KPSS 2017 önce biz sorduk 80 Soruda 62 soru EĞİTİM BİLİMLERİ ÖĞRETİM İLKE ve YÖNTEMLERİ konu anlatımlı pratik bilgiler sınavlara en yakın özgün sorular ve açıklamaları çıkmış sorular ve açıklamaları Eğitimde 30. yıl
Komisyon KPSS ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN 978-605-318-484-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 17. Baskı: Temmuz 2016, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Öğretmen Adayları, Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Öğretim İlke ve Yöntemleri kapsamındaki yaklaşık 21 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri, Öğretme-Öğrenme Yaklaşımları (Modelleri-Kuramları), Öğretim Yöntemleri, Öğretim Teknikleri, Kavram Öğretimi, Öğrenme Stratejileri, Öğrenme Stilleri ve Üst Düzey Zihinsel Beceriler bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, özet, bulmaca, doğru - yanlış testi, boşluk doldurma, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar.
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri ÖĞRETME - ÖĞRENME SÜRECİNDE TEMEL KAVRAMLAR... 4 1. Yaklaşım/Model... 4 2. Strateji... 4 3. Yöntem... 4 4. Teknik... 4 5. Taktik... 4 ÖĞRETİM İLKELERİ... 4 1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk)... 5 2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk)... 5 3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik)... 5 4. Somuttan Soyuta... 5 5. Bilinenden Bilinmeyene... 6 6. Kolaydan Zora (Basitten Karmaşığa)... 6 7. Yakından Uzağa... 7 8. Açıklık (Alenilik)... 7 9. Etkin Katılım (Aktivite/İş)... 8 10. Güncellik (Aktüalite)... 8 11. Ekonomiklik... 9 12. Bütünlük... 9 13. Sosyallik... 9 14. Bilgi Ve Becerilerin Güvence Altına Alınması 9 ÖĞRETİM STRATEJİLERİ... 9 A. Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi... 10 B. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi... 11 C. Araştırma - İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi... 12 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ... 35 2. BÖLÜM Öğretim Yaklaşımları ve Modelleri YAPILANDIRMACILIK... 40 ÇOKLU ZEKÂ... 43 PROJE TABANLI ÖĞRENME... 46 PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (PDÖ)... 48 AKTİF ÖĞRENME... 50 OKULDA ÖĞRENME... 51 TAM ÖĞRENME... 53 ETKİLİ ÖĞRETİM MODELİ... 56 TEMEL ÖĞRETME MODELİ... 57 İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRETİM MODELİ... 58 ÖĞRETİM DURUMLARI MODELİ... 60 BASAMAKLI ÖĞRETİM... 63 KUANTUM ÖĞRENME... 64 BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME... 65 İNTERNET TABANLI ÖĞRENME... 66 UZAKTAN EĞİTİM... 66 HARMANLANMIŞ (KARMA) EĞİTİM... 67 YAŞAM BOYU ÖĞRENME... 67 BULMACA... 68 DOĞRU - YANLIŞ TESTİ... 69 BOŞLUK DOLDURMA... 70 ÇÖZÜMLÜ TEST... 71 ÇÖZÜMLER... 76 CEVAPLI TEST... 78 ÇIKMIŞ SORULAR... 82 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ... 87 FARKI NASIL BULDUM? SORULARININ ÇÖZÜMLERİ... 16 BULMACA... 17 DOĞRU - YANLIŞ TESTİ... 18 BOŞLUK DOLDURMA... 19 ÇÖZÜMLÜ TEST... 20 ÇÖZÜMLER... 26 CEVAPLI TEST... 29 ÇIKMIŞ SORULAR... 33
vi 3. BÖLÜM Öğretim Yöntemleri 4. BÖLÜM Öğretim Teknikleri ANLATIM YÖNTEMİ... 94 ÖRNEK OLAY YÖNTEMİ... 95 PROBLEM ÇÖZME... 97 GÖSTERİP-YAPTIRMA... 98 TARTIŞMA YÖNTEMİ... 99 1. Büyük Grup Tartışması... 100 2. Vızıltı Grupları... 100 3. Zıt Panel... 101 4. Kollegyum... 101 5. Münazara... 102 6. Panel... 103 7. Forum... 104 8. Sempozyum (Bilgi Şöleni)... 105 9. Seminer... 105 10. Sokrat Semineri... 106 11. Sokratik Tartışma... 107 12. Fikir Taraması... 108 13. Açık Oturum... 108 14. Çember Tartışma... 109 15. Çalıştay (Workshop)... 109 BULMACA... 112 DOĞRU - YANLIŞ TESTİ... 113 BOŞLUK DOLDURMA... 114 ÇÖZÜMLÜ TEST... 115 ÇÖZÜMLER... 119 CEVAPLI TEST... 121 ÇIKMIŞ SORULAR... 123 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ... 125 A. GRUPLA ÖĞRETİM TEKNİKLERİ... 130 I. Beyin Fırtınası... 130 II. Fikir Taraması... 132 III. Beyin Eseri... 132 IV. Soru Cevap... 132 V. Mikro Öğretim... 133 VI. Ekiple Öğretim... 134 VII. Benzetim... 134 VIII. Analoji ve Metafor... 135 IX. Sinektik... 136 X. Argümantasyon... 136 XI. Kartopu... 137 XII. Altı Düşünce Şapkası... 137 XIII. Altı Uygulama Ayakkabısı... 138 XIV. Eğitsel Oyunlar... 139 XV. İstasyon... 140 XVI. Gösteri (Demonstrasyon)... 140 XVII. Görüş Geliştirme... 141 XVIII. Köşelenme... 142 XIX. Konuşma Halkası... 142 XX. Rol Oynama... 143 XXI. Drama... 145 XXII. Tahmin Gözlem Açıklama (TGA Diyagramı).146 XXIII. 5N 1K... 146 XXIV. Tarihsel Empati... 147 XXV. Akrostiş... 147 XXVI. Öykü Oluşturma/Tamamlama... 148 XXVII. Arkası Yarın... 148 XXVIII. Dedikodu... 148 XXIX. Pazaryeri... 149 B. BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ... 149 I. Programlı Öğretim... 149 II. Bilgisayar Destekli Öğretim... 151 III. Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı)... 152 Bireyselleştirilmiş Öğretim Teknikleri... 152 IV. Bilişsel Çıraklık... 153 V. Tutor Destekli Eğitim... 154 VI. Akran eğitimi... 154 C. SINIF DIŞI ÖĞRETİM TEKNİKLERİ... 155 I. Gezi... 155
vii II. Gözlem... 156 III. Görüşme... 156 IV. Sergi... 157 V. Ev ödevi... 157 ÖĞRETİM TEKNİKLERİNE YÖNELİK İPUÇLARI 159 FARKI NASIL BULDUM SORULARININ ÇÖZÜMLERİ...165 BULMACA...166 DOĞRU YANLIŞ TESTİ...167 BOŞLUK DOLDURMA TESTİ...168 ÇÖZÜMLÜ TEST...169 ÇÖZÜMLER...174 CEVAPLI TEST...176 ÇIKMIŞ SORULAR...183 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ...188 5. BÖLÜM Kavram Öğretimi OLGU KAVRAM VE İLKE İLİŞKİSİ... 194 KAVRAM ÖĞRETİMİ TEKNİKLERİ... 195 I. KAVRAM HARİTALARI... 195 Kavram Haritası Türleri... 196 1. Örümcek Ağı Harita... 196 2. Olaylar Zinciri... 196 3. Hiyerarşik Harita (Akış Şeması)... 197 II. ZİHİN HARİTALARI... 198 III. BİLGİ HARİTALARI... 199 IV. V- DİYAGRAMI... 201 V. KAVRAM KARİKATÜRLERİ... 201 VI. KAVRAM KARGAŞASI YARATMA TEKNİĞİ 203 VII. KAVRAM AĞI (Semantik Ağ)... 203 VIII. BALIK KILÇIĞI... 204 IX. ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOSU... 206 X. YAPILANDIRILMIŞ GRİD... 208 XI. KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ... 209 XII. İKİ AŞAMALI TEŞHİS TESTLERİ... 210 XIII. TEKZİP (ÇÜRÜTME) METİNLERİ... 211 XIV. KELİME İLİŞKİLENDİRME TESTLERİ (KİT) 212 XV. TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ (TDA)... 212 XVI. ÇALIŞMA YAPRAKLARI... 213 XVII. ÖĞRETİM YAPRAKLARI... 215 KAVRAM ÖĞRETİM TEKNİKLERİNE YÖNELİK İPUÇLARI...216 FARKI NASIL BULDUM SORULARININ ÇÖZÜMLERİ...220 BULMACA...221 DOĞRU YANLIŞ TESTİ...222 BOŞLUK DOLDURMA TESTİ...223 ÇÖZÜMLÜ TEST...224 ÇÖZÜMLER...227 CEVAPLI TEST...229 ÇIKMIŞ SORULAR...232 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ...233 6. BÖLÜM Öğrenme Stilleri ve Üst Düzey Düşünme Becerileri A. ÖĞRENME STRATEJİLERİ... 238 B. ÖĞRENME STİLLERİ... 239 I. Yaşantı Temelli Öğrenme Modeli (Kolb)... 241 II. Dunn Ve Dunn Öğrenme Stilleri Modeli... 243 III. Gregorc Öğrenme Stilleri Modeli... 244 C. ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ... 245 IV. Eleştirel Düşünme... 245 V. Yaratıcı Düşünme... 246 VI. Yansıtıcı düşünme... 248 VII. Metabilişsel Düşünme... 249 VIII. Bilimsel Düşünme Becerileri... 250 IX. Yakınsak ve Iraksak Düşünme Becerileri... 253 X. Yanal Düşünme... 253 XI. Analitik Düşünme... 253 BÖLÜME YÖNELİK İPUÇLARI...254 FARKI NASIL BULDUM SORULARININ ÇÖZÜMLERİ...257 BULMACA...258 DOĞRU YANLIŞ TESTİ...259 BOŞLUK DOLDURMA TESTİ...260 ÇÖZÜMLÜ TEST...261 ÇÖZÜMLER...264 CEVAPLI TEST...266 ÇIKMIŞ SORULAR...268 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ...269 BULMACA ÇÖZÜMLERİ...270 DOĞRU - YANLIŞ TESTİ CEVAPLARI...272 BOŞLUK DOLDURMA CEVAPLARI...273 KAYNAKÇA...275
EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR, ÖĞRETİM İLKELERİ VE ÖĞRETİM STRATEJİLERİ EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ÖĞRETİM İLKELERİ ÖĞRETİM STRATEJİLERİ 2005 2 2006 2 2007 3 2008 2 2009 1 2010 2 2010-2 2 2011 2 2012 4 2013 2016 2 2015 2 2014 1 3 Ne kadar bilirsen bil, anlatabildiklerin karşındakinin anlayabileceği kadardır. MEVLÂNÂ
KAVRAM HARİTASI Strateji Yöntem Taktik Temel Kavramlar Yaklaşım/Model Teknik Öğrenciye Görelik Bilinenden Bilinmeyene Somuttan Soyuta Yakından Uzağa Sosyallik Kolaydan Zora Hedefe Uygunluk Öğretim İlkeleri Bilgi ve Becerinin Güvence Altına Alınması Açıklık Etkin Katılım Bütünlük Güncellik (Aktüalite) Ekonomiklik Hayatilik (Yaşama Yakınlık) Sunuş (Ausubel) Buluş (Bruner) Öğretim Stratejileri Araştırma-İnceleme (John Dewey)
1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR, ÖĞRETİM İLKELERİ ve ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Bölüm Öncesi Bu bölümde öğrenme-öğretme sürecinde kullanılan yaklaşım, strateji, yöntem, teknik ve taktik gibi temel kavramların, öğretim ilkeleri ve öğretim stratejilerinin öğretimi amaçlanmıştır. Öğretim ilkeleri hedef ve kazanımlara ulaştıran, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış, her yaş ve düzey için genel kabul görmüş öğretim sürecini düzenleme uygulamaları olarak tanımlanmaktadır. Bu özellikleri açısından hemen hemen her yıl bu konudan soru gelmektedir. Öğretim ilkeleri ile ilgili sorular genellikle öğrenme-öğretme sürecinde yapılan uygulama örneklerinden sorulmaktadır. Öğretim stratejileri hedef ve kazanımlara ulaşmada kullanılan en genel yol alarak açıklanmaktadır. Ayrıca öğretim stratejisi, seçilecek öğretim yöntem ve tekniklerin belirlenmesinde etkili rol oynayan genel bir belirleyicidir. Bu konudan da hemen hemen her yıl soru gelmektedir. Öğretim stratejileriyle ilgili sorular ağırlıklı olarak stratejilerin uygulanış adımlarından gelmektedir. Bu yüzden öğretim stratejilerinin nasıl uygulandığını bilmek önemlidir. YAŞAMDAN Abaküsle öğrenir bizim ülkenin çocukları sayma sayılarını, basit toplama ve çıkarma işlemlerini. Köylük yerde çocukların abaküsü olmaz sanmayın. Nohut, fasulye, fındık. Yapılan tarıma göre değişse de buralarda organik abaküs kullanılır anlayacağınız. Çünkü ilkokul birinci sınıf çocukları somut işlemler dönemindedir. Önce somut, sonra soyut öğrenmeyi tercih ederler; ki eğitimde çocukların düzeyi, ilgisi, yeteneği ve ihtiyaçlarıdır asıl olan. Bildiklerinden başlarsanız öğretmeye güven kazanıp bilmediklerini daha rahat öğrenirler. Yakından başlarsın gezmeye, görmeye, öğrenmeye ve sevmeye. Sonra sıra uzaklara gelir. Uzakları bilmek için önce yakını görmek gerekir neticede. Her insan kolay işleri yapar ve yapmak başarma duygusu oluşturur. Bu yüzden zordan öğretmeye başlamaz öğretmenler. Hiç bilgisi olmayana bir şeyleri buldurmak zordur aslında. Şarkıda dediği gibi öğretmen öğretir alfabeyi ve birçok başka bilgiyi. Bunu yaparken örnekler verir, anlaşılır dilde konuşur. Bir bilgiyi sunarken açık ve anlaşılır olmak önemlidir. Yoksa senin anlattığın değildir mühim olan, karşındakinin ne anladığıdır. Eğitimde bazen sezgisel yollarla ulaşır çocuklar neticeye kimi zaman da bilimsel yollarla. Yani bazen sezerek bulurlar bazen de araştırarak. Buluş yoluyla öğrenmede sezgisel yolla çözülecek problemler vardır, araştırma inceleme de bilimsel yolla çözülecek problemler. Sunuş yolunda ise no problem. Ama nasıl öğretirse öğretsin öğretmen, öğrencileri dersin işlenişine dâhil etmelidir. Planlı çalışmayı ve en kısa zamanda az para harcayarak hedefe ulaşma becerisi kazandırılmalıdır çocuklara. Sadece zihne değil, çocukların tüm yönlerinin gelişimine odaklanmalıdır öğretmenler. Güncel bilgilerle olup bitenin farkına vardırılmalıdır çocuklar. Bihaber yaşamak iyi değildir çünkü eğitim hayatın ta kendisidir. Gerçek yaşamda ne kadar işe yararsa öğrenilenler o kadar işlevsel olur.
4 ÖĞRETME-ÖĞRENME SÜRECİNDE TEMEL KAVRAMLAR 1. Yaklaşım/Model: Öğretimin temelini oluşturan temel felsefeyi açıklayan genel bir bakış açısıdır. Yaklaşım/model öğretimin nasıl olması gerektiği hakkında öğrenme kuramlarını temele alarak genel görüş bildirir. Öğretim yaklaşımlarının sayısı oldukça fazladır. Örneğin; yapılandırmacılık, tam öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme ve yaşam boyu öğrenme birer yaklaşımdır. 2. Strateji: Amaçlara ulaşmayı sağlayan ve öğrenme ve öğretim yönteminin seçimine yön veren genel bir plan ve tasarımdır. Öğretim stratejisi bir yandan işlenecek dersin genel bir çerçevesini çizerken bir yandan da ders esnasında öğretmen ve öğrencilerin rollerini belirler. Öğretim stratejileri üç tanedir; Sunuş yoluyla öğretim, buluş yoluyla öğretim ve araştırma-inceleme yoluyla öğretim. 3. Yöntem: Amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yoldur. Öğrenme ünitesinin hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla öğretim stratejisine uygun şekilde kullanılan bir öğretme yoludur. Öğretim yöntemleri beş tanedir: Anlatım, tartışma, örnek olay, problem çözme ve gösteripyaptırma. 4. Teknik: Bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünüdür. Teknikler, öğretme biçimini ve yöntemini uygulamaktır. Öğretim tekniklerinin sayısı çok fazladır. Çünkü dersi farklı tekniklerle işlemek önemlidir. Örneğin; istasyon, soru-cevap, görüş geliştirme, drama, benzetim ve beyin fırtınası birer tekniktir. 5. Taktik: Sınıfta belirli bir konu işlenirken geçen bir kavram ya da ilkenin ne olduğuna ilişkin sorulan soruyu yanıtlarken seçilen kısa yoldur. Çevre koşulları üzerine kurulmuş planlı, ayrıntılı ve özel bir eylem planıdır. Örneğin, öğrencilerinin düşünme becerilerini geliştirmek isteyen bir öğretmenin beyin fırtınası, görüş geliştirme ve altı şapkalı düşünme gibi teknikleri kullanmaya karar vermesi birer taktiktir. Seçilen taktikler öğretmenden öğretmene farklılık gösterebilir. KPSS de Çıkmış Soru Bir dersin; genel çerçevesinin çizilmesinde, öğrenci ve öğretmen rollerinin belirlenmesinde amacın gerçekleştirilmesine yönelik işlemlerin belirlenmesinde aşağıdakilerden hangisi temel belirleyicidir? A) Değerlendirmenin amacı B) Dersin gün içindeki saati C) Okulun sosyoekonomik şartları D) Öğretim stratejisi E) Yıllık çalışma planı Çözüm: Öğretim stratejisi, dersin kazanımlarına ulaşmak için izlenen genel yoldur. Yani o günkü ders ya da ders saatlerinin işlenişindeki genel çerçeveyi belirler. Ayrıca öğretim stratejisi, öğretmen ve öğrencilerin dersteki rollerini belirler. Örneğin sunuş yolu stratejisinde öğretmen aktif, organize edici ve aktarıcı, öğrenciler alıcı rolündeyken, buluş yolu stratejisinde öğretmen rehber, öğrenciler aktif öğrenici rolündedir. Tüm bunlarla birlikte öğretim stratejisi, amacın gerçekleştirilmesine yönelik yöntem, teknik ve araç-gereçlerin belirlenmesine yön verir. Örneğin sunuş yolu stratejisi kullanılacaksa beraberinde anlatım yöntemi, soru-cevap tekniği ve kavram haritası kullanılabilir. Cevap D ÖĞRETİM İLKELERİ Öğretim ilkeleri hedef ve kazanımlara ulaştıran, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış, her yaş ve düzey için genel kabul görmüş öğretim sürecini düzenleme uygulamalarıdır. Öğretim ilkeleri içeriğin ve ders kitaplarının düzenlenmesinde, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde önemli rol oynar. Başlıca öğretim ilkeleri şunlardır; Hedefe görelik (Amaca uygunluk) Öğrenciye görelik (Çocuğa uygunluk) Yaşama yakınlık (Hayatilik) Somuttan soyuta Bilinenden bilinmeyene Kolaydan zora (Basitten karmaşığa) Yakından uzağa Açıklık (Alenilik) Etkin katılım (Aktivite/İş) Güncellik (Aktüalite) Ekonomiklik Bütünlük Sosyallik Bilgi ve becerinin güvence altına alınması
5 1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk) Eğitimin temel gayesi bireyde istendik davranış değişiklikleri oluşturarak hedeflere ulaşmaktır. Hedeflere ulaşmak için amaca hizmet eden ve hedefe ulaşmayı kolaylaştıran uygulamalar düzenlenmelidir. Derste ulaşılacak kazanımlar doğrultusunda öğrenme-öğretme sürecinin yapılandırılmasına hedefe görelik denir. Bu yüzden hedefe uygun düzenlemeler yapmak için öğretmenler öncelikle hedefin hangi alanda olduğunu (bilişsel, duyuşsal, devinişsel) belirlemeli sonrasında ise hedefin hangi düzeyde olduğunu saptamalı ve buna uygun yöntem/teknikler seçmelidir. 3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik) Yaşama yakınlık ilkesi, okulda verilen eğitimin gerçek hayatla ilişkilendirilmesi veya gerçek yaşamda işlevsel olması, işe yaraması anlamına gelmektedir. Bireye ihtiyaç duyduğu gerekli bilgilerin öğretilmesi hayatilik ilkesi ile ilgilidir. Denge hareketleri yapar kazanımı devinişsel alanda bir kazanımdır. Dolayısıyla daha çok bilişsel alanda etkili olan anlatım yöntemi ve hem bilişsel hem de duyuşsal alanda etkili olan tartışma yöntemi bu kazanım için uygun değildir. Öğretmen bu kazanım için devinişsel alanda etkili olan gösterip-yaptırma yöntemini seçmelidir. Toplama ve çıkarma işlemini öğrenen çocuklara performans görevi olarak ebeveynleri ile birlikte gittikleri bir markette alışverişi yapma, alınanları hesaplama, ödeme yapma ve para üstü alıp-verme ödevinin verilmesi okulda öğrenilenlerin gerçek yaşamla ilişkilendirilmesine yönelik uygulamalardır. Görüldüğü gibi hedefe görelik sorularında dikkat edilmesi gereken hedefle, öğretim süreci arasındaki uyumluluk düzeyidir. 2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk) Öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecini düzenlerken öğrencilerin gelişim düzeyi, hazırbulunuşluğu, ihtiyaç, ilgi, yetenek, beklenti ve bireysel farklılıklarını dikkate alması, öğrenciye görelik ilkesidir. Bu yüzden farklı eğitim düzeylerinde farklı süreçler düzenlenir. Çağdaş eğitim kuramlarına ve programlarına göre öğrenci öğrenme-öğretme sürecinin merkezinde yer almalı, öğretmen öğrencilere rehberlik etmelidir. Okul öncesi eğitim çocukları işlem öncesi dönemde oldukları için programda dört işlem becerisi ile çözülebilen problemlere yer verilmemesi öğrenciye görelik ilkesi ile ilgilidir ya da okul öncesi dönemde anlatım yöntemi kullanmak yerine oyuna dayalı etkinliklerle sürecin işlenmesi öğrenci görelik ilkesinin gereğidir. Çünkü bu dönemdeki çocuklar dinleyerek öğrenmek yerine yaparakyaşayarak öğrenme eğilimindedir. 4. Somuttan Soyuta Somuttan soyuta ilkesi, bilgilerin öncelikle çok sayıda (özellikle de dokunma duyusu) duyu organını harekete geçirecek şekilde somut, sonrasında soyut olarak öğretilmesidir. Piaget in zihinsel gelişim dönemleri dikkate alındığında işlem öncesi dönem (okul öncesi) ve somut işlemler dönemi (ilkokul) öğrencileri için soyut kavramlar çok anlamlı değildir. Yine Edgar Dale nin yaşantı konisi dikkate alındığında çok sayıda duyu organına hitap eden somut öğrenmeler daha kalıcıdır. Dale ye göre öğrenme somuttan soyuta ve basitten karmaşığa doğru düzenlenmelidir. Öğrenme-öğretme sürecini somutlaştırmak için gerçek nesneler, numuneler, modeller, maketler, eşyalar ve nesneler kullanılabilir.
6 İlkokul birinci sınıf öğrencilerine toplama işlemi öncelikle fındık, fasulye vb. gerçek nesnelerle veya abaküs gibi araçlarla yaptırılıp, sonrasında rakam sembolleriyle yaptırılması somuttan soyuta ilkesi ile ilgilidir. - KPSS de Çıkmış Soru Bir sınıf öğretmeni, ilkokula yeni başlayan öğrencilerinin, zihinlerinde sayı kavramını oluşturmalarına yardım etmek için fasulye taneleri ile oluşturduğu kümelerle rakamları eşleştirmiştir. Buna göre, öğretmen aşağıdaki öğretim ilkelerinden hangisini kullanmıştır? A) Açıklık B) Bilimsellik C) Bilinenden bilinmeyene D) Somuttan soyuta E) Ekonomiklik Çözüm: İlkokul birinci sınıf öğrencileri somut işlemler dönemindedir. Matematik dersi konuları ise oldukça soyut kavramlardan oluşur. Sayı kavramı bunlardan biridir. Bu yüzden sınıf öğretmenleri ilkokula yeni başlamış öğrencilerin zihinlerinde sayı kavramı oluşturmalarına yardım etmek için fasulye taneleri kullanarak konuyu somutlaştırma yoluna girmiştir. Görüldüğü gibi soruda önemli bir çeldirici bulunmamaktadır. Cevap D Çözüm: Soru öncülünde görüldüğü gibi öğretmen kazanıma yönelik olarak iki etkinlik düzenlemiştir. Etkinliklerden ilki öğrencilerin bir kümedeki elemanların sayısını belirlemek için parmaklarını kullanmalarıdır. Bu etkinlik sayı kavramının somutlaştırılmasını sağlamıştır. İkinci etkinlikte ise öğretmen, öğrencilerden okul bahçesindeki ağaçları saymalarını istemiştir. Ağaçlar gerçek yaşamın bir parçasıdır ve dolayısıyla yapılan etkinlik hayatilik ilkesi ile ilişkilidir. Yani öğretmen ilk olarak somuttan soyuta ve ikinci olarak hayatilik ilkesine başvurmuştur. Bu tarz sıralama sorularında öğretmen adaylarının dikkatli olması gerekir. Sıralama sorularında öğretmen adaylarının soru öncülünde yapılan etkinliklerin üzerine sıra numarası vermeleri sorunun çözümünü kolaylaştıracaktır. Cevap A 5. Bilinenden Bilinmeyene Bilinenden bilinmeyene ilkesi, öğrencilerin bildikleri konulardan yola çıkarak bilmedikleri kavramı anlamlandırmalarını kolaylaştırılır. Bunun için hedef kavrama (bilinmeyen) ulaşmada kaynak kavram (bilenen) kullanılır. Öğrencilere ön bilgilerinin hatırlatılması bilinenden bilinmeyene ilkesi ile ilgilidir. Çünkü etkili ve kalıcı bir öğrenme, önceden öğrenilenlerle yeni öğrenilenler arasında bağ kurulabildiği oranda gerçekleşir. Öğretmenin denk küme kavramını öğretmeden önce öğrencilerin küme, eleman ve eleman sayısı kavramlarını hatırlamasını sağlaması bilinenden bilinmeyene ilkesi ile ilişkilidir. KPSS de Çıkmış Soru Birinci sınıf öğretmeni matematik dersinde Nesne sayısı 10 dan az olan bir toplulukta nesnelerin sayısını belirler, bu sayıyı rakamla yazar. kazanımına yönelik olarak öğrencilerin önce parmaklarını kullanarak saymalarını sağlar, sonra öğrencileri okul bahçesine çıkararak ağaçları saydırır. Öğretmenin bu süreçte başvurduğu öğretim ilkeleri aşağıdakilerin hangisinde doğru sırada verilmiştir? A) Somuttan soyuta - Hayatilik B) Somuttan soyuta - Ekonomiklik C) Hayatilik - Soyuttan somuta D) Açıklık - Soyuttan somuta E) Somuttan soyuta Açıklık 6. Kolaydan Zora (Basitten Karmaşığa) Basitten karmaşığa ilkesi, öğrenme-öğretme sürecinin öğrencilerin kolayca yapabileceği işlem ya da becerilerden başlayıp kademe kademe zorlaşacak şekilde düzenlenmesidir. Bu ilke öğrencilere özgüven kazandırır ve öğrenilmiş çaresizlik yaşanma olasılığını azaltır. Öğretime zor konulardan başlanması öğrencilerde başarısızlık algısı oluşturabilir.
7 7. Yakından Uzağa Yakından uzağa ilkesi, öğrenme-öğretme sürecini yakın tarihten uzak tarihe veya yakın çevreden uzak çevreye doğru düzenlenmek için kullanılır. Bu nedenle öğretme-öğrenme süreci düzenlenirken, örnekler verilirken öğrencinin yakın çevresinden, yakın ilgilerinden başlanmalıdır. Bu yakınlık hem mekân, hem de zaman açısından dikkate alınmalıdır. Çünkü öğrencilerin yakın çevre ve yakın zamanla ilgili daha fazla yaşanmışlıkları vardır ve çocuğun içinde bulunduğu çevre onun öğrenme süreçlerini etkiler. KPSS de Çıkmış Soru Çevremizi Tanıyalım konusunda sırayla Bölgemiz, İlimiz, Yurdumuz, İlçemiz ile ilgili çalışmalar yaptıran bir öğretmen, bu dersin içeriğinin düzenlenmesinde hangi ilkeye aykırı davranmıştır? A) Somuttan soyuta B) Basitten karmaşığa C) Günümüzden geçmişe D) Bütünden parçaya E) Yakından uzağa Çözüm: Çevremizi Tanıyalım konusunda öğretmenin dersin içeriğini yakın çevreden uzak çevreye doğru sıralamadığı görülmektedir. Öğretmen içeriği İlçemiz, İlimiz, Bölgemiz, Yurdumuz şeklinde yakından uzağa ilkesini dikkate alarak yeniden düzenlemelidir. Cevap E 8. Açıklık (Alenilik) Açıklık (alenilik) ilkesi, öğretmenin bir yandan konuyu açık ve anlaşılır bir dille anlatırken bir yandan örnekler vermesi ve görsel materyaller kullanarak öğrenmenin kalıcılığını artırmasıdır. Öğretmenler konuyu veya yapılacakları öğrencilerin anlayabileceği bir dille anlatırken, görme duyusunu harekete geçirecek materyalleri de devreye sokmalıdır. Örneğin öğretmen anlatım yöntemiyle ders işlerken anlatımını sunumla desteklemesi öğrencilerin konuyu anlamasını kolaylaştırır. Yapılan araştırmalarda görme duyusunun öğrendiklerimiz üzerinde % 75 oranında etkili olduğu bulunmuştur. İşitme duyusunun öğrendiklerimiz üzerindeki etkisi ise % 13 olarak gösterilmektedir. Bu durumda açıklık ilkesi hem görme hem de işitme duyusunu devreye soktuğu için önemlidir. Elbette öğrenme sürecine katılan duyu organı sayısı ne kadar artarsa öğrenmenin kalıcılığı o düzeyde artar. Not Farkı Nasıl Buldum sorularının cevapları bölüm sonundadır. Örnek Soru 1 Örnek Soru 2 Orta Karadeniz Bölgesinde görev yapan bir
8 9. Etkin Katılım (Aktivite/İş) Etkin katılım (Yaparak-yaşayarak/Aktivite/İş) ilkesi öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenmeöğretme sürecinin aşamalarına dâhil olması ve kendi öğrenme sorumluluğunu üstlenmesidir. Bu yüzden öğrenciler derste pasif dinleyici olmaktan çıkarılmalı ve okuyan, yazan, soran, cevaplayan, düşünen, yapan, değerlendiren konumuna getirilmelidir. Yani öğrenci öğrenme-öğretme sürecinin planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarında aktif görev almalıdır. KPSS de Çıkmış Soru Özellikle ilköğretim düzeyindeki öğrenciler ve bilişsel öğrenmeler için, en etkili ve verimli öğrenme yolu aşağıdakilerden hangisidir? A) Deneme-yanılma yoluyla öğrenme B) Modelden öğrenme C) Okuyarak öğrenme D) Dinleyerek öğrenme E) Yaparak, yaşayarak öğrenme Çözüm: Edgar Dale ye göre de en iyi öğrenmeler doğrudan doğruya edinilen maksatlı yaşantılar sonucu oluşmaktadır. Maksatlı yaşantılar; planlı şekilde gerçekleşen yaparak-yaşayarak öğrenmeler manasına gelir. Soruda etkisi en az olan şeklide sorulsaydı cevap okuyarak öğrenme olurdu. En etkili ve verimli öğrenme yolu sorulduğu için cevap yaparak-yaşayarak öğrenmedir. Cevap E 10. Güncellik (Aktüalite) Aktüalite (güncellik) ilkesi, güncel olayların sınıf ortamına taşınmasıdır. Bunun en iyi yolu konu uygun medya haberlerinin ele alınmasıdır. Bununla birlikte derste belirli gün ve haftalara yönelik olarak yapılan etkinlikler de aktüalite ilkesi ile ilgilidir. Güncellik ilkesi sayesinde öğrenciler yakın ve uzak çevrede olup bitenlerin farkında olmaktadır. Not Farkı Nasıl Buldum sorularının cevapları bölüm sonundadır. Örnek Soru 3 Örnek Soru 4 -
9 11. Ekonomiklik Ekonomiklik ilkesi, kısa sürede, az emek harcayarak çok sayıda kazanıma ulaşmaktır. 12. Bütünlük Bütünlük ilkesi, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel alanların tamamında geliştirilmesi ile ilgilidir. Çağdaş eğitim programları, öğrencilerin bütüncül olarak gelişmesine odaklanır. Bütünlük ilkesi Mustafa Kemal Atatürk ün ben sporcunun zeki, çevik ve aynı zamanda ahlaklı olanını severim. sözünden aklınıza gelebilir. - 13. Sosyallik Sosyallik (otoriteye itaat ve özgürlük) ilkesi, öğrencilerin bir yandan kural ve kanunlara uyarken bir yandan da seçme haklarını kullanıp kendi kararlarını alabilmelerini içerir. Proje görevlerinin belirtilen süre içinde tamamlanmasının gereği otoriteye itaat, öğrencilerin proje görevi içinde çalışacağı konuyu seçmesi ise özgürlüktür. 14. Bilgi Ve Becerilerin Güvence Altına Alınması Bilgi ve becerinin güvence altına alınması ilkesinin temeli daimicilik ve esasicilik eğitim felsefelerine dayanmaktadır. Bu iki eğitim felsefesi geleneksel anlayışa sahip ve çağdaşlıktan uzaktır. Bu yüzden bilgi ve becerinin güvence altına alınma ilkesi günümüz çağdaş eğitiminde geçerliğini yitirmiştir. Çünkü yapılandırmacılık gibi çağdaş eğitim anlayışlarında bilgi özneldir ve öğrenen tarafından oluşturulmaktadır. ÖĞRETİM STAREJİLERİ Strateji, genel olarak bir şeyi elde etmek için planlı şekilde izlenen yoldur. Öğretim stratejisi ise belirlenen hedef ve kazanımlara ulaşmayı sağlayan, uygulanacak olan yöntem-tekniklerin belirlenmesi ile kullanılacak araç gereçlerin seçilmesine yön veren genel yol olarak tanımlanmaktadır. Öğretmenler derste hangi öğretim stratejisini kullanacaklarına kendileri karar verir. Bu kararın verilmesindeki en temel ölçüt hedeflerdir. Örneğin bilgi düzeyindeki bilişsel kazanımlar için en uygun öğretim stratejisi sunuş yoluyla öğretimdir. Bununla birlikte sunuş yoluyla öğretim stratejisi bilişsel alanın uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeylerinde etkisizdir. Öğretim stratejileri üçe ayrılır. Stratejilerle ilgili ipucu kelimeler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
10 A. SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ 1. Sunuş Yoluyla Öğretimin Genel Özellikleri Ausubel tarafından geliştirilmiştir. Bilişsel öğrenme kuramına dayanır. Öğretmen merkezlidir. Bilişsel alanın bilgi ve kavrama düzeylerinde etkilidir. Bilgiler öğretmen tarafından organize bir şekilde öğrencilere aktarılır. Tümdengelim anlayışı ile kullanılır. Kavramlardan örneklere ulaşılır. Yeni bilgiler, ön bilgilerin üzerine kurulur. Bu yüzden ön örgütleyiciler kullanılır. Öğretmen sırasıyla kavramları, tanımları ve örnekleri sunar. Öğrenciler dinler, not alır ve kendi örneklerini verir. Sınıf içi uygulamalardan oluşur. Açıklık (alenilik) ilkesi devreye sokularak anlatılanlar görsel materyallerle desteklenir. Kavram haritaları en çok sunuş yoluyla öğretimde kullanılır. 2. Sunuş Yoluyla Öğretimin Derste Uygulanış Aşamaları Öğretmen ön örgütleyiciler yoluyla ön bilgileri harekete geçirir. Ana ve alt kavramların neler olduğunu belirtir. Öğretmen ana kavramı tanımlar ve açıklar. Öğretmen alt kavramları tanımlar ve açıklar. Öğretmen konuyla ilgili olan örnekler verir. Öğretmen konuyla ilgili olmayan zıt örnekler verir. Öğrenciler konuyla ilgili olan ve olmayan örnekler verir. Öğretmen konuyu özetler. Öğretmen değerlendirme yapar. 3. Sunuş Yoluyla Öğretimin Kullanım Alanları Bilgi düzeyindeki hedef davranışların kazandırılmasında Ön öğrenmelerin yeterli olmadığı veya konunun ilk kez öğrenileceği durumlarda Kalabalık mevcutlu sınıflarda Öğretime ayrılan zamanın kısa olduğu zamanlarda Soyut kavramların öğretiminde Dersin genellikle giriş ve sonuç bölümlerinde 4. Sunuş Yoluyla Öğretimin Yararları Anlamlı öğrenme sağlar. (En Önemli Getirisi) Ekonomiktir. Kısa sürede, az emek ve maliyetle çok bilgi aktarılmasını sağlar.
11 Soyut kavramların öğretilmesinde en etkili öğretim stratejisidir. Bilişsel alanın bilgi düzeyindeki kazanımlara ulaşmada en etkili öğretim stratejisidir. Kalabalık mevcutlu sınıflarda da kullanışlıdır. 5. Sunuş Yoluyla Öğretimin Eğitsel Sınırlılıkları Yaparak-yaşayarak öğrenme imkanı sunmaz. Bu yüzden öğrenilenlerin kalıcılık düzeyi nispeten düşüktür. (En Önemli Sınırlılığı) Üst düzey düşünme becerilerinin kazandırılması ve geliştirilmesinde etkisi azdır. Yaratıcı ve bağımsız düşünmeyi sınırlandırabilir. Öğrencilerin sıkılmasına neden olabilir. Ezbere öğrenmelere yol açabilir. 6. Sunuş Yoluyla Öğretimin Etkili Kullanılmasına Yönelik İlkeler Sunu içeriği öğretmen tarafından bütün-parça-bütün şeklinde organize edilmelidir Öğretmen görsel (materyaller) ve sözel (örnekler ve mizah) destek kullanmalıdır. Soru-cevap tekniği ile öğrencilerin aktif katılım oranı yükseltilmelidir. Öğretmen; beden dili, jest ve mimiklerini etkili kullanmalı, etkili ve beden dili ile uyumlu bir ses tonuyla konuşmaya özen göstermelidir. B. BULUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ 1. Buluş Yoluyla Öğretimin Genel Özellikleri Bruner tarafından geliştirilmiştir. Öğrenci merkezlidir. Bilişsel alanın kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarında etkilidir. Sürecin sonunda ilke ve genellemelere öğrenciler kendileri ulaşır. Tümevarım anlayışı kullanılır. Örneklerden kavramlara ulaşılır. Öğretmen sorularla, örneklerle ve ipuçları ile öğrencilerin keşfetmelerine yardım eder. Öğrenciler keşfederek öğrenir. Belirli bir oranda belirsizlik oluştuğundan öğrencilerin merak ve güdülenmişlik düzeyleri yüksektir. Sınıf içi uygulamalardan oluşur. 2. Buluş Yoluyla oluyla Öğretimin Derste Uygulanış Aşamaları Öğretmen, konuyla ilgili olan örnekleri sunar ve örneklerle ilgili sorular sorar. Öğrenciler, konuyla ilgili örnekleri açıklar. Öğretmen, konuyla ilgili ek örnekleri sunar ve örneklerle ilgili sorular sorar. Öğrenciler, konuyla ilgili ek örnekleri açıklar ve ilk örneklerle karşılaştırır. Öğretmen, konuyla ilgili olmayan örnekler sunar ve örneklerle ilgili sorular sorar. Öğrenciler, konuyla ilgili olmayan örnekleri açıklar ve konuyla ilgili olan örneklerle karşılaştırır. Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde ilke ve genellemeleri tanımlayıp açıklar. Öğrenciler, kendi örneklerini oluşturur. 3. Buluş Yoluyla Öğretimin Kullanım Alanları Dersin gelişme aşamasında Kavrama ve üzeri olan bilişsel kazanımlara ulaşılmasında İlke ve genellemelere öğrencilerin ulaşmasının amaçlandığı derslerde 4. Buluş Yoluyla Öğretimin Yararları Sunuş yoluna göre daha kalıcı öğrenmeler sağlar. (En önemli getirisi) Öğrencilere sezgisel yolla problem çözme becerisi kazandırır. Meraklandırma sayesinde öğrencilerin güdülenmişlik düzeyini üst düzeye çıkartır. Öğrenci merkezli öğrenmeler sağlar. Üst düzey düşünme becerilerini ve işbirliğini geliştirir. Dersi ilgi çekici ve eğlenceli hâle getirir. 5. Buluş Yoluyla Öğretimin Eğitsel Sınırlılıkları Her ders ve konu için uygun değildir. (En önemli sınırlılığı) Ön öğrenmelerin yetersiz olduğu ve soyut bilgi düzeyindeki konuların öğretiminde etkisi düşüktür. Kalabalık sınıflarda uygulanması zordur. Sunuş yoluyla öğretime göre daha fazla zaman alır ve maliyetlidir. Belirsizlik süreci uzadığında öğrencilerin motivasyonları düşebilir.