aile katılımı alanları Konu Akışı 2 Aile Katılımı Alanları Aile Katılımı Düzeyleri Aile Katılımının Sağlanabilmesi İçin Öneriler Aile Katılımını Etkileyen Etmenler Öğretmen-Veli İlişkilerinin Yürütülmesinde Benimsenen Yaklaşımlar Aile-Öğretmen İlişkileri Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri Aile Eğitim Programları 1
Aile Katılımı Alanları 3 Öğretmenle ilişki kurma Özel eğitim sürecine katılma Ulaşım Sınıfta gönüllü çalışma İdareyle işbirliği Derneklere katılma Okulda gözlem Evde eğitsel etkinlikler Toplantılara katılma Veliler arası etkileşim Kuruma mali destek sağlama Özür hakkında bilgi yayma Aile Katılımı Düzeyleri 4 Okul, aile ve toplumun çocuğun gelişimi üzerinde etkili olabilmesi için çeşitli düzeylerde aile katılımı gerekmektedir. Bu düzeyler; Ebeveynlik İletişim Gönüllülük Evde Öğrenme Karar Alma Toplumla İşbirliği 2
Aile Katılımının Sağlanabilmesi İçin Öneriler 5 Ailelere sunulacak eğitimlerde uygun ve anlamlı konular seçilmeli. Gerçekleştirilecek eğitimlerle ilgili duyuruların tüm ailelere ulaşması sağlanmalı. Gerçekleştirilecek eğitimler hakkında ailelere bu eğitimin konusunun ne olduğu, ne zaman, nerede ve kim tarafından gerçekleştirileceği, ne kadar süreceği gibi bilgiler eksiksiz olarak sağlanmalı. Aile Katılımının Sağlanabilmesi İçin Öneriler 6 Eğitimler konusunda bir zaman çizelgesi olmalı ve bu çizelgeye mutlaka uyulmalı. Verilen bilgiler kısa, net, anlaşılır olmalı. Öğretmenler velileri cesaretlendirmeli, onlara karşı objektif, yönlendirici, tutarlı, saygılı ve empatiye dayalı bir tutum sergilemelidir. 3
Aile Katılımını Etkileyen Etmenler 7 Tüm çocukların ailelerinin olduğu gibi özel gereksinimli çocukların ailelerinin de eğitime katılımları farklı düzeylerde gerçekleşmektedir. Kimisi son derece aktif bir katılım sergilerken kimisinin katılımı son derece sınırlı olabilmektedir. Ailelerin katılım düzeylerinin pek çok etkenden etkilendiği düşünülmektedir. Bu etkenler; a) ailenin kültürel özellikleri, b) ebeveynlerin önceki deneyimleri ve c) aile yapısı olarak sıralanabilir. Aile Katılımını Olumsuz Etkileyen Etmenler 8 Ailelerin eğitime nasıl katılım göstereceklerine ilişkin bilgi yetersizliklerinin olması Ailenin, aile katılımının önemine yeterince inanmaması Ailenin okul yönetimi ya da öğretmene karşı olumsuz tutumları Okulların merkeziyetçi yönetimi ve aşılması zor bir bürokrasisinin olması Özellikle ülkemizde aile eğitimi programlarının yasalarla tam olarak şekillendirilmemiş olması ve bu sebeple okul programlarında yer almaması Aile ve okul çevresinin birbirinden farklı olması 4
Aile Katılımını Olumsuz Etkileyen Etmenler 9 Öğretmenlerin aile eğitimi programlarını nasıl uygulayacaklarını ve aileleri bu programlara nasıl dahil edeceklerini bilmemeleri Öğretmenlerin aileleri katılım konusunda nasıl teşvik edeceklerini bilmemeleri Öğretmenlerin aile katılımı etkinliklerinin planlanmasının uzun zaman alacağını düşünmeleri Öğretmenlerin, ailelerin programa yeteri kadar katılım göstermeyeceklerine ilişkin önyargıları Aile Katılımını Olumsuz Etkileyen Etmenler 10 Yetersiz ve hep aynı tür etkinliklerin düzenlenmesi Zaman yetersizliği (çalışma saatlerinin farklı olması, okul programlarının yoğun olması vb.) Ekonomik şartlar (ulaşımı planlama vb.) İletişim kopuklukları 5
Ailenin Katılımını Artırmaya Yönelik Öneriler 11 Aile üyeleri ile iletişimin sıklığı ve kalitesi artırılma Çocuğun okuldaki durumuyla ilgili olumlu ve keyifli gelişmeleri aile üyeleri ile paylaşılmalı Aile üyeleri çocuğun sınıfında zaman geçirmek üzere davet edilmeli Aileye çocuğun başarılı yaşantılarını içeren video kasetler gönderilmesi teklif edilmeli Okul toplantıları, rehberlik hizmetleri gibi konularda ailelerin bilgilendirilmesi sağlanmalı Öğretmen-Veli İlişkilerinin Yürütülmesinde Benimsenen Yaklaşımlar 12 Koruyucu Model: Çocukların eğitimi okulda öğretmenler tarafından verilir. Ailenin tek görevi çocuğun okula zamanında gitmesini sağlamak ve birincil gereksinimlerini gidermektir. Koruyucu modele göre, velinin okul içindeki katılımı gereksiz, hatta çocuğun eğitimine zarar verici bulunmaktadır. 6
Öğretmen-Veli İlişkilerinin Yürütülmesinde Benimsenen Yaklaşımlar 13 Uzman Modeli: Öğretmen bir uzman olarak çocuğun gelişimi ve eğitimi ile ilgili tüm görevleri üstlenir ve aileye aldığı kararlar hakkında bilgi verir. Geçiş Modeli: Çocuğun gelişimi ve eğitimi ile ilgili kararlar öğretmen tarafından verilir; ancak bu süreçte ailenin aktardığı bilgilerden yararlanılır. Modele göre, veli öğretmenden öğrendiklerini evde uygulayabilir. Öğretmen-Veli İlişkilerinin Yürütülmesinde Benimsenen Yaklaşımlar 14 Zenginleştirilmiş Program Modeli: Velilerin okul programı ve okul yönetimi hakkında bilgilendirilmesine dayalıdır. Müşteri Modeli: Öğretmenin rolü, çocuğun gelişimi hakkında bilgi verip yapılabilecekler konusunda öneriler sunmak; velilerin rolü, öğretmenin önerileri doğrultusunda karar vermek ya da öneriler sunmaktır. Bu durumda öğretmen yeni önerilerini ailelerin önerilerinden yola çıkarak şekillendirir. 7
Öğretmen-Veli İlişkilerinin Yürütülmesinde Benimsenen Yaklaşımlar 15 Eşli Model: Öğretmenler eğitimle ilgili, veliler ise çocukları ile ilgili uzman olarak kabul edilirler. Uzmanlık alanlarının paylaşılması benimsenir, planlama ve karar verme etkinlikleri birlikte yürütülür. Karşılıklı dinleme becerisi en temel beceridir. Özel Gereksinimli Çocuk Ailelerinin, Öğretmenlerden Beklentileri 16 Öğretmenler; Ailelere daha çok yardımcı olmalı ve onların görüşlerini dikkate almalı. Ailelerle açık iletişim kurmalı ve onları dinlemeli. Ailelerin bilmediği konularda istekli bir biçimde onları bilgilendirmeli. Çocuklarla ilgili herhangi bir problem durumunda öğretmenler hemen aile ile iletişim kurmalı. Tüm çocuklara saygıyla yaklaşmalı. Çocukların bireysel farklılıklarını dikkate almalı. 8
Özel Gereksinimli Çocuk Ailelerinin, Öğretmenlerden Beklentileri 17 Öğretmenler; Çocukların eğitimsel ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte program hazırlamalı ve uygulamalı. Aile görüşmelerinde eğitim sürecini karşılıklı olarak tartışmalı. Çocuğa uygun ödevler sunmalı. Çocuğun performansına uygun olarak bilgi vermeli. Çocuğun bilgi edinmesinde farklı kaynaklara ve tekniklere başvurmalı. Öğretmenlerin, Özel Gereksinimli Çocuk Ailelerinden Beklentileri 18 Aileler; Çocuklarının özel eğitim gereksinimlerini ve sağlık problemleriyle ilgili durumları açık olarak anlatmalı. Evde çocuğu etkileyen durumları açıkça aktarmalı. Çocuklarına okulda uygulanan disiplin yöntemlerini, evde de uygulamalı. Okuldaki uygulamaların evde tekrar ettirilmesini sağlamalı. Çocuklara okulda yapması gerekenler ve nasıl davranması gerektiği öğretilmeli. 9
Öğretmenlerin, Özel Gereksinimli Çocuk Ailelerinden Beklentileri 19 Aileler; Çocuktan beklentilerinin çocuğun kapasitesine uygun ve gerçekçi olmasına dikkat etmeli. Okulda yapılan aile toplantılarına ve öğretmen-veli görüşmelerine katılmalı. Okuldan eve gönderilen yazılı raporların okunmasına özen göstermeli. Anlamadıkları konuları gerektiğinde telefon görüşmeleri yaparak sormalı. Öğretmenlerin, Özel Gereksinimli Çocuk Ailelerinden Beklentileri 20 Aileler; Ev ve iletişim adreslerini doğru bir şekilde vermeli ve değişiklik olduğunda okulu haberdar etmeli. Okuldaki uygulamalara gönüllü katılım göstermeli. 10
Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri 21 Resmi Olmayan Görüşmeler: Bunlar okul tarafından düzenlenen sosyal etkinliklerdir. Ayrıca aileler için okulda açık-gün düzenlenebilir. Bu günler; ailelerin sınıf ortamında çocuklarının yaptıkları çalışmaları görebilmek için okula geldikleri günlerdir. Yine okul tarafından ailelerin ve çocukların bir araya gelebileceği eğlenceli sosyal etkinlikler, geziler düzenlenebilir. Yapılan bu etkinliklerle ailelerle resmi olmayan görüşmeler gerçekleştirilebilir. Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri 22 Telefon Görüşmeleri: Ailelerin ve öğretmenlerin çocuk hakkında telefonla görüşmeleri, öğretmen aile ilişkisinin sürekliliği açısından önemlidir. Yazılı Görüşme: Ailelere çocukları hakkında bilgi verici mektuplar, yapılan çalışmaları anlatan broşürler, çocukların ilerleme raporları yazılı olarak verilebilmektedir. 11
Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri 23 Öğretmen-Aile Görüşmesi: Görüşmeler öğretmen ve ailenin yüz yüze yapacağı ve çocuk hakkında bilgi vermeye, problem durumlarını çözmeye ve süreci değerlendirmeye yönelik olarak yapılan görüşmelerdir. Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri 24 Küçük ve Büyük Grup Aile Toplantıları: Küçük grup görüşmeleri, benzer gelişimsel özelliklere ve sorunlara sahip çocukların ailelerinden oluşturulan ortalama 7-8 aile bireyinden oluşan toplantı gruplarıdır. Küçük grup toplantıları genellikle iki saati geçmemelidir ve aile bireyleri toplantıda aktif rol almalıdır. Yapılacak iki toplantı arası ise ortalama üç ayı geçmemelidir. 12
Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri 25 Küçük ve Büyük Grup Aile Toplantıları: Büyük grup toplantıları ise özel gereksinimli çocuk sahibi ailelerin genelini ilgilendiren sorunlara yönelik hazırlanmış olup bilgi verici özellik taşımaktadır. Adından da anlaşılacağı gibi ortalama on ailenin üzerinde ailenin katılım gösterdiği toplantı gruplarıdır. Ailelerle İletişim Kurma Yöntemleri 26 Ev Ziyaretleri: Öğretmenler çocukları evlerinde ziyaret ederek, ev ortamları ve hangi koşullarda yaşadıklarına dair bilgi edinebilirler. Ayrıca ailelerin kültürel farklılıklarını da gözlemleyerek, aileler ile bu farklılıklara uygun iletişim kurabilirler. Çünkü uygun eğitim programlarının hazırlanabilmesi için çocuğun olduğu kadar ailelerin de değerlendirilmesi gerekmektedir. 13
Gruba Dayalı Aile Eğitim Programları 27 Benzer özellikteki çocuklara sahip ailelerin bir araya gelerek, çocuklarının eğitim süreçlerini evde desteklemek adına uzmanlarla görüşmelerinde planlanan programlardır. Eve Dayalı Aile Eğitim Programları 28 Okul öncesi dönemde olup herhangi bir okul öncesi eğitim kurumuna devam etmeyen veya yetersizliğinin derecesine bağlı olarak okul öncesi kuruma devam edemeyen çocukların ailelerine yönelik olarak hazırlanmaktadırlar. Bu eğitim programları gerektiğinde tüm aile bireylerinin eğitim faaliyetlerine katılımını sağlayabilmesi açısından oldukça yararlıdır. Ayrıca çocuğun öğrenmesi doğal ortamında gerçekleştiği için öğrendiği bilgi ve becerileri genellemesine de katkı sağlamaktadır. 14
Eve Dayalı Aile Eğitim Programları 29 Buna karşın eve dayalı aile eğitim programlarının, özellikle kalabalık ailelerde çocukla çalışmak için uygun ve sessiz bir ortamın bulunamaması, anne babanın iş yükleri veya diğer sorumluluklarından ötürü çocukla yaptıkları çalışmaları aksatmaları gibi olası dezavantajları da olabilmektedir. Eve ve Kuruma Dayalı Aile Eğitim Programları 30 Eve ve kuruma dayalı aile eğitim programları, bir eğitim kurumuna devam eden çocukların okulda kazandıkları becerileri evde de sürdürerek genellemelerini amaçlamaktadır. Eve ve kuruma dayalı aile eğitim programları programın amacına bağlı olarak dörde ayrılır: 1) Genişletilmiş Programlar 2) Genelleştirme Programları 3) Özelleştirilmiş Aile Eğitim Programları 4) Davranış Yönetimi Programları 15
Ailenin Sınıfa Katılımı 31 Öğretmen/uzman sınıf ortamında zaman zaman bir yetişkine gereksinim duyabilir. Bu konuda anne babalardan yardım alabilir. Bu tür uygulamalara anne babanın gönüllü katılımı önemlidir. Ancak, anne babanın sınıfa katılımı da belli bir hazırlığı gerektirmektedir. Ailenin Sınıfa Katılımı 32 Bu konuda öğretmenin/uzmanın yapması gereken davranışlar aşağıdaki gibi sıralanmıştır: 1) Ailenin Sınıf Etkinliklerine Katılacağı Süreyi Belirleme 2) Aileye Sınıf Hakkında Bilgi Verme 3) Aileye Sınıf İçerisinde Yardımcı Olacak Öneriler Sunma 4) Aile ile Birlikte Etkinliği Belirleme 5) Ailenin Sınıfa Katılımını Aile İle Birlikte Değerlendirme 16
33 Teşekkürler Öğr. Gör. Halil İbrahim ERTUĞ Aile Eğitimi aile katılımı alanları Ünite 14 17