AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ NDE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ Zühtü Arslan
Zühtü Arslan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nde Din Özgürlüğü Liberal Düşünce Topluluğu, 2005 Tüm hakları saklıdır ISBN: 975-8836-04-8 Bu kitap, Avrupa Birliği Komisyonu Türkiye Delegasyonu nun katkılarıyla Liberal Düşünce Topluluğu tarafından yürütülen Mikro-Demokrasi Projeleri Programı kapsamında hazırlanıp yayınlanmıştır ve ilgililere ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Bu kitapta ifade edilen görüşler Avrupa Birliği nin ortak fikirlerini yansıtmak durumunda değildir. This book has been published and distributed free of charge within the Micro-Democracy Project Programme implemented by the Association for Liberal Thinking with the contributions of the Delegation of the Commission of the European Union to Turkey. The views expressed in this book do not necessarily reflect the views of the European Union. Liberal Düşünce Topluluğu GMK Bulvarı No:108/17 06570 Maltepe - Ankara Tel: (0312) 230 87 03 Faks: (0312) 230 80 03 e-mail: info@liberal-dt.org.tr www.liberal.org.tr
İÇİNDEKİLER Teşekkür Giriş. 1 Birinci Bölüm Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin Denetim Mekanizması ve Türk Hukuku I. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin Denetim Mekanizması...13 II. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin Türk Hukukundaki Yeri...17 A. Sözleşme Bakımından...17 B. Türk Hukuku Bakımından...20 1. 2004 Anayasa Değişikliğinden Önceki Durum...20 2. 2004 Anayasa Değişikliğinden Sonraki Durum...23 İkinci Bölüm Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Din Özgürlüğü I. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nde Din Özgürlüğü...31 A. Sözleşme nin 9. maddesi...31 B. 1 Nolu Protokolün 2. Maddesi...36 II. Strasbourg Organlarının Din Özgürlüğüne Bakışı...38 A. Dini Açıklama ve Yayma Özgürlüğü: Proselitizm Sorunu...39 B. Askeri Kurumlar ve Din Özgürlüğü...43 C. Mahkumların Din Özgürlüğü...51
D. Hakaret Karşısında Dini İnançların Korunması: Pozitif Yükümlülük...53 E. Dini İnançlardan Dolayı Muafiyetler...58 1. Vicdani Redçilik, Zorunlu Askerlikten Muafiyet ve Dini Ayrımcılık...58 2. Sihlerin Zor Tercihi: Türban mı, Kask mı?...62 3. Dini ve Felsefi İnançlar Nedeniyle Derslerden Muafiyetler...64 4. Ulusal Günler, İncil Üzerine Yemin ve Din Özgürlüğü...67 F. Devletin Dinleri Tanımaması ve İbadet Yerlerine Müdahalesi...69 G. Devletin Dini Cemaatlerin İç Örgütlenmesine Müdahalesi...71 H. Başörtüsü Sorunu...72 1. Avrupa da ve Türkiye de Durum...72 2. Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Başörtüsü...74 3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Başörtüsü...78 a. Dahlab/İsviçre Kararı...78 b. Leyla Şahin/Türkiye Kararı...81 4. Sonuç yerine: Avrupa nın Başörtüsü Sorununun Hukuk Ötesi Boyutları...92 Üçüncü Bölüm AİHM nin Din Özgürlüğüne ilişkin Kararlarından Seçmeler I. Kokkinakis/Yunanistan...99 II. Murphy/İrlanda...126 III. Dahlab/İsviçre...134 IV. Leyla Şahin/Türkiye...151 V. Supreme Holy Council of the Muslim Community/Bulgaristan...180 Kaynakça. 198 İndex. 202
TEŞEKKÜR Belli bir süre içinde yazılması gereken kitapların, yazarı üzerinde nasıl bir baskı oluşturduğunu yaşayanlar bilir. Kitabın hep eksik olduğu ve bir türlü de tamamlanamayacağı düşüncesi peşinizi hiç bırakmaz. Şunu da yazmalı diye başlayıp da, Atilla Yayla dan gelen Kitap ne alemde? sorusu üzerine, yazmaktan vazgeçtiğim kaç başlık var bilmiyorum. Belki de bu başlıkları okurlardan gelecek eleştiri ve öneriler ışığında kitabın ikinci baskısında yazma imkanı bulabiliriz. Bu vesileyle, sabrı ve anlayışıyla bu kitabın yayınlanmasında en büyük pay sahibi olan Atilla Yayla ya şükranlarımı sunmak istiyorum. Onun ısrarlı telefonları olmasaydı bu kitap herhalde daha uzun süre yayınlanamazdı. Fedakar eşime ve çocuklarıma da çok şey borçluyum. Her geçen gün artan borcumun ifasını vadesiz bir geleceğe ertelememe müsaade ettikleri için kendilerine minnettarım. Son olarak, kitabın dizgisinden basımına kadar tüm aşamalarda emeği geçen herkese müteşekkirim. Zühtü Arslan zuhtuarslan@hotmail.com