Sakl Tarih Sinan Meydan Halifeli in Kald r lmas ndaki ncelik Mündemiç ve Mülga Mündemiç: Bir fleyin içinde var olan, bulunan, sakl olan. Mülga: Varl na son verilen, kald r lan, kapat lan. tatürk ve TBMM halifeli i do rudan kald r yorum deyip kald rmam flt r. Hilafet, hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiçtir biçimindeki bir gerekçeyle kald r lm flt r. Bu nedenle hakl olarak Halifelik TBMM de (manevi flahs nda) sakl d r yorumlar yap lm flt r. Önce, 3 Mart 1924 pazartesi günü TBMM de yap lan halifeli in kald r lmas yla ilgili görüflmelerde konuflan baz milletvekillerine kulak verelim. A Meclis Zab t Ceridelerinden okuyal m: Tunal Hilmi Bey (Zonguldak): Hilâfetin ilgas deniliyor arkadafllar. Ben, hilâfetin ilgas n kabul etmiyorum arkadafllar. Hilâfet ilga edilmiyor. Hilâfetin makam kald r l yor. Hâlbuki hilâfet mevcuttur arkadafllar. mamet de burada, hilâfet de burada. (Bravo hay r sesleri). fieyh Safvet Efendi (Konya): Binaenaleyh mademki bugün hak ve adil üzere icray Hükümet ancak cumhuriyetle kaimdir ve idare-i haz ran z 39
Tunal Hilmi Bey Halit Akmansü fieyh Safvet Efendi da hamdolsun bir idare-i cumhuriyedir. Hilâfetin mahiyeti aklen ve mant - ken Büyük Millet Meclisinin flahs mânevisindetamamiyle tecelli etmifl oluyor. fiu halde Dini slâm n kasdeylemifl oldu u hilâfetin hakikati bu Meclisi Muazzam n flahs mânevisinde tecelli etmekte Halit Bey (Kastamonu): Bendeniz bu son sözü yani mülgad r sözünü aç kça söylemeyi ve kayd n fler an de il siyaseten büyük bir mahzur telâkki ediyorum. deyince, Tunal Hilmi Bey: O halde kapal kaydedelim! demifltir. Bunun üzerine Halit Bey (Devamla): Büyük Millet Meclisinin flahsiyeti mâneviyesinde deriz. Do rudan do ruya mülgad r demek hatal d r. demifltir. Tunal Hilmi Bey, Büyük Millet Meclisinin flahs nda mündemiçtir karfl l n vermifltir. Meclis teki tart flmalarda aç kça görüldü ü gibi TBMM de fieyh Saffet Efendi, Halit Bey ve Tunal Hilmi Bey aras ndaki konuflmalarda Halifelik TBMM nin manevi 40 flahs nda mündemiçtir ilkesi konuflulmufltur. Halit Bey in halifelik, aç kça mülgad r (kald r lm flt r) demenin hatal oldu unu belirtip Büyük Millet Meclisi nin flahsiyeti mâneviyesinde deriz. demesinden sonra Tunal Hilmi Bey in, O halde kapal kaydedelim diyerek Büyük Millet Meclisi nin flahs nda mündemiçtir demesi dikkat çekicidir. Böylece Tunal Hilmi Bey, halifeli in TBMM nin manevi flahs nda olmas yla, TBMM nin flahs nda mündemiç olmas n n asl nda ayn anlama geldi ini belirtmifltir. Yani Tunal Hilmi Bey, aç kça halifelik mülgad r (kald r lm flt r) ifadesi yerine, zaten kanun maddesinde kapal olarak halifelik TBM- M nin flahs nda mündemiçtir denildi- ini belirtmifltir. flte halifeli in ilgas / kald r lmas s ras ndaki incelik tam da burada ortaya ç kmaktad r. Gerçekten de halifeli in kald r ld 431 Nolu Kanun da halifelik aç kça ilga edilmemifl, Tunal Hilmi Bey in ifadesiyle kapal olarak TB- MM nin flahs nda mündemiç olarak
ilga edilmifltir (kald r lm flt r). Mesele bu kadar aç k ve nettir. flte Halifeli i kald ran kanunun metni: 3 Mart 1924, Kanun No 431: Madde 1: Halife hal edilmifltir. Hilafet, Hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç oldu undan Hilafet makam mülgad r. 1 Günümüz Türkçesiyle karfl l : Madde 1: Halife görevinden al nm flt r. Halifelik, hükümet ve Cumhuriyet in anlam ve kavram içinde esasen var oldu undan/sakl oldu undan hilafet makam kald r lm flt r. Görüldü ü gibi kanun metninde sadece Halifelik mülgad r denilmemifl, bununla birlikte gerekçe olarak, Hilafet, hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiçtir denilmifltir. Bu da Meclis teki tart flmalar n, zaten kanun maddesinden kaynakland n n ve yine kanun maddesinde karfl l k buldu unun en aç k kan t d r. Yeniden TBMM ye dönelim: lk tart flmalardan sonra Adliye Vekili Seyit Bey söz alm flt r: Seyit Bey BD EYLÜL 2014 Seyit Bey ( zmir): Her fleyden evvel flu noktay arz edeyim ki; Hilâfet hükümet demektir. Do rudan do ruya millet iflidir ( ) Evvelce de söylemifltim. Hilâfet meselesi dinî olmaktan ziyade dünyevi ve siyasi bir meseledir. ( ) demifltir.2 Özetle Seyit Bey, slam tarihinden, ayetlerden, hadislerden örneklerle halifeli in asl nda hükümet oldu unu, Cumhuriyet hükümeti varken ayr - ca halifeli e ihtiyaç olmad n belirtmifltir. Yani Seyit Bey e göre de halifelik, esasen Cumhuriyet hükümeti içinde zaten sakl d r, vard r. Atatürk de Seyit Bey le ayn görüfltedir. Birçok kez halifeli in asl nda dini de il siyasi bir kurum oldu unu belirtmifltir. fiöyle demifltir: Halife reis demektir; emir demektir, sultan demektir. fiekl-i hükümete göre bafl nda bulunan adam n almas laz m gelen isimlerdir. 3 Hilafet demek idare, hükümet demektir. 4 Halifeli in kald ran 431 No lu kanun 6 Mart 1924 te Resmi Gazete de yay mlanm flt r. Halifelik kald r ld nda görevi gere i baz slam ülkelerini gezip dönen Rasih Efendi (Kaplan), Müslüman ülkeler halk n n Atatürk ün halife olmas n istedi ini Atatürk e iletti inde Atatürk, Siz din bilginlerindensiniz. Halifenin devlet baflkan demek oldu unu bilirsiniz diyerek halifelik teklifini reddetmifltir.5 29 Ekim 1923 te bir Frans z muhabire yapt aç klamada da, Hilâfet demek, idare, hükümet demektir... demifltir. 41
olamaz.( ) flte bizim Meclisimiz ve onun içindeki kiflilerden oluflan hükümet dinin tamam yla emretmifl oldu u bir flekilde ve niteliktedir. Buna karfl n baflkaca bir Hilafet makam söz konusu olabilir mi? 6 Halifeli i kald ran 431 No lu kanun 6 Mart 1924 te Resmi Gazete de yay mlanm flt r. Rasih Kaplan Atatürk, -bütün dünya Müslümanlar n bir noktadan idare eden flekilde- hilafetin olmad görüflündedir. Ona göre hilafet flura d r, dan flma d r, adaletli yönetim dir; yani Meclistir. fiöyle demifltir:...peygamber bile kendili inden ifl yapmayacakt. Dan flma ile yapacakt. ( ) lahi emir böyledir. Di er bir esas da adalet esas d r. fiura adaletli olacakt r. Adaletsiz bir flura Allah n emretti i bir flura Atatürk de Seyit Bey gibi halifeli in idare, hükümet ; halifenin ise devlet baflkan demek oldu unu; mevcut durumda TBMM, hükümet ve devlet baflkan varken ayr ca halifeye, halifeli e gerek olmad n belirtmifltir. Yani Atatürk e göre de halifelik, yeni durumda, esasen TBMM dir, hükümettir. Ancak bu gerçe i, hilafetin dinsel bir kurum san ld 1920 lerin Türkiyesinde anlatmak pek de kolay olmad ndan -Müslüman halktan gelecek tepkileri önlemek için- halifeli i kald - r rken do rudan Halifeli i kald rd k! demek yerine, Halifelik, hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç oldu undan, hilafet makam mülgad r denmifltir. Yani halifeli in Hükümet ve Cumhuriyetin / TBMM nin anlam ve kavram içinde sakl oldu u / var oldu u belirtilmifltir. Anayasada Devletin dini slamd r maddesinin yer ald, din ifllerini TBMM nin yürüttü ü, Türkiye nin henüz laik olmad bir ortamda halifelik kald r l rken böyle bir gerekçe ileri sürülmesi son derece do ald r. Atatürk ve TBMM, halifeli in kald r lmas gibi çok önemli bir devrimsel ad m atarken çok dikkatli, çok stratejik, çok ustaca hareket etmifltir. TBMM nin, Halifeli in hükümet, Cumhuriyet, 42
yani TBMM nin anlam ve kavram içinde zaten sakl oldu unu belirterek Halifeli i kald rmas çok ince bir devrimci stratejidir. Böylece hem halifelik kald r lm fl, hem de halifelik kald r ld için do acak tepkiler önlenmek istenmifltir. Halifeli i kald ran kanun maddesi hakk nda Bozok mebusu Süleyman S rr Bey in flu yorumu dikkat çekicidir: Muhterem arkadafllar kabul etti imiz birinci madde mucibince Halifeyi Hal'ettik. Hilâfet Makam n n hakiki mercii Meclisi Âli oldu unu, orada Hilâfet Makam denilen bir sandalyenin ariyet/ ödünç bulundu unu o madde ile teyit ettik. fiimdi mesele hal edilen halife ve hanedan n memleketten ihrac meselesidir. Yani o gün o Meclis te bulunan Süleyman S rr Bey, bu sözleriyle halifeli i kald ran kanun maddesiyle Halifenin görevinden al nd n ve Halifeli in TBMM nin anlam ve kavram nda yer ald n n kabul edildi ini ifade etmifltir. Peki, buradan ne ç kar? Kanun maddesindeki ifadesiyle, Hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç olan halifeli i bugün veya yar n bu kanun maddesine dayanarak tekrar geri getirmek hukuken mümkün müdür? De ildir! Çünkü halifelik 3 Mart 1924 te hukuken hal edilmifltir, ilga edilmifltir, yani kald r lm flt r. BD EYLÜL 2014 Halifelik do rudan kald r lmad. Halifelik TBMM de (manevi flahs nda) mündemiçtir/sakl d r denilerek kald r ld. cümlesi bir yan ltmaca de il, tarihi gerçeklere tamamen uygun bir cümledir. 3 Mart 1924 tarihli 431 No lu Kanun un 1. Maddesinde geçen mündemiç (içinde sakl /var olma) ifadesi tamamen slam tarihinden, Kuran dan, hadislerden ç kar lan sonuçlara dayal ve dönemin koflullar na özgü, stratejik nitelikte bir yorumdur. Bu yorum, halifeli in kald r lmad na yönelik hukuki bir gerekçe olarak yorumlanamaz. Bu nedenle buna dayanarak halifeli in yeniden diriltilebilece ini düflünmek çocukça bir hayaldir. Aman ha! Bu mündemiç/sakl ifadesine dayanarak halifeli i geri getirmeye kalkarlar! korkusu da çocukça bir korkudur. Bu korkunun etkisiyle gerçekleri çarp tmak da bilim insanlar na yak flmaz. Özetle: Halifelik do rudan kald r lmad. Halifelik TBMM de (manevi flahs nda) mündemiçtir/sakl d r denilerek kald r ld. cümlesi bir yan ltmaca de il, tarihi gerçeklere tamamen uygun bir cümledir. Nitekim bu cümle, halifeli i kal- 43
d ran 3 Mart 1924 tarihli 431 Nolu Kanun un 1. maddesine zaten neredeyse birebir yans m flt r. Nitekim kanun maddesinin kabulünden sonra Süleyman S rr Bey, Hilafetin as l yerinin Meclis oldu unu teyit ettik demifltir. Birçok konuflmas nda halifeli in hükümet, yönetim oldu unu söyleyen, Cumhuriyet hükümetinin/ TBMM nin oldu u bir ortamda art k halifeli e/halifeye ihtiyaç olmad n belirten Atatürk, halifeli i kald ran 3 Mart 1924 tarihli 431 No lu Kanun un 1. Maddesi nden habersiz de ildir herhalde! Bu kanun maddesi Atatürk taraf ndan da görülmüfl ve kabul edilmifltir. Hatta bu kanun maddesindeki inceli in Atatürk ün stratejik zekâs n n bir ürünü oldu unu tahmin etmek de fazla zor de ildir. Antalya milletvekili Rasih Kaplan, Atatürk e gönderdi i 5 Mart 1924 tarihli bir telgrafta, Hintli Müslümanlar n hilafetin kald r lmas na gösterdikleri tepkiyi önlemek için Hilafet s fat n TBMM nin maneviyat nda muhafaza etmek ve onu Reisin flahs nda temsil ettirmek laz md r önerisinde bulunmufltur. Atatürk bu öneriye, Rasih Kaplan a ve Hindistan Bombay Hilafet Merkezi Komitesi ne gönderdi i telgrafta yan t vermifltir. Atatürk telgraf n n giriflinde aynen flöyle demifltir: TBMM nin kabul etti i kanun berveçh-i atidedir (afla da gösterilmifltir). Halife hal edilmifltir. Hilafet, hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç (içinde/ sakl ) oldu undan makam- hilafet mülgad r (Hilafet makam kald r lm flt r). Bu kanun metni yine tamamen mutab kt r (uygundur). Filhakika hilafetten maksüd hükümettir, devlettir 7 Atatürk telgraf n devam nda halifeli in neden kald r ld n anlatm flt r. Atatürk ün bizzat ifade etti i flekliyle, Hilafet, Hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç (içinde/sakl ) oldu- undan Makam- Hilafet mülgad r. (Hilafet makam kald r lm flt r). Atatürk ün böyle bir sözü yok! diyenler, bu iddialar n kan tlamak için Atatürk ün telgraf ndaki bu sözünü görmezden gelmifl, sansürlemifl, yok etmifltir! Onlar n görmedi i (!) Atatürk ün telgraf ndaki bu sözlerini gördü ümüzde ortaya flu gerçekler ç kmaktad r: Atatürk, Hilafeti TBMM nin manevi flahs nda saklamak ve Reisin flahs nda temsil etmek gerekir 8 diyen Rasih Kaplan a Hilafet, hükümet ve Cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç (içinde/sakl ) oldu- undan makam- hilafet mülgad r biçimindeki kanun metnini hat rlatarak, Bu kanun metni yine tamamen mutab kt r (uygundur) demifltir. Yani Atatürk, Rasih Kaplan a, halifeli in zaten TBMM de mündemiç (sakl ) oldu unun kanun metninde yer ald n hat rlatm flt r. Sonra da Filhakika hilafetten maksüd hükümettir, devlettir diyerek de halifeli in hükümet, devlet oldu- 44
undan, TBMM /hükümet varken halifeli e gerek olmad n söylemifltir. Yani Atatürk, Rasih Kaplan n Hilafet s fat n TBMM nin maneviyat nda muhafaza edelim önerisini - birilerinin iddia etti i gibi- kesin bir dille reddetmemifl ; aksine Halifelik hükümet ve Cumhuriyetin anlam nda esasen mündemiçtir/ sakl d r fleklindeki halifeli i kald ran kanun maddesinin Rasih Kaplan n önerisini zaten kapsad n ima etmifltir. Atatürk ün reddetti i, Rasih Kaplan n, Halifeli- in Meclis Reisi flahs nda temsil edilmesi önerisidir. Atatürk, halife demek zaten hükümettir, hükümet reisidir, diyerek bu öneriyi reddetmifl ve kanun madde-sine de almam flt r. fiunu da hat rlatay m ki, halifeli i kald ran Atatürk ü Hilafetçi gösterenler ya bilgisiz, ya da yalanc d r. fiu sözler Atatürk e aittir: Hilafet milletimize bafl belas d r. Osmanl padiflahl hilafeti almadan evvel Osmanl devrinin en parlak safhas n yapm flt r. Fakat bu hilafet mevki ini ald ktan birkaç sene sonra sükûta bafllam flt r. ( ) Yani hilafet hiçbir fley kazand rmam flt r. Birçok musibetler getirmifltir. 9 (1923) sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynakça: 1- Hilafetin lgas na ve Hanedan Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Ç kar lmas na Dair Kanun, Kanun No: 431,26 Recep 1342 ve 3 Mart 1340, Düstür, Tertip III, C.5, s. 668 (323) 2- Halifeli in kald r lmas tart flmalar için bkz. TBMM Zab t Ceridesi, kinci çtima, 1-3.1340 Pazartesi, Devre II, C.7, s. 34-67. 3- Ar nan, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün 1923 Eskiflehir- zmit Konuflmalar, Ankara, 1982, s.67 4- Utkan Kocatürk, Atatürk ün Fikir ve Düflünceleri, Ankara, 1999, s. 68 5- Gazi Mustafa Kemal, Nutuk/Söylev, C.2, 3. bas. Ankara, 1989, s. 1133 6- nan, age, s. 103,104 7- Belgenin asl Cumhurbaflkanl Arflivi, A.IV,17-a, D.68,F.18, Fotokopi 17 de.atatürk'ün Bütün Eserleri, Kaynak Yay nlar, C. 16, s. 237 Komisyon, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün Hayat, Atatürk Araflt rma Merkezi Yay n, Ankara, 2011, s. 374 8- Cumhurbaflkanl Arflivi, A.IV, 17- a,d.18,f.18-1, Fotokopi 16, Komisyon, Gazi Mustafa Kemal in Hayat, s. 373,374 9- nan, age, s. 71 Atatürk Diyor ki... "Bilhassa bizim dinimiz için herkesin elinde bir ölçü vard r. Bu ölçü ile hangi fleyin bu dine uygun olup olmad n kolayca takdir edebilirsiniz. Hangi fley ki akla, mant a halk n menfaatine uygundur; biliniz ki o bizim dinimize de uygundur. Bir fley ak l ve mant a, milletin menfaatine, islâm n menfaatine uygunsa kimseye sormay n. O fley dinîdir. E er bizim dinimiz akl n mant n uydu u bir din olmasayd mükemmel olmazd, son din olmazd." 45