Öğretim İlke ve Yöntemleri

Transkript

1 EDİTÖR Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Öğretim İlke ve Yöntemleri YAZARLAR Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Ülkü Kan Dr. Öğr. Üyesi Sevda KOÇ AKRAN Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Prof. Dr. Ali Osman ENGİN Dr. Öğr. Üyesi Ferhat BAHÇECİ Dr. Öğr. Üyesi Hasan Hüseyin KILINÇ Doç. Dr. Mehmet TEYFUR Dr. Öğr. Üyesi Ebru BOZPOLAT

2 ISBN: Editör Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Kapak Bülent POLAT Mizanpaj Burhan MADEN Redaksiyon Muhammet ÖZCAN Baskı ve Cilt: Tarcan Matbaacılık İvedik Caddesi No:417/A Yenimahalle/Ankara Eposta: Tel: Matbaa Sertifika No: Birinci Baskı: 2018 ASOS YAYINLARI e-posta: web: Tel: Yayınevi Sertifika No: Yayıncının yazılı izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz Tüm bölümler benzerlik tespit programından geçirilmiştir. Bu yayın tarafından indekslenmiştir. Yazarlar, yazmış oldukları bölümlerin özgünlüğünden sorumludur.

3 EDİTÖR Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Öğretim İlke ve Yöntemleri YAZARLAR Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Ülkü Kan Dr. Öğr. Üyesi Sevda KOÇ AKRAN Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Prof. Dr. Ali Osman ENGİN Dr. Öğr. Üyesi Ferhat BAHÇECİ Dr. Öğr. Üyesi Hasan Hüseyin KILINÇ Doç. Dr. Mehmet TEYFUR Dr. Öğr. Üyesi Ebru BOZPOLAT

4

5 İçindekiler ÖN SÖZ BÖLÜM 1 1. EĞİTİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Ülkü KAN Eğitim Öğrenme Öğretim Formal Eğitim İnformal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın eğitim Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Resmi Program İşlevsel Program Örtük Program İhmal Edilen Program Ekstra (Destekleyici) Program DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA BÖLÜM 2 2. ÖĞRETİM MODELLERİ VE STRATEJİLERİ Dr. Öğr. Üyesi Sevda KOÇ AKRAN ÖĞRETİM MODELLERİ Bireysel Öğretim Modeli Bireysel Öğretim Modelinin Sınırlılıkları Grupla Öğretim Modeli ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik Arasındaki İlişkisi... 52

6 6 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ Sunuş Yolu ile Öğretim Stratejisi (Kural-Örnek Stratejisi) Sınırlılıkları Buluş Yolu ile Öğretim Stratejisi (Örnek-Kural Stratejisi) Sınırlılıkları Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Stratejisi Sınırlılıkları DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA BÖLÜM 3 3. ÖĞRETİM İLKELERİ VE YÖNTEM SEÇİMİ Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ ÖĞRETİM İLKELERİ Öğrenciye Uygunluk İlkesi Hayatilik (Yaşama Yakınlık) İlkesi Etkin Katılım (Yaparak Yaşayarak Öğrenme) İlkesi Somuttan Soyuta İlkesi Açıklık (Ayanilik) İlkesi Ekonomiklik İlkesi Güncellik (Aktüalite) İlkesi Bilinenden Bilinmeyene İlkesi Yakından Uzağa İlkesi Bütünlük İlkesi Otoriteye İtaat ve Özgürlük İlkesi (Sosyallik): Basitten Karmaşığa (Kolaydan zora) İlkesi Bilgi ve becerilerin güvence altına alınması ÖĞRETİMDE YÖNTEM VE TEKNİK KAVRAMLARI Öğretim Yöntemi Öğretim Tekniği YÖNTEM SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER YÖNTEM KULLANMANIN YARARLARI DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA... 96

7 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ 7 BÖLÜM 4 4. ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Prof. Dr. Ali Osman ENGİN GİRİŞ ÖĞRETİM YÖNTEMİ Öğretmen/Öğreten Merkezli Yöntemler Öğrenci/Öğrenen Merkezli Yöntemler İşbirliğine Dayalı Öğretim Yöntemleri ANLATIM YÖNTEMİ Brifing Demeç Konferans TARTIŞMA YÖNTEMİ Panel Forum Münazara Zıt Panel Çember Büyük Grup Tartışması Küçük Grup Tartışması Sempozyum Açık Oturum Çalıştay (Workshop) Vızıltı Seminer GÖSTERİP YAPTIRMA YÖNTEMİ ÖRNEK OLAY YÖNTEMİ PROBLEM ÇÖZME YEÖNTEMİ BİREYSEL ÇALIŞMA YÖNTEMİ İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME YÖNTEMİ Birlikte Öğrenme Öğrenci Takımları Akademik Çelişki Ayrılıp Birleşme DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA

8 8 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ BÖLÜM 5 5. GRUPLA ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Dr. Öğr. Üyesi Ferhat BAHÇECİ GRUPLA ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Beyin Fırtınası Beyin fırtınası tekniğinin olumlu yönleri Beyin fırtınası tekniğinin olumsuz yönleri Soru-Cevap Tekniği Soru-cevap tekniğinin olumlu yönleri Soru-cevap tekniğinin olumsuz yönleri Mikro öğretim Tekniği Mikro öğretim tekniğinin olumlu yönleri Mikro öğretim tekniğinin olumsuz yönleri Benzetim Tekniği Benzetim tekniğinin olumlu yönleri Benzetim tekniğinin olumsuz yönleri Gösteri Tekniği Gösteri tekniğinin olumlu yönleri Gösteri tekniğinin olumlu yönleri Rol Oynama Tekniği Rol oynama tekniğinin olumlu yönleri Rol oynama tekniğinin olumsuz yönleri Drama Tekniği Drama tekniğinin olumlu yönleri Drama tekniğinin olumsuz yönleri Eğitsel Oyunlar İkili ve Grup Çalışmaları İkili ve grup çalışmalarının olumlu yönleri İkili ve grup çalışmalarının olumsuz yönleri Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Altı şapkalı düşünme tekniğinin olumlu yönleri Altı şapkalı düşünme tekniğinin olumsuz yönleri Altı Ayakkabılı Uygulama Tekniği İstasyon Tekniği İstasyon tekniğinin olumlu yönleri İstasyon tekniğinin olumsuz yönleri

9 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ Konuşma Halkası Konuşma halkasının olumlu yönleri Konuşma halkasının olumsuz yönleri Balık Kılçığı Tekniği Kartopu Tekniği Öykü Oluşturma Tekniği Akvaryum Tekniği Öğrenme Halkası Görüş Geliştirme Görüş geliştirme tekniğinin olumlu yönleri: Görüş geliştirme tekniğinin olumsuz yönleri: Argümantasyon Tekniği BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Bireyselleştirilmiş Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Eğitsel Yazılımlar Web Tabanlı Eğitim Mobil Öğretim Tutor Destekli Öğretim SINIF DIŞI ÖĞRETİM TEKNİKLERİ Gezi Olumlu yanları Sınırlılıkları Gözlem Olumlu yanları Sınırlılıkları Sergi Tekniği Olumlu Yanları Sınırlılıkları Görüşme Tekniği Olumlu yanları Sınırlılıkları Ev Ödevi Olumlu yanları Sınırlılıkları KAVRAM ÖĞRETİM TEKNİKLERİ

10 10 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ Kavram Haritaları Kavram haritalarının özellikleri Tanılayıcı Dallanmış Ağaç Kavram Karikatürleri Kavram karikatürlerinin özellikleri Zihin Haritaları Kelime İlişkilendirme Testi DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA BÖLÜM 6 6. ÇAĞDAŞ ÖĞRETME-ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI Doç. Dr. Hasan Hüseyin KILINÇ GİRİŞ BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME İnsan Beyninin Yapısı Beyin Temelli Öğrenmenin Tanımı Beyin Temelli Öğrenmenin Genel İlkeleri Beyin Temelli Öğrenmede Sınıf Ortamı ve Öğrenme-Öğretme Süreci Teklik (Biriciklik) Değerlendirme Duygular Anlam Çoklu yol Beyin-beden birlikteliği Bellek Beslenme Döngü ve ritim Korkularla baş etme AKTİF ÖĞRENME Aktif Öğrenmede Öğretmenin Rolü Aktif Öğrenmede Öğrencinin Rolü BASAMAKLI ÖĞRETİM MODELİ Basamaklı Öğretim Modelinin Öğrenme Kazanımları ve Basamakları

11 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ C basamağı: B Basamağı: A basamağı: Basamaklı Öğretim Modelinin Sınıf Ortamında Uygulanması Adımları Adım/Hedeflerin Belirlenmesi: Adım/C basamağı: Adım/B Basamağı: Adım/A basamağı: Adım/Değerlendirme: BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM Bilgisayar Destekli Öğretimin Yararları Bilgisayar Destekli Öğretimin Sınırlılıkları ANLAMLI ÖĞRENME Anlamlı Öğrenmenin İlkeleri Anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA BÖLÜM 7 7. ÇAĞDAŞ ÖĞRETME-ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI Doç. Dr. Mehmet TEYFUR ÇOKLU ZEKÂ KURAMI Sözel-Dilsel Zekâ Mantıksal-Matematiksel Zekâ Görsel-Uzamsal Zekâ Müziksel Zekâ Bedensel-Kinestetik Zekâ Sosyal Zekâ İçsel Zekâ Doğacı Zekâ E MODELİ Girme Aşaması Keşfetme Aşaması Açıklama Aşaması

12 12 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ Derinleşme Aşaması Değerlendirme Aşaması E MODELİ Teşvik Etme Aşaması Keşfetme Aşaması Açıklama Aşaması Genişletme Aşaması Kapsamına Alma Aşaması Değiştirme Aşaması İnceleme / Sınama Aşaması PROJE TABANLI ÖĞRENME Proje Tabanlı Öğrenmenin Aşamaları Şunlardır Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı nın Dayandığı Felsefe Proje Tabanlı Öğrenmenin Değerlendirilmesi KUANTUM ÖĞRENME Akademik Beceriler Not Alma Teknikleri Zihin haritası Not Yapma Hafıza Teknikleri Kuantum Yazma Kuantum yazma teknikleri Salkımlama Hızlı yazma Söyleme göster Kuantum Okuma UZAKTAN EĞİTİM Etkileşimsiz Eğitim Etkileşimli Eğitim Ortamları YAPILANDIRMACILIK Yapılandırmacı Yaklaşımın Uygulama Aşamaları Yapılandırmacı Yaklaşımın Temel Varsayım ve İlkeleri DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA

13 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ 13 BÖLÜM 8 8. ÇAĞDAŞ ÖĞRETME-ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI Dr. Öğr. Üyesi Ebru BOZPOLAT PROGRAMLI ÖĞRETİM Programlı Öğretimin Dayandığı Temel İlkeler Program Modelleri Doğrusal Program Modeli Dallara Ayrılan Program Modeli Programlı Öğretimin Faydaları Programlı Öğretimin Sınırlılıkları TAM ÖĞRENME MODELİ Öğrenci Nitelikleri Bilişsel Giriş Davranışları Duyuşsal Giriş Özellikleri Öğretim Hizmetinin Niteliği İpucu Pekiştirme Katılma Dönüt ve Düzeltme Öğrenme Ürünleri Tam Öğrenme Modelinin Temel İlkeleri Tam Öğrenme Modelinin Uygulanışında İzlenecek Adımlar Tam Öğrenme Modelinin Olumlu Yönleri Tam Öğrenme Modelinin Sınırlılıkları PROBLEME DAYALI ÖĞRENME Probleme Dayalı Öğrenme Yaklaşımına Uygun Derslerin Özellikleri Probleme Dayalı Öğrenmenin Uygulanması Probleme Dayalı Öğrenmeyi Kullanırken Dikkat Edilecek Noktalar Probleme Dayalı Öğrenmede Değerlendirme Süreci Probleme Dayalı Öğrenme Sürecinde Öğrencinin Rolü Probleme Dayalı Öğrenme Sürecinde Öğretmenin Rolü Probleme Dayalı Öğrenme Yönteminin Yararları Probleme Dayalı Öğrenmenin Sınırlılıkları YARATICILIK VE YARATICI DÜŞÜNME

14 14 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ Yaratıcılığı ve Yaratıcı Düşünmeyi Etkileyen Faktörler Yaratıcılığın ve Yaratıcı Düşünmenin Boyutları Yaratma Sürecinin Aşamaları Yaratıcı Bireyin Özellikleri Yaratıcı Düşünmenin Gelişmesi Önündeki Engeller Yaratıcı Düşünmeyi Geliştirmek İçin Yapılması Gerekenler Yaratıcı Düşünmenin Bireylere Sağladığı Faydalar ELEŞTİREL DÜŞÜNME Eleştirel Düşünme Süreci Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Becerileri Eleştirel Düşünmenin Kuralları (Boyutları) Eleştirel Düşünme Stratejileri Eleştirel Düşünen Bireylerin Özellikleri Eleştirel Düşünmeyi Geliştirmek İçin Yapılması Gerekenler Eleştirel Düşünmenin Bireylere Sağladığı Faydalar Eleştirel Düşünmenin Sınırlılıkları YANSITICI DÜŞÜNME Yansıtma Alanları Yansıtıcı Düşünen Öğretmenin Özellikleri Yansıtıcı Düşünen Öğrencinin Özellikleri Yansıtıcı Düşünmenin Geliştirilmesi YANSITICI DÜŞÜNMENİN YARARLARI YANSITICI DÜŞÜNMENİN SINIRLILIKLARI YAŞAM BOYU ÖĞRENME Yaşam Boyu Öğrenmenin Öğeleri Yaşam Boyu Öğrenmenin Tarihsel Gelişimi Yaşam Boyu Öğrenme ve Avrupa Birliği Türkiye de Yaşam Boyu Öğrenmenin Gelişimi Yaşam Boyu Öğrenmenin Faydaları Yaşam Boyu Öğrenmenin Sınırlılıkları DEĞERLENDİRME SORULARI KAYNAKÇA

15 ÖN SÖZ Etkili öğrenmeyi sağlamak okul içi ve okul dışı tüm eğitim etkinliklerinin temel hedefi olmuştur. Öğrenmede kalıcılığı sağlama, öğrenme ortamına uygun strateji, yöntem ve teknik kullanımına dayanmaktadır. Bu nedenle öğretmen adayları ile öğretmenlerin yeterli düzeyde öğretim strateji, yöntem ve teknik bilgisine sahip olması gerekmektedir. Bu kitap böyle bir hareket noktasıyla yazılmıştır. Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, geçmişten günümüze geliştirilmiş ve öğretimde uygulanmış kuram, model, strateji, yöntem ve teknikleri tanımalarını sağlamak ve bunları sınıf ortamlarında kullanmalarına yönelik bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaya yardımcı olmaktır. Kitap sekiz üniteden oluşmaktadır. Her bir bölüm alanında iyi yetişmiş, gerek teorik olarak konusuna hâkim, gerekse yıllardır üniversitelerde ders vererek uygulamanın içinden gelen değerli akademisyen yazarlar tarafından yazılmıştır. Her bölümün sonunda bölüm içeriğine ve KPSS formatına uygun değerlendirme sorularına yer verilmiştir. Böylece her bölüm sonunda hem öğrenilenlere ilişkin dönüt alma ve değerlendirme yapma imkânı sunulmuş hem de KPSS ye hazırlık niteliğinde çalışma yapılması amaçlanmıştır. Birinci bölümde eğitim, öğrenme, öğretim, formal, informal, örgün, yaygın eğitim, eğitim programı, öğretim programı, ders programı, resmi program, işlevsel program, örtük program, ihmal edilen program ve destekleyici program gibi eğitimle ilgili temel kavramlara yer verilmiştir. Bu yolla temel kavramlar açısından sağlam bir kavramsal altyapı bilgisi verilmeye çalışılmıştır.

16 16 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ İkinci bölümde öğretim modeli, öğrenme kuramı ve öğretim stratejileri üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede sıklıkla birbirine karıştırılan, bazen yanlışlıkla birbirinin yerine kullanılan strateji, yöntem ve teknik gibi kavramlar açık ve anlaşılır biçimde anlatılmış ve bunların arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde öğretim ilkeleri anlatılmaktadır. Bu çerçevede öğrenciye uygunluk, hayatilik, etkin katılım, somuttan soyuta, açıklık, ekonomiklik, güncellik, bilinenden bilinmeyene, yakından uzağa, bütünlük, sosyallik, basitten karmaşığa, bilgi ve becerilerin güvence altına alınması gibi temel öğretim ilkeleri açıklanmaktadır. Bu bölümde ayrıca yöntem ve teknik kavramları üzerinde durulmakta, öğretimde yöntem seçimini etkileyen faktörler ile yöntem kullanımının yararlarına ilişkin bilgiler sunulmaktadır. Dördüncü bölümde öğretimde çok önemli bir yer tutan anlatım, tartışma, gösterip yaptırma, örnek olay, problem çözme, bireysel çalışma, işbirliğine dayalı öğrenme yöntemleri ile bu yöntemlere dayalı olarak geliştirilmiş teknikler detaylı biçimde ele alınmıştır. Beşinci bölümde de grupla öğretim, bireysel öğretim, sınıf dışı öğretim ve kavram öğretim teknikleri ayrıntılı biçimde sunulmuştur. Böylece, öğretmen adaylarının bu yöntem ve teknikleri tanıyıp, yöntem ve teknik bilgisi açısından öğretmenlik mesleğine donanımlı bir şekilde başlamalarına ve gelecekte öğretmenlik mesleğini etkili biçimde yürütmelerine katkıda bulunmaya çalışılmıştır. Kitabın altıncı, yedinci ve sekizinci bölümlerinde beyin temelli öğrenme, aktif öğrenme, basamaklı öğretim programı, bilgisayar destekli öğretim, anlamlı öğrenme, çoklu zekâ kuramı, 5-E modeli, 7-E modeli, proje tabanlı öğrenme, kuantum öğrenme, uzaktan eğitim, yapılandırmacılık, programlı öğretim, tam öğrenme modeli, probleme dayalı öğrenme, yaratıcılık ve yaratıcı düşünme, eleştirel düşünme, yansıtıcı düşünme ve yaşam boyu öğrenme gibi çağdaş öğretme ve öğrenme yaklaşımları üzerinde durulmuştur. Öğretmen adayları ve öğretmenlerimizin günümüzde kullanılan bu çağdaş öğretme-öğrenme yaklaşımlarını tanımaları ve bunlara ilişkin bir bakış açısı oluşturmaları sağlanmaya çalışılmıştır.

17 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ 17 Emek ürünü böyle bir eserin ortaya çıkmasına katkıda bulunan bölüm yazarları değerli meslektaşlarım Prof. Dr. Ali Osman ENGİN, Doç. Dr. Mehmet TEYFUR, Doç. Dr. Hasan Hüseyin KILINÇ, Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Ülkü KAN, Dr. Öğr. Üyesi Ebru BOZPOLAT, Dr. Öğr. Üyesi Ferhat BAHÇECİ ve Dr. Öğr. Üyesi Sevda KOÇ AKRAN a gönülden tebrik ve teşekkürlerimi sunuyorum. Arkadaşlarımızın kitabın elinize ulaşmasında harcadıkları çaba, gösterdikleri titizlik ve verdikleri emek her türlü takdirin ötesindedir. Düşünce aşamasından itibaren böyle bir kitap yazma ihtiyacının bulunduğunu sürekli vurgulayarak, bu kitabın yazılması için sürekli bizi teşvik eden Doç. Dr. Serdar YAVUZ ile Doç. Dr. Özcan BAYRAK a, büyük bir titizlikle kitabın redaksiyonunu yapan Muhammet ÖZCAN a ve kitabın bugünlere ulaşmasında Asos Yayınları na teşekkürlerimi ifade etmeyi bir borç bilirim. Şüphesiz her eserin olduğu gibi elinizdeki kitabın da bazı eksiklikleri olacaktır. İlgili bölüm yazarları alandaki gelişmeleri de dikkate alarak gerekli güncelleme ve düzenlemeleri yapacaktır. Ancak bunun yanı sıra, kitabın sonraki baskılarının daha nitelikli olabilmesinin, başta meslektaşlarımız olmak üzere, siz değerli öğretmen adaylarımız, öğretmenlerimiz ve diğer okuyucularımızın kıymetli öneri ve katkılarına da dayalı olduğunun bilincindeyiz. Okurlarımızın değerli ve içten önerileri bizi mutlu edecek, daha iyi bir eserin ortaya çıkmasını sağlayacak ve sunulacak bu katkılar bizi mutlu edecektir. Öğretim İlke ve Yöntemleri Kitabı nın, kitabı kullanan bütün öğretmenlerimiz ve öğretmen adaylarımızın mesleki bilgi açısından kendilerini geliştirmelerine ve öğretmenlik mesleğini etkili biçimde yürütmelerine katkıda bulunması temennisiyle... Editör Prof. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ Mart 2018, Elazığ

18 Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Ülkü Kan 1980 Elazığ doğumludur. Eğitim hayatına Elazığ da başlamış ve devam etmiştir yılında Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi nden mezun olmuştur. Kısa bir süre sınıf öğretmenliği yapmış; 2006 yılında yüksek lisans, 2012 yılında doktora eğitimini tamamlamıştır. Halen Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Öğretim programları, öğretim uygulamaları, öğretim yöntem-teknikleri ve öğretmen yetiştirme konulu çalışmaları bulunmaktadır.

19 BÖLÜM 1 1. EĞİTİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Ülkü KAN Öğretmek iki kere öğrenmek demektir. Konfüçyüs Bu bölümde, öğretim ilke ve yöntemlerini gerek kavramayı gerekse kullanmayı kolaylaştıracağı düşünülen temel kavramlara yer verilmiştir. Bu bağlamda eğitim, öğrenme, öğretim gibi kavramlar irdelenmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda eğitim kavramı irdelenirken formal ve informal eğitim, yaygın ve örgün eğitim kavramları da açıklanmıştır. Bu sayede eğitimin resmi ve gayri resmi oluşumuna ilişkin olarak öğretmen adaylarına fikir kazandırmak hedeflenmiştir. Bu bölüm, aynı zamanda öğrenen ve öğretene sınıf ortamına da rehberlik eden ve onlara yön veren bazı yol haritalarının yani program kavramının giriş düzeyde irdeleneceği bölümdür. Eğitim, öğrenme ve öğretim kavramlarının şekillenmesinde program kavramının önemi bu bölümde temel düzeyde ele alınacaktır. Bu bağlamda eğitim programı, öğretim programı ders programı kavramlarıyla birlikte; resmi program, işlevsel program, ihmal edilmiş program, ekstra program, örtük program kavramları da özet bir biçimde sunulmaya çalışılmıştır Eğitim Eğitim kavramı insanın varoluşuyla var olan, onun hem hayatını şekillendiren hem de bu yolla kendisini şekillendirmesini sağlayan

20 20 EĞİTİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR önemli bir kavramdır. İnsana ve topluma yön veren, herhangi bir durum ve konuya ilişkin olarak bireye yeterlik kazandıran eğitim kavramı, bireyin toplumsal bir varlık olmasında, kendisini farklı bilgi ve deneyimlerle şekillendirmesinde, kendisine ilişkin bir anlam ve mana dünyası kurmasında geçirdiği bir başkalaşım süreci olarak yorumlanabilir. Eğitim kavramı irdelenirken en öncelikli bilinmesi gereken şey bu kavramın bir süreci karşıladığıdır. Süreç kavramının, devamlılığa işaret ettiği aşikârdır. Nitekim süreç kavramı aralarında birlik olan veya belli bir düzen veya zaman içinde tekrarlanan, ilerleyen, gelişen olay ve hareketler dizisi olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2018a). Eğitime dönük yapılan tanımlamalara bakıldığında: Ertürk e (1982: 12) göre eğitim, bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişime meydana getirme sürecidir. Tezcan a (1985: 4) göre eğitim, bireyin yaşadığı toplumda yeteneğini, tutumlarını ve olumlu değerdeki diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçtir. Varış a (1994: 9) göre eğitim, bireyin tüm yaşamı boyunca devam eden, okul dışında ve içinde yaşam boyu edindikleri deneyimlerin bütünüdür. Demirel e (2015: 6) göre eğitim, bireyde davranış değiştirme sürecidir. Taşpınar a (2016: 1) göre eğitim, bireyin yaşam için sahip olması gereken davranışları kazandığı ve bu davranışların oluşumunda kendine özgü nitelikleriyle aktif rol aldığı yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Gökalp e (2016: 1) göre eğitim, bireyin yaşamını dengeli ve verimli devam ettirmesini ve topluma uyumunu sağlayan bir araçtır Şimşek (2009: 3) ise eğitimi, toplumsal hedefler doğrultusunda ve kendi gizil güçlerine dayalı olarak bireylerin davranış örüntülerini değiştirme yoluyla onların gelişimlerine katkıda bulunma süreci olarak tanımlamaktadır. Bütün bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere farklı pek çok unsur üzerinde durulurken en yoğun süreç kavramına vurgu yapılmıştır.