80 ini doğru yanıtlamak gibi belirli bir performans hedefi belirleyin.. UYGULAMA: DERS ÇALIŞMA BECERİLERİ Hedefe ulaşınca ne olacak?.. Kendinizi ödüllendirin.. Öğrencilerin en önemli sorunlarından.. Motive olamamak, motivasyonu sürdürememek..» Ödül sistemi.. Özel bir hediye, kendini takdir etme (Allgood vd, 2000).. UYGULAMA: DERS ÇALIŞMA BECERİLERİ Ertelemeyi durdurmak.. Çalışmaya nasıl başlayacaksınız? (Ariely ve Wertenbroch, 2002; Blunt ve Pychyl, 2000) Aşırı bunaltıcı görünebilen final hedeflerini düşünmekten vazgeçin.. Final hedefini gerçekleştirilmesi daha kolay olan küçük hedeflere bölün.. Küçük hedeflerinizin her birine ulaşmak için gerçekçi bir program hazırlayın.. Program..» Çalışmanın zamanı ve yeri, ne başarmak istendiği.. 14