Sunum ve Sistematik 1. BÖLÜM: METİNLERİN SINILANDIRILMASI KONU ÖZETİ Bu başlık altında, ünitenin en can alıcı bilgileri, kazanım sırasına göre en alt başlıklara ayrılarak hap bilgi niteliğinde konu özeti olarak sunulmuştur. 1. BÖLÜM: METİNLERİN SINILANDIRILMASI UYGULAMALI SORULAR Bu başlıklar altında uygulamalar yaparak öğrenciye yorum, analiz, sentez yetisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. 1. BÖLÜM: METİNLERİN SINILANDIRILMASI Metinlerin Sınıflandırılması 1 KONU KAVRAMA TESTİ TEST - 1 Bu başlıkla üniteler alt bölümlere ayrılmış, her bölümün içerdiği kazanım ve alt başlıklar dikkate alınarak testler oluşturulmuştur. METİNLERİN SINILANDIRILMASI ÜNİTE YAZILI SORULARI Bu başlık altında resmi ve özel okul yönetmeliklerinde öngörülen formatlar ile ünitenin tamamını kapsayan yazılı soruları konulmuştur. Bu uygulamanın amacı, öğrenciyi okuldaki yazılılara hazırlamak ve öğrencinin okul başarısını arttırmaktır. METİNLERİN SINILANDIRILMASI ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ Bu başlık altında ünitenin geneli sorularla taranmış, öğrencinin bu ünite ile ilgili sınava hazır bulunulmuşluğu ölçme yoluna gidilmiştir. Bu başlık, ünitenin finali niteliğindedir.
1. NOKTA, BÖLÜM: DOĞRU, METİNLERİN DOĞRU SINILANDIRILMASI PARÇASI, IŞIN VE UZAY ALIŞTIRMALAR KONU ÖZETİ 1. BÖLÜM METİNLERİN SINILANDIRILMASI 1. BÖLÜM: METİNLERİN SINILANDIRILMASI A. METİNLERİN SINILANDIRILMASI Kazanım 1.1.1: Metinleri sınıflandırır. İnsanlar var oldukları günden bu yana bir iletişim ihtiyacı içinde olmuştur. Yazılı ya da sözlü türlü yolları deneyerek birbirlerine duygu ve düşüncelerini aktarma gayreti göstermişlerdir. En etkin iletişim aracı ise dildir. Dille kurulan metinler, farklı amaçlara hizmet ettiklerinden ya da dilin farklı işlevleriyle oluştuklarından birbirinden ayrılır. Yazılı ya da sözlü iletişimin somuta döndüğü bu metinler sınıflandırılmış ve bu sınıflandırma yapılırken aşağıdaki ölçütler temel alınmıştır: a. Metinde kullanılan anlatım biçimi, yöntemi b. Metnin yazılı mı sözlü mü sunulduğu c. Metnin yazılış amacı d. Gerçekle olan ilişkisinin boyutu e. Metinde kullanılan dilin işlevleri f. Metnin iletisinin metnin içinde mi dışında mı olduğu METİNLERİN SINILANDIRILMASI Sözlü anlatıma dayalı metinler Açık oturum Konferans orum Sempozyum Münazara Röportaj Mülakat Nutuk (Söylev) Öğretici metinler Deneme ıkra Makale Sohbet Eleştiri Günlük Mektup Harıta Biyografi Otobiyografi Yazılı anlatıma dayalı metinler Göstermeye bağlı metinler Orta oyunu Gölge oyunu Köy seyirlik oyunu Meddah Trajedi Komedi Dram Sanatsal (kurmaca) metinler Anlatmaya bağlı edebi metinler Destan Masal Mesnevi Halk hikayesi Hikaye Roman Manzum hikaye 13
NOKTA, 1. BÖLÜM: DOĞRU, METİNLERİN DOĞRU SINILANDIRILMASI PARÇASI, IŞIN VE UZAY ALIŞTIRMALAR KONU ÖZETİ Kazanım 1.1.2: Edebi metinler (sanat metinleri) ile öğretici metinlerin farklılıklarını belirler. Aşağıdaki metinlerden birincisi sanat metnine, ikincisi öğretici metne örnektir. Bu metinleri okuduğunuzda ikisi arasındaki farkı anlamanız daha kolay olacağından, öncelikle metinleri okuyunuz. I. Metin (Bu şiir Nazım Hikmet tarafından İbrahim Balaban'ın "Mapushane Kapısı" adlı tablosu üzerine yazılmıştır.) Il. Metin TOPRAK ÇEŞİTLERİ Taşınmış Topraklar (Azonal Topraklar): Akarsular, rüzgârlar ve buzullar gibi dış kuvvetlerin, çeşitli sahalardan aşındırarak taşıdıkları materyalleri biriktirmeleriyle oluşan topraklardır. Bunlardan; Akarsu biriktirmesiyle oluşanlara alüvyal topraklar, Buzul biriktirmesiyle oluşan topraklara moren topraklar, Rüzgâr biriktirmesiyle oluşan topraklara da lös topraklar denilmektedir. Yerli Topraklar, kayaların, bulundukları yerlerde çözülmeleriyle oluşan topraklardır. Bu iki örnek metinden hareketle "sanat metinleri" ile "öğretici metinlerin" farkları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir: MAPUSHANE KAPISI Altı kadın vardı demir kapının önünde, Beşi toprağa oturmuş, ayakta biri: Sekiz çocuk vardı demir kapının önünde, Besbelli henüz öğrenmemişler gülmeyi. Altı kadın vardı demir kapının önünde, Ayakları sabırlı, ellerinde keder, Sekiz çocuk vardı demir kapının önünde Cin gibi bakıyor kundaktakiler. Altı kadın vardı demir kapının önünde Sımsıkı gizlemişler saçlarını, Sekiz çocuk vardı demir kapının önünde, Biri kavuşturmuş avuçlarını. Bir jandarma vardı demir kapının önünde, Ne dost ne düşman, nöbet uzun, hava sıcak. Bir beygir vardı demir kapının önünde, Nerdeyse ağlayacak. Bir köpek vardı demir kapının önünde, Burnu kara, tüyü sarı, Kamış sepetlerde yeşil biber vardı, Torbalarda kömür, heybelerde soğan sarımsak. Altı kadın vardı demir kapının önünde Demir kapının ardında beş yüz erkek vardı efendim; Altı kadından biri sen değildin, ama Beş yüz erkekten biri bendim... Sanat metinleri 1. Yazılış amacı okuyucuda güzellik ve estetik duygu oluşturmaktır. 2. Bir eserden toplumsal yarar beklenmez. 3. Eserde mecazlara, imgelere, söz sanatlarına yer verilir, kelimelerin yan ve mecaz anlam boyutlarından yararlanılır. 4. Dil, heyecana bağlı, sanatsal işleviyle kullanılır. 5. Anlatılanlar çoğu zaman kurmaca olduğundan bunların anlatımında özel bir anlatım tekniği ve üslup gerekmektedir. 6. Edebi metinlerde verilmek istenen ana fikir, duygu ve düşünce dolaylı olarak ve sanat gerçeğine batırılarak verilir. Öğretici metinler 1. Öğretici metinler ise insanlara bir bilgiyi aktarmak amacıyla oluşturulur. 2. Topluma yön vermek, bir bilgiyi aktarmak amaçlanır ve eserlerden toplumsal yarar beklenir. 3. Kelimeler gerçek ve temel anlamlarıyla kullanılır, söz oyunlarından yararlanılmaz. 4. Öğreticilik esas olduğundan dil göndergesel işlevdedir. 5. Anlatılanlar hayat gerçeği olduğundan gerçeklik olgusundan uzak olmayan bir anlatım benimsenir. 6. Hayat gerçeği, ana fikir insanlara, doğrudan verilir. 14
1. ÜNİTE: METİNLERİN SINILANDIRILMASI UYGULAMALI SORULAR 1. Aşağıdaki tabloda verilen bilgilerin doğruluğunu değerlendirip uygun yere " " işareti koyunuz. Cümleler Doğru Yanlış a. Sanat, insanın dünyasını, diğer insanlara anlatma çabasından doğmuştur. b. Sanat metinlerinde öğreticilik ön plandadır. c. Güzel sanatların sınıflandırmasında yalnızca sanatın amacı önemlidir. d. Sanat, insanların maddeye dayanan ihtiyaçlarını karşılamak için oluşmuştur. e. Tiyatro da güzel sanatların bir dalıdır ve tiyatronun da konusu insandır. f. Makaleler sanat metinlerinin en önemlilerindendir. g. Kültürün oluşması ve gelecek kuşaklara aktarılması dille gerçekleşir. h. Sanat metinlerinde dilin, günlük kullanımının dışına çıkılır. ı. Edebi metinler, günlük konuşma diliyle oluşturulur. i. Anı da gazete çevresinde oluşan bir sanat metnidir. j. Metinleri en genel anlamıyla sanat metinleri ve öğretici metinler olarak ikiye ayırabiliriz. k. Müzik ve edebiyat sese dayalı sanatlardır. l. Mesneviler, olay etrafında biçimlenen sanat metnidir. m. Gezi yazıları, bir yeri yakından görmeyi gerektiren sanat metnidir. n. Edebi metinlerde imge ve hayal unsurları çok yer tutar. o. Sanat metinleri her oluşumda aynıdır; zamana, kişiye göre farklılık göstermez. ö. Halk hikayeleri nazım - nesir karışık bir anlatmaya bağlı metindir. p. Sanat metinlerinden olan roman ve öykü, divan edebiyatının en önemli eserleridir. r. Komedi, insanları güldürürken düşündürmeyi amaçlayan sanat metnidir. s. Mektup, edebiyatımızda ilk örneği uzuli tarafından verilen öğretici metin türüdür. 2. Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doldurunuz. a. Bir konuyu açıklamak, insanlara bilgi vermek amacıyla oluşturulan metinlere.. denir. b. Bir hayat gerçeğinin farklı biçimde insana sunulduğu metinlere.. denir. c. Sanat metinlerinde.. gerçeklik vardır. d. Öğretici metinlerde dil,.. işleviyle kullanılır. e. Sanat metinlerinde sözcüklerin.. anlamlarından ve.. gücünden yararlanılır. f. Metinlerin sınıflandırması yapılırken.. özellikleri önem kazanır. g. Konferans, açık oturum.. dayalı türlerdir. h. Makale..... çevresinde oluşturulan... metin türüne örnektir. ı. Karagöz, Orta oyunu.. bağlı sanat metinleridir. i. Metinlerle ilgili ilk sınıflandırmayı.. yapmıştır. j. Öğretici metinlerde en çok.. ve.. anlatım biçimleri kullanılır. 23
1. BÖLÜM: METİNLERİN SINILANDIRILMASI Metinlerin Sınıflandırılması 1 KONU KAVRAMA TESTİ TEST - 1 1. Aşağıdakilerden hangisi metinleri sınıflandırmada dikkate alınacak özelliklerden biri değildir? A) Metnin ne kadar çoğaltılacağı B) Metinde kullanılan anlatın türü C) Metnin yazılış amacı D) Metinde kullanılan dilin işlevi E) Metin ve gerçek arasındaki ilişki 2. Aşağıdakilerden hangisi edebi metinler ile öğretici metinler arasındaki ortak özelliklerden biridir? A) Kurmaca metinlerdir. B) Dilin heyecana bağlı işlevi ön plandadır. C) Bir plan ile oluşan metinlerdir. D) Kelimelerin mecaz anlamları öne çıkar. E) Betimleyici anlatımın dışına çıkılmaz. 6. Metinler bazı özelliklerine dayalı olarak sınıflandırılırlar. I. Kişisel hayatı konu alan metin türleri II. elsefi metinler III. Gazete çevresinde gelişen metinler IV. Bilimsel metinler V. Tarihi metinler Numaralanmış metin türlerinin ortak noktası aşağıdakilerden hangisidir? A) Kullandıkları dil üslubunun aynı olması B) Hitap ettikleri insanların aynı olması C) Kullanılan anlatım tekniklerinin aynı olması D) Başka türlerle olan ilişkileri E) Öğretici metin türü olmaları 3. I. Gerçeklikle ilişkileri II. Başvurulan anlatım türü III. Metnin yazılmasındaki temel neden IV. Dilin öne çıkan işlevi V. Metni oluşturan bölümlerin uzunluğu Yukarıdakilerden hangisi metinleri sınıflandırırken başvurulacak ölçütler arasında yer almaz? 4. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinlerden biri değildir? 7. Trajedi ve komedi, modern tiyatroya ait iki türdür. Bu iki tür bazı noktalarda ortaklık gösterir. I. Yazılış biçimi II. Oyun kahramanları III. Sahnelenen olaylar IV. Seçilen konu V. Üslup Numaralamış özelliklerden hangisi trajedi ve komedinin ortak özelliğidir? A) Makale B) Halk hikayesi C) ıkra D) Deneme E) Haber yazısı 5. Aşağıdakilerin hangisinde metinlerin sınıflandırılmasında yanlışlık söz konusudur? Anlatmaya bağlı sanatsal metinler A) Roman Trajedi B) Hikaye Komedi C) Destan Trajedi D) Meddah Mesnevi E) Mesnevi Dram Göstermeye bağlı sanatsal metinler 8. I. Karagöz II. Masal III. Roman IV. Hikâye V. Meddah Numaralanmış türler arasında hangisi ya da hangileri anlatmaya bağlı edebi türler arasında yer almaz? A) I-II B) Yalnız III C) I-V D) III-IV E) Yalnız V 25
METİNLERİN SINILANDIRILMASI ÜNİTE YAZILI SORULARI T.C. Lisesi Öğrencinin Adı / Soyadı: / Öğretim Yılı Dersi.. Dönem Yazılı Soruları No: / Sınıfı: Aldığı Not: 1. Metinleri sınıflandırırken kullanılan ölçütlerden üçünü yazınız. 2. Sözlü anlatıma dayalı metinlerden nutuk ile yazılı anlatıma dayalı deneme nin farklı özelliklerinden beş (5) ini yazınız. 3. Edebi metinlerin hangi ölçütler dikkate alınarak gruplandığını yazınız. 4. Öğretici metinlerle edebi metinlerin ortak özelliklerinden beş (5) ini yazınız. 5. KOPUZ Türk ve Altay halk kültüründe çalgı. Komus da denir. Bağlama nın atası olan müzik aletidir. Türklerde önemi büyüktür. Bağlama ve Kopuz kutsal sayılır. Bunun yanında diğer önemli telli çalgılar arasında Iklığ ve Gizek adı verilen yaylı olanlar ile Yatuğan denen ve yatık olarak çalınanlar yer alır. Kobzamak, kopzatmak gibi fiiller çalgı çalmayı ifade eder. Havada uçan veya ölen kopuzlar masallarda zaman zaman yer alır. Kopuzu Korkut Ata nın buluşu olduğu söylenir. Hastalıkların tedavisinde bile kullanılır. Kopuzun sahibi onu bir başkasına vermeyi tabu sayar ve birinin elinin değmesinin günah olduğunu kabul eder. Şamanlar ruhları onunla çağırır. Bu metin bir sanat metni midir, bilimsel bir metin midir, nedenleriyle yazınız. 35
METİNLERİN SINILANDIRILMASI ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1. Bu tür, kitaplarda yazarın kendi kendisiyle konuşması diye geçer. Suut Kemal Yetkin, Salah Birsel, Nurullah Ataç işte kendi kendisiyle konuşmayı başarmış kişilerdir. Dünya edebiyatında da bu türün ilk temsilcisi İngiliz yazar Bacon dur. Bu parçada en tanınmış yazarları verilen tür, aşağıdakilerden hangisidir? A) Makale B) Eleştiri C) ıkra D) Deneme E) Sohbet 2. Günlük, kişisel hayatı konu alan öğretici metin türlerinden birisidir. I. Tanınmış kişilerin yaşamlarının aydınlatılmasında önemlidir. II. Bu türdeki yazılar çeşitli türlere ayrılmaktadır. III. Bu türdeki yazılar vakit kaybetmeden sıcağı sıcağına yazılır. IV. Tarihsel gerçeklerin öğrenilmesine katkı yapar, tarihçilere ışık tutar. V. Bu tür; yaşanmakta olanı değil yaşanmışı konu alır. Numaralanmış cümlelerden hangisi sözü edilen türe ait bir özellik değildir? 3. I. Pandomima II. Suflör III. Kostüm IV. Dekor Her türün, kendisini belli eden simgeleşmiş terimleri vardır. Buna göre, verilen kavramlar aşağıdaki türlerden hangisine özgüdür? A) Roman B) Masal C) Hikâye D) Tiyatro E) Destan 4. Temeli düşünceye dayanan.. türü gazete ve dergilerde yayımlanır. Hatta edebiyatımıza gazeteyle girmiş bir türdür. Tanzimat edebiyatı döneminde edebiyatımıza giren bu türün ilk yazarı Şinasi dir. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki ifadelerden hangisi getirilmelidir? A) Sohbet B) Makale C) Gezi yazısı D) Biyografi E) Deneme 5. Caddeden yürüyerek Kent Müzesi ne gittik. Atatürk heykelinin arkasındaki meydanda yer alan bu müze, çok fazla emek verilmiş, harika bir müze. Açıkçası içeri girerken böyle güzel bir müze olacağını düşünmemiştim. Aklınızda müze gezmek sıkıcıdır gibi bir önyargı varsa bunu tamamen yıkacak güzellikte bir müze. 3 katlı müzenin giriş katında (Uygarlıklar Kenti Bursa) geçmişten günümüze Bursa nın tarihi canlandırmalarla anlatılıyor. Bursa da ilk ayak izlerinden başlayıp Osmanlı padişahlarının balmumu heykelleriyle o dönemi canlandırıp Kurtuluş Savaşı nın bitmesine kadarki tarihsel olaylar yer alıyor. Bu parça aşağıdaki metin türlerinden hangisine örnektir? A) Anı B) Deneme C) Mektup D) ıkra E) Gezi yazısı 6. I. Göstermeye bağlı metinler II. Kişisel hayatı konu alan metinler III. Tarihi metinler IV. elsefi metinler V. Bilimsel metinler Numaralanmış metin türlerinden hangisi öğretici metin türleri arasında yer almaz? 7. l. asıl Muhavere Mukaddime Bitiş II. Operet Meddah Karagöz Dram Vodvil I numarada verilen kavramlar. II numarada verilen türlerden hangisine aittir? A) Karagöz B) Dram C) Vodvil D) Meddah E) Operet 37