Evde Bak m Hizmetleri*

KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 1; 2: 121-127 Gelifl Tarihi/Received: 4/8/9 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 6/1/9 Evde Bak m Hizmetleri* Home Care Services** Mehmet Cindoruk 1, lhan Yetkin 2, Memduh fiahin 1, Eyüp Ekici 1, Ahmet Görgül 1, Fikret leri 3, Göksal Keskin 4, Bekir Küçükkay kç 5, Haluk flgenç 6, Tarkan Karakan 1 1 Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Gastroenteroloji Bilim Dal, Ankara, Türkiye 1 Department of Gastroenterology, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey 2 Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Endokrinoloji Bilim Dal, Ankara, Türkiye 2 Department of Endocrinology, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey 3 Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Kulak Burun Bo az Hastal klar Anabilim Dal, Ankara, Türkiye 3 Department of Ear Nose Throat Diseases, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey 4 SB D flkap Y ld r m Beyaz t E itim ve Araflt rma Hastanesi, ç Hastal klar Klini i, Ankara, Türkiye 4 Clinic of Internal Medicine, Diskapi Yildirim Beyazit Training and Research Hospital, Ankara, Turkey 5 Ankara Etlik htisas Hastanesi, Genel Cerrahi Klini i, Ankara, Türkiye 5 Department of General Surgery, Etlik htisas Hospital, Ankara, Turkey 6 Türkiye Büyük Millet Meclisi T p Merkezi, Mikrobiyoloji Uzman Ankara, Türkiye 6 Medical Center of Grand National Assembly of Turkey, Microbiology Specialist, Ankara, Turkey * Bu çal flma, Akademik Geriatri 9 Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmufltur. ** This research was presented at Academic Geriatrics 9 Congress as an oral presentation. ÖZET Girifl: Evde bak m hizmetleri geliflmifl bat ülkeleri baflta olmak üzere, dünyan n birçok ülkesinde genel sa l k ve sosyal hizmetler içinde yer alan bir hizmettir. Evde bak m hizmetlerinin amac sa l k hizmetlerinin maliyetini düflürmek, hastanelerdeki yatak kuyruklar n azaltmak, verimi art rmak ve hizmeti aya a getirerek, vatandafl n gönlünü kazanmakt r. Materyal ve Metod: Çal flmam zda Ankara ili Mamak ilçesinde evde bak m hizmetine ihtiyaç gösteren bireylerin demografik yap lar incelenmifl ve evlerde bulunan bireylerdeki hastal klara ait bulgular kaydedilmifltir. Ayr ca evlerdeki hijyen durumu da incelenmifl olup sevk edilen hastalar belli tablolar ile derecelendirilmifltir. Bunun yan nda evde bak m ile ilgili hane halk na sorular sorulmufl olup bu bak m alanlar n memnuniyeti standart bir anket ile de erlendirilmifltir. Bulgular: Ankara ili Mamak bölgesinde 343 kiflilik grup al nm fl olup, kiflilerin 238 i kad n, 15 i erkektir. Araflt rma kapsam ndaki bireylerin %77.7 si doktor muayene hizmetine ihtiyaç duymaktad r. Araflt rmaya al nan bireylerin hemen hemen yar s n n gerekli durumlarda yard m alabilece i sosyal deste i varken, di er yar s n n böyle sosyal deste i bulunmamaktad r. Sonuç: Türkiye geneline uygularsak evde hasta bak m Türkiye nin öncelikle uygulamaya sokmas gereken sa l k projesidir. Hastane kuyruklar n n azalt lmas ve günlük hasta takip ücretlerinin yar yar ya indirilmesi genel sa l k bütçesine pozitif katk - Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Eyüp Ekici Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Gastroenteroloji Bilim Dal, Beflevler, Ankara/Türkiye e-posta: dreyupekici@hotmail.com 121

Home Care Services lar sa layacakt r. Ümit ediyoruz ki, bir an önce bat ülkelerinde oldu u gibi evde hasta bak m genel sa l k sigorta kapsam na al n r ve Türkiye nin sa l k giderlerinin azalt lmas na katk da bulunarak, yeni hastane ihtiyaçlar n ortadan kald r r. Anahtar Kelimeler: Evde bak m, sa l k, maliyet. ABSTRACT Introduction: Homecare is an important health and social facility in the western countries and on the other countries of the world. In our study we analysed the demographic situation of the Mamak region of Ankara. The aim of homecare is to decrase price of health services and to increase performance. Materials and Methods: We recorded the illness composition of home population. We analysed their pleasure about homecare with some questions. Results: In the Mamak region of Ankara, 343 individuals were grouped which of 238 were women and 15 were men. 77.7% of individuals of research were needed doctor examination. Approximately half of the indivudials were able to take social care, the other half were not. Conclusion: Homecare is an important project which should be as soon as possibly performed in Turkey. We hope the homecare construction in Turkey will reduce the health expense and hospitalization need in Turkey. Key Words: Home care, health, cost-effectivite. G R fi Evde bak m hizmetleri geliflmifl bat ülkeleri baflta olmak üzere, dünyan n birçok ülkesinde genel sa l k ve sosyal hizmetler içinde yer alan bir hizmettir. Bu hizmet gereksinim duyan kifliye aile, arkadafl ve komflu gibi geleneksel bak c lar ile as l mesle i evde bak m olan kifliler ve gönüllüler taraf ndan sa lanan bak m etkinlikleridir. Ülkelerin genel sa l k ve sosyal hizmet sistemlerinin özelli ine göre bu hizmet kamu kurumlar, özel ve/veya gönüllü kurulufllar eliyle verilebilir; birinci, ikinci ve üçüncü basamak sa l k kurulufllar evde bak m hizmetlerini sunmak üzere organizasyonlar oluflturabilirler (1). Evde bak m hizmetleri Amerika Birleflik Devletleri (ABD) nde Medicare ve Mediaid sigorta sisteminin 1965 y l nda hayata geçifliyle birlikte h zl bir flekilde yayg nlaflm flt r. Evde bak m hizmetleri XX. yüzy lda ABD de, dünyadaki di er ülkelere göre daha h zl geliflmifltir. Bu geliflmede büyük ölçüde ekonomik ve finansal nedenler ile evde bak m hizmeti sunan kurulufllar n bu alandaki hakimiyeti rol oynam flt r. Bugün dünyada hala evde bak m hizmeti sistemi bulunmayan çok say da ülke vard r. Geliflmifl Avrupa ülkelerinin bir k sm nda da bu hizmet sisteminin emekleme döneminde oldu u söylenebilir (1). Ülkemizde yafll nüfus artmakta, kronik hastal klar daha s k görülmekte, kazalara ba l engelli bireylerin say s ço almaktad r. Uzun süreli kurumsal bak m olanaklar n n s n rl l nedeniyle hastanelerde amac d - fl nda uzun süreli yat fllar görülmekte, hastane bak m olana bulunmayan kiflilere aileleri kendi olanaklar yla evlerinde bakmaya çal flmaktad r (1). Çal flmam z n amac ; 1. Sa l k hizmetlerinin maliyetini düflürmek, 2. Hastanelerdeki yatak kuyruklar n azaltarak verimi art rmak, 3. Hizmeti aya a götürerek, vatandafl n gönlünü kazanmakt r. Bak m gerektiren yafll nüfusun art fl n n yan s ra kronik hastal klar n ve kazalara ba l özürlülük ve sakatl klar n giderek önem kazand Türkiye de de bütün dünyada oldu u gibi, bu sa l k sorunlar n yaflayan kiflilerin bak m n temel olarak kad nlar üstlenmektedir. Ancak son y llarda toplum yap s ndaki de iflimler, bak m veren konumdaki kad nlar da etkilemektedir. Türkiye nüfusunun y l itibar yla art k %64.9 unun il ve ilçelerde yaflad, aile yap s n n çekirdek aileye dönüfltü ü, kad nlar n giderek daha fazla ifl yaflam na kat ld görülmektedir. 3 Türkiye Nüfus ve Sa l k Araflt rmas (1992) na göre kad nlar n %37 si çal flmaktad r ve Türkiye de ailelerin %79.7 si çekirdek ailedir. Türk aile yap s araflt rmas nda yafll lar n %36 s n n çocuklar ile yaflad, %66 s n n ayr yaflad saptanm flt r (2). Sahip olunan çocuk say s n n azald, genç nüfusun ö renim düzeyinin yükseldi i, kad nlar aras nda okullaflma oran n n artt görülmektedir. Bu durum, bak m ihtiyac olanlara do al bak m veren kifli olarak görülen kad nlar n giderek bu ifllevlerini gerçeklefltirmekten uzaklaflt klar n göstermektedir (1). 122 Akad Geriatri 1; 2: 121-127

Evde Bak m Hizmetleri Evde bak m hizmetleri ile kronik hastal olan, yafll ve düflkün hastalar n hastaneye gelip gitmelerinin do- uraca maddi ve manevi külfetin engellenmesi amaçlanmaktad r. Hasta ve çevresi bu sistemde devletinin kendilerine sahip ç kt n fark etmektedir. Evde bak m hastan n do al ortam nda yani evinde, yak nlar ile birlikte tedavi edilmesini amaçlamaktad r. Böylelikle hasta daha fazla psikolojik destek bulacakt r. Çal flmam zda, Mamak ilçesinde hastalar n demografik ve hastal k durumlar incelenmifl ve bulunduklar koflullar dahilinde evde bak m hizmetleri hakk ndaki görüflleri ve memnuniyetleri sorgulanm flt r. MATERYAL ve METOD Ankara ili Mamak ilçesi bölgesinde bak m hizmetine ihtiyaç gösteren bireylerin demografik yap lar incelenmifl; evlerde bulunan bireylerdeki hastal klara ait bulgular kaydedilmifltir. Ayr ca, evlerdeki hijyen durumu da incelenmifl olup sevk edilen hastalar belli tablolarla derecelendirilmifltir. Bunun yan nda evde bak m ile ilgili hane halk na sorular sorulmufl olup, bu bak m alanlar n memnuniyeti standart bir anket ile de erlendirilmifltir. BULGULAR Ankara ili Mamak ilçesi bölgesinde 343 kiflilik grubun demografik de erleri incelenmifl ve bunlar n 11 (%29.4) i 45-6 yafl, 99 (%28.9) u 3-45 yafl aras olarak de erlendirmeye al nm flt r (fiekil 1). Kiflilerin 238 i kad n, 15 i erkektir. Araflt rma kapsam ndaki bireylerin %57.4 lük oran ilkö retim mezunu olup okuryazar olmayanlar n oran ise %26.8 dir. 35 3 25 15 1 5 %.9 %19.2 %28.9 %29.4 %16.4-15 yafl 15-3 yafl 3-45 yafl 45-6 yafl 6-75 yafl 75 ve üzeri %5.2 Bireylerin büyük ço unlu unun (%77.3) evli oldu u saptanm flt r. Bunu takiben %12.5 oran yla efli vefat etmifl olanlar gelmektedir (fiekil 2). ncelemedeki bireylerin ço unlu unun (%58.6) ailesinin en uzun yaflad yerleflim biriminin il oldu u saptanm flt r. Araflt rma kapsam ndaki bireylerin hemen hemen yar s n n gerekli durumlarda yard m alabilece i sosyal destek mekanizmalar (akraba, komflu, hemflire vb.) bulunurken di er yar s n n böyle sosyal destek mekanizmas bulunmamaktad r. Ailelerin büyük ço unlu- unun (%8.2) sosyal çevresi ile iliflkilerinin iyi oldu u ortaya ç km flt r. Araflt rma kapsam ndaki bireylerin büyük ço unlu u (%84.3 oranla) kentteki sosyokültürel aktivitelere kat lamamaktad r (fiekil 3). Ailelerin ço unun %88.9 oranla köyle tar m geliri, yiyecek, yakacak, nakdi yard m gibi organik ba lant s bulunmamaktad r. Ayn zamanda kiflilerin oturduklar evlerin genellikle kira oldu u ortaya ç km flt r. Bunun yan s ra oturduklar ev kendilerine ait olanlar %29.2 ile yüksek bir say y oluflturmaktad r. Yine araflt rma kapsam ndaki kiflilerin %87.5 i gecekonduda oturmaktad r (fiekil 4). Bireylerin %9.4 ü soba ile s nmaktad r. Ailelerin %37.9 unun geliri 5-1 TL aras ndad r. Bunun yan s ra %29.7 sinin ise düzenli bir geliri bulunmamakfiekil 1. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n yafl ortalamas. 1 8 6 4 %4.4 Bekar %77.3 %2.6 %12.5 Evli anm fl Efli vefat etmifl %.3 %.9 %2 Eflinden ayr yafl yor Nikahs z birlikte fiekil 2. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n medeni durum ortalamas. Akad Geriatri 1; 2: 121-127 123

Home Care Services 1 8 6 4 %11.4 %84.3 %4.4 lelerin ço unda (%82.5) 18 yafl üstünde hastal k, e itim, muhtaçl k vb. nedenler d fl nda çal flmayan birey bulunmamaktad r. Ailelerin neredeyse yar s nda (%44) çal flan bireylerin sosyal güvencesi SSK olarak ortaya ç km flt r. Bunun yan s ra %25.1 oran nda çal flan bireyin sosyal güvencesi bulunmamaktad r (fiekil 5). Bireylerin ço u ailelerinin ekonomik durumunu kötü olarak de erlendirmektedir. Bununla birlikte ekonomik durumlar n n orta düzeyde oldu unu belirtenlerin oran ise %39.9 dur. Araflt rma kapsam ndaki bireylerin ço u %73.8 oranla sa l k durumlar n düzenli olarak Mamak Belediye bölgesinde takip edememektedir (fiekil 6). Bireylerin yar s ndan fazlas %6.4 oranla tedavilerini gerçeklefltirirken aile üyelerinden yeterli ölçüde yard m alabilmektedir (fiekil 7). fiekil 3. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n sosyokültürel aktivite (sinema, tiyatro, gezi, kitap ve gazete okuma vb.) durumu. 5 4 %44 3 %25.1 1 8 %87.5 1 %8.5 Emekli sand %1.7 %9.3 SSK BA -KUR Yeflil kart %11.4 6 4 fiekil 5. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n sosyal güvence durumu. %12.5 8 %73.8 6 Apartman dairesi Gecekondu 4 fiekil 4. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n konut tipi. %26.2 tad r. Araflt rmadaki ailelerin yar s ndan biraz fazlas nda (%54.5) bir kifli çal flmaktad r. Ayr ca, yine kimsenin çal flmad aileler de %37.9 orana sahiptir. Evlerin tamam na yak n nda (%87.2) 15 yafl alt nda çal flan çocuk bulunmaktad r. Yine evlerin %98.6 s nda ek ifl yapan birey bulunmaktad r. Araflt rma bölgesindeki ai- fiekil 6. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n sa l k durumunu takip edebilme durumu. 124 Akad Geriatri 1; 2: 121-127

Evde Bak m Hizmetleri 8 6 4 %6.4 %39.6 fiekil 7. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n aile bireylerinden yard m alma durumu. 35 3 %31.2 Kiflilerin %31.2 si tedavilerini gerçeklefltirirken ekonomik yoksulluk sorunu ile karfl karfl ya kalmaktad r. Bunun yan s ra hastane kuyruklar ve ulafl m sorunlar yla karfl laflanlar da ço unluktad r (fiekil 8). Araflt rma kapsam ndaki bireylerin %85.7 si ihtiyaç duyduklar zaman evde bak m hizmetinden yararlanmay tercih etmek istediklerini belirtmifllerdir. Bireyler bu projenin içinde olmaktan memnun olduklar n belirtmifllerdir. Ayr ca, kat l mc lar n neredeyse tamam (%99.4) benzeri baflka projelerde yer almak, verilen hizmetten yararlanmak istemektedir (fiekil 9). Ayn bölge üzerinde 368 kifliden oluflan bir gruba tekli anket uygulanm fl ve bireylerin genellikle; ev temizli i, çamafl rlar n y kanmas, ütü yap lmas, bak m ve onar m, al flverifl, banka ve fatura ifllemleri, eve haz r yemek getirilmesi, evde vücut temizli i ve bak m, günlük yaflam n telefonla takip edilmesi, güvenlik ve resmi ifllemlerin takip edilmesi gibi hizmetlere pek fazla ihtiyaçlar olmad ortaya ç km flt r. Bunun yan s ra ayn bireylerin, evde tansiyon ölçtürme, enjeksiyon yapt rma, fizik tedavi ve rehabilitasyon, ilaç takibi vb. t bbi takip ve hemflirelik hizmetlerine %92.9 gibi bir oranla evet dedikleri ortaya ç km flt r. Ev ziyareti, dan flmanl k, sinema, tiyatro, gezi, gibi psikososyal destek hizmetlerine %65.5, serbest zaman de erlendirme hizmetlerine %61.4 gibi bir oranla ihtiyaçlar oldu u görülmüfltür. Ayr ca, araflt rma kapsam ndaki bireylerin %77.7 si doktor muayene hizmetine ihtiyaç duymaktad r. Araflt rmada incelenen ayn bölgeye ait 5 kiflilik bir popülasyonun (%78.5 kad n, %21.5 erkek) yak n akrabalar nda ve hane içinde kal tsal kronik hastal k olma durumu %56.4 oranla ortaya ç kmaktad r. Bunu takiben yüksek tansiyon, fleker, kalp ve damar hastal klar gelmektedir. ki bin elli kiflinin %81.2 si hane hijyeninin orta derecede oldu unu belirtmifltir. 25 %24.2 %22.4 1 1 %99.4 15 8 1 5 %7 %5.5 %4.7 %5 6 4 Hastane kuyruklar Ulafl m Ekonomik yoksunluk lgisizlik Yafll l k Hepsi ve fiziksel yetersizlik %.6 fiekil 8. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n tedavi al rken karfl laflt klar sorunlar. fiekil 9. Mamak Belediyesi evde bak m ve sa l k hizmetinden yararlananlar n uygulanan projeden memnuniyet durumu. Akad Geriatri 1; 2: 121-127 125

Home Care Services TARTIfiMA Çal flmam zda Ankara ili Mamak ilçesi bölgesinde yaflayanlar n demografik, sosyokültürel özellikleri incelenmifltir. Buna dayanarak hastalar n sa l k hizmetlerinden yararlanabilme durumu ve evde sa l k bak - m hakk ndaki memnuniyet ile ihtiyaç durumu de erlendirilmifltir. Evde bak m hizmetleri kavram Türkiye d fl ndaki ülkelerde daha önceki y llardan itibaren önem kazanm fl olup bu konuda çeflitli araflt rmalar yap lm flt r. Kanada da evde bak m hizmetleri kavram sa l k sistemi kapsam na 197 li y llarda girmifl olup, son 1 y l içerisinde iyice yayg nlaflm flt r. Bu ülkede evde bak m destek ve hemflirelik servislerine kadar uzanmaktad r (1). 5 y l nda yaklafl k 4. Kanadal ihtiyaç duymas na ra men evde bak mdan yararlanamad n bildirmifltir. Bunun nedeni olarak; %26 hastan n bekleme listesinde olmas, % hastan n ödeme güçlü ü olmas, %16 hastan n nereye baflvurmas gerekti ini bilmemesi, %1 hastada lokal yetersizlik olmas, %5 hasta kalifiye edilememekten dolay, %5 hastan n bekleme süresinin uzun olmas gösterilmifltir (3). Fillipi ve arkadafllar talya da kalp yetmezli i olan hastalarda evde bak m ziyaretleri yapm flt r. Bu çal flmada kalp yetmezli i olgular n n evde incelenmesinin yaratt sonuçlar ve yol açt farkl l klar incelenmifltir. Kalp araflt rma projesinde yer alan 3 pratisyene sorular gönderilmifl ve 148 adedi bu konuda cevap vermeyi kabul etmifltir. Evde takip edilen 376 kalp yetmezli i hastas tan mlanm flt r (%6.3 kad n, ortalama yafl 85). ki yüz elli yedi hasta evre 3-4 olarak tespit edilmifl olup bunlar n %86.7 si ek hastal klar da bar nd rmaktad r. Sadece 14 (%37.2) evde tek bafl na ilaçlar n alabilmektedir. %78.2 oran nda hasta evde aile bireyleri ve baflka kiflilerin yard m na ihtiyaç duymufllard r. %84.2 olgunun evde bak m bir y ldan uzun sürmüfltür. Çal flmada kalp yetmezli i hastalar n n evde takibi aç s ndan ileri çal flmalara ihtiyaç oldu u görüflü ortaya ç km flt r (4). Agra Valera ve arkadafllar spanya da onkolojik olgular üzerinde primer bak m ve evde bak m ekiplerini karfl laflt rm flt r. Bu çal flmada evde bak m ekibi ile takip edilen hastalar n sa l k statüleri ve iyilik halleri daha iyi olarak tespit edilmifltir (5). Gitlin ve arkadafllar demans hastalar nda kontrol grubu ile uzman terapist yap lan 59 dakikal k kontrol ziyaretlerini karfl laflt rm fllard r. Üç ayl k inceleme sonras enstrümental aktivite azal m, davran flsal bozukluk terapist ziyaretçileri ile yap lan incelemede daha az olarak gözlenmifltir (6). Nolan a göre ngiltere de 5.7 milyon kifli bak m vermektedir; her alt haneden birinde bak m veren bir kifli vard r; bu kiflilerin %58 i kad nd r ve %47 si 45-64 yafl grubundad r (7). Kanada da bak m verenlerin sa lad hizmetler yemek haz rlama, ev iflleri, bahçe iflleri, ulafl m gibi yard mc günlük aktivitelerin sa lanmas ve günlük yaflam aktivitelerinin gerçeklefltirilmesi fleklinde iki bölümde incelenmektedir. Bir di er bak m flekli olan destek olma (caring about) sürecinde duygusal destek verme, kiflinin moralini yüksek tutma, güven ve cesaret tazeleme çabalar bulunur. Ayr ca, ziyaret ederek ve telefonla arayarak kiflinin iyi olup olmad n ö renme çabalar bu bafll k alt ndad r. Kanada da çok say da erke in de uzun süreli sa l k sorunlar olan kiflilere yard m etti i saptanm flt r (toplam nüfus içinde kad n bak m verenler %14, erkek bak m verenler %1). Uzun süreli bak m gereksinimi olan kiflilerin bak m n en fazla 45-64 yafl grubu kad nlar sa lamaktad r (8). Sonuç olarak; Ankara ili Mamak Belediyesi bölgesindeki bireyler de iflik gruplar içerisinde incelenmifl, demografik ve sa l k güvencesi ile ilgili parametreler çal flmam zda net olarak ortaya konmufltur. Günümüzde çeflitli nedenlerle bak m ve sa l k hizmetlerinden bu popülasyon yararlanamamaktad r. Evde bak m hizmetinin Ankara ili Mamak ilçesi bölgesinde, halk n uygulanmas n istedi i ve kendilerine fayda getirebilece ini düflündü ü bir uygulama oldu u sonucuna ulafl lm flt r. Bu istatisti i Türkiye geneline uygularsak evde hasta bak m n n Türkiye nin öncelikle uygulamaya sokmas gereken sa l k projesi oldu unu bir defa daha hat rlatmak isteriz. Hastane kuyruklar - n n azalt lmas ve günlük hasta takip ücretlerinin yar yar ya indirilmesi genel sa l k bütçesine pozitif katk - lar sa layacakt r. Ümit ediyoruz ki; bir an önce bat ülkelerinde oldu u gibi evde hasta bak m genel sa l k sigorta kapsam na al narak Türkiye nin sa l k harcamalar n n azalt l p, yeni hastane ihtiyaçlar n ortadan kald racakt r. 126 Akad Geriatri 1; 2: 121-127

Evde Bak m Hizmetleri KAYNAKLAR 1. Halk Sa l Temel Bilgiler. Hacettepe Üniversitesi Yay nlar, 6. 2. Atalay B, Kontafl M, Beyaz t S, Madeno lu K. Türk Aile Yap s Araflt rmas s. 152-8, Yay n No: DPT:2313-spgm:421, Nisan 1992. 3. Sarma S. Hawley G, Basu K. Transitions in living arrangements of Canadian seniors: findings from the NPHS longitudinal data. Soc Sci Med 9; 68: 116-13. Epub 9 Jan. 4. Filippi A, Sessa E, Peccioli S, Trifiro G, Samani F, Mazaglia G. Homecare for patients with heart failure in Italy. Ital Heart J 5; 6: 573-7. 5. Agra Varela Y, Sacristan Rodea A, Pelayo Alvarez M, Fernandez J. Relationship between quality of life and various models of home care in terminal oncology patients from a health area of Madrid. Rev Esp Salud Publica 3; 77: 567-79. 6. Gitlin LN, Corcoran M, Winter L, Boyce A, Hauck WW. A randomized, controlled trial of a home environmental intervention: effect on efficacy and upset in caregivers and on daily function of persons with dementia. Gerontolojist 1; 41: 4-14. 7. Nolan M. Supporting family careres in the UK: overview of issues and challenges. Bri J Nurs 1; 1: 68-13. 8. http:// www. Divicion of Aging and Seniors, Health Canada.com, Eriflim Tarihi 3.11.3 Akad Geriatri 1; 2: 121-127 127