Görüþler / Opinion Paper Türk Kütüphaneciliði 20,2 (2006), 313-320 313 Hedef Gruplara Yönelik Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri ve Proje Geliþtirme : Halk Kütüphaneleri Manisa Bölge Semineri Deðerlendirme Raporu Bülent Yýlmaz* Bölge Seminerleri Süreci ve Konunu Önemi 2005 yýlý Haziran ayýnda Goethe Institut un desteði ile Alman halk kütüphanesi sistemini ve halk kütüphanesi hizmetlerini incelemek amacýyla Almanya ya yapýlan ve 15 Türk halk kütüphanecisinin katýldýðý gezi sonrasýnda yapýlan deðerlendirme toplantýsýnda, gezide edinilen bilgi ve deneyimlerin Türkiye deki meslektaþlarla paylaþýlmasý grup içinde güçlü bir biçimde önerilmiþti. Bu öneri doðrultusunda, sözü edilen bilgi ve deneyimlerin meslektaþlara yönelik olarak düzenlenecek bölge seminerleri ile aktarýlabileceði ve yararýn yayýlabileceði düþünüldü. Baþlangýçta, gezide çekilen görüntülerin bazý deðerlendirmelerle birlikte sunulmasý çerçevesinde düþünülen bölge seminerlerinde Türkiye deki halk kütüphaneleri açýsýndan önümüzdeki Avrupa Birliði (AB) sürecin büyük bir olasýlýkla öne çýkaracaðý konularýn da seminerler kapsamýna alýnmasý akýlcý görüldü. Türkiye nin halk kütüphaneleri açýsýndan iki önemli sürecin eþiðinde olduðu söylenebilir. Bunlar; AB süreci ve halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devri sürecidir. Her iki süreç de halk kütüphanelerinde köklü deðiþikliklere neden olabilecektir. Bu nedenle, Türk halk kütüphanecilerinin bu deðiþime ve bir anlamda geleceðe hazýrlýklý olmalarý zorunlu görünmektedir. Çünkü, deðiþimi yönetecek olan öznedir ve bu özne halk kütüphaneleri için kütüphaneci dir. Kütüphaneciyi bu deðiþime hazýrlamaz isek halk kütüphaneleri adýna yapýlacak bütün deðiþikliklerin baþarýsýzlýða uðrama olasýlýðý oldukça yüksektir. Kütüphanecide yaratacaðýmýz bu deðiþimin bir anlamda bir bilinç (zihniyet) deðiþimi olduðu söylenebilir. Yukarýda sözü edilen süreçlerin ön plana çýkardýðý ve kütüphanecide gerçekleþtirmek zorunda olduðumuz bilinç deðiþimini * Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öðretim üyesi. e-posta: byilmaz@hacettepe.edu.tr
314 Görüþler / Opinion Paper / Bülent Yýlmaz Merkezden bekleme yerine sivil toplum kuruluþlarýyla da yapýlacak iþbirliði sonucu yerel yaratýcýkla çözme biçiminde ifadelendirebiliriz. Halk kütüphanecilerimizde sorunlarý büyük ölçüde yerel yaratýcýlýkla çözme anlayýþýný oluþturup geliþtirebilmek için iki konuda eðitim verilmesi zorunlu görünmektedir. Bunlar; uluslararasý halk kütüphaneciliðinde son yýllarda öne çýkan ve yöreye özgü koþul ve özellikleri dikkate alarak geliþtirilecek Hedef kitleye yönelik yaratýcý kütüphane hizmetleri ile bu hizmetlerin gerçekleþtirilme koþullarýný saðlamada yeni bir yöntem olarak kabul edilen Proje Geliþtirme dir. Bir baþka deyiþle, önümüzdeki süreçte halk kütüphaneleri toplumun farklý özellikler taþýyan bütün kesimlerine ayný hizmeti sunmanýn akýlcý olmadýðýndan hareketle, küçük hedef gruplar belirleme ve bunlara yönelik/özgü hizmetler geliþtirme durumunda kalacaklardýr. Bu eðilim halk kütüphanecisini ister istemez yaratýcý olmaya, yaratýcý hizmetler geliþtirmeye yöneltecektir. Ancak, halk kütüphanecisinin geliþtirdiði bu yeni hizmetleri yaþama geçirebilmesi baþta finansal olmak üzere, bürokratik, yasal ve sivil desteðe gereksinim duyacaktýr. Ýþte, bu desteðin günümüzdeki saðlanma yolu giderek Proje geliþtirme kavramýna dayanmaktadýr. Sorunlarý çözme, hizmet geliþtirme projelendirmeye, yani bir anlamda sorun çözme sürecini disipline etmeye dayanmaktadýr. Kýsaca, Hedef Gruplar, Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri, Sivil Toplum Kuruluþlarý ve Proje Geliþtirme kavramlarý Türk halk kütüphanecileri için hem AB hem de yerel yönetimlere devir sürecinin zorunlu kýldýðý eðitim konularýdýr. Düzenlenmesi planlanan Bölge Seminerlerinin anlam ve öneminin þu noktalarda toplandýðý söylenebilir: Seminerler; 1- AB ve Türkiye de halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devir sürecinin halk kütüphanecisinde zorunlu kýldýðý eðitimi verme hedefi taþýmaktadýr. Yani, bir gereksinimi karþýlamaktadýr. 2 Resmi ve sivil toplum kuruluþlarý iþbirliði ile yapýlmaktadýr. Bu konuda oldukça geniþ bir iþbirliði saðlanmýþtýr. Bu, Türkiye deki halk kütüphaneciliði açýsýndan önemli bir geliþmedir. 3- Proje geliþtirme, Sivil toplum kuruluþlarý ile iþbirliði yapma, Yöreye özgü yeni hizmetler geliþtirme ve Hedef grup belirleme, Kütüphanecinin yaratýcýlýðý gibi olgularý gündeme getirmekte ve iþlemektedir. Bu konuda
Hedef Gruplara Yönelik Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri ve Proje Geliþtirme : Halk 315 kütüphanecilerimizde en azýndan zihinsel deðiþim yaratma iþlevi görmektedir. 4 Bazý uluslararasý kuruluþlarýn desteðinin saðlanmasýna neden olmuþtur. (Goethe Institut ve Türk-Alman Ýþadamlarý Kültür Vakfý) Manisa Bölge Semineri Bu gereklilikten hareketle Kütüphaneler ve Yayýmlar Genel Müdürlüðü, Goethe Institut, Türk Kütüphaneciler Derneði, ilgili Ýl Halk Kütüphanesi, Toplum Gönüllüleri Vakfý ve Türk-Alman Ýþadamlarý Kültür Vakfý iþbirliði ile 2006 ve 2007 yýlý içinde halk kütüphanecilerine yönelik olarak Türkiye nin bütün illerini kapsayan 7 bölge semineri düzenlenmesi planlanmýþ ve bunlardan ilki olan Manisa Bölge Semineri 1-2 Haziran 2006 tarihinde baþarýyla gerçekleþtirilmiþtir. Seminere þu illerden adlarý yazýlý halk kütüphanesi yöneticileri ve kütüphaneciler katýlmýþlardýr:
316 Görüþler / Opinion Paper / Bülent Yýlmaz Seminere eðitimci olarak katýlacak Ankara Adnan Ötüken Ýl Halk Kütüphanesi Müdürü Suna Gercik ile yine eðitimci olarak Ýzmir den katýlacak Atatürk Ýl Halk Kütüphanesi Müdürü Talat Aydilek ve katýlýmcý kütüphanecilere bazý bürokratik nedenler öne sürülerek izin verilmemiþtir. Dolayýsýyla, programda olmasýna karþýn Ýzmir ili Seminerde yer alamamýþtýr. Ek 1 de ayrýntýsý görüleceði üzere, Seminerde iki ana konu iþlenmiþtir. Bunlar; 1-Hedef gruplara yönelik yaratýcý kütüphane hizmetleri 2-Proje geliþtirme Seminerler Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öðretim üyesi Prof. Dr. Bülent Yýlmaz tarafýndan verilmiþtir. Seminerlerde ayrýca, Goethe Institut Ýzmir Kütüphane Müdürü Özen Sezer seminer konularýný destekleyen ve eðitimin önemli bir parçasýný oluþturan film ve slayt sunumlarýný açýklamalý olarak gerçekleþtirmiþtir. Her iki konu da katýlýmcýlarýn ilgisini çekmiþtir. Ancak, bunun da ötesinde, katýlýmcý meslektaþlar hizmet içi eðitimin son derece önemli olduðunu ve bunun büyük oranda ihmal edildiðini belirtmiþler, kütüphanecilik alanýndaki geliþmelerden haberdar olamadýklarýný ve kendilerini yalnýz hissettiklerini dile getirmiþlerdir. Bu nedenle, bu tür seminerler onlarda kurum ve Bakanlýk kültürünün de geliþimine neden olmaktadýr. Seminerin Hedef gruplara yönelik yaratýcý kütüphane hizmetleri baþlýklý ilk oturumunda konu Prof. Dr. Yýlmaz tarafýndan kuramsal çerçevede anlatýlmýþtýr. Daha sonra katýlýmcýlar iki gruba bölünerek, ayrý ayrý grup çalýþmasý yapmýþlardýr. Grup çalýþmasýnda katýlýmcýlar, öncelikle gerçekleþtirdikleri ve yaratýcý hizmet olarak deðerlendirilebilecek çalýþmalarý hakkýnda tek tek bilgi vermiþler, daha sonra, tasarladýklarý ve olabilecek yaratýcý hizmet önerilerinde bulunmuþlardýr. Grup çalýþmalarý meslektaþlarýn bilgi ve deneyim paylaþýmýnda bulunmalarý açýsýndan son derece yararlý olmuþtur. Ayrýca, gerek gerçekleþtirdikleri gerekse tasarladýklarý yaratýcý kütüphane hizmetleri açýsýndan son derece ilginç ve güzel örnekler ortaya çýkmýþtýr. Semineri Proje geliþtirme baþlýklý ikinci oturumunda da konu kuramsal boyutuyla Prof. Dr. Yýlmaz tarafýndan anlatýlmýþ, ardýndan katýlýmcýlar yine iki gruba bölünerek grup çalýþmasý yapmýþlardýr. Grup çalýþmasýnda öncelikle katýlýmcýlar, varsa o güne kadar hazýrladýklarý projeler hakkýnda bilgi vermiþler, daha sonra grupça belirlenen bir konuda hep birlikte örnek bir proje
Hedef Gruplara Yönelik Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri ve Proje Geliþtirme : Halk 317 hazýrlanmýþtýr. Katýlýmcýlarýn bu konuda daha deneyimsiz ve bilgiye gereksinimi duyduklarý gözlenmiþtir. Seminer de Toplum Gönüllüleri Vakfý Benim Kütüphanem Projesi Koordinatörü Aydýn Ýleri de Projeleri çerçevesinde Manisa Ýl Halk Kütüphanesi nde yaptýklarý çalýþmalarý film gösterimi eþliðinde açýklamýþlardýr. Seminer hakkýnda geribildirim almak amacýyla katýlýmcýlara küçük bir anket uygulanmýþ ve elde edilen veriler, diðer gözlemlerle birlikte grup çalýþmalarýndan sonra Prof Dr. Bülent Yýlmaz tarafýndan Seminerin Deðerlendirilmesi bölümünde irdelendirilmiþtir. Buna göre, Katýlýmcýlarýn tümü (%100) seminer konularýný ilgi çekici bulmuþtur. Katýlýmcýlarýn %90,5 i seminerden tam olarak, %9,5 i de kýsmen yarar saðladýðýný belirtmiþlerdir. Yarar saðlamadýðýný belirten katýlýmcý olmamýþtýr. Katýlýmcýlarýn %85,7 si seminer organizasyonunu iyi, %9,5 i orta ve %4,8 i de zayýf bulmuþtur. Katýlýmcýlar seminerde ele alýnan konular dýþýnda; Yönetim Teknik hizmetler Halkla iliþkiler, pazarlama Teknik hizmetler Bilgisayar kullanýmý, Internet Telif haklarý Bilgi eriþim sistemleri Kütüphaneler arasý iþbirliði Halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devri Mali konular Ýnsan psikolojisi, konularýnda da hizmet içi eðitime gereksinim duyduklarýný dile getirmiþlerdir. Katýlýmcýlarýn tümü (%100) hizmet içi eðitimin belirli zaman aralýklarýyla mutlaka verilmesi gerektiðini belirtmiþlerdir. Zaman aralýðý olarak genelde yýlda 1 seçeneði önerilmiþtir.
318 Görüþler / Opinion Paper / Bülent Yýlmaz Katýlýmcýlar, bu seminerlerin yalnýzca kütüphane yöneticileri ve kütüphanecileri deðil, ayný zamanda diðer personeli de kapsamasý gerektiðini dile getirmiþlerdir. Seminere Manisa Ýl Kültür ve Turizm Müdürü ve Müdür Yardýmcýsý da zaman zaman katýlmýþlardýr. Katýlýmcýlar son derece iyi bir mekan olan Manisa Öðretmenevi nde konaklamýþlardýr. Ayrýca, katýlýmcýlarýn iletiþim adresleri (telefon numaralarý, e-posta adresleri) alýnarak daha sonraki paylaþýmlar için tek bir iletiþim listesi oluþturulmuþ ve katýlýmcýlara daðýtýlmýþtýr. Sosyal etkinlik olarak, Seminer de Manisa Spil Daðý, Sart Antik Kenti ve Manisa nýn diðer tarihsel yerleri gezilmiþtir. Alman Goethe Institut ile Türk Kütüphaneciler Derneði Manisa Öðretmenevi nde katýlýmcýlara bir akþam yemeði vermiþtir. Sonuç Ýlk seminer olmasý nedeniyle bazý bürokratik sorunlar yaþanmýþ olmasýna karþýn Manisa Semineri, yapýlacak diðer seminerler için cesaret verici olmuþtur. Kesin olarak söylenebilecek olan nokta, halk kütüphanecilerin bu tür eðitici etkinliklere büyük gereksinim duyduklarýdýr. Elbette önemli olan bu seminer dizisinin belirlenen diðer illerde de gerçekleþtirilerek baþarýya ulaþtýrýlmasýdýr. Bunun için de ilgili kiþi ve kurumlarýn duyarlýlýðý ve somut destekleri gerekmektedir. Teþekkür Bu Seminere destek veren Kütüphaneler ve Yayýmlar Genel Müdürlüðü, Goethe Institut, Türk Kütüphaneciler Derneði, Manisa Ýl Kültür ve Turizm Müdürlüðü, Manisa Ýl Halk Kütüphanesi, Toplum Gönüllüleri Vakfý ve Türk-Alman Ýþadamlarý Kültür Vakfý na; Seminer in yerel organizasyonunda kiþisel olarak emeði geçen Manisa Ýl Halk Kütüphanesi Müdürü Hýdýr Metin ile Turgutlu Ýlçe Halk Kütüphanesi Yöneticisi Ali Arý ya teþekkür ederiz.
Hedef Gruplara Yönelik Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri ve Proje Geliþtirme : Halk 319 Ek -1 Halk Kütüphaneleri MANÝSA Bölge Semineri: Hedef Gruplara Yönelik Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri ve Proje Geliþtirme PROGRAM 1 Haziran 2006 Perþembe 13.00 : Tanýþma ve film gösterimi Yer : Manisa Ýl Halk Kütüphanesi 14.30 : Sosyal etkinlik için hareket 20.00 : Akþam Yemeði 2 Haziran 2006 Cuma 8.30 : Kayýt 9.00 : Açýþ Konuþmalarý - Hýdýr Metin (Manisa Ýl Halk Kütüphanesi Müdürü) - Aydýn Ýleri (Toplum Gönüllüleri Vakfý) - Özen Sezer (Goethe Institut Ýzmir Kütüphane Müdürü) - Ali Fuat Kartal (TKD Genel Baþkaný) - Prof. Dr. Bülent Yýlmaz (Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Öðretim Üyesi) 12.30 : Seminer 1 : Hedef Gruplara Yönelik Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri (Prof. Dr. Bülent Yýlmaz) 10.30 : Yaratýcý Kütüphane Hizmetleri Slayt Gösterimi (Özen Sezer ) 11.00 : Ara 12.30 : Yaratýcý Hizmetler Grup Çalýþmasý (Yöneten : Özen Sezer. Raportör: Ali Arý) 12.00 : 1. Seminer Deðerlendirmesi 12.30 : Yemek 14.00 : Seminer 2 : Proje Geliþtirme (Prof. Dr. Bülent Yýlmaz) 15.00 : Proje Geliþtirme Grup Çalýþmasý (Yöneten: Özen Sezer. Raportör: Ayþen Öçalan) 15.45 : 2. Seminer Deðerlendirmesi
320 Görüþler / Opinion Paper / Bülent Yýlmaz 16.00 : Ara 16.30 : Genel Deðerlendirme ve Kapanýþ (Prof. Dr. Bülent Yýlmaz- Özen Sezer- Ali Fuat Kartal- Hýdýr Metin) Semineri Destekleyen Kuruluþlar Kütüphaneler ve Yayýmlar Genel Müdürlüðü Goethe Institut Türk Kütüphaneciler Derneði Manisa Ýl Halk Kütüphanesi Toplum Gönüllüleri Vakfý Türk-Alman Ýþadamlarý Kültür Vakfý NOT : Seminer Manisa Ýl Halk Kütüphanesi nde gerçekleþtirilecektir. Ek 2 Halk Kütüphaneleri Manisa Bölge Semineri Katýlýmcýlarý Sard Antik Kentinde Haziran 2006