YİYECEK İÇECEK İŞLETMELERİNDE E-TİCARET UYGULAMALARI Bilişim teknolojilerinde hızlı gelişmeler meydana gelmesi, işletmelerin çalışma şekli ve yönetim yapılarında da değişikliklere neden olmuştur. İşletmelerin elektronik ortamda iş yapması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Özellikle büyük şehirlerde yaşayan insanlar yoğun iş temposu nedeniyle evleri yerine işyerlerinde daha çok vakit geçirmektedirler. Bir çok işini internet aracılığı ile çözme alışkanlıkları, evde yemek yapıp yeme alışkanlığı yerine, hazır yemeklerle beslenme alışkanlığını getirmiştir. ELEKTRONİK TİCARET(E-TİCARET)KAVRAMI Elektronik ticaret elektronik olarak iş yapmak demektir. Yazılı metin, ses, video biçimindeki verilerin elektronik olarak işlenmesi ve iletimini içerir. Elektronik ticaret, her türden mal ve hizmeti kapsar.(www.elektronikticaretrehberi.com) Elektronik ticaret, bilgi,ürün veya hizmet satın alma ve satma faaliyetlerinin bilgisayar ağları kanalıyla gerçekleştirilmesinin yanı sıra, sunulan bilgi ürün veya hizmet için talep yaratmak,müşteri desteği vermek ve de ticari kurumlar ile müşterileri arasındaki ticari ve lojistik iletişimi yine küresel bilgisayar ağları kanalıyla sağlamaktır. (Taşlıyan 2006: 46) ELEKTRONİK YİYECEK-İÇECEK İŞLETMESİ KAVRAMI Büyük şehirlerdeki yoğun iş temposu, buralarda yaşayan insanların evleri yerine işyerlerinde daha çok vakit geçirmeleri ve birçok işlerini internet aracılığı ile çözme alışkanlıkları, evde yemek yapıp yeme alışkanlığını azaltmış, bunun yerine hazır yemeklerle beslenme alışkanlığı getirmiştir. Beslenme alışkanlıkları da ülkemizde eskiye oranla oldukça değişme göstermiştir. Teknolojinin gelişmesi, kentleşme, yoğun iş temposu, seyahat etme, yalnız yaşama gibi etkenler nedeniyle insanlar, beslenmelerine daha az zaman ayırabilmekte ve geleneksel beslenme alışkanlıklarını değiştirmektedirler. Özellikle de kadının iş hayatında aktif olarak yer almasının yaygınlaşması kadınların iş dönüşü yemek hazırlamak için ayırdıkları 1
zamanı iyice daraltmıştır. Tüm bu nedenlerden dolayı ülkemizde fast-food veya ayak üstü beslenme, atıştırma yaygınlaşmaya başlamıştır. (www.afiyetle.com). Günlük hayatın koşuşturmacasında fast-food kaçınılmaz bir seçenek olarak önümüzde durmaktadır. Ayaküstü beslenme tarzının ve hazır besinlerin fazla ve hızlı tüketilmesine dayanan bu beslenme şeklinin önüne geçmek gerçekten de çok zor gözükmektedir. Hiç yemiyorum denilse bile bir veya iki kez şartlardan dolayı fast-food ürün tüketmek zorunda kalınmaktadır. Yetişilmesi gereken yerler, yapılması gereken işler vb. nedenlerle yemeğe ayrılacak olan zamanın kısıtlı olması bazen de bulunulan yerde fast-food dan başka bir seçeneğin olmaması bu beslenme tarzına ayak uydurmak için birkaç sebeptir. (www.yorumla.net) Dünyada uzun yıllardır kullanılan fakat Türkiye de yeni yeni kullanılmaya başlayan, elektronik yiyecek-içecek işletmeleri ülkemizde ilk defa www.yemeksepeti.com firması ile uygulanmaya başlanmıştır. İnternet aracılığı ile yapılan elektronik ticaretin birçok sektörde kullanılması, hazır yemek üreticilerinin de ilgisini çekmiş ve bu sektörü bir sitede birleştiren www.yemektarifi.com sitesi ile yiyecek-içecek sektöründe elektronik ticaret uygulaması ilk defa internet ortamında 7 gün 24 saat hizmet uygulaması ile faaliyete başlamıştır. (sempozyumnotu.doc) Elektronik yiyecek ve içecek işletmeleri, genellikle ulusal bir çatı altında örgütlenen ve büyük şehirlerdeki hazır yemek satışı yapan işletmeler ile üyelik sistemi adı altında stratejik işbirlikleri oluşturan bir örgüt yapısına sahiptir. Bu örgüt yapısında, elektronik yiyecek ve içecek işletmesi aracılık görevi üstlenmiş müşterilere tek bir işletme imajı vermektedir. Bu işletmeler şebeke organizasyon çerçevesinde iş yapma sistemine sahip oldukları için restoranlar, bankalar, kurye şirketleri, reklam şirketleri gibi birçok işletmeyle işbirliğine gitmektedir. Ayrıca bu yapıdaki koordinatör işletme rolünü de elektronik yiyecek ve içecek işletmeleri üstlenmektedir. Şebeke organizasyon yapısına sahip elektronik yiyecek içecek işletmesi yapılanmasını Şekil 1 de görebiliriz.. 2
Restoranlar Bankalar KOORDİNATÖR İŞLETME (ELEKTRONİK YİYECEK İÇECEK İŞLETMESİ) Kurye Şirketleri Reklam Şirketleri Sekil 1: Şebeke Organizasyon Yapılanması Seklinde Örgütlenmiş Bir Elektronik Yiyecek İçecek İşletmesi bir Uygulama) Kaynak: Çavuşoğlu, M. (2007), Elektronik Yiyecek İçecek İşletmeleri ve Türkiye de Elektronik yiyecek ve içecek işletmeleri, AB entegrasyon sürecindeki Türkiye deki yiyecek içecek sektörüne belirli standartlarda üretim yapma ve bunları müşteriye belirli bir kalitede sunma imkanları da vermektedir. Elektronik yiyecek içecek işletmelerinin tarafları ve çalışma sistemi Şekil 2 de yer almaktadır. Sekil 2: Elektronik Yiyecek İçecek İşletmelerinin Tarafları ve Çalışma Sistemi bir Uygulama) Kaynak:.Çavuşoğlu, M. (2007), Elektronik Yiyecek İçecek İşletmeleri ve Türkiye de 3
Ülkemizde yiyecek içecek satışı yapan yerel işletmeler, genellikle telefonla sipariş sistemi ile çalışmaktadır ve müşterilere çok güven vermeyen bir satış ve pazarlama yapısına sahiptir. Bu yiyecek ve içecek işletmelerinde, öncelikle hazır yemek siparişlerini alacak olan bir personel çalıştırılma zorunluluğu vardır. Bu personel sürekli bir telefonun başında oturarak sipariş almakta ve alınan siparişteki yiyecek ve içeceklerin hazırlanması için başka çalışanlara talimat vermektedir. Hazırlanan sipariş, ambalajlanarak varsa dağıtım yapan personele, yoksa da çalışanlardan birine teslim edilerek müşteriye gönderilmektedir. Bu çalışma sisteminde müşteri dağıtıcı personele adres bilgilerini sözlü olarak söylediği için birçok teslimat sorunları yaşanmaktadır. Elektronik Yiyecek İçecek İşletmelerinin, Hazır Yiyecek-İçecek Sektörü ve Ülke Turizmine Sağladığı Avantajlar Tek bir web sitesi üzerinden hem dünya mutfaklarından birçok lezzetin hem de Türk mutfağından çeşit çeşit yemeğin pazarlanması sağlanmıştır Hazır yiyecek içecek sunan işletmeler bu sitede ürünlerini tanıtma imkânı bulmuştur. Uluslararası yiyecek içecek işletmeleri ile yerli işletmeler aynı sitede buluşmuş böylece yerli işletmeler yeni iş yapış yöntemlerini öğrenme imkanı bulmuştur Türk mutfağının ve hazır yiyecek içecek kültürünün tüm dünyada yaygın tanıtımı sağlanmıştır. Ülkemize gelen turistlere, uluslararası fast food firmalarının (Burger King, Pizza Hut, Mc.Donald s gibi) da içinde bulunduğu bir Elektronik Yiyecek İçecek işletme web sitesinden güvenli bir şekilde alışveriş yapma imkanı sağlanmıştır. Müşteriye 7 gün 24 saat hizmet alma olanağı sağlamıştır. Elektronik yiyecek içecek işletmelerinden en yüksek faydayı sağlamak amacıyla gereksiz harcamalara son verilmiş böylece stok, reklam, pazarlama ve nakliye maliyetlerini azaltarak verimlilik ve karlılık artışı sağlanmıştır. Büyük şehirlerdeki hazır yemek üreten işletmeler ile sisteme üye olup iş yapmak isteyen işletmeler tek bir web sitesi çatısı altında toplanmıştır Elektronik yiyecek içecek işletme sistemine dâhil olmak için işyeri üye olma seçeneği bulunmaktadır. 4
Müşteri üyelik seçeneği uygulaması ile belirli bir sipariş adedinden sonra hediye kazanma veya indirimlerden yararlanma imkanı sağlamaktadır. İnsanların yoğun iş temposu nedeniyle kendilerine ayırdıkları zaman azalmıştır. Bu nedenle bu sitedeki bürokrasinin azlığı insanların internetten yemek siparişi vermelerini kolaylaştırmaktadır. Yemeksepeti.com üzerinden verilen siparişlerin elektronik ortamda, internet üzerinden ve yazılı formatta yapılması, telefon görüşmesi ile alınan siparişlerdeki yanlış anlamaları ortadan kaldırarak, müşteri ile satıcı işletmeye güvenli alışveriş imkanı sağlamıştır.(çavuşoğlu, M. (2007),Elektronik Yiyecek İçecek İşletmeleri ve Türkiye de bir Uygulama) Burger King in çalışma düzeni; www.burgerking.com.tr adresinden Burger King in sitesine girilir. Ana sayfa, ürünler, restoranlar, çocuk menüsü, evlere servis, kampanyalar, etkinlikler seçeneklerinden biri seçilir. 5
Şekil 3:Burger King Anasayfa Kaynak: www.burgerking.com.tr Sipariş internet üzerinden verilip eve gelmesi isteniyorsa evlere servis seçeneğini seçilir. Sipariş ister 444 54 64 aranarak ister tıkla gelsin seçeneği seçilerek internet üzerinden verilebilir. Menüler burgerler, çocuk menüsü, delight ürünler, yan ürünler,soslar, içecekler seçeneklerinden istenilen ürünler, tıklanarak fiyatlarıyla birlikte görülür Şekil 4 :Burger King Menü Seçeneği İstenilen ürün seçildikten sonra malzemeler (ketçap,mayonez,hardal,turşu vb.) seçeneklerinden istenilenler işaretlenip bir sonraki aşamaya geçilir. Sipariş verebilmek için üye olmak gereklidir. 6
Ürün, yanında alınacak içecek ve ekstra malzemeler seçildikten sonra ödeme işlemlerine geçilir. Kredi kartı ve iletişim bilgileri(telefon numarası,adres vb.) girildikten sonra siparişin gelmesi beklenir. En az 30-45 dakika içerisinde sipariş adrese ulaşır. Sipariş verildikten sonra siparişin mağaza tarafından alındığına dair bilgi mesajı alıcının mailine gelecektir. Yemek sepetinin çalışma düzeni; Yemeksepeti.com Türkiye nin en gelişmiş ve ilk online yemek siparişi sitesidir. Yemek sepeti verilen bir siparişi en kısa zamanda ve en doğru şekilde kullanıcıya ulaştırmayı bir zorunluluk olarak görmektedir. www.yemeksepeti.com sitesinde Türkçe kullanım seçeneği yanında ingilizce kullanım seçeneği de bulunmaktadır. Yemek sepeti faaliyetlerini şu başlıklar altında toplamıştır; (www.yemeksepeti.com) Bu site internet kullanıcılarına ekstra hiçbir ücret talep etmeden istedikleri restorandan istediği yiyecek ve içecekleri sipariş etme kolaylığı sağlıyor. Internet'ten de sipariş almak isteyen restoranlara, hem altyapılarını kullanarak hem de en gelişmiş teknolojiyi yakalayarak sipariş alma olanağı sağlamak Yemeksepeti.com'dan verilen siparişleri inceleyerek yeni menülerin, promosyonların ve yemeksepeti.com a katılan yeni restoranların bilgilerini kullanıcıya bildirmek. Kullanıcıyı genellikle sipariş verdiği restoranların bulunduğu web sayfası ile karşılamak ve bu restoranların menülerinde meydana gelen değişikliklerden kullanıcıyı haberdar etmek. Müşterinin yemek siparişini istediği bir tarih ve saatte verebilmesini sağlamak. Böylece siparişin kullanıcıya tam istenilen zamanında ulaşmasını sağlar. Yemek kavramı ile ilgili tüm konularda internet kullanıcılarını bilgilendirmek ve bir yemek portalı olarak hizmet vermek. Elektronik Yiyecek İçecek İşletme Sitesinin Çalısma Sistemi: www.yemek sepeti.com adresinden siteye giriş yapılır. Açılan sayfada eve ya da işyerine en yakın semt işaretlenerek siparişinin daha çabuk ulaşması sağlanır. Tüm restoranlar seçeneğinden istenilen restoranın adını işaretlenir. 7
Sayfanın sağ üst köşesinde bulunan ingilizce seçeneğine tıklandığında sayfa İngilizce olarak görüntülenir. İstenilen restoran seçildikten sonra o restorandaki menü ekrana gelir. Yiyecek ve içecek seçilir,ilave edilmek istenilen sos yada malzemeler de işaretlenip sepete ekle butonuna basılır.favorilerime ekle butonuna basılarak o yiyecek favorilere eklenebilir.vazgeçilirse de menüye dön butonuna basılarak tekrar restoran ve yiyecekler gözden geçirilir. Seçilen ürünün fiyatı da bu sayfada gösterilmektedir.(www.yemeksepeti.com) Şekil 5 : Yemek Sepeti Anasayfa Kaynak: www.yemek sepeti.com 8
Şekil 6:Yemek Sepeti Sepete Ekleme Ekranı Kaynak: www.yemek sepeti.com Seçilen yemekler sepeti onayla butonuna basılarak bir sepette toplanır. Seçilen yemek çeşitleri ve fiyatları ekranın sol kösesindeki yemek sepetim bölümünde yazılmaktadır. Bu bölümde sürekli olarak siparişin toplam bedeli de yazılmaktadır Seçilip daha sonradan vazgeçilen yiyecek yada içecekler için sepeti boşalt tıklanır Siparişler en geç 45 dakika içerisinde kullanıcıya ulaşır. Sipariş verebilmek için üye olmak şarttır. Sipariş onayladıktan sonra adres bilgileri doldurulur Sonra verilen sipariş tutarı, gönderim zamanı ve ödeme şeklini bir ekran karşımıza gelir. 9
Şekil 7:Adres Bilgileri Doldurma Ekranı Şekil 8:Sipariş Onayı Ekranı Kaynak: www.yemek sepeti.com 10
Şekil 8:Ödeme Seçenekleri Ekranı Kaynak: www.yemek sepeti.com Ödeme şekli de seçilip gerekli bilgiler doldurulduktan sonra siparişyemeksepeti.com a ulaşmış olacaktır. Yemeksepeti.com sitesine verilen sipariş daha sonra yazılı formatta restoranlar iletilir ve sipariş restoran tarafından hazırlanarak müşteriye ulaştırılır.yemek sipariş bedeli restoran tarafından gönderilen yiyecek ve içecekleri tespit edecek olan kurye tarafından tahsil edilir. Üye restoranlar, yapılan anlaşmalar gereği, yemeksepeti.com a belirli dönemlerde sipariş miktarları üzerinden yüzdelik bir komisyon ödemesi yapmaktadırlar. Yemeksepeti.com birçok ilde faaliyet gösterdiği gibi Antalya,Alanya,Marmaris gibi turizm destinasyonlarında da hizmet vermektedir.turizm destinasyonlarında da hizmet veren yemeksepeti.com gibi çalışma sistemi olan bir diğer elektronik yiyecek içecek işletmesi de www.bugunneyiyelim.com dur. 11
Bugün Ne Yiyelim.com un ana sayfasında dünya mutfağı,ev yemekleri,fastfood,ızgara çeşitleri,kahvaltı salonu,pasta ve tatlı, Türk mutfağı gibi restoran kategorilerinden biri seçilir.bulunulan il seçildikten sonra o ildeki restoranlar ve yemek çeşitleri ekrana gelir. Şekil 9:Bugün Ne Yiyelim Ana sayfa Kaynak: www.bugunneyiyelim.com İstenilen restoran seçildikten sonra menü seçeneğine gelinerek yiyecek ve içecek seçimleri yapılır. Yiyecek ve içecekler fiyatlarıyla birlikte ekrana gelmektedir.ödeme bölümünde de Yemeksepeti.com da olduğu gibi nakit yada kredi kartı seçeneklerinden biri seçilerek alışverişimiz sonlandırılır.( www.bugunneyiyelim.com) 12
Şekil 10:Bugün Ne Yiyelim Menü Ekranı Kaynak: www.bugunneyiyelim.com Şekil 11:Ne yiyelim Anasayfa Kaynak: http://antalya.neyiyelim.com/index.php 13
Antalya da hizmet veren diğer bir elektronik yiyecek içecek işletmesi de NeYiyelim.com dur Online yemek siparişi verirken kredi kartına ihtiyacım olmadığı için, Neyiyelim.com dan sipariş veren üyelere kredi kartıyla ilgili hiçbir şey sorulmaz. Şekil 12:Ne Yiyelim Mutfaklar Ekranı Kaynak: http://antalya.neyiyelim.com/index.php Mutfak, semt ve restoran seçilir.online yemek siparişleri Ne Yiyelim üzerinden hiçbir ekstra ücret ödemeden verilebilmektedir. Online yemek siparişi verirken Neyiyelim.com' a üye olunarak,hem yemek siparişleri seçilen kayıtlı adrese gelir,hem de bedava yemek puan kazanılır. Ödeme kapıda yapılarak yemek sipariş tesliminde hiçbir ekstra ücret ödenmemektedir 14
SONUÇ VE ÖNERİLER Özellikle büyük şehirlerdeki yoğun iş temposu, buralarda yasayan insanların evleri yerine işyerlerinde daha çok vakit geçirmeleri ve birçok işlerini internet aracılığı ile çözme alışkanlıkları, evde yemek yapıp yeme alışkanlığını azaltmış, bunun yerine hazır yemeklerle beslenme alışkanlığı getirmiştir. Dünyada uzun yıllardır kullanılan fakat Türkiye de yeni yeni kullanılmaya başlayan, elektronik yiyecek-içecek işletmeleri ülkemizde ilk defa www.yemeksepeti.com firması ile uygulanmaya başlanmıştır. Bu site özellikle Türk mutfağının ve Türkiye deki hazır yeme içme sektörünün dünyada tanıtımı ve ülkemize gelen turistlerin ülkemizde ne tür yemekler yenildiği hakkında bilgi sahibi olmaları konusunda önemli katkılar sağlayacaktır. (tamercoskun.net/.../1_ulusal...2007/sempozyum%20notu.doc) Elektronik yiyecek içecek isletme web sitelerinin ülkemize gelecek yabancılara da hizmet verebilmesi ve Türk mutfağının uluslararası tanıtımı açısından sitelerde çok dilde yayın yapılmalıdır. Öğrenci potansiyeli ve genç nüfusu yüksek olan illerde hazır yiyecek ve içecek tüketiminin yüksek oranlarda olması nedeni ile bu illerde elektronik yiyecek içecek isletmelerinin yaygınlaştırılması teşvik edilmelidir. İnternet ortamı dışında yeterince tanıtımı yapılmayan Elektronik Yiyecek İçecek İşletmelerinin tanıtımlarının yazılı basın (gazete, dergi gibi), görsel ve işitsel basın (radyo, televizyon gibi) ve turistik bölgelerdeki turistik tesislerde etkin tanıtımının yapılması gerekmektedir. 15
KAYNAKÇA Çetinkaya, Murat, Serdar Altınok, İbrahim H. Sugözü. Elektronik Ticaret ve Türkiye Ekonomisi Üzerine Olası Etkileri. İnternet Adresi: http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=244. [Erişim Tarihi: 20 Nisan 2007]. ÖGÜT, Adem (2002). Küreselleşme ve Bilgi Toplumu Bağlamında Şebeke ve Sanal Organizasyon Yapıları ve Elektronik Ticaret, Gazi Kitapevi, Ankara. Taslıyan, Mustafa. (2006). Elektronik Ticaret, Sakarya Kitapevi, Adapazarı, s:46 Çavuşoğlu, M. (2007),Elektronik Yiyecek İçecek İşletmeleri ve Türkiye de bir Uygulama İnternet adresleri: www.burgerking.com [Erişim Tarihi:18 Ekim 2011] www.yemeksepeti.com [Erişim Tarihi:24 Ekim 2011] tamercoskun.net/.../1_ulusal...2007/sempozyum%20notu.doc [Erişim Tarihi:24 Ekim 2011] www.elektronikticaretrehberi.com[erişim Tarihi:15 Ekim 2011] http://www.afiyetle.com/makale.php?mid=1491&d=fast-+food[erisim Tarihi: 15 Ekim 2011] http://antalya.neyiyelim.com/index.php [Erişim Tarihi :7 Ocak 2012 ] www.bugunneyiyelim.com [Erişim Tarihi: 7 Ocak 2012 ] 16
17