MŰZİK EĞİTİMİ haftalık ders sayısı 1, yıllık toplam 37 ders saati GİRİŞ Müzik, kültürel gelişimin bir parçası ve insanın daimi ihtiyacıdır. Ses ortamını oluşturan müzik,,insanın tüm varlığıyla dolaysız ilişki kurup yaratıcılığını ortaya koyar. İnsanın hayatında müziğin rolü ve kişiliğine olan etkisinden hareket ederek müzik öğretiminin önemi ortaya çıkar. İlköğretim ve alt seviye ortaöğretim okullarında müzik eğitimi: Yayın araçlarında ve müzik programlarında müziğin seçici ve etkin bir şekilde dinlemesi. Koro ve benzeri oluşum ve etkinliklere katılım Müziğin dahil olacağı bir mesleki eğitim programı için öğrencilere hazırlıklı olma imkan sağlayacak nitelikte olmalıdır. HEDEFLER VE GENEL AMAÇLAR Neşeli, olumlu duygular temin etmek ve değişik müziksel etkinliklere karşı ilgi uyandırmak Milli ve dünya müziğine karşı olumlu tutum oluşturmak Ortak yorum katılımını ve sorumluluğunu geliştirmek Müzik eserlerini söylemek ve çalmak Müzik niteliğini sezerek ve tanıyarak aktif dinlemeyi gerçekleştirmek Müzik programlarını seçmek ve sağlıklı ses ortamını oluşturmak için eğitmek Değerlendirme ve eleştirisel düşünme için ölçütler geliştirmek 169
DERSİN ÖZEL AMAÇLARI Müzik yeteneğini (müziğin şekillendirilmesi, estetiğini uygulama, ritmik hissi ve melodik ve harmonik) ve yorumlama becerilerini (şarkı söyleme tekniğini müzik enstrümanlarında çalmak) geliştirmek; Müzik eserlerinin, yaratıcılarını ve yorumcuları tanımak Müziğin temel kavramlarını, müzik araçlarını ve bu bağlamda diğer bilgileri, temel müzik deyimlerini, anlmayı sağlayan şekil ve çeşitleri tanımak Müzik yaratmak ve kendi ton hayallerini ifade etmek (bireysel) Devinim, dans, mecazi (vücut) dil ve sőzlü ifade ile müzik tasfiri ve yaşantılarını ifade etmek Müziğin ana dili, yabancı dil ve diğer sanatlarda ilişkisini bilmek Müzik yazısındaki temel işaretleri ve müzikteki esas yönelimi tanımak Çağdaş müzik teknolojisini (antreman etmek) öğrenmek Müzik eğitimine ve müzik mesleğine ait güncel enformasyonların verilmesi 170
Y O R U M L A M A MÜZİK ETKİNLİKLE Rİ Őğrenciler, seçilmiş türk halk ve türk sanat şarkıları (türküleri) yanısıra diğer halkların şarkılarını söylüyorlar Őğrenciler şarkılara, enstrümanla eşlik yapıyorlar ve őzel enstruman bütünlüklerini yorumluyor Őğrenciler oyuna ait (uygun) müzikle dans ediyorlar Hareketle ve ritm hitabetiyle şarkı soylenmesine eşlik yapıyorlar ÖNGÖRŰLEN ENFORMATİF- KONULAR İÇERİKLERİ Ses (vokal) müziği Majör ve minörlerde şarkı ve ezgiler Notal metnin anlamı Sesler ve topluluklar: solistler, ses ansambloları, korolar; Şarkı ve melodi Şarkının içerik ve biçimi var Enstrüman eşliğinde şarkılar SANATSAL-MŰZİKSEL Söylenecek olan şarkılar 1. Istiklal Marşı- Osman Z. Üngör 2. Yemeni bağlamış Ali U. Baradan 3. Sevgi çiçekleri Isa Coşkuner 4. Ninni 5. Kanon ayı dayı 6. Yüksek yüksek tepelerde 7. Sordum sarı çiçeğe 8. Şar dağından halk sarkisi 9. Anneye türkü Suat Engüllü 10. Hiç kırma kimseyi-sait Egüz 11. Happy birthday 12. Bir dalda iki kiraz - Türkü 13. Oy kemenç Türkü 14. Notaların dansı R. Saydim 15. Lüküs hayat Reşit Rey 16. A kan uj ato burime Arnavut halk şarkısı 17. Ilkbahar-Saip Egüz 18. Oğretmenim Gökçe Ergin 19. Ne güzel, ne tatlı Mozart 20. Okula selam Z. Aydıntan 21. Kanon bir fidan dikerken 22. Bu dünyada ki en mutlu kişi Enstrüman eşliğinde şarkı Yılbaşı őnünde Enstrüman yorumlamaları 23. Çajkovski-iki blok flut için 24. Çalgı için parça: R.Rudi 25. Prelüd ve marş - orkestra eseri Kemal Sünder 26. Atlı karınca ses ve orkestra için-muhammed Sun Dinleme eserlerin temalarini enstrumanlarla yorumlama 1. Aida -operasindan marş Verdi 2. Serenad (I) Mozart 3. V-ci senfoniden 171
tema:çajkovski Orkestra konçertosu bir divandan gazel (tema) Necil K. Akses D İ N L E M E Őğrenciler halk ve sanat eserlerini inceliyerek yaşantılı dinler Dünya ve milli yaratıcıların kapsamış olan biçim, soy ve türlü janr larda (çeşitlerde) eserler dinliyorlar Şan (vokal) ve şan ile çalgı müzği Çalgı (Enstrüman) müziği Ünlü yaratıcıların eserlerindeki ton renkleri Yaylı ve diğer telli enstrumanlar Üflemeli enstrumanlar Tuşlu enstrumanlar (tasterli) Vuruşlu enstrumanlar (perkusionlar) Elektrikli enstrumanlar Enstrümental formasyonları, solistler, kamertal formasyonları, orkestra Enstrümental eserlerin adlandırılması Müzik içerikleri Programlı müzik (programa ait müzik) Absolüt müzik Populer müzik Klasik müziği Hafif, pop, rok, rege vb. Şan (vokal), Şan ve Çalgı (Enstrümen) Eserleri Şubert: Solo şarkı Şubert: Fakir göçmen Çift sesli M. Kaqinari: Küçük gül M. Sun: Ses ve orkestre için parça Ses ve piano için garip şiirler M.Sun: Demet atlı karınca M.Sun: Enstrumental eserler B.Briten: Orkestra gezisi A.Vivaldi: Ilkbahar Mozart: küçük gece müziği (III) A.Dvorjak: Yeni dünyadan senfoni Gerşvin: Mavi de rapsodü Şopin: La-majör de polonez Skarlati: Do-majörde sonat Bah: Üçlü sonata, menuet sol major Şuman: Rüyalar piano Betoven: Keman ve piano için sonat La-majör Fa-majör Haydın:Dörtlük - yaylılar için (kuartet) Haydın: senfoni 104 Hendıl: Su da müzik Betoven: senfoni (III-V-VI) Brams: Macar oyunu No. VI Bartok: Romanya oyunu F.Beqiri: Allaturka marşı Z.Ballata: Solo flüt için suit Ahmet Adnan Saygun: Iki klarnet için duyuşlar Çetin Işıközlü: Bale müziği Judit Bülent Tarçan: Violonsel için Fuga Ferit Tüzün: Bale süiti Çeşme başı Smetana: Vıltava 172
Y A R A T I C I L I K Kişisel hayal ve yaşantılarını ritim hitabetiyle ve şarkı söylemekle ifade ederler Eşlik yapmayı ve diğer müzik bütünlüklerini başarıyorlar (yaratıyorlar) Grig: Per Gynt Senfoni, soneler, vb. J.Ştraus: Mavi Tuna da J.Ştraus: Baykuş operetinden uvertür Bernştayn: Myuzikıl batı dan anlatımlar Beatles Barış Manço Ayna Tarkan Edebi ifade, mecazi, devinim ve anlatım biçiminde yorumlama yoluyla yaratmak (halinde) tarzda müzik yaşantılarını ifade ederler 173
DEĞERLENDİRME ŞEKİL VE YÖNTEMLERİ Öğretmen yetişme seviyesini söyleme, çalma, etkin dinleme ve yaratıcılık etkinliklerini nitelendirerek her öğrencinin gelişmesini değerlendirir. Değerlendirme esnasında müzik eserlerinin muhafazasındaki sürekliliğine ve katılımcılığına dikkat edilir. Öğretmen, öğrencilerin müzik yeteneğini, beceri ve bilgilerini, hassasiyet ve ilgilerini dikkatle tespit eder ve değerlendirir. Dersin hedeflerini esas alarak öğretmen, öğrencilerin gelişmelerini objektif bir şekilde nitelendirir ve değerlendirir. Klasik değerlendirmelerden başka müzik anketide kullanılabilir (yapılabilir). ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Bu seviyede müzik öğretiminin bazı özel birimleri (ünite) var. Öğretmenin her birim (ünite) için, müziksel gelişme ihtiyacının büyüklüğü, müziksel etkinliklerin ve içeriğin genişliği iyi planlanmış bir senaryosu olmalıdır. Öğretmenler enteraktif öğrenme teknikleri uygulamalıdır. Bu seviyede müzik eğitimi, yaratıcılık, yorum ve dinleme ile yakın ilişkide olup öğrencilerin müziksel gelişiminde süreklilik sağlar gerçeğinden hareketle, farklı müzik alanlarına göre meseleler kompleksinden oluşmaktadır. Kesin hedefleri belirlenmiş olan ders programı üç temel müzik eğitimi bileşenin geniş açılımından oluşur. Yorum ve dinleme için ders kaynağı, mevcut derlemelerden ve ses kayıtlarından, öğretmen tarafından saptanır. Bilgiler, kavramlar ve müzik kuralları (basamak, tonalite, müziksel okuma yazma, şekiller vb.) Müzik kültürü bilgileri, bu seviyedeki önemi, dünya müzik yaratıcılığı bağlamında müzik hayatı, öğrencilerin müzik hayatı ve çevrelerine yönelme öğretmen tarafından desteklenir/ sağlanır. Bu öğretim yöntemleri aralarında kesişirler; çünkü müzik bibliyografyası öğrencilere doğrudan dinleme tecrübelerini kazandırır. Müziği anlama kavramlar, kurallar ve olgularla gerçekleşir; kültürel değerler sistemi hakkındaki ufku ise aldıkları bilgiler çerçevesinde genişler. 174
YORUMLAMA Öğretmen müzik dersinin diğer öğretim içerikleriyle birlikte, kulak taklidi ve notalı parçalar yöntemini uygulayarak yorumlama ile gerçekleştirir. Müzik öğretiminde ve öğrencilerin yorumlama imkanlarından, kişiselleştirme ilkesine bağlı kalarak öğrenciler, söyleme ve çalmaya dahil edilirler. DİNLEME Yukarıda sözü edilen müzik eğitimi bileşenlerinden ikinci ve üçüncüsünün gerçekleşmesi için öğretmen, dinleme etütlerinin (alıştırma) seçimini yapar. Metodolojik süreç öğrencilerin stereotipi ve pasifleşmeden uzaklaşma imkanı sağlamalıdır. Başlanmadan önce gerekli motivasyon sağlanarak veya dinleme esnasında yorumlar yapılarak çalışma, öğrencilerin ilgisini çekecek bir hal alır. Bu şekilde müzik dinleme onlar için bir ihtiyaç olur. YARATICILIK Yaratıcılık etkinliği (yaratıcı ifade) şu üç temel formu içerir. Öğretmen, öğrencileri öğrenilmiş (benimsenmiş) bütünlük parçaları (içerikleri) içten (yaşantılı) ve estetik bir şekilde yorumlamaya teşvik eder. Öğrenciler basit müzik aletleriyle melodik, ritmik ve değişik parçalara (şarkı, varyasyon, rondo) eşlik etmeyi yaratırlar. Yaratıcı müziksel ifade mecazi ifade, devinim, dans ve edebi ifade ile bağlantılıdır. Araştırmalar bu yaş grubu öğrencilerin müziksel intibalarını (duygularını) mecazi ifadelerle dile getirmeye meyilli olduklarını ortaya koymaktadır. ÖĞRENCİLERİN MŰZİKSEL GELİŞME DAVRANIŞLARI Yetenek Bu süre armoni algılama ve türkülerin, sanat şarkılarını tek sesli, çift ve çok sesli söyleme bilinçlenme dönemidir. En önemli bilgiler, onların melodi algılamaları ve önceki ses tecrübeleridir. 175
Bu yaşta müzik eğitimi öğrencilerin, sesler arası yükseklik ve uzunluk ilişkisini analitik bir şekilde bilme ve anlamaya yönelik gelişimi ile gerçekleşir. Bu şekilde öğrencilerin ritmik, melodik ve armonik algılamaları daha nitelikli gelişir. Müziksel iletişim birincil bir yönelme olup notalı söz öğrenme (yorumlama) yönteminin hakim olduğu bir eylemdir. Analitik düşünme, öğrencileri nitelikli dinlemeye, dikkat ve genel ile müziksel hatırlamaya yönlendirir. Öğrencilerin tecrübelerinin artması ve teşvikiyle estetik buluş yeteneği giderek artar. Beceriler Öğrencilerin sözlü ve sazlı yorum ve de devinim aracılığı ile müzikten etkilenme becerilerini çift yönlü ifade ederler. Doğru seçilmiş bir yorum programı ve metodolojik süreçlerle yorum becerisi daha yüksek bir seviyeye ulaşır; ancak aynı zamanda (özellikle erkeklerde) mutasyon beliriverir ve belirti sağlıklı bir işlem gerektirir. Bu belirti (zorlanma) gözlendiğinde de öğretmen, öğrencileri dikkatle yönlendirir, tavsiyede bulunur ve kolay söyleme yollarını anlatıp katılımlarını sağlar. Bu duruma öğrenciler enstrüman çalmaya yönlendirilebilir. Öğretmen nefes egzersizi, ses çıkartma, müzik parçalarını yorumlama becerilerini değişik alıştırmalarla sınıflandırır ve bunları mantıklı bir şekilde ayrı ders birimlerinde tamamlar. İlk üç yılda gerçekleştirilen beraber yorumlama ve eğitici müzik oyunları öğrenimi ile ses temizliği ve doğru söyleme arasında ilişki kurarız 176 Enformatif bilgiler Öğrenciler: İfade elemanlarını bilir Ses (vokal), ses (vokal) enstrümental ve enstrümental eserlerde ifade elemanlarını sınıflandırır Müzik biçiminin esas içeriklerini anlar Programa ait (programlı) içerikleri mutlak (absolüt) içeriklerden ayırt eder Müzik türlerini (soyu) ayırt eder Öğretmen, yorumlama, dinleme veya yaratıcı ifade sırasında öğrencileri yönlendirecek zorunlu bilgileri onların müzik tecrübelerinden çıkartır. Öğrenciler bazı temel kavram, kural ve müzik kültürü hakkında bil-
gileri tanırlar. Bu işte őnemli olan öğrencilerin bu hususları şifahi (sözlü) ve teorik şekilde ezbere değil, yaparak ve yaşayarak őğrenmesidir, hatta dikkatle gerçekleştirilen metodolojik süreçler, müziksel çağrışımlar ile müteakip ve bilinçli iletişime müzikle ulaşırlar. Davranışlar Öğrenciler, ders programının gerçekleştirilmesinden sonra: Konser programı ve müziksel produksiyonları etkin bir şekilde dinleyebilmek için temeli uluşturan sanat eserlerinin repertuvarını bilmelidirler Stil (uslup) cins (soy) müzik türü form ve içeriğe gőre eserlerin esas őzelliklerini ayırt etmek Űnlü müzik yaratıcı (besteci) yorumcu ve temel değimlere sahip olmalıdırlar İmkanlar ve öğrencilerin eğilimlerine bağlı olarak tavsiye niteliğinde yaratıcı etkinlikler gerçekleştirirler DERSLERARASI VE PROGRAMLARARASI İLİŞKİ Halk ve sanat yaratıcılığına ait, ses (vokal) enstrümental içerikleri halk ve dünya kültür değerlerini (ana dili, yabancı dil, tarih, coğrafya) tenır ve karşılaştırır Müzik içeriklerinin belli olan müzik içeriklerinin doğa ve toplum (tarih, coğrafya) ile sıkı bir ilişki halinde bulunur Diğer sanatlar sayesiyle (resim, edebiyat, devinim, dans) müzik faaliyetleri yaratıcılık ifadesini teşvik eder MŰZİK ÖĞRETİMİNİN ÖZEL ZORUNLU ŞEKİLLERİ Koro ve orkestra çalışmaları ilköğretim, alt ve üst seviye ortaöğretimde müzik eğitimine has ve zorunlu bir çalışma şeklidir. Koro ve orkestraya yetenekleri belirgin ve ilgileri olan öğrenciler seçilir. Müzik öğretiminin bu çalışma biçimi müziksel yorumun ileri seviyeleri olup okulu her etkinlikte temsil ederler. 177
Sanat hayatı oluşumunun temelini oluşturan okul koro ve orkestra çalışmaları planlanmış ve programla ölçülebilir olmalıdır. Farklı düzey koroları kurulabilir. Koro çalışma saati ders saati kadar sürer, 45 dakika. Öğretmenin bu çalışmaları (düzeye bağlı) haftalık çalışma saatlerine dahildir, 2-4 saat/hafta. Okul yılı boyunca koro, pedagojik-sanatsal ölçütlerde programlar hazırlar ve sunar. KAYNAKÇA Refik SAYDAM, İlkőğretim müzik 6 ders kitabı, 2000 178