ĠLKÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠNĠN ASTRONOMĠ TEMELLĠ ÜNĠTELERDEKĠ KAVRAM YANILGILARININ ÜÇ-AġAMALI TEST ĠLE TESPĠT EDĠLMESĠ

ĠLKÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠNĠN ASTRONOMĠ TEMELLĠ ÜNĠTELERDEKĠ KAVRAM YANILGILARININ ÜÇ-AġAMALI TEST ĠLE TESPĠT EDĠLMESĠ Özlem GÖNCÜ 1 Fikret KORUR 2 1 Milli Eğitim Bakanlığı, Düğer Ġlköğretim Okulu, Fen ve Teknoloji Öğretmeni 2 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Ġlköğretim Bölümü ÖZET Bu çalışmada ilköğretim 5.-7. sınıf seviyelerinde öğrencilerin öğretim programında yer alan astronomi temelli ünitelerdeki kavram yanılgılarını üç-aşamalı çoktan seçmeli sorularla tespit edecek testin geliştirilmesi ve belirtilen sınıf seviyelerinde uygulanarak kavram yanılgılarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Her iki sınıf seviyesi için ayrı ayrı 8 kavram yanılgısı belirlenerek, bunlara yönelik 15 soruluk üç-aşamalı iki test geliştirilmiştir. Testlerin birinci aşamasını kavram yanılgısı ile ilgili bir çoktan seçmeli soru, ikinci aşamasını birinci aşamada verilen cevabın nedenini soran bir soru ve üçüncü aşamasını öğrencinin verdiği cevaplardan emin olup-olmadığını soran bir soru oluşturmaktadır. Hazırlanan üç-aşamalı testler; İstanbul ili Çatalca İlçesinde farklı okullarda öğrenim gören 5. sınıflardan 293, 7. sınıflardan 343 öğrenciye uygulanmıştır. Birinci, birinci ve ikinci, ve her üç aşama ayrı incelendiğinde aşamalar için 5. sınıflarda 7 kavram yanılgısı ve 7. sınıflarda 8 kavram yanılgısı kayda değer olduğu bulunmuştur. Her aşamada yüzdelik fark olmasına rağmen kabul edilen kavram yanılgıları sayısının aynı olması astronomi temelli konularda, öğrencilerin bilgi eksikliklerinin ve kavram yanılgılarının fazla olduğunu göstermektedir. 1. GĠRĠġ Fen eğitiminde son yıllarda yurt içinde ve yurt dışında öğrencilerdeki kavram yanılgılarını tespit etmeye odaklanan çalışmaların sayısı artmıştır. Araştırmacıların bu konuya önem vermelerinin en önemli sebebi kavram yanılgılarının öğrencilerin başarısına olumsuz etkilerinin olmasıdır. Fen bilimleri eğitimde çok önemli bir yere sahip olan kavram ifadesi bir olay, bir nitelik ya da nicelik üzerinde oluşan zihinsel imge (TDK, Eğitim Terimleri Sözlüğü, 1974) şeklinde tanımlanmaktadır. Kaptan & Korkmaz (2001) ise kavramı; benzer bilgiyi, olguları ve düşünceleri gruplandığımızda gruba verilen isim olarak tanımlamaktadır. Kavramlar bilgilerin yapıtaşlarıdır. Kavramlar arasındaki ilişkiler ise bilimsel ilkeleri oluşturmaktadır. Birçok bilimsel ilke ortaya atılmadan önce bu ilkeyle ilgili kavramlar geliştirilmiştir. (Yağbasan & Gülçiçek, 2003). Ayrıca kavramlar insanlar arasındaki iletişimi kolaylaştırır. İnsanlar yaşamlarında var olan nesne ve varlıkları benzerlik ve farklılıklarına göre gruplayarak bu gruplara isimler vermektedirler. Bu isimler, dünyanın her yerinde aynı şekilde anlaşılmaktadır. Bu durum insanların birbirleriyle olan iletişimini kolaylaştırmaktadır (Ayaş, 2008). Bu bağlamda, günümüzde popüler olan öğrencilerin Fen Okuryazarı olabilmesi aslında fen bilimlerindeki kavramların doğru olarak öğrenilmesi ve kavram yanılgılarının ortadan kaldırılması ile mümkün olacaktır. Kavram yanılgıları kavramın bilimsel tanımından farklı olarak öğrencinin zihninde yanlış kurguladığı yeni bilgidir. Kavram yanılgıları bilimsel gerçeklerden uzaktır ve bilimsel bilgilerin öğrenilmesini zorlaştırır. Etkili ve kalıcı bir fen eğitimi için öğrencilerin daha önceden yaşantıları sonucu elde ettikleri önbilgilerin ortaya çıkarılması gerekmektedir (Efe, 2007). Öğrencilerde var olan önbilgilerdeki yanlış ve eksik öğrenmelerin tespit edilmesi, daha sonra oluşacak yeni kavram yanılgılarını önlemede çok önemlidir (Seloni, 2005). Kavram yanılgılarının nedenleri farklı kaynaklara dayanmaktadır. İlgili literatürde kavram yanılgılarının; - Günlük konuşma dilinin bilimsel literatürden farklı olması. - Öğretim ortamında kullanılan yöntem ve ders metaryalinin uygun olmaması, - Öğrencinin önbilgilerinin yanlış olması ve bu önbilgilerin belirlenmeden derse başlanması,

- Öğrencinin içinde yaşadığı sosyal ortam ve kültürün etkisi ve kavram yanılgısına sahip yetişkinlerin öğrenciye yaptığı yanlış açıklamalardan, - Kavramların birbirleriyle bağlantısının kurulmaması ve günlük yaşantıyla ilişkilendirilmemesi, - Öğretmenin anlatım özelliğinden, - Kitapların öğrenci seviyesine uygun olmaması, - Medyada verilen yanlış fikir ve bilgilerden kaynaklanabileceği belirtilmektedir (Yıldırım, 2002; Yağbasan & Gülçiçek, 2003; Çakır, 2005; Efe,2007; Bostan, 2008; Akbaş, 2008) Öğrenciler soruları cevaplarken yaptıkları yanlışları, doğruymuş gibi sebepleriyle birlikte açıklayabiliyorsa ve bu verdikleri cevaplardan emin olduklarını söyleyebiliyorsa bu durumda öğrencide kavram yanılgısı varlığından söz edilir (Eryılmaz & Sürmeli, 2002). Son yıllarda, öğrencilerin kavram yanılgılarını tespit etmede genellikle kritere dayalı-üç aşamalı testler kullanılmaktadır. Üç-aşamalı testlerde birinci aşamada kavram ile ilgili çoktan seçmeli bir soru, ikinci soruda birinci aşamada verilen cevabın nedeni, üçüncü aşamada ise öğrencinin verdiği cevaptan emin olup-olmadığı sorulmaktadır. Bu nedenle öğrencilerin kavram yanılgılarını rakamsal olarak yansıtacak en doğru yüzdeyi, iki aşamalı ve klasik tek sorulara göre kıyaslandığında, üç-aşamalı testler vermektedir (Eryılmaz & Sürmeli, 2002). Buna ek olarak, Peşman & Eryılmaz (2010) aynı kavram yanılgısını ölçen soru sayısı arttıkça kavram yanılgısını belirleyen yüzde değerinin daha güvenilir sonuçlar verdiğini belirtmiştir. Son yıllarda astronomi temelli konulardaki kavram yanılgılarının tespit edilmesi ve bu kavram yanılgılarının giderilmesi için yapılan çalışmalarda artış olmuştur. Astronomi temelli konulardaki kavram algılamalarını ve kavram yanılgılarını tespit etmeye yönelik üniversite öğrencileriyle (Ünsal, Güneş & Ergin, 2001; Trumper, 2006; Kanlı ve diğ., 2010), ilköğretim-lise öğrencileriyle (Kurnaz & Değirmenci, 2011) ve yalnız ilköğretim öğrencileriyle (Stover & Saunders, 2000) çalışmalar yapılmıştır. Literatürde astronomi ile ilgili en sık karşılaşılan kavram yanılgılarını oluşturan konular; Evrenin merkezinin neresi olduğu (Trumper, 2003; Bostan, 2008; Güneş, 2010); Gece ve gündüzün oluşum sebebi (Vosniadou & Brewer, 1990; Roald & Mikalsen, 2001; Trumper, 2003; Frede, 2006; Trumper, 2006; Ogan Bekiroğlu, 2007; Bostan, 2008); Gökcisimlerinin büyüklüklerinin sıralanması (Trumper, 2003); Ay ve Dünya nın hareketleri (Vosniadou & Brewer, 1990; Roald & Mikalsen, 2001; Trumper, 2003; Güneş, 2010); Ay ın evreleri (Roald & Mikalsen, 2001; Trumper, 2003; Frede, 2006; Trumper, 2006; Ogan Bekiroğlu, 2007; Trundle ve diğ., 2007; Bostan, 2008; Güneş, 2010; Öztürk, 2011); Mevsimlerin oluşma sebebi (Roald & Mikalsen, 2001; Trumper, 2003; Frede, 2006; Trumper, 2006; Bostan, 2008); Ay ın Dünya dan hep aynı yüzeyinin görülmesinin nedeni (Ogan Bekiroğlu, 2007; Güneş, 2010); Yıldız kaymasının ne olduğu (Bostan, 2008); Yıldızların gündüz görülmeme sebebi (Bostan, 2008; Güneş, 2010); ve Gezegenler ile yıldızlar arasındaki farkın ne olduğu (Frede, 2006) şeklinde sınıflandırılabilir. Bahsedilen çalışmalarda kavram yanılgıları bir aşamalı veya iki aşamalı testler uygulanarak ölçülmüştür. Oysa Eryılmaz ve Sürmeli (2002) nin bahsettiği gibi kavram yanılgıları ile ilgili en doğru yüzdeyi üç aşamalı testler vermektedir. Ayrıca ilgili literatüre bakıldığında ülkemizde ilköğretim öğrencilerinin astronomi temelli kavram yanılgılarını geniş bir örneklemde üç aşamalı test ile ölçen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, Fen ve Teknoloji Dersi öğretim programında sarmal bir yapı içerisinde verilen 5. ve 7. sınıf seviyelerinde astronomi temelli ünitelerdeki kavram yanılgılarını üç-aşamalı çoktan seçmeli sorularla tespit edecek farklı sınıf seviyeleri için farklı iki testin geliştirilmesidir. Ayrıca, bu testler ile belirtilen sınıf seviyelerindeki öğrencilere uygulanmış, sonuçlar üç aşamalı olarak analiz edilerek kavram yanılgılarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. 2. YÖNTEM 2.1. Evren ve Örneklem Temelinde Astronomideki kavramların bulunduğu konular ilköğretimdeki sarmal yapı ile 5., 6., 7 ve 8. sınıfların müfredatında bulunmaktadır. Fakat bu çalışmanın evreni belirlenirken İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi ünitelerinden astronomi temelli kavramların en çok yer aldığı üniteleri içeren 5. ve 7. sınıf seviyeleri ve bu seviyelerde öğrenim gören öğrenciler dikkate alınmıştır. Çalışmanın evreni İstanbul İli Çatalca ilçesinde 2010-2011 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören 26 okuldaki 5. ve 7. sınıftan yaklaşık 1900 öğrencidir. Bu çalışmanın örneklemi 9 farklı okuldan, 5. sınıftan 293 ve 7.

sınıftan 343 öğrenci olmak üzere toplam 636 öğrencidir ve bu öğrenci sayısı evrendeki sayının %33,5 ine karşılık gelmektedir. Çalışmada astronomi temelli konulardaki kavram yanılgılarını tespit etmek için 5. sınıflarda Dünya, Ay ve Güneş ve 7. sınıflarda Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ünitelerindeki astronomi temelli kazanımlar seçilmiştir. 2.2. Ölçüm Araçlarının GeliĢtirilmesi Çoktan seçmeli sorular sadece öğrencilerin bilgi düzeyini ölçebildiğinden, bu çalışmanın temelini üç aşamalı sorular oluşturmaktadır. Üç aşamalı testlerde soruların ilk aşamasında soru kökü, çeldiriciler, kavram yanılgıları ve doğru yanıtı içeren çoktan seçmeli sorular; ikinci aşamasında ilk aşamada sorulan soruda verilen cevabın sebebini içeren cevaplardan oluşan seçenekler ve öğrencinin farklı bir cevabı var ise yazabilmesi için boş bir seçenek; son aşamada ise sorunun yapılmasında öğrencinin emin olup olmadığını (eminim- emin değilim) ortaya çıkarmaya yönelik seçenekler yer almaktadır. Son aşamadaki cevaba göre gerçekten kavram yanılgısı mı yoksa soruyu bilmemekten kaynaklanan bir yanlışlık mı olduğu saptanır (Eyılmaz & Sürmeli;2002). Bu çalışma için ilgili literatür tarandıktan sonra 5. sınıflar için ve 7. sınıflar için ayrı ayrı üç aşamalı kavram yanılgısı testi oluşturulmuştur. Kavram yanılgısı testlerini oluşturmak için her iki sınıf seviyesi için de (i) ünite kazanımları, (ii) ilgili literatür ve (iii) ön görüşmeler (5. sınıflar için 25, 7. sınıflar için 18 öğrenci) yapılmıştır. Literatürde 5. ve 7. sınıf konularındaki kazanımlara uyan kavram yanılgılarına ek olarak literatürde olmayan kazanımlar için kavram yanılgıları da eklenerek ayrı ayrı 8 kavram yanılgısı belirlenmiştir. Bu kazanımlara yönelik 15 soruluk iki farklı tek aşamalı çoktan seçmeli test hazırlanmıştır. Öğrencilerin bu sorulara verdikleri cevabın nedenini yazabilmeleri için boşluklar bırakılmış ve 5. sınıflar için 25, 7. sınıflar için 18 öğrenciye uygulanmıştır. Daha sonra öğrencilerin verdikleri cevaplar, ilgili literatür ve uzman görüşleri dikkate alınarak ikinci aşama soruları hazırlanmıştır. Üçüncü aşamada Eminim-Emin değilim seçeneklerini içeren soru eklenmiştir. 5. sınıflar için oluşturulan Dünya, Ay ve Güneş Ünitesi Kavram Yanılgısı Testi ve 7. sınıflar için oluşturulan Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi Ünitesi Kavram Yanılgısı Testi 3 alan uzmanı ve dil bilgisi açısından 1 Türkçe öğretmeni tarafından incelenmiştir. Hazırlanan testler ön-deneme olarak toplam 43 öğrenciye uygulanmıştır. Madde analizleri, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapıldıktan sonra, kişisel bilgilerin toplandığı bir kapak sayfası hazırlanarak, belirtilen örneklemdeki 5. ve 7. sınıf öğrencilere uygulanmıştır. 2.3. Verilerin Analizi Kodlamalarda, örneğin 5. sınıfların 6. kazanıma yönelik kavram yanılgısı-6 (KY-6) iki farklı soru (7. ve 15. sorular) ile ölçülmüştür. Aşamalarda doğru cevabı işaretleyenler 0, diğer seçenekleri işaretleyenler 1 olarak kodlanmıştır. Böylece aşamalardaki bir soru için (111) olması durumunda kavram yanılgısı var olarak kabul edilmiştir. Bunun dışındaki alternatiflerin (101 ve 110 gibi) bilgi eksikliği gibi farklı nedenlerden kaynaklandığı kabul edilmiştir. Aynı kazanıma ait sorulan iki soru için de bu kodlamalar yapılmıştır. Daha sonra her sorunun birinci aşamasında 1 kodlaması yapılan öğrenci sayıları ve yüzdeleri, birinci ve ikinci aşamalarda (11) kodlaması yapılan öğrenci yüzdeleri ve her üç aşamada (111) kodlaması yapılan öğrencilerin yüzdeleri hesaplanmıştır. Aynı kazanımı ölçen sorular için bu yüzdelerin ortalaması alınarak ortak bir yüzde değeri bulunmuştur. Örneğin KY-6 için öğrencilerin ortalama %59 u 7. soruda, %29 u 15. soruda kavram yanılgısına düştükleri için bu kazanıma ait kavram yanılgısı ortalama %44 olarak gerçekleşmiştir ki bu en güvenilir yüzde olarak belirlenmiştir. Çünkü aynı kavramı ölçen soru sayısı arttıkça daha güvenilir sonuçlar elde edilmektedir (Peşman & Eryılmaz, 2010).Bütün kavram yanılgılarına ait ortalama değerleri Şekil 1 de gösterilmiştir. Veriler MS-Excel ve SPSS kullanılarak analiz edilmiştir. İçerik güvenirliğinin analiz edilebilmesi için yanlış sebepli doğruların ve doğru sebepli yanlışların oranları hesaplanmıştır. 5. sınıf ve 7. sınıf öğrencilerine uygulanan kavram yanılgısı testlerinde, kavram yanılgılarını kapsayan bütün sorularda yanlış sebepli doğruların (false negative) oranları 5. sınıflarda %3,0-%10,0 arasında; 7. Sınıflarda ise %0,5-% 5,0 arasında değişmektedir. Testlerdeki soruların geçerliği açısından ve amaca yönelik ölçüm yapmayı değerlendirmesi açısından yanlış sebepli doğruların oranı %10 dan az olduğundan istenen değerdedir (Hestenes & Halloun,1995 Akt. Kutluay, 2005). 3. BULGULAR Her iki sınıf seviyesi için de belirlenen kazanımlara ait kavram yanılgılarını ölçmek için birden fazla soru sorulmuştur. Aynı kavram yanılgısına ait sorulan sorular için kodlamalar yapılıp ortalama

yüzdelikleri hesaplandıktan sonra bu kazanıma ait kavram yanılgıları (KY-1, KY-2, ) 5. sınıflarda ve 7. sınıflarda Tablo 1 de ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Tablo 1: 5. Sınıf Öğrencilerinin Dünya, Ay ve Güneş Ünitesindeki Kavram Yanılgıları Ġlgili Sorular 1. ve 14. Sorular (KY-1) 3, 4 ve 10. Sorular (KY-2) Tespit edilen kavram yanılgıları -Bulutlar dikdörtgen şeklindedir. -Ay düzdür. -Dünya küre şeklinde değildir. -Güneş küre şeklinde değildir. -Ay ın şekli Ay ın evrelerine göre değişir. -Ay ın evrelerine göre Ay ın büyüklüğü değişir. -Ay dolunay evresindeyken Güneş kadardır, diğer evrelerinde Güneş ten küçüktür. -Yıldızlar Güneş ten küçüktür -Güneş bütün gökcisimlerinden büyüktür. -Güneş in ışığı yıldızlardan daha fazladır. -Yıldızlar Güneş ten aldıkları ışığı yansıtırlar -Yıldızlar hareketlidir ve geceleri Dünya nın arkasında kalır. Böylece gündüz yıldızları göremeyiz. 2. Soru (KY-3) -Güneş in en büyük gökcismidir -Dünya; Güneş ve Ay dan büyüktür. 6.soru (KY-4) 5. ve 11. Sorular (KY-5) 7. ve 15. Sorular (KY-6) 9. ve 12. Sorular (KY-7) 8. ve 13. Sorular (KY-8) -Güneş Dünya ya bağlı ve Dünya nın etrafında dolanan bir gökcismidir -Dünya kendi etrafında dönmeseydi gece gündüz süreleri farklı olurdu. - Dünya kendi etrafında dönmeseydi mevsimler farklı olurdu. -Ay hareket etmez bunun için Dünya dan Ay ın hep aynı yüzünü görürüz. -Ay sadece Güneş in etrafında döndüğü için Dünya dan Ay ın hep aynı yüzünü görürüz. -Ay ın kendi etrafındaki dönme süresi ile Dünya nın etrafındaki dönme süresinin farklı olması sonucunda Ay ın evreleri oluşmaz -Ay ın kendi etrafındaki dönme süresi ile Dünya nın etrafındaki dönme süresinin farklı olması sonucunda Ay ın ışık alan yüzeyi daha az olur -Dünya Güneş etrafında dönerken Güneş Dünya dan farklı yerlerde görünür. -Güneş Dünya etrafında döndüğü için farklı yerlerde görünür. -Güneş Dünya etrafında döner -Güneş hareket ederken Dünya nın farklı yerlerinden geçer ve gökyüzünde değişik yerlerde görülür. -Ay Güneş e çok yakındır, bunun için Ay Güneş in etrafını bir haftada dolanır. -Ay ın Güneş etrafında dönmesi sonucu Ay ın evreleri oluşur, bunun için Ay Güneş in etrafını bir ayda dolanır. -Ay Güneş etrafında dolanmaz. -Ay kendi ekseni etrafında dönmez. -Ay Dünya ile birlikte Güneş in etrafında dolanmaz. - Ay bulutların arkasına girdiği için Ay ın evreleri oluşur. -Ay Dünya nın gölgesine girdiği için Ay ın evreleri oluşur. -Ay bulutların arkasına girdiği için Ay ın evreleri oluşur. - Ay kendi etrafında dönerken Güneş ten aldığı ışık miktarı farklı olduğu için Ay ın evreleri oluşur. Tablo 2: 7. Sınıf Öğrencilerinin Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi Ünitesindeki Kavram Yanılgıları Ġlgili Sorular Tespit edilen kavram yanılgıları 1. soru (KY-1) -Geceleyin gökyüzünde bütün gökcisimleri görülür. 8. ve 10. Sorular (KY-2) -Yıldızlar ısı ve ışık kaynağıdır bunun için gökyüzünde görülebilirler ancak gezgenler gökyüzünde görülemezler.

3. ve 15. Sorular (KY-3) 2. ve 9. Sorular (KY-4) 4. ve 13. Sorular (KY-5) 5. ve 11. Sorular (KY-6) 6. ve 14. Sorular (KY-7) 7. ve 12. Sorular (KY-8) -Gece gökyüzüne baktığımızda yıldız ile gezegen arasında hiçbir fark yoktur. -Gezegenler yanıp sönüyormuş gibi görünen ışık kaynaklarıdır. -Yıldızlar ısı ve ışık yaymazlar. -Güneş yanıp sönüyormuş gibi görünen bir ışık kaynağıdır. -Güneş yıldızlardan aldığı ışığı yansıtır bunun için Güneş bir gezegendir. -Güneş kendine özgü bir gökcismidir -Ay bir yıldızdır - Dünya dan sürekli görünen tek yıldız kutup yıldızıdır bunun için gündüz gökyüzünde görünen tek yıldız kutup yıldızıdır - Meteor ile göktaşı arasında hiçbir fark yoktur. - Meteorlar atmosferden geçerken büyük ölçüde yanarlar ve yeryüzünde önemli hasarlara yol açmazlar. - Meteorlar uzaydaki taş parçalarıdır ve Dünya ya düştüklerinde oluşturdukları çukura meteor çukuru denir. -Yıldızlar Güneş ten aldıkları ışığı yansıtırlar. -Güneş yıldızlardan aldığı ışığı yansıtır. -Yıldızlar Güneş ten aldığı ışığı yansıtırlar ve Güneş e olan uzaklıkları farklı olduğu için Dünya dan farklı büyüklüklerde görülürler. - En büyük gökcismi Güneş tir. - Samanyolu galaksisi Güneş e bağlıdır. - Jüpiter büyük bir yıldızdır. - Galaksiler Güneş ten küçüktür. -Evren in merkezi Samanyolu Galaksisidir. -Evren in merkezi Güneş tir. - Dünya dışındaki sonsuz boşluğa evren denir. -Galaksiler bütün gökcisimlerini kapsar. - Yıldız kayması yıldızın ölmesi sonucu yer değiştirmesidir. - Yıldız kayması kuyruklu yıldızın gökyüzünden geçmesidir. - Meteorlar atmosferden geçerken yıldız gibi davranır böylece ışık saçarlar. -Meteorlar Dünya ya yaklaştıklarında Güneş ten aldıkları ışığı yansıtırlar. Yapılan analizler sonucu her iki sınıf seviyesi içinde ortaya çıkan 8 kazanıma ait kavram yanılgıları ve bu kavram yanılgılarının bir aşamada, iki aşamada ve her üç aşamada ortaya çıkan yüzde değerleri Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil 1: 5. ve 7. Sınıf Öğrencilerinin Aşamalara Göre Kavram Yanılgısı Yüzdeleri Kodlamalar sonucu elde edilen kavram yanılgıları ve aynı kazanım için sorulmuş sorulardaki kavram yanılgıları yüzdelerinin ortalamaları alındığında %10 un altındaki oranlar kavram yanılgısı olarak kabul edilmemiştir. Bu bağlamda 5. sınıflar için KY-3 ün ortalama değeri %10 un altında

olduğu için kavram yanılgısı olarak kabul edilmemiştir. Dolayısıyla 5. sınıflar için 7, 7. sınıflar için 8 kavram yanılgısı kayda değer bulunmuştur. Bütün kavram yanılgılarında 1. aşamadan 3. aşamaya doğru yüzdeliklerde azalma görülmektedir. Bir başka deyişle, 5. sınıflarda öğrencilerin ortalama %38,2 si birinci aşamadaki sorularda, %34,2 si iki aşamalı sorularda, %28,6 sı ise üç aşamalı sorularda kavram yanılgısına düşmüştür. KY-3 yüzdesinin %10 un altında olması nedeni ile kavram yanılgısı olarak kabul edilmediğinden ortalamalarda KY-3 oranlarına dikkat edilmemiştir. Yalnız birinci ile ilk iki aşama değerlendirmeleri arasındaki %4 lük farkın öğrencilerin dikkatsizliğinden, ilk iki ve üç aşama değerlendirilmeleri arasındaki yüzdelik ortalamasındaki %5,6 lık farkın bilgi eksikliğinden kaynaklandığı düşünülebilir. Eğer bu kavram yanılgısı sadece tek soru ile ölçülseydi, öğrencilerin %9,6 sı kavram yanılgısına düşmemesine rağmen yanılgıya düşmüş gibi kabul edileceği açıktır. Aynı analiz 7. sınıflar için yapıldığında tek aşamalı ile üç aşamalı sorularla değerlendirme arasında kavram yanılgılarının yüzdelik ortalamalarında %9,7 lik fark oluşmuştur. 4. YORUMLAR VE TARTIġMA Hazırlanan kavram yanılgısı testleri aynı öğrenci grubuna uygulanmadığı için yani hazırlanan test 5. sınıf öğrencilerine uygulandıktan sonra aynı öğrenciler 7. sınıfta tekrar aynı testi almadığı için 5. sınıf ve 7. sınıf öğrencileri ile ilgili ortak yorum yapılmamıştır. Her iki sınıf seviyesinin sonuçları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilip yorumlanmıştır. Bu çalışmada 5. sınıflarda ve 7. sınıflarda aşama sayısı ve aynı kavrama ait soru sayısı arttıkça kavram yanılgısı yüzdesi düşmektedir. Bu durumda testlerde aşama sayısı ve aynı kavrama ait soru sayısı arttıkça kavram yanılgısı oranı daha güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu bulguları Eryılmaz & Sürmeli (2002), Kutluay (2005), Peşman & Eryılmaz (2010) ın çalışmalarında elde ettikleri bulgular desteklemektedir. 5. sınıf öğrencilerine uygulanan Dünya, Ay ve Güneş ünitesi kavram yanılgısı testinde saptanan kavram yanılgıları literatürde geçen kavram yanılgılarına benzerlik göstermektedir. literatürde geçen kavram yanılgılarına benzerlik gösteren kavram yanılgıları şöyledir; KY1 için; Dünya düzdür kavram yanılgısı Vosniadou&Brewer (1990) in, Dünya küresel değildir kavram yanılgısı Hannust&Kikas (2006) ın çalışmalarında; KY2 için; Yıldızlar geceleri Güneş ten aldığı ışığı yansıtarak görülürler ve Yıldızlar hareket eder. Bunun için gündüz görülmezler kavram yanılgıları Bostan (2008) ve Küçüközer ve diğ. (2010) nin çalışmalarında; KY3 için; Dünya Güneş ten büyüktür kavram yanılgısı Baloğlu Uğurlu (2005) nun çalışmasında; KY4 için; Gece ve gündüz Dünya nın Güneş etrafındaki dönüşü sonucu oluşur kavram yanılgısı Stover & Saunders (2000), Trumper (2003), Frede (2006), Trumper (2006) in, Güneş in Dünya etrafında dönmesi sonucu gece-gündüz oluşur kavram yanılgısı Vosniadou & Brewer (1990) ve Bostan (2008) ın çalışmasında; KY5 için; Ay kendi etrafında dönmez kavram yanılgısı Baloğlu Uğurlu (2005), Ogan Bekiroğlu (2007), Trumper (2006) in, Ay ın Güneş etrafında dolanması sonucu Dünya dan hep Ay ın aynı yüzeyini görürüz kavram yanılgısı Küçüközer ve diğ. (2010) nin çalışmasında; KY7 için; Ay Güneş in etrafını bir ayda dolanır kavram yanılgısı Küçüközer ve diğ. (2010) nin çalışmasında; KY8 için; Ay Dünyanın gölgesine girince Ay ın evreleri oluşur kavram yanılgısı Trumper (2003), Trumper (2006) ve Öztürk (2011) ün, Ay Güneş in gölgesinden geçerken Ay ın evreleri oluşur kavram yanılgısı Trumper (2003) ve Trumper (2006) ın, Güneş ten gelen ışık ışınlarının geliş açısının değişmesi sonucu Ay ın evreleri değişir kavram yanılgısı Bostan (2008) ve Küçüközer ve diğ. (2010) nin, Ay ı bulutların kaplaması sonucu Ay ın evreleri oluşur kavram yanılgısı Bostan (2008), Öztürk (2011) ün çalışmalarında buldukları bulgular ile örtüşmektedir. Bu çalışmada ortaya çıkan KY-6 daki kavram yanılgılarına (Dünya Güneş etrafında dönerken Güneş Dünya dan farklı yerlerde görünür, Güneş Dünya etrafında döndüğü için farklı yerlerde görünür, Güneş Dünya etrafında döner, Güneş hareket ederken Dünya nın farklı yerlerinden geçer ve gökyüzünde değişik yerlerde görülür.) literatürde rastlanmamıştır. Yukarıda bahsedilen çalışmalardan Bostan (2008), Trumper (2003), Trumper (2006), Ogan Bekiroğlu (2007) ve Küçüközer ve diğ. (2010) çalışmalarını üniversite öğrencileriyle yapmışlardır. Yapılan bu çalışmalarda üniversite öğrencilerinde bulunan bu kavram yanılgılarına 5. sınıf öğrencilerinde de rastlanmaktadır. Bu durum bazı kavram

yanılgılarının düzeltilmesinde zorluk olduğunu, ilköğretim seviyesinde bu kavram yanılgılarının üzerinde durulması gerektiğini göstermektedir. Ayrıca literatürde yapılan çalışmalarda çoğunlukla astronomi kavram yanılgılarını ölçmek için en fazla iki aşamalı testler kullanılmıştır (Stover & Saunders, 2000). Diğer çalışmalarda ise çoktan seçmeli testler, açık uçlu sorulardan oluşan anket ve görüşme kullanılmıştır. Bu çalışmada üç aşamalı test kullanılarak kavram yanılgıları ölçüldüğü için her iki sınıf seviyesi için de ortaya çıkan kavram yanılgısı yüzdelikleri (öğrenci bazında) Eryılmaz ve Sürmeli (2002) nin de belirttiği gibi daha kayda değer ve geçerlidir. Aynı şekilde 7. sınıf öğrencilerine uygulanan Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ünitesi kavram yanılgısı testinde de saptanan kavram yanılgıları literatürde geçen kavram yanılgılarına benzerlik göstermektedir. Literatürde geçen kavram yanılgılarına benzerlik gösteren kavram yanılgıları şöyledir; KY2 için; Gezegenler çıplak gözle görünmezler kavram yanılgısı Kurnaz & Değirmenci (2011) nin çalışmasında; KY3 için; Güneş bir gezegendir kavram yanılgısı Ünsal ve diğ. (2001) nin çalışmalarında KY5 için; Yıldızlar Güneş ten aldıkları ışığı yansıtırlar kavram yanılgısı İyibil & Sağlam Arslan (2010) ve Küçüközer ve diğ. (2010) nin çalışmalarında; KY6 için; Güneş evrendeki en büyük yıldızdır kavram yanılgısı Baloğlu Uğurlu (2005) nun çalışmasında; KY7 için; Evren in merkezi Güneş tir ve Evren in merkezi Samanyolu Galaksisidir kavram yanılgıları Bostan (2008), Trumper (2003), Türk (2010) ün çalışmalarında; KY8 için; Yıldız kayması yıldızların hareketi sonucu yer değiştirmesidir kavram yanılgısı Bostan (2008), Küçüközer ve diğ. (2010) nin, Yıldız kayması görülen kuyruklu yıldızlardır kavram yanılgısı Bostan (2008) ın çalışmalarında buldukları bulgular ile örtüşmektedir. Bu çalışmada ortaya çıkan KY-1 deki kavram yanılgısına (Geceleyin gökyüzünde bütün gökcisimleri görülür), KY-4 deki kavram yanılgılarına (Meteor ile göktaşı arasında hiçbir fark yoktur, meteorlar atmosferden geçerken büyük ölçüde yanarlar ve yeryüzünde önemli hasarlara yol açmazlar, meteorlar uzaydaki taş parçalarıdır ve Dünya ya düştüklerinde oluşturdukları çukura meteor çukuru denir.) literatürde rastlanmamıştır. Yine yukarıda bahsedilen çalışmalardan Bostan (2008), Ünsal ve diğ. (2001), İyibil & Sağlam Arslan (2010), Küçüközer ve diğ. (2010) ve Trumper (2003) çalışmalarını üniversite öğrencileriyle yapmışlardır. Yapılan bu çalışmalarda üniversite öğrencilerinde bulunan bu kavram yanılgılarına 7. sınıf öğrencilerinde de rastlanmaktadır. Ayrıca yapılan çalışmalarda kavram yanılgılarını ölçmek için çoktan seçmeli testler, açık uçlu sorulardan oluşan anket ve görüşmeler kullanılmıştır. 5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER Ülkemizde temelinde Astronomideki kavramların bulunduğu konular ilköğretimdeki sarmal yapı nedeniyle 5., 6., 7 ve 8. sınıfların müfredatında bulunmaktadır. Astronomi kavramları ile ilgili kavram yanılgısı yüzdeleri yüksek olarak bulunmuştur. Çalışmada 5. ve 7. sınıf seviyelerinde astronomi temelli ünitelerdeki kazanımlar dikkate alınarak hazırlanan üç aşamalı kavram yanılgısı testlerinde 5. sınıflar için 7, 7. sınıflar için 8 kazanıma ait kavram yanılgıları kayda değer bulunmuştur. Eğitimciler kavram yanılgılarını önlenmek için öğrencilerin önbilgilerini tespit etmeleri gerekmektedir. Öğretmenler derse başlamadan önce konularla ilgili öğrencilerin ön bilgilerini ve varsa kavram yanılgılarını tespit edip sonra öğretime başlamalıdırlar. Kavram yanılgıları üç aşamalı testlerle ve aynı kavrama ait birden fazla soru sorularak ölçüldüğünde daha güvenilir sonuçlar vermektedir. Bunun için astronomi temelli ünitelerde var olan kavram yanılgılarını tespit etmek için üç aşamalı olarak geliştirilen kavram yanılgısı testleri kullanılabilir. Ayrıca fen bilimlerindeki diğer konulardaki kavram yanılgılarını ölçmek için de üç aşamalı testler kullanılabilir. Üç aşamalı testler kavram yanılgılarını daha geçerli ve ayrıntılı bir şekilde tespit etmeyi sağladığı için kavram yanılgılarının tespiti ve değerlendirilmesinde üç aşamalı testler kullanılabilir. Araştırmacılar, kavram yanılgılarını ölçerken, aşamalardaki farklılıkları dikkate almalı ve buna yönelik ölçümler yapmalıdır. Bu şekilde gerçekte ölçülenin kavram yanılgısı mı yoksa bilgi eksikliği mi olduğu daha sağlıklı bir şekilde ortaya koyulmuş olacaktır. Bu kavram yanılgısı test yapısı benzer şekilde farklı üniteler için kullanılıp kavram yanılgılarının tespitinde kullanılabilir.

TEMEL KAYNAKLAR: Ayaş, A., 2008. Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji Öğretimi, ed. S. Çepni, PegemA Yayıncılık, Ankara, s. 100-125 Baloğlu Uğurlu, N., 2005. İlköğretim 6. Sınıf Öğrencilerinin Dünya ve Evren Konusu İle İlgili Kavram Yanılgıları, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, 229-246 Bostan, A., 2008. Farklı Yaş Grubu Öğrencilerinin Astronominin Bazı Temel Kavramlarına İlişkin Düşünceleri, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir Çakır, Y., 2005. İlköğretim Öğrencilerinin Sahip Oldukları Kavram Yanılgılarının Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Efe, S., 2007. Üç Aşamalı Soru Tipi Geliştirerek İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Ses Konusundaki Kavram Yanılgılarının Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir Akbaş, Y., 2008. Ortaöğretim 9. Sınıf Öğrencilerinin İklim Konusundaki Kavram Yanılgılarının Giderilmesinde Kavramsal Değişim Yaklaşımının Etkisi, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum Eryılmaz, A., Sürmeli E., 2002. Üç-Aşamalı Sorularla Öğrencilerin Isı ve Sıcaklık Konularındaki Kavram Yanılgılarının Ölçülmesi. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi Frede, V., 2006. Pre-service elementary teacher s conceptions about astronomy, Advances in Space Research Vol:38, p. 2237 2246 Güneş, G., 2010. Öğretmen Adaylarının Temel Astronomi Konularında Bilgi Seviyeleri ile Bilimin Doğası ve Astronomi Öz-yeterlilikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana Hannust, T. & Kikas, E., 2007. Children s Knowledge Of Astronomy and İts Change İn The Course Of Learning, Early Childhood Research Quarterly, 22, p. 89 104 İyibil, Ü., Sağlam Arslan, A., 2010. Fizik Öğretmen Adaylarının Yıldız Kavramına Dair Zihinsel Modelleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED). Cilt 4, Sayı 2, S. 25-46. Kanlı, U., Damlı, V., Gencer, A., Ünlü, P. & Güneş, B. (2010). Determination of Science and Physics Teacher Candidates Misconceptions about Basic Astronomy Concepts with a Three-tier Test, GIREP-ICPE-MPTL Reims 2010 International Conference, August 22-27, 2010, Reims, France. Kaptan, F. ve Korkmaz, H.,2001. İlköğretimde Fen Bilgisi öğretimi: Modül 7. Ankara. MEB. Kurnaz, M.A., Değirmenci, A., 2011. Temel Astronomi Kavramlarına İlişkin Öğrenci Algılamalarının Sınıf Seviyelerine Göre Karşılaştırması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 22, s. 97 120 Kutluay, Y. (2005). Diagnosis of Eleventh Grade Students Misconceptions About Geometric Optic by a Three-Tier Test, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Küçüközer, H., Bostan, A., Işıldak, R.S., 2010. İlköğretim Matematik Öğretmeni Adaylarının Bazı Astronomi Kavramlarına İlişkin Fikirlerine Öğretimin Etkileri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 1, s. 105-124

Ogan Bekiroğlu, F., 2007. Effects of Model-based Teaching on Pre-service Physics Teachers Conceptions of the Moon, Moon Phases, and Other Lunar Phenomena, International Journal of Science Education, Vol. 29, No. 5, pp. 555 593 Öztürk, D., 2011. İlköğretim 6. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Ayın Evreleri Konusunda Kavram Yanılgıları ve Kavram Değişimlerinin İşbirliğine Dayalı Ortamda İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Peşman, H. & Eryılmaz, A. (2010). Development of a Three-Tier Test to Assess Misconceptions About Simple Electric Circuits, The Journal of Educational Research, 103:3, 208-222. Roald, I. & Mikalsen, O., 2001. Configuration and Dynamics Of The Earth- Sun-Moon System: An Investigation Into Conceptions Of Deaf and Hearing Pupils, International Journal of Scıence Education, vol. 23, no. 4, 423-440 Seloni, Ş.R., 2005. Fen Bilgisi Öğretiminde Oluşan Kavram Yanılgılarının Proje Tabanlı öğrenme ile giderilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Stover, S., Saunders, G., 2000. Astronomical Misconceptions and the Effectiveness of Science Museums in Promoting Conceptual Change, Journal of Elementary Science Education 12(1), pp. 41-52. Trumper, R., 2003. The Need For Change In Elementary School Teacher Training-a Cross-College Age Study Of Future Teachers Conceptions Of Basic Astronomy Concepts, Teaching and Teacher Education 19, pp. 309-323 Trumper, R., 2006 Teaching Future Teachers Basic Astronomy Concepts- Seasonal Changes-At a Time of Reform in Science Education, Journal of Research in Science Teaching, Vol. 43, No. 9, pp. 879-906. Trundle, K. C., Atwood, R. K., Christoper, J. E., 2007. A Longitudinal Study of Conceptual Change:Preservice Elementary Teachers Conceptions of Moon Phases, Journal of Research in Science Teaching, Vol. 44, No. 2, p. 303-326. Türk, C., 2010. İlköğretim Temel Astronomi Kavramlarının Öğretimi, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun Ünsal, Y., Güneş, B. ve Ergin, İ., 2001. Yükseköğretim Öğrencilerinin Temel Astronomi Konularındaki Bilgi Düzeylerinin Tespitine Yönelik Bir Araştırma. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 3, s. 47-60 Vosniadou, S., Brewer, W.F., 1990. A Cross-Cultural Investigation Of Children s Conception About The Earth, The Sun and The Moon; Greek and American Data. Yağbasan, R., Gülçiçek, Ç., 2003. Fen Öğretiminde Kavram Yanılgılarının Karakteristiklerinin Tanımlanması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 13 Yıldırım, H. İ., 2002. İlköğretim 6.,7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Elektrik Konusunda Sahip Oldukları Yanlış Kavramların Tespiti Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara www.tdkterim.gov.tr