ĠLKÖĞRETĠM 6. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN GÖRÜNTÜ KAVRAMI ĠLE ĠLGĠLĠ KAVRAMSAL ÖĞRENMELERĠNĠN ĠNCELENMESĠ

Transkript

1 ĠLKÖĞRETĠM. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN GÖRÜNTÜ KAVRAMI ĠLE ĠLGĠLĠ KAVRAMSAL ÖĞRENMELERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Sümeyra ÇĠFTCĠ Aytekin ÇÖKELEZ Yüksek Lisans Öğrencisi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ġlköğretim Fen Bilgisi Eğitimi ABD, Samsun Doç.Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Ġlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi Eğitimi ABD, Samsun ÖZET Bu çalışmanın amacı ilköğretim. sınıf öğrencilerinin görüntü kavramı ile ilgili kavramsal öğrenmelerini belirlemektir. Bu amaçla Samsun, Ordu ve Giresun illerinden rastgele seçilen öğrenci ile yapılan çalışmada, öğretim öncesinde ve sonrasında kavramsal anlama testi uygulanmıştır. Alanyazından ve öğretim programından faydalanılarak geliştirilen kavramsal anlama testi, açık uçlu, çoktan seçmeli sorudan oluşmaktadır. Elde edilen veriler, içerik ve frekans analiziyle incelenmiştir. Araştırma sonuçları, öğretim sonrasında öğrencilerin istendik öğrenmelere sahip oldukları gibi bir takım istenmedik öğrenmelere de sahip olduklarını göstermiştir. Görüntü kavramının kavramsal öğrenimi incelendiğinde öğretim sonrasında kavramı düzlem ayna yardımı ile açıklayanların sayısında artış belirlenmiştir. Bununla birlikte görüntü kavramını gölge oluşumu ile karıştıran ve televizyon, bilgisayar gibi elektronik aletlerin ekranında oluştuğunu, görüntüyü oluşturmak için resim malzemelerine ihtiyaç duyulduğunu belirtenler de bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Fen eğitimi, Kavramsal öğrenme, Görüntü. GĠRĠġ Birey, yeni bilgiyi mevcut düşünce biçimleri ve deneyimleri doğrultusunda anlamlandırmakta, oluşturmaktadır. Bu oluşum bireye özgüdür ve bireyler arasında farklılıklar söz konusu olmaktadır ki bu da bilginin öznel bir yapıda olduğunu ortaya koyar (Kabapınar ve Adik, 00). Öğrenmeyi açıklamak için ortaya atılan yapılandırmacı öğrenme kuramı, öğrenenin yeni bilgilerini eskileri üzerine yerleştirdiğini ve bu nedenle öğretim süresince, eski kavramlarla yeni kavramların ilişkilendirilmesi gerektiğini savunmaktadır (Ayas, 00). Öğrenme, geleneksel öğretimde olduğu gibi öğrenciler öğrenilenleri tekrar ettiğinde değil kavramsal anlamayı gösterebildiklerinde başarıyla gerçekleşir (Özden, 00). Öğrencilerin yapılandırmakta oldukları kavramın, anlamlı öğrenmenin bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme alt basamaklarında sırayla gelişmesi amaçlanır (Ayvacı ve Demircioğlu, 008). Her bir kavramın bu basamaklarda başarıyla gelişmesi bir sonra öğrenilecek olan kavrama da temel teşkil etmektedir. Bu sebeple fen eğitiminde kavramsal öğrenme önemli bir yer tutmaktadır. Ülgen (00) e göre kavram öğrenme diğer öğrenmeler için anahtardır ve temelde kavramlar insanlarla, onların duygu, düşünce, hareket bütünlüğü içinde edindikleri tecrübeleri ile var olurlar. Bu çalışmada ilköğretim. sınıf öğrencilerinin Fiziksel Olaylar öğrenme alanı içinde yer alan Işık ve Ses ünitesindeki görüntü kavramı ile ilgili kavramsal öğrenmeleri ve değişim incelenecektir. Alanyazındaki çalışmalarda kavram yanılgıları tespit edilmiş, kavram yanılgılarının kaynağı araştırılmış, öğretim öncesi ve sonrasında kavram yanılgılarının giderilip giderilmediği, görüntü kavramını öğrenme zorlukları incelenmiştir (Kocakülah, 00; Chen, Lin ve Lin (00); Şen, 00; Galili & Hazan, 000; Yeşilyurt & diğer., 00; Şahin & diğer., 008; Heywood, 00; Kocakülah & Demirci, 00). Bu çalışmada ise görüntü kavramının kavramsal öğrenilmesinde gerçekleşen zihinsel süreçler incelenmektedir. Kavramın öğrenilmesinde öğrencilerin ne gibi zorluklarla karşılaştıkları, öğrenimin gerçekleşmeme nedenleriyle birlikte ilk kavramlarda meydana gelen farklılaşma ortaya konulmaktadır.. YÖNTEM Ülkemizde 0000 itibariyle uygulanan Fen ve Teknoloji Öğretim Programı incelendiğinde, görüntü kavramının ilk ve en detaylı olarak ilköğretim. sınıfta yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle araştırmada ilköğretim. sınıfta öğrenim gören öğrenci ile çalışılmıştır. Görüntü kavramının yer aldığı Işık ve Ses ünitesinin öğretimi öncesinde ve sonrasında uygulama yapılarak veriler toplanmıştır. Verilerin toplanması için amaca uygun kavramsal anlama testi ve yarı yapılandırılmış görüşmeler

2 Elektronik aletler Düzlem ayna Görme olayı geliştirilmiştir. Kavramsal anlama testi geliştirilirken konu ile ilgili uzman görüşü alınmış olup dil bilgisi ve anlam yönünden de incelenmiştir. Pilot çalışma sonrasında elde edilen verilerin analizi sonucunda öğrencilerin cevaplamakta veya anlamakta zorlandıkları soru ve çizimlerde değişiklikler yapılmıştır. Kavramsal anlama testi, ü açık uçlu, i çoktan seçmeli soru olarak hazırlanmıştır.. BULGULAR VE YORUM Araştırmada öğrencilere sorulan sorular ve öğrencilerin cevapları bu bölümde tablolar halinde incelenmiştir. Değerlendirme sürecinde öğrencilerin cevapları, ilişkilendirdikleri kavramlara bağlı olarak sınıflandırılmıştır. Öğretim öncesinde öğrencilerin sahip oldukları ön bilgilerin öğretim sonrasında gösterdikleri değişim, oranlarıyla birlikte verilmiştir... Görüntü kavramının açıklanmasında elde edilen bulgular: Tablo. Öğrencilerin görüntü kavramına verdikleri cevaplar Cisimlerin ışık ışınları sayesinde görünmesi Işık ışınlarının cisimleri aydınlatması Cisimden göze ulaşan ışık ışınlarının beyin tarafından algılanması Fotoğraf/manzara/resim çizme Cisimlerin aynaya yansıması Bir cismin veya kendimizin aynada görünmesi Görüntü boyu Sanal/gerçek olması 8 0 Televizyon/bilgisayar/kamera ekranında Projeksiyon, sinema perdesinde 0 Gölge oluşumu Cisimler ve aynadaki yansımaları Diğer 9 Cevapsız 7 TOPLAM Öğretim öncesinde öğrencilerin %9 u görüntüyü Cisimlerin ışık ışınları sayesinde görünmesi olarak ifade ederken, bu oran öğretim sonrasında % e gerilemiştir. Bununla birlikte öğretim öncesinde Cisimlerin aynaya yansıması % ten %0 a; Bir cismin veya kendimizin aynada görünmesi ifadesi ise %8 den % a yükselmiştir. Konu ile ilgili kazanımlarda görüntü kavramı aynalarla ilişkilendirilmektedir. Araştırmanın verileri, öğrencilerde beklenen yönde kavramsal öğrenme gerçekleştiğini göstermektedir. Öğretim öncesi öğrenci cevaplarında düzlem aynada görüntünün boyucismin boyu ile ilgili bir ifade bulunmazken öğretim sonrasında öğrenciler cismin boyu ile görüntünün boyunu ilişkilendirmeye çalışmışlardır. Fen ve teknoloji öğretim programı, ilköğretim. sınıf seviyesinde görüntünün sanal ya da gerçek olması ile ilgili bir kazanım içermemektedir. Fakat öğrencilerin cevaplarında öğretim

3 Aynada ıģık ıģınının izlediği yol Elektronik aletler Ayna vb. yüzeyler Görme olayı sonrasında bu kavramlar yer almaktadır. Bu da öğretmenlerin öğretim sırasında kazanımlarda yer almadığı halde görüntünün sanal ya da gerçek olmasına değinmiş olabileceklerini göstermektedir... Görüntünün oluģumunun açıklanmasından elde edilen bulgular: Tablo. Öğrencilerin görüntü oluşumuna verdikleri cevaplar Işık ışınlarının cisimleri aydınlatmasıyla Işık kaynağı sayesinde Cisimleri görerek Işık ışınlarının cisimden yansıyarak gözümüze ulaşmasıyla Göz merceğinde kırılan ışık ışınlarının sarı lekeye ters olarak düşmesiyle Ayna Parlak/yansıtıcı yüzeyler Aynada yansıma Su yüzeyi/cam Televizyon/bilgisayar/kamera Projeksiyon ile perdede 0 Işık ışınlarının cisme çarparak aynaya yansıması Işık ışınının aynaya çarparak göze gelmesi Gölge oluşumu Cismi görme ve aynada yansımasını görmeyle Resim yaparak Diğer 7 Cevapsız 8 TOPLAM Araştırma verileri, görüntü oluşumunu görme olayı ile açıklayan öğrenci yüzdesinde azalış, ayna vb. yüzeylerle açıklayan öğrenci yüzdesinde ise artış göstermektedir. Ayna vb. yüzeyler ve Aynada görüntü oluşturan ışık ışınının izlediği yol ifadelerini kullanan öğrenciler, öğretim öncesinde %7 iken öğretim sonrasında % oranına ulaşmıştır. Öğretim sonrasında öğrenciler, sadece ayna değil, parlak yüzeylerde, su ve camda da görüntü oluşabileceğini ifade etmişlerdir. Aynalar ve kullanım alanları konusu içinde yer alan Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini fark eder. (MEB, 0, s. 7) kazanımı ve ders kitabında yer alan örnekler, öğretim sırasında kazanımlar çerçevesinde kavramsal öğrenmenin gerçekleştiği sonucunu doğurmaktadır. Öğretim öncesinde öğrencilerin cevaplarında % oranında Görüntü, göz merceğinde kırılan ışık ışınlarının sarı lekeye ters olarak düşmesiyle oluşur. ifadesi bulunmaktadır. İlköğretim. sınıf fen ve teknoloji öğretim programında yer almayan bu bilgiye öğrencilerin konu ile ilgili öğretimden önce başka bir kaynaktan sahip oldukları düşünülmektedir.

4 Elektronik aletler Ayna vb. yüzeyler Görme olayı Televizyon, kamera ve bilgisayar gibi elektronik aletlerde de görüntünün oluştuğunu ifade eden öğrencilerin yüzdelerinin öğretim öncesine oranla öğretim sonrasında azaldığı görülmektedir. Öğretim sonrasında görüntü oluşumunu gölge oluşumu ve resim yapma ile açıklayan öğrencilerin oranı artmıştır. Bu durum, öğrencilerin öğretim sırasında kavram kargaşası yaşayarak bu yanılgıya düştüklerini göstermektedir. Öğrenciler görüntünün parlak, pürüzsüz yüzeylerde, su yüzeyinde ve camda oluşabileceğini ifade etmişlerdir. Öğretim sonrasında artış gösteren yüzdeler, öğrencilerin çevrelerinde yaşadıkları olaylarla derste karşılaştıkları bilgileri ilişkilendirebildiklerini göstermektedir... Görüntü oluģturmak için ihtiyaç duyulanların açıklanmasından elde edilen bulgular: Tablo. Öğrencilerin görüntü oluşturmak için nelere ihtiyaç duyulduğuna verdikleri cevaplar Cisim Işık kaynağı Işık kaynağı ve cisim Işık kaynağı ve öğrenci Işık kaynağı, cisim ve öğrenci Beyin/göz Ayna Parlak, pürüzsüz ve yansıtıcı yüzey Görüntü aynanın arkasında/düz/sanal 7 9 Ayna ve cisim 7 Ayna ve öğrenci Ayna ve ışık kaynağı 7 Ayna, cisim ve ışık kaynağı 9 Ayna, cisim, ışık kaynağı ve öğrenci Televizyon, bilgisayar Elektrik, priz Perde Gölge oluşumu Resim malzemeleri Fotoğraf makinesi Diğer 9 Cevapsız 7 7 TOPLAM Görüntü oluşturmak için sadece aynaya ihtiyaç olduğunu belirten öğrencilerin yüzdesi öğretim öncesinde ve sonrasında birbirine oldukça yakındır. Ancak öğretim öncesinde hiçbir öğrenci Ayna, cisim ve ışık kaynağı cevabını vermezken öğretim sonrasında %8 oranında cevap bulunmaktadır. Bu oran, öğrencilerin kazanımlara paralel kavramsal öğrenme gerçekleştirdiklerini göstermektedir. Öğretim sonrasında % oranında ayna ve cismin, %7 oranında ayna ve ışık kaynağının görüntü oluşturmak için yeterli olacağına ulaşılmıştır. Öğretim sonrasında öğrencilerin konuyu henüz tam anlamıyla yapılandıramadıkları bu nedenle kavramsal öğrenmenin istenilen düzeye ulaşamadığı düşünülmektedir.

5 .. Görüntünün oluģumunun açıklanmasından elde edilen bulgular: Tablo. Öğrencilerin iki ayna önünde duran, numaralı aynaya bakan öğrenci sorusuna verdikleri cevaplar numaralı ayna 8 9 numaralı ayna Her iki ayna Hiçbir ayna Cevapsız 9 7 TOPLAM Öğrencilerin % i öğretim öncesinde, % sı öğretim sonrasında birinci aynaya baktığı için sadece birinci aynada görüntüsü oluşur, ikinci aynada oluşmaz. ifadesini kullanmışlardır. Öğretim öncesi ve sonrasında öğrenciler yaklaşık olarak aynı oranlarda yanılgıya düşmüşlerdir. Öğrencilerin sahip oldukları bu kavram yanılgısına Galili ve Hazan (000) ın çalışmalarında da rastlanmaktadır. Ancak öğrencinin hangi aynaya baktığının öneminin olmadığını belirten öğrencilerin oranı öğretim sonrasında % den % e yükselmiştir. Her iki aynada da görüntünün oluşabileceğini belirtenlerden Öğrenciden yansıyan ışık ışınları her iki aynaya da çarpar. ifadesini kullanan öğrenciler, öğretim öncesinde % oranındayken öğretim sonrasında %0 oranına yükselmiştir. Görüş alanı kavramı, öğretim öncesi %, öğretim sonrası % oranında cevaplarda yer almıştır. Kavramsal öğrenme, öğretim sırasında gerçekleşmiştir. Ancak ilköğretim. sınıf fen ve teknoloji öğretim programı incelendiğinde görüş alanı kavramı sınırlamalar içinde Aynalarda görüş alanı kavramı bu seviyede verilmeyecektir. uyarısıyla yer almaktadır (MEB, 0, s. 7). Öğretmenin bu sınırlamaları dikkate almadan kavramı öğrencilere kazandırdığı düşünülmektedir.. SONUÇ VE ÖNERĠLER Bu çalışma, öğrencilerin görüntü kavramını, büyük oranda görme kavramıyla tanımladıklarını göstermektedir. Öğrenciler, öğretim öncesindeki cevaplarında ve çizimlerinde ışık kaynağından öğrenciye, öğrenciden cisme ve öğrencinin gözünden cisme ışık ışını göndermişlerdir. Bazı öğrencilerin cevaplarında ise Guesne (98) nin çalışmalarında da ortaya çıkan Bir nesneyi görmek için gözlerimizin ışığa ihtiyacı yoktur, sadece o nesneye bakmak yeterlidir. bulgusuna ulaşılmıştır. Bu veriler, öğretim öncesinde öğrencilerin, görme kavramı ile ilgili bir takım yanlış kavramsal öğrenmelere sahip olduklarını göstermektedir. Öğretim sırasında bu kavram yanılgıları öğrenciler tarafından, düzlem aynada görüntü oluşumu ile ilişkilendirerek görüntü kavramı ile ilgili yanlış kavramsal öğrenmeleri doğurmuştur ki öğretim sonrasında düzlem ayna ile ilgili yapılan açıklamalarda ve çizimlerde öğrencinin gözünden aynaya ışık ışını gönderilmiştir. Bu bağlamda Işık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansıması ile açıklar. kazanımı ile kavramsal öğrenmesi sağlanamayan görme kavramı, görüntü oluşumu ile ilgili yanlış öğrenmelere neden olmaktadır. Öğretmenlerin düzlem aynada görüntü oluşumunu anlatmadan önce öğrencilerin görme kavramıyla ilgili ön bilgilerini yoklaması ve mevcut yanlış öğrenmeleri düzeltmeleri gerektiği düşünülmektedir. Ancak bu sayede öğrencilerde istendik kavramsal öğrenmeler sağlanabilir.

6 Görüntü kavramı fotoğraf, manzara, resim, gölge, televizyon ve bilgisayar ekranı gibi kavramlar yerine kullanılmıştır. Öğrenci kavramlarının bilimsel kavramlardan daha kapsamlı ve genel olması, bazı durumlarda öğrencilerin farkında olmadan da bir anlamdan diğerine kayma eğiliminde olduklarını göstermektedir (Topkaya, 99). İlköğretim. sınıf fen ve teknoloji öğretim programında görüntünün açık bir tanımına rastlanmamaktadır. Öğrencilerin birbirinden farklı ifadeler kullanmaları, onların, bu tanımları kendi günlük yaşantılarında gözlemledikleri olaylardan çıkarımlar yaparak oluşturdukları anlamına da gelebilir (Cansüngü Koray ve Bal, 00). Ders kitaplarında düzlem aynada görüntü oluşumu ile ilgili deneysel öğrenmeler gerçekleştikten sonra öğrencilerin farklı anlamlara kaymamaları için görüntünün tanımının verilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. Bu çalışma öğrencilerin, öğretim öncesinde % ve sonrasında % oranında olmak üzere Baktığımız aynada görüntümüz oluşur, bakmadığımız aynada oluşmaz. görüşüne sahip olduklarını göstermektedir. Ders kitabında bu kavram yanılgısı ile ilgili herhangi bir etkinlik, deney ya da uyarı bulunmamaktadır. Öğrencilerin öğretim sonrasında kavramsal öğrenmelerinin değişiklik göstermemesi nedeniyle öğretmenlerin de bu yanılgıya değinmedikleri düşünülmektedir. Ders kitabında öğretim öncesinde de öğrencilerde bulunan bu yanılgının giderilmesine yönelik bir deneye yer verilebilir. Böylelikle öğrencilerin istendik kavramsal öğrenmelere sahip olabileceklerdir. KAYNAKLAR

7 Ayas, A. (00). Fen ve Teknoloji Öğretimi. Ankara: Pegema Yayıncılık. Ayvacı, H. Ş. & Devecioğlu, Y. (008). İlköğretim Öğrencilerinin Fizik Kavramlarını Günlük Yaşamla İlişkilendirme Düzeyleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (), Cansüngü Koray, Ö. & Bal, Ş. (00). İlköğretim. ve. Sınıf Öğrencilerinin Işık ve Işığın Hızı ile İlgili Yanlış Kavramları ve Bu Kavramları Oluşturma Şekilleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (),. Chen, C.C., Lin, H. S. & Lin, M. L. (00). Developing a Twotier Diagnostic Instrument to Assess High School Students Understanding the Formation of Images by a Plane Mirror. Proc natl sci, (), 0. Galili, I & Hazan, A. (000). Learners Knowledge in Opticst Interpretation, Structure and Analysis. International Journal of Science Education,, 788. Guesne, E. (98). Light. In R. Driver, E. Guesne,&A. Tiberghien (Eds.), Children s ideas in science. Philadelphia: Open University Press. Heywood, D. S. (00). Learning and Teaching About Light: Some Pedagogic Implications for Initial Teacher Training. International Journal of Science Education, 7 (), 7 7. Kabapınar, F. & Adik, B. (00). Ortaöğretim. Sınıf Öğrencilerinin Fiziksel Değişim ve Kimyasal Bağ İlişkisini Anlama Seviyesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (8), 7. Kocakülah, A. & Demirci, N. (00). Ortaöğretim Öğrencilerinin Görüntü ve Düzlem Aynada Görüntü Oluşumuna İlişkin Kavramsal Anlamaları. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, (),. Kocakülah, A. (00). İlköğretim. Sınıf Öğrencilerinin Görüntü Kavramı ve Düzlem Aynada Görüntü Oluşumu ile İlgili Kavramsal Anlamaları. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, (7), 77. MEB. (0). Fen ve Teknoloji Dersi. Sınıflar Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları. MEB. (00). İlköğretim. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: MEB Yayınları. Özden, Y. (00). Öğrenme ve öğretme. Ankara: Pegema Yayıncılık. Şahin, Ç., İpek, H., & Ayas, A., (008). Students Understanding of Light Concepts Primary School: A Cross age study. Asia Pasific Forum on Science Learning and Teaching, 9 (), 9. Şen, A. İ. (00). İlköğretim Öğrencilerinin Işık, Görme ve Aynalar Konusundaki Kavram Yanılgılarının ve Öğrenme Zorluklarının İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,, 78. Ülgen, G. (00). Kavram Geliştirme. Ankara: Pegema Yayıncılık. Topkaya, H. (99). Effect of Activity Based Instructional Strategy on Students Understanding of Light and Its Properties at th Grade. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: ODTÜ Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü. Yeşilyurt, M., Bayraktar, Ş., Kan, S. & Orak, S., (00). İlköğretim Öğrencilerinin Işık Kavramı ile İlgili Düşünceleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (),. 7