HİPERTANSİYON HASTALARINA AİT KAN BASINCI TAKİPLERİNİN VE TANSİYON ALETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Anatol J Clin Investig 2012:6(2):81-85 HİPERTANSİYON HASTALARINA AİT KAN BASINCI TAKİPLERİNİN VE TANSİYON ALETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ASSESSMENT OF HOME BLOOD PRESSURE MONITORING AND SPHYGMOMANOMETERS IN PATIENTS WITH HYPERTENSION Emre ERDEM 1, Coşkun KAYA 1, Aysel SARI 2, Feride ÖZEN 3, Melek Süzer ASLAN 4, Melda DİLEK 5, Tekin AKPOLAT 1 1 Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı, Samsun. 2 Karaman Devlet Hastanesi İç Hastalıkları Bölümü, Karaman. 3 Kavak Devlet Hastanesi İç hastalıkları Bölümü, Samsun. 4 Bafra Devlet Hastanesi İç hastalıkları Bölümü, Samsun. 5 Şanlıurfa Eğitim Araştırma Hastanesi, Nefroloji Bölümü, Şanlıurfa. Özet Evde kullanılan tansiyon aletleri giderek yaygınlaşmaktadır. Çalışmamızın amacı hipertansiyon hastalarının poliklinik kontrolüne gelirken kan basıncı takibi getirme durumlarını, kan basıncı takibi getiren hastaların takiplerini nerede yaptırdıklarını ve evde ne tür tansiyon aletine sahip olduklarını tespit etmektir. Çalışma beş farklı hastanenin dahiliye ve nefroloji polikliniklerinde 505 hasta ile yapıldı. Bilgiler hastalara anket yapılarak elde edildi. 505 hastanın 88 i (%17) kan basıncı takibini getirmişti. 266 (%53) hastanın evinde tansiyon aleti vardı. Evinde tansiyon aleti olan hastaların %46 sında otomatik bilek, %25 inde aneroid, %19 unda otomatik kol, %7 sinde cıvalı tansiyon aleti vardı. Hastalarımızın eğitim düzeyi arttıkça, kan basıncı takibi getirme ve evinde tansiyon aleti bulundurma sıklığı da artıyordu. Üniversite mezunu hastalarımız diğer hastalara göre daha fazla kan basıncı takibi getirmişti (p<0.05). Ortaokul, lise ve üniversite nın evinde, okula gitmeyen ve ilkokul na göre tansiyon aleti bulundurma sıklığı daha fazla idi (p<0.05). Hastaların % 53 ünde evinde tansiyon aleti olmasına rağmen bu hastaların az bir kısmı kontrollerine kan basıncı takibi ile gelmişti. İlgili kılavuzlar tarafından tavsiye edilmemesine rağmen hastalar en fazla bilekten ölçen tansiyon aletine sahipti. (Anatol J Clin Investig 2012:6(2):81-85) Anahtar kelimeler: Hipertansiyon, sfigmomanometreler, ev kan basıncı monitarizasyonu, eğitim düzeyi. Abstract Home sphygmomanometers are becoming popular. The purpose of this study is to evaluate patients state of bringing their home blood pressure records to the clinic, the environment where the patients measure their blood pressure and the type of home devices. This study was performed in five different hospital internal medicine and nephrology outpatient clinics with 505 patients. Data was obtained with an appropriate questionnaire. 88 (17 %) of 505 patients brought their home blood pressure records. 266 (53%) of patients had home sphygmomanometers. Home devices were as follows: electronic wrist devices (46%), aneroid (25%), automated upper arm devices (19%) and mercury sphygmomanometers (7%). In patients having higher level of education, ownership of home devices and bringing of blood pressure monitoring records were more common. The highest rate of bringing blood pressure monitoring record was in the group of patients graduated from university when compared with the other groups (p<0.05). Patients graduated from secondary school, college and university were observed to have much more home devices than patients who were graduated from primary school and patients who didn t go to school (p<0.05). Although 53% of patients have home devices, only few patients brought home blood pressure measurement records. Electronic wrist devices were the most used instruments although guidelines didn t recommend. (Anatol J Clin Investig 2012:6(2):81-85) Key words: Hypertension, sphygmomanometers, home blood pressure monitoring, education level. Giriş Hipertansiyon önemli bir halk sağlığı sorunudur. Hipertansiyon kardiyovasküler hastalıklar için major bir risk faktörü olduğu gibi, kan basıncının kontrol altına alınması ile kardiyovasküler hastalıkların morbidite ve mortalitesi de azalır. Yapılan iki veya daha fazla kan basıncı ölçümünün ortalaması alınarak kan basıncı belirlenir. Kan basıncı ölçümünün iki veya daha fazla muayene sırasında yapılmış olması gerekir Hipertansiyon tanı ve tedavisi için kan basıncı ölçümünü ve takibini doğru yapmak gerekir. Yedinci Birleşik Ulusal Komite raporuna (The Seventh Report of the Joint National Committee - JNC VII) göre oturur pozisyonda, doğru şekilde [1]. Muayenehane dışında yapılan kan basıncı ölçümleri giderek yaygınlaşmaktadır. Hasta evinde kendi kan basıncını ölçebileceği gibi, eczanelerde de kan basıncı takibi yapılmaktadır. Emre ERDEM Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı, Samsun. E-mail: emredlk@yahoo.com Makalenin gönderilme tarihi:13.04.2011 Makalenin kabul edilme tarihi: 21.05.2012

Anatol J Clin Investig 2012:6(2):81-85 ERDEM E. [2]. Evde kullanılan tansiyon aletlerinin sıklığı da giderek artmaktadır. Kan basıncı takibinin hasta tarafından evde yapılmasının avantajları da vardır. Hastanın kan basıncını kendisinin ölçmesi ile muayenedeki ölçümlere göre daha fazla kan basıncı ölçümü yapılır, hipertansiyon tanı ve tedavisi için hasta sık sık sağlık kuruluşuna başvurmak zorunda kalmaz, beyaz önlük etkisinden kaçınılmış olunur. Ayrıca hastanın kan basıncını kendisinin ölçmesi, tedaviye uyumunu artırır [3] Tansiyon aletleri cıvalı, aneroid, koldan ölçen otomatik veya bilekten ölçen otomatik makineler olabilir. Cıvalı tansiyon aletleri altın standart kabul edilse de hastalar ölçüm kolaylığı nedeni ile ev için otomatik tansiyon aletlerini tercih etmektedirler [4] Cıva ayrıca çevresel kirliliğe de yol açmaktadır [5]. Hastanın eğitim düzeyi de tansiyon takibi yapmasını ve hastalığın kontrol altında olmasına yardımcı olabilir. Hasta kan basıncı ölçümü için hangi tür tansiyon aleti kullanırsa kullansın, tansiyon ölçümü konusunda eğitilmelidir [6]. Bu çalışmanın amacı hipertansiyon hastalarının poliklinik kontrolüne gelirken kan basıncı takibi getirme durumlarını, kan basıncı takibi getiren hastaların takiplerini nerede yaptırdıklarını ve evde ne tür tansiyon aletine sahip olduklarını tespit etmektir. Gereç ve Yöntem Çalışma beş farklı hastanenin dahiliye ve nefroloji polikliniklerinde yapıldı. Bilgiler amaca uygun olarak hazırlanmış bir anketle elde edildi. Anket hastalar ile yüz yüze görüşülerek yapıldı. 7. ve 9. sorulardaki tansiyon aletleri hastaya anlatıldı. Çalışmaya 191 (%38) erkek, 314 (%62) kadın toplam 505 hipertansiyon hastası alındı. Hastaların yaş ortalaması 60 yıl (21-93) idi. Anket İçeriği Muayeneye gelen hipertansiyon hastalarına aşağıdaki sorular soruldu. 1. Yaşı ve cinsiyeti 2. Eğitim düzeyi ( okula gitmeyen, ilkokul mezunu, ortaokul mezunu, lise mezunu, üniversite mezunu) 3. Kontrol günü sabahı tansiyon ilacını aldı mı? 4. Kaç adet tansiyon ilacı kullanıyor? (etken madde olarak) 5. Muayeneye gelirken kan basıncı takibi çizelgesi getirdi mi? 6. Kan basıncı takibi getirdi ise takibini nerede yaptırdı? (ev, eczane, sağlık ocağı, diğer) 7. Ne tür bir tansiyon aleti ile kan basıncı takibini yaptırmış? (cıvalı, aneroid, otomatik bilekten ölçen, otomatik koldan ölçen) 8. Evinde tansiyon aleti var mı? 9. Evinde tansiyon aleti varsa ne tür bir alete sahip? (cıvalı, aneroid, otomatik bilekten ölçen, otomatik koldan ölçen) İstatiksel Analiz İstatistiksel değerlendirme Ki-kare testi ile yapıldı. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edildi. Bulgular 505 hastanın 88 i (%17) kan basıncı takibini getirmişti. Kan basıncı takibi getiren hastaların 46 sı evde, 29 u sağlık ocağında, 10 u eczanede, 3 ü ise komşusunda kan basıncı takibini yaptırmıştı (Tablo 1). Kan basıncı takibini getiren hastaların takiplerini yaptırdıkları tansiyon aletlerinin 33 ü (%38) cıvalı, 28 i (% 32) aneroid, 16 sı (%18) otomatik bilekten ölçen, 11 i (%13) otomatik koldan ölçendi. 266 (%53) hastanın evinde tansiyon aleti vardı. Evinde tansiyon aleti olan hastaların tansiyon alet tipleri Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 1. Kan basıncı takiplerini getiren hastaların ölçümü yaptırdığı yerler Kan basıncı ölçüm yeri Hasta sayısı (n) Hasta yüzdesi %) Ev 46 9 Sağlık ocağı 29 6 Eczane 10 2 Komşu 3 0,6 Takip getirmeyen 417 83 Toplam 505 100 Tablo 2. Evinde tansiyon aleti olan hastaların tansiyon alet tipleri. Tansiyon aleti tipi Hasta sayısı (n) Otomatik bilek 122 46 Otomatik kol 51 19 Aneroid 67 25 Cıvalı 19 7 Otomatik bilek ve aneroid 2 1 Otomatik kol ve aneroid 3 1 Otomatik kol ve otomatik bilek 2 1 Toplam 266 100 Hastalarımızın eğitim durumlarına göre kan basıncı takibi getirme ve evinde tansiyon aleti bulundurma sıklığı değişiyordu. Üniversite mezunu hastalarımız diğer hastalara göre daha fazla kan basıncı takibi getirmişti (p<0,0001) (Tablo 3). Eğitim düzeyi arttıkça evde tansiyon aleti bulundurma sıklığı da artıyordu. Okula gitmeyen hastaların %34, ilkokul mezunu hastaların %56, ortaokul nın %70, lise nın %83 ve üniversite mezunu hastalarının %83 ünde evinde tansiyon aleti vardı. Ortaokul, lise ve üniversite nın evinde okula gitmeyen ve ilkokul na göre 82

Kan basıncı takibi ve tansyon aletlerinin değerlendirilmesi tansiyon aleti bulundurma sıklığı daha fazla idi (p<0,0001) (Tablo 4). Evinde en az tansiyon aleti bulunduran grup okula gitmeyen hastalar idi (p<0,0001). Evinde tansiyon aleti olmayan hastaların yaş ortalaması 61 yıl iken, evinde tansiyon aleti bulanan hastaların yaş ortalaması 59 yıl idi. Erkek hastaların %58 inde, kadın hastaların ise %50 sinde evinde tansiyon aleti vardı. Arada istatistiksel anlamlı fark yoktu (p:0,084). Tablo 3. Kan basıncı takiplerini getiren hastaların eğitim düzeyleri. Eğitim düzeyi Kan basıncı takibi getirenler n, Kan basıncı takibi getirmeyenler n, P değeri Okul mezunu 23 (13) 160 (87) olmayanlar İlkokul 33 (15) 181 (85) P:0,062 Ortaokul 7 (19) 30 (81) Lise 12 (29) 29 (71) Üniversite 13 (43) 17 (57) p<0,0001 Toplam 88 (17) 417 (83) Tablo 4. Evinde tansiyon aleti olan hastaların eğitim düzeyleri. Eğitim düzeyi Okul mezunu olmayanlar, ilk ve ortaokul Lise Üniversite Evinde tansiyon aleti olanlar n, Evinde tansiyon aleti olmayanlar n, 181 (46) 216 (54) 85 (79) 23 (21) Toplam hasta 266 (53) 239 (47) P değeri p <0.0001 Hastalarımızın 209 u (%41) bir adet tansiyon ilacı kullanırken iki adet tansiyon ilacı kullanan 191 (%38) hastamız vardı. 36 (%7) hastamız ise dört veya daha fazla tansiyon ilacı kullanıyordu (Tablo 5). İki veya daha fazla tansiyon ilacı kullanan hastalarımızda evinde tansiyon aleti bulundurma sıklığı daha fazla idi (p<0,0001). Hastaların 164 ü (%33) kontrole geldiği günün sabahı tansiyon ilacını almıştı. Okula gitmeyen hastaların %29 u, ilkokul nın %36 sı, ortaokul nın %27 si, lise nın %39 u üniversite nın %47 si kontrol günü sabahı tansiyon ilacını almıştı. Ancak gruplar arasında istatistiksel anlamlılığa ulaşan fark yoktu (p: 0,084). Muayeneye geldiği sabah ilacını alan hastaların kan basıncı takibi getirme sıklığı daha fazla idi (%53 e %28, p<0,001). Tartışma Kan basıncı ölçümü standart olarak muayene esnasında doktor veya hemşire tarafından yapılır. Bununla birlikte evde hastanın yaptığı kan basıncı ölçümleri de günümüzde giderek yaygınlaşmaktadır. 24 saatlik ambulatuar kan basıncı takibi kadar detaylı bilgi vermese de önemli bilgiler verir ve 24 saatlik ambulatuar kan basıncı takibine göre de daha ucuzdur. Evde kan basıncı ölçümü geçerli ve doğru ölçen bir makine ile yapılmalıdır. Hasta kendi kan basıncını nasıl ölçeceği konusunda eğitilmelidir. Evde kan basıncı ölçmenin en önemli avantaji hastanın tedaviye uyumunu artırması ve kan basıncı kontolünü kolaylaştırmasıdır. Tablo 5. Hastaların kullandığı tansiyon ilacı sayısı. Tansiyon ilacı sayısı Hasta sayısı (n) İlaç kullanmıyor 10 2 1 adet 209 41 2 adet 191 38 3 adet 59 12 4 adet 22 4 5 adet 10 2 6 adet 3 0,6 7 adet 1 0,2 Toplam 505 100 Evde kan basıncı takibi yapan hastaların sayısı son yıllarda giderek artmıştır. American Heart Association, American Society Of Hypertension, and Preventive Cardiovascular Nurses Association (AHA/ASH/PCNA) 2008 kılavuzuna göre 2000 yılında hastaların %38 i evinde kan basıncı takibi yaparken 2005 yılında bu oran %55 e çıkmıştır. 2000 yılında hastaların %49 unda evinde tansiyon aleti varken, 2005 yılında ise hastaların % 64 ü evinde tansiyon aleti bulundurmaktadır [7]. Bizim çalışmamızda ise hastaların %53 ünün evinde tansiyon aleti varken, hatsalarımızın %17 si kan basıncı takibi yapıp yazılı olarak getirmiştir. Kan basıncı takibini yazılı olarak getiren hastalarımızın %52 si evinde kan basıncı takibi yaparken geri kalan hastalar sağlık kuruluşlarında, eczanelerde veya komşusunda kan basıncı takibi yaptırmıştı. Hastalarımızın yaklaşık yarısının evinde tansiyon aleti bulundurması ile AHA/ASH/PCNA 2008 kılavuzundakine yakın bir oran olduğunu söyleyebiliriz. Cuspidi [8] ve arkadaşları İtalya da 2004 yılında yaptıkları çalışmada 1350 hastanın %66 sının evlerinde düzenli olarak kan basıncı ölçümü yaptıklarını tespit etmişlerdir. Evde düzenli kan basıncı ölçümü yapan hasta grubunda erkek hasta sayısını daha fazla ve eğitim düzeyini daha yüksek bulmuşlardır. Cuspidi [9] ve arkadaşları 2005 yılında İtalya da 6 merkezde yaptıkları farklı bir çalışmada ise 855 hastanın %75 inin evde düzenli kan basıncı ölçümü yaptığını bulmuşlardır. Düzenli kan basıncı takibi yapan hastalarda yine 83

Anatol J Clin Investig 2012:6(2):81-85 ERDEM E. erkek hastalar daha fazla ve eğitim düzeylerinin daha yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Logan [10] ve arkadaşları Kanada, Ontario bölgesinde yaptıkları çalışmada hastaların %68 inin evinde kan basıncı takibi yaptığını, %78 inin ise evinde tansiyon aleti olduğunu bulmuşlardır. Bu çalışmada tansiyon aleti bulunan hastaların %80 i koldan ölçen otomatik tansiyon aletine sahipti. Tamaki [11] ve arkadaşları Japonya da yaptıkları çalışmada, 325 hipertansiyon hastasının %63 ü evinde yaptığı tansiyon takibi kayıtlarını getirmişti. Kan basıncı takibi getiren hasta grubunda tansiyon ilacı sayısının ve vücut kitle indeksinin daha fazla olduğunu tespit etmişlerdir. Bizim çalışmamızda hastaların yalnız %17 si tansiyon takibi getirmişti. Hastalarımızda eğitim düzeyi arttıkça tansiyon takibi getirme sıklığı da artıyordu. Düzenli tansiyon takibi yapıp kaydeden ve kontrollerine kan basıncı ölçüm sonuçlarını getiren hasta oranlarımızın bu ülkelerin oldukça gerisinde olduğunu söyleyebiliriz. Doktorlarda hastalarına, kontrole gelirken kan basıncı takiplerini getirmelerini söylemelidirler. Evinde tansiyon aleti olan hastalarımızda en fazla otomatik bilekten ölçen, ikinci sıklıkla aneroid, üçüncü sıklıkla otomatik koldan ölçen tansiyon aleti vardı. Cuspidi [9] ve arkadaşları İtalya da 2005 yılında 6 merkezde yaptıkları çalışmada evinde tansiyon aleti olan hastaların ne tür alete sahip olduklarını da araştırmışlardır. Elektronik koldan ölçen cihazlar hastaların % 58 ile en sık kullanılan tansiyon aleti iken bilekten ölçen cihazların %19 sıklıkla kullanıldığını bulmuşlardır. Logan [10] ve arkadaşlarının Kanada, Ontario bölgesinde yaptıkları çalışmada evinde tansiyon aleti olan hastaların %80 inde koldan ölçen otomatik tansiyon aleti vardı. Ülkemizde diğer ülkelerden farklı olarak bilekten ölçen otomatik tansiyon aletleri, koldan ölçenlere göre daha sık kullanılıyordu. Bilekten ölçen tansiyon aletlerinin kullanımı kılavuzlar tarafından önerilmemektedir [7]. Buna rağmen bu aletlerin ülkemizde yaygın kullanılmasının nedeni ucuz olmaları, hastaların tansiyon aletleri konusunda yeterli bilgiye sahip olmamaları ve doktorların hastaları bu konuda bilgilendirmemeleri olabilir. Çalışmamızda aneroid aletler hastaların %25 inin, cıvalı aletler ise hastaların %7 sinin evinde vardı. Cıvalı tansiyon aleti sayısının bu kadar yüksek olmasının nedeni hastaların cıvalı ve aneroid tansiyon aleti ayırımını yapamaması olabilir. Hastalarımızın sadece %33 ü kontrol günü sabahı muayeneye gelmeden önce tansiyon ilacını almıştı. Hastaların muayene günü sabahı tansiyon ilaçlarını almamaları, muayene sırasında ölçülen kan basıncını daha yüksek bulmamıza ve tedavi planında değişikliğe yol açabilir. Hastalar muayene günü sabahı tansiyon ilaçlarını almaları için uyarılmalıdırlar. Kan basıncı takibi getirmeleri istenen hastalar evlerinde tansiyon aletleri varsa kan basınçlarını evlerinde kendi aletleri ile ölçmektedirler. Evinde tansiyon aleti olmayan hastalar ise kan basıncı takiplerini en fazla sağlık ocaklarında ve eczanelerde yaptırmaktadırlar. Bundan dolayı sağlık ocaklarında ve eczanelerde çalışan kişiler kan basıncı doğru ölçmeyi bilmeli ve doğru ölçen bir tansiyon aleti kullanmalıdırlar [2,12]. Sonuç olarak hastaların yarısında bir tansiyon ölçüm cihazı vardı ve bu aletlerin çoğu da kılavuzların önermediği bilekten ölçen aletlerdi. Çalışmamızda biz tansiyon aletlerinin doğruluk ve geçerlilik durumunu da değerlendirmedik [6,7]. Bu durum da göz önüne alındığında evde yapılan kan basıncı ölçümlerinin güvenilirliği daha da azalabilir. Hipertansiyon hastaları evde doğru kan basıncı ölçümü ve hangi tansiyon aletini kullanmaları gerektiği konusunda bilgilendirilmelidirler. Kaynaklar 1. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR et al. The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Hypertension 2003;42(6):1206-52. 1. 2.Erdem DG, Erdem E, Dilek M et al. Accuracy of sphygmanometers at pharmacies. Kidney Blood Press Res.2009;32(4):231-4. 2. Celis H, Den Hond E, Staessen JA. Self-Measurement of blood pressure at home in the management of hypertension. Clin Med Res 2005; 3(1):19-26. 3. Akpolat T, Dilek M, Aydogdu T, Adibelli Z, Erdem DG, Erdem E. Home sphygmomanometers: validation versus accuracy. Blood Press Monit 2009; 14(1):26-31. 4. O'Brien E. Has conventional sphygmomanometry ended with the banning of mercury? Blood Press Monit 2002; 7(1):37-40. 5. Parati G, Stergiou GS, Asmar R et al. ESH Working Group on Blood Pressure Monitoring. European Society of Hypertension guidelines for blood pressure monitoring at home: summary report of the Second International Consensus Conference on Home Blood Pressure Monitoring. J Hypertens 2008; 26(8):1505-26. 6. Pickering TG, Miller NH, Ogedegbe G, Krakoff LR, Artinian NT, Goff D. Call to action on use and reimbursement for home blood pressure monitoring: executive summary: a joint scientific statement from the American Heart Association, American Society Of Hypertension, and Preventive Cardiovascular Nurses Association. Hypertension 2008; 52(1):1-9. 7. Cuspidi C, Meani S, Fusi V et al. Home blood pressure measurement and its relationship with blood pressure control in a large selected hypertensive population. J Hum Hypertens 2004; 18(10):725-31. 84

Kan basıncı takibi ve tansyon aletlerinin değerlendirilmesi 8. Cuspidi C, Meani S, Lonati L et al. Lombardy Regional Section of the Italian Hypertension Society. Prevalence of home blood pressure measurement among selected hypertensive patients: results of a multicenter survey from six hospital outpatient hypertension clinics in Italy. Blood Press 2005;14(4):251-6. 9. Logan AG, Dunai A, McIsaac WJ, Irvine MJ, Tisler A. Attitudes of primary care physicians and their patients about home blood pressure monitoring in Ontario. J Hypertens 2008;26(3):446-52 10. Tamaki S, Nakamura Y, Teramura M et al. The factors contributing to whether or not hypertensive patients bring their home blood pressure record to the outpatient clinic. Intern Med 2008; 47(18):1561-5. 11. Basak O, Karazeybek S. Accuracy of sphygmomanometers. Tr J of Medical Sciences 1999; 29(4): 487-91. 85