The Journal o Academic Social Science Studies International Journal o Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss3260 Number: 43, p. 259-274, Spring I 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 06.01.2016 13.03.2016 OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN KAYNAŞTIRMAYA YÖNELİK GEREKSİNİMLERİNİN BELİRLENMESİ 1 IDENTIFICATION OF PRESCHOOL TEACHERS NEEDS RELATED TO MAINSTREAMING Yrd. Doç. Dr. Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öz Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, eğitimlerini yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı kurumda sürdürmeleri kaynaştırma uygulamaları ile sağlanmaktadır. Bu uygulamaların sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için de öğretmenlerin bu alanda gereksinimlerinin belirlenmesi ve bu gereksinimleri gidermeye yönelik çalışmaların yapılması önem taşımaktadır. Bu araştırmanın amacı, okul öncesi öğretmenlerin kaynaştırma programına yönelik gereksinimlerinin belirlenmesidir. Bu doğrultuda, araştırma kapsamında, okul öncesi öğretmenlerinin, okul öncesi öğrencilerine yönelik kaynaştırmayı planlama, öğrenme- öğretme süreci ve sürece ilişkin diğer gereksinimleri tespit edilmiştir. Araştırmanın örneklem grubunu İstanbul ve Bolu'da Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı anaokullarında görev yapan ve sınıında kaynaştırma öğrencisi bulunan 15 okul öncesi öğretmeni oluşturmaktadır. Verilerin toplanmasında, görüşme türlerinden yarı-yapılandırılmış görüşme tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırmacılar taraından hazırlanan yarı-yapılandırılmış görüşme ormu kullanılarak, okul öncesi öğretmenlerin, kaynaştırma uygulamalarına yönelik gereksinimleri belirlenmiştir. Öğretmenlerin görüşme ormuna kaydedilen cevaplarından elde edilen verilerin çözümlenmesinde, betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Betimsel analiz tekniği ile veriler özetlenmiş ve yorumlanmıştır. Araştırmanın sonucunda sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenleri, öğretim öncesi hazırlık aşamasında, BEP hazırlarken, öğretim sırasında ve değerlendirme aşamasında gereksinimlerinin olduklarını belirtirmişlerdir. Fakat kaynaştırma öğrencisinin sosyal kabulü ve durumunu diğerlerine açıklama konusunda ise herhangi bir gereksinimlerinin olmadığını iade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenlerin çoğunluğu bilimsel kaynak ve kitaplara, plan ve etkinlik örneklerine, hizmet içi 1 Bu araştırma VII. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi nde sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
260 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK eğitim-konerans, seminere ve eğitici materyale gereksinim duyduklarını iade etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Kaynaştırma, Okul Öncesi, Okul Öncesi Öğretmeni, Özel Eğitim, İhtiyaç Belirleme Abstract Mainstreaming programs make it possible or individuals with special education needs to continue their education along with their peers with no special education needs. In order to utilize these programs eectively, it is crucial to identiy teachers needs in this area and to undertake studies to meet the speciied needs. This study aimed to identiy preschool teachers needs regarding mainstreaming programs. In this ramework, preschool teachers needs related to planning o mainstreaming programs, teaching-learning process in the program and needs related to other students included in the program. Sample group o the study was composed o 15 preschool teachers employed in preschools that have special needs in Istanbul and Bolu. Semi-structured interview technique was used in data collection. Semi-structured interview orm prepared by the researchers was used to determine preschool teachers needs related to the mainstreaming program. Descriptive analysis technique was utilized to analyze data collected rom teacher answers to the interview orm. Data were summarized and interpreted with the help o descriptive analysis technique. As a result o research, teachers stated that the requirement o preparation phase beore training, preparing IEP, during training and in the evaluation phase. However they do not need support in terms o social acceptance o mainstreaming students and while explaining the situation o special needs students to others. When teachers additional resource needs were examined, it was seen that the majority expressed the need or scientiic resources and books, sample plans and activities, in-service training-conerences, seminars and training materials. Keywords: mainstreaming, preschool, teacher o preschool, speacial education, identiication o needs Giriş İnsanoğlunun dünyaya uyum sağlama çabaları içerisinde eğitimin yeri oldukça büyük önem taşımaktadır. Eğitim bireylerin sosyalleşmesine, toplumsal yapının güçlenmesine ve kültürlerin aktarılmasına aracı olmaktadır. Toplumda gelişimi normal seyreden bireyler olduğu kadar gelişimi normalden arklılık seyreden bireyler de yer almaktadır. Bu nedenle eğitim, gelişimi normalden arklılık seyreden özel gereksinimli bireylere de sosyalleşme ve toplumla bütünleşme ırsatı sunmayı amaçlamalıdır. Özel gereksinimli bireylerin toplumla bütünleşmelerini sağlamak için 1900 lü yıllarda ABD de başlayan kaynaştırma hareketi, 1944 yılında İngiltere de sonra da diğer batı ülkelerinde yasalaşarak akti olarak uygulanmaya başlanmıştır. 1983 yılında yürürlüğe giren 2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu akabinde 1997 yılında çıkarılan 573 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 2006 yılında çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği nin yürürlüğe girmesi ile ülkemiz yasalarında da yerini almıştır. Yasa olarak ülkemizdeki mevzuatlarda yerini alan kaynaştırma, alan yazında arklı şekillerde tanımlanmıştır. Kırcaali- İtar (1992), kaynaştırmayı özel gereksinimli öğrencinin, gerekli destek hizmetler sağlanarak, tam ya da yarım zamanlı olarak kendisi için en az kısıtlayıcı eğitim ortamı olan normal eğitim sınılarında eğitim görmesi olarak tanımlarken, Osborne ve DiMattia (1994) ise özel gereksinimli öğrencilerin uygun öğretim desteğiyle normal eğitim sınılarına yerleştirilmesi olarak tanımlamıştır. Bu tanımların ortak noktasını ise Saraç ve Çolak (2012); özel gereksinimli bireylerin normal
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 261 gelişim gösteren akranlarıyla birlikte genel eğitim ortamlarında eğitilmeleri, bu çocuklara ve öğretmenlerine gereksinim duyacakları konu ya da alanlarda, destek özel eğitim hizmetlerinin sağlanması olarak belirtmektedir. Kaynaştırmanın hemen hemen her tanımında yer alan Özel Eğitim Destek Hizmetleri kavramı bazen Destek Özel Eğitim Hizmetleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada belirtilen destek hizmetler iadesi, bir amacı gerçekleştirmek için iki ya da daha azla bireyin bir arada çalışması olarak belirtilmektedir. Normal bireylerle özel gereksinimli bireylerin kaynaştırılması amacıyla sağlanması planlanan destek özel eğitim hizmetleri üç şekilde sağlanabilir. Bunlar; Kaynak oda eğitimi Sını-içi yardım Özel eğitim danışmanlığıdır (Batu, 2000). Bu hizmetleri kapsayan kaynaştırma eğitimi Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006) nde, Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerini, destek eğitim hizmetleri de sağlanarak yetersizliği olmayan akranları ile birlikte resmî ve özel; okulöncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan özel eğitim uygulamaları olarak tanımlanmaktadır. Bu iadeden de anlaşıldığı üzere kaynaştırma uygulamaları, okul öncesi eğitimden başlayarak eğitimin tüm kademelerinde uygulanmasını kapsamaktadır. Bu yönetmeliğe istinaden ilkokula gitme yaşından küçük olan özel gereksinimli bireylerin okul öncesi çağda kaynaştırılması zorunlu hale gelmiştir. Okul öncesi dönemde kaynaştırmanın, özel eğitime gereksinim duyan bireylerin topluma uyumunu sağlama, temel iletişim becerilerini öğrenme, geliştirme gibi konularda katkısının büyük olduğu belirtilmektedir (Metin, 1992; Özdemir ve Ahmetoğlu, 2012; ). Okulöncesi dönemde, kaynaştırma uygulamalarının kendisinden beklenen bu aydaları sağlamasında; okul yönetimine, müettişlere, aileye ve öğretmene çok önemli görevler düşmekle birlikte, belki de en önemli görev öğretmene düşmektedir (Şahbaz ve Kalay, 2010). Okul öncesi eğitimde kaynaştırma uygulamalarına ilişkin ülkemizde yapılan çalışmalar incelendiğinde kaynaştırma uygulamalarında başarıyı etkileyen en önemli aktörlerden birinin okul öncesi öğretmeni olması sebebiyle, bu alandaki çalışmaların, okul öncesi eğitimi öğretmenlerinin olumlu (Özbaba, 2000; Sünbül ve Sargın, 2002) ve olumsuz tutumlarını (Güven ve Önder, 1995; Seçer, Çeliköz, Sarı, Çetin ve Büyüktaşkapu, 2010) belirleme konusunda yoğunlaştığı görülmektedir. Bir diğer grup araştırmanın, okul öncesi öğretmen adaylarının hizmet öncesi kaynaştırma ve özel eğitim dersini almalarının kaynaştırmaya ilişkin görüşlerine etkisini belirleme konusunda yürütüldüğü görülmektedir (Kayılı, Koçyiğit, Doğru ve Çitçi, 2010; Şahbaz ve Kalay, 2010). Bu araştırmalar tutum ve görüş ölçeklerinin kullanıldığı nicel araştırmalardır. Oysa artık okul öncesinde kaynaştırma eğitiminin var olan durumunu saptamaktan çok çözüm odaklı ve bu alanda görev yapan anahtar kişilerin duygu ve düşüncelerini, görüşlerini, gereksinimlerini derinlemesine incelemek ve bu kişilerin özellikle uygulamalara yönelik önerilerini daha ayrıntılı belirlemek gerekmektedir. Ülkemizdeki çalışmalar incelendiğinde, okul öncesi eğitimde kaynaştırma uygulamalarına ilişkin okul öncesi öğretmenlerinin görüşlerini belirlemeye yönelik az sayıda araştırmaya rastlanmıştır (Altun ve Gülben, 2009; Dikici-Sığırtmaç 2011; Gök ve Erbaş, 2011; Varlıer ve Vuran, 2006). Altun ve Gülben (2009) taraından yapılan araştırmada, okul öncesi eğitimde özel gereksinimli çocukların tespiti, bu çocukların eğitimine yönelik uygulanan
262 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK yöntemler ve kaynaştırma uygulamalarında yaşanan sorunların öğretmen görüşleri açısından değerlendirildiği görülmektedir. Trabzon ili merkezindeki okul öncesi eğitim kurumlarında çalışan 10 okul öncesi öğretmeni ile yürütülen çalışmanın verilerinin, yarı yapılandırılmış görüşme tekniğiyle elde edildiği tespit edilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına ilişkin, öğretmenlerin çoğunluğunun özel eğitim konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve bu nedenle özel gereksinimli çocukların eğitimlerini destekleme açısından yetersiz kaldıkları yönünde bulgular elde edilmiştir. Dikici-Sığırtmaç (2011) taraından yapılan araştırmada Okul Öncesi Öğretmenlerinin, kaynaştırma eğitiminde yaşanan sorunlara yönelik kullandıkları çözüm yolları ve öneriler araştırılmıştır. Adana ili örnekleminde sınılarında kaynaştırma öğrencisi bulunan 15 okul öncesi öğretmeni ile yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine ilişkin temelde iki ana problem ile karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Bu problemler bilgi ihtiyacı ve iziksel altyapı yetersizliğidir. Gök ve Erbaş (2011) taraından yürütülen araştırmanın okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan ve sınılarında kaynaştırma öğrencisi bulunan okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin görüşleri ve önerileri belirlenmiştir. Nevşehir il merkezindeki okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan 10 okul öncesi öğretmen ile yürütülen çalışmada, öğretmenlerin kaynaştırma eğitiminin gerekliliği konusunda olumlu görüşlere sahip oldukları belirlenmiştir. Ancak, öğretmenler, kaynaştırma eğitimi konusunda çok az bilgi sahibi oldukları için kaynaştırma uygulamalarında yetersiz kaldıklarını ve dolayısıyla sınılarında sorunlar yaşandığını bildirmişlerdir. Varlıer ve Vuran (2006) taraından yapılan çalışmada, okul öncesi eğitimi öğretmenlerinin özel gereksinimli çocukların kaynaştırma yoluyla eğitilmelerine ilişkin görüşlerinin belirlendiği görülmektedir. Eskişehir il merkezindeki ilköğretim okullarının ana sınıları ve bağımsız anaokullarında görev yapan ve kaynaştırma öğrencisi deneyimi yaşayan 30 bayan öğretmenle yürütülen çalışmada öğretmenlerin, tümünün özel gereksinimli çocukların okul öncesi eğitim alması gerektiğini düşündüğü ve çoğunluğunun da bu çocuklar için okul öncesi eğitimin kaynaştırma yoluyla yürütülmesinden yana oldukları tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin, okul öncesi eğitimde yaşanan sorunların çözümüne yönelik olarak; seminer, konerans ve toplantılar aracılığı ile bilgilendirilmelerini istedikleri ve sını mevcutlarının sınırlı tutulmasını önerdikleri görülmektedir. Yapılan araştırmalar incelendiğinde genellikle okul öncesi öğretmenlerin yaşadığı sorunları ve çözüm önerilerini tespit etmeye yönelik olup, günümüze göre geçmiş tarihte yapılmış araştırmalar olup en son araştırmanın üzerinden beş yıl geçmiştir. Her gün pek çok gelişmenin olduğu günümüzde sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerinin gereksinimlerinin belirlenmesi bu araştırmanın amacıdır. Okul öncesi eğitiminde kalitenin artırılması için öğretmenlerin gereksinimlerinin tespit edilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu yüzden bu araştırmaya gereksinim duyulmuştur. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın genel amacı; sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerinin gereksinimlerinin belirlenmesidir. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır; Okul öncesi öğretmenlerinin; 1. Sınıına öğrencinin yerleştirmesi yapıldığındaki gereksinimleri nelerdir? 2. Öğretim öncesi hazırlık aşamasında gereksinimleri nelerdir? 3. BEP hazırlama aşamasındaki gereksinimleri nelerdir?
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 263 4. Öğretim sırasındaki gereksinimleri nelerdir? 5. Öğretim sonrasında, değerlendirme sırasındaki gereksinimleri nelerdir? 6. Sosyal kabule yönelik gereksinimleri nelerdir? 7. Kaynaştırma öğrencinizin durumunu diğerlerine (sınıtaki diğer öğrencilere, velilere, diğer personele) açıklamaya yönelik gereksinimleri nelerdir? 8. İhtiyaç duyulan sosyal destek türleri nelerdir? 9. İhtiyaç duyulan kaynak türleri nelerdir? Yöntem Bu bölümde araştırmanın modeline, araştırmacının rolüne, katılımcılara, araştırmada izlenecek sürece, verilerin toplanmasına ve verilerin analizine yer verilmektedir. Araştırmanın Modeli Araştırma betimsel bir durum saptaması niteliğinde olup, nitel araştırma teknikleri temel alınarak desenlenmiştir. Araştırmada nitel araştırma çeşidi olan tipik durum çalışması yöntemi kullanılmıştır. Durum çalışmalarındaki amaç belirli bir duruma ilişkin sonuçlar ortaya koymaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu araştırmada durumu ortaya koyabilmek için öğretmenlerle görüşme yapılmıştır. Katılımcılar Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçüt örnekleme yöntem, bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Sınıında kaynaştırma öğrencisi olması ölçüt olarak belirlenmiştir. Bu nedenle anaokullarında görev yapan okul öncesi öğretmenler katılımcı olarak seçilmiştir. Araştırmanın katılımcıları; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı bağımsız anaokullarında görev yapan 10 tane İstanbul, 5 tane Bolu il merkezinde olmak üzere toplam 15 öğretmenden oluşmaktadır. Öğretmenlerin tümü bayan olup, hepsi milli eğitime bağlı anaokullarında görev yapmaktadır. Öğretmenlerden beş tanesi 0-5 yıllık, dokuz tanesi, 6-15 yıl, bir tanesi de 25 ve üzeri kıdem yılına sahiptir. Öğretmenlerden 14 tanesi lisans eğitimi sürelerince özel eğitim ve kaynaştırma programı ile ilgili ders almışken, bir öğretmen ise özel eğitim ve kaynaştırma programı ile ilgili ders almamıştır. Öğretmenlerden dört tanesi özel eğitim ve kaynaştırma programı ile ilgili hizmet içi eğitim alırken, 11 öğretmen ise özel eğitim ve kaynaştırma programı ile ilgili herhangi bir hizmet içi eğitim almamışlardır. Öğretmenlerden; altı tanesinin sınıında zihinsel yetersizliği, üç öğretmenin sınıında Otizm spektrum bozukluğu, üç öğretmenin sınıında Fiziksel yetersizliği, iki öğretmenin sınıında işitme yetersizliği ve bir öğretmenin ise Down Sendromu olan kaynaştırma öğrencisi bulunmaktadır. Verilerin Toplanması Bu çalışmanın verileri Şubat- Nisan 2015 tarihleri arasında toplanmıştır. Verileri toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme ormu kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ne tam yapılandırılmış görüşmeler kadar katı, ne de yapılandırılmamış görüşmeler kadar esnektir; iki uç arasında yer almaktadır (Karasar, 1999). Görüşme soruları ilgili alan yazın incelenerek oluşturulmuş ve sonrasında hazırlanan sorular okul öncesi alan uzmanı ve özel eğitim alan uzmanı taraından incelenerek son hali verildikten sonra bir dil uzmanına gösterilerek uzman görüşü alınmıştır. Alan uzmanlarının görüşleri doğrultusunda görüşme soruları yeniden düzenlenmiştir. Son hali verilen görüşme soruları sınıında kaynaştırma öğrencisi olan araştırmaya katılmaya gönüllü okul öncesi öğretmenleriyle bire bir görüşme yapılarak gereksinimleri kayıt altına alınmıştır. Görüşmeler yaklaşık 30 dk sürmüştür. Araştırmada öğretmenlerin görüşleri yarı yapılandırıl-
264 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK mış görüşme ormundaki sorulara verdikleri cevaplarla sınırlı kalmıştır. Verilerin Analizi Öğretmenlerin görüşme ormuna kaydedilen cevaplarından elde edilen verilerin çözümlenmesinde, betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Betimsel analiz tekniği ile veriler özetlenmiş ve yorumlanmıştır. Betimsel analizde ham veriler, okuyucunun anlayabileceği şekilde düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde verilir. Bunun için veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre oluşturulur ve görüşmede kullanılan sorular dikkate alınarak sunulur. Betimsel analizde görüşülen bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtmak amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu araştırmada da öğretmenlere sorulan sorular temalar olarak belirlenmiştir. Sorulara verilen cevaplar, bu doğrultuda değerlendirilip söylenme sıklığı temel alınarak belirlenen rekanslar tablolaştırılmıştır. Öğretmenlerin görüşleri sunulurken, direkt alınarak tırnak içinde verilmiştir. Bulgular Bu bölümde okul öncesi öğretmenleri ile görüşmelerden elde edilen bulgular yer almaktadır. Katılımcıların görüşleri, gizlilik esasına dayanılarak, isimleri verilmeden kodlanarak aktarılmıştır. Buna göre katılımcılar Öğretmen i iade etmesi açısından Ö olarak kodlanmış ve her katılımcıya kodunun yanına Ö1, Ö2, Ö3. şeklinde bir numara verilmiştir. Görüşmeler sonucunda elde edilen bulgular sorulara göre sıralanarak verilmiştir. Sınıa öğrencinin yerleştirmesi yapıldığında duyulan gereksinimler Okul öncesi öğretmenlerin sınıına kaynaştırma öğrencisi yerleştirildiğindeki gereksinimleri Tablo-1 de yer almaktadır. Tablo1. Okul öncesi öğretmenlerin sınıına kaynaştırma öğrencisi yerleştirildiğindeki gereksinimleri Okul Deneyimi ile ilgili bilgiye 11 Genel Bilgi, Engel Durumu ve Öz Bakım becerilerini sergileme 10 durumuna yönelik bilgiye Ram Raporu Bilgisine 7 Kullandığı İletişim Türüne yönelik bilgiye 5 BEP Hazırlamaya Yönelik Bilgiye 3 Tablo 1. incelendiğinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun daha önce herhangi bir okula gidip gitmediği ve okul deneyimi varsa kaç yıllık bir deneyimi olduğu konusunda bilgiye gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Okul deneyimi ile ilgili bilgi ihtiyacını on bir öğretmenin iade ettikleri görülmektedir. Ö10 "Okul deneyimi çok önemli sizin için nerden başlayacağınızı ve neler yapacağını belirlerken ilk adım atarken bilinmesi gereken bir bilgidir. " şeklinde iade etmiştir. Ailelerin genel bilgilerine, yetersizlik türüne ve öz bakım becerilerini kazanıp kazanmadığı bilgisine gereksinim duydukları görülmektedir. Öğretmenlerin yedisi öğrencilerin RAM raporu bilgisine, beşinin çocukla iletişim konusunda bilgiye ve üçünün ise BEP hazırlama konusunda bilgiye gereksinim duydukları görülmektedir. Ö6. " Öğrencinin derecesi ve bugüne kadar aldığı eğitim programı, davranışlarının nasıl olduğu, bugüne kadar neler yapıldığını, özelliklerini bilgisi çok önemli".
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 265 Ö7. "Kaynaştırma öğrencisiyle iletişime geçme ve iletişim kurma konusunda bilgiye gereksinim duydum." iadelerini kullanmışlardır. Öğretmenlerin gereksinim duydukları bilgilere bakıldığında ilk etap da çocukları tanımaya yönelik bilgilere gereksinim duydukları görülmektedir. Öğretim öncesi hazırlık aşamasında gereksinim duyulanlar Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan Okul öncesi öğretmenlerinin öğretim öncesi hazırlık aşamasındaki gereksinimleri Tablo-2 de belirtilmiştir. Tablo 2. Öğretmenlerin öğretim öncesindeki gereksinimleri BEP 7 Araç-gereç 7 Ortam uyarlaması 5 Sını yönetimi 2 Etkinlik planı 2 Okul personel desteği 1 Yönergeyi nasıl vereceğine ilişkin destek 1 Tablo 2. incelendiğinde öğretmenlerin öğretim öncesi hazırlık aşamasında en çok BEP ve Araç-gerece gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Sonrasında ortamı uyarlama ihtiyacı, sını yönetimi ile etkinlik planı ile en az okul personel desteği ile yönergeyi nasıl vermeleri konusunda gereksinimleri olduklarını belirtmişlerdir. Ö6. "Bireysel plan nasıl işlenmesi ve verilmesi gerektiği hakkında bilgimin olmadığını ark ettim ve bununla ilgili bilgiye gereksinim duydum". Ö7. Benim öğrencimin dil gelişimi yetersizliği olduğu için en çok dil gelişimine destek olacak araç-gerece gereksinim duydum". Ö 8. "Planları uygularken işe yapamayacağı etkinliklerde onun seviyesine uygun etkinliklere ayrı bir masada bireysel olarak çalışmalarım oluyor. Bunun doğrultusunda araç gereçleri ve ortam yaratmam gerekiyordu." Ö9. " Sını düzeninin hazırlanan BEP planına uygun olmasına, planın uygulanma aşamasında gereksinim duyulan araç gereçlerin temin edilmesine. Okul personel desteğine sıklıkla gereksinim duydum." Ö10. " yönergeyi nasıl vereceğim, onunla ilgilenirken diğer çocuklar ne yapacağı ya da bütün sınıla yapılacak bir etkinlik öncesi o etkinliği onun seviyesine nasıl indireceğimi bilemedim." iade etmiştir. Bireysel Eğitim Programı (BEP) hazırlarken duydukları gereksinimler Okul öncesi öğretmenlerin sınıındaki kaynaştırma öğrencisi için BEP hazırlarken duydukları gereksinimler Tablo-3 de görülmektedir.
266 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK Tablo 3. Öğretmenlerin BEP hazırlama aşamasındaki gereksinimleri BEP konusunda uzman ve rehberlik edecek birine 4 Aile ile görüşme yapmaya 4 Uygun Malzeme- materyal belirlemeye 2 Amaç ve kazanımların nasıl belirlenmesi 2 Planın değerlendirilmesine 2 Uygun yöntemi bulma bilgisine 2 Yeterli bilgiye sahiptim 2 RAM raporuna 1 Öğretmenlerin BEP hazırlama aşamasındaki gereksinimleri incelendiğinde araştırmaya katılan öğretmenlerden dördünün BEP konusunda uzman ve rehberlik edecek birine, dördünün aile ile görüşme yapmaya, ikisinin malzeme ihtiyacını, ikisinin amaç ve kazanımların nasıl belirlenmesi konusunda bilgiye ve ikisinin uygun yöntemi bulma konusunda bilgiye gereksinim duyduklarını belirttikleri görülmektedir. Öğretmenlerden biri RAM raporuna gereksinim duyduğunu belirtirken, ikisi ise yeterli bilgiye sahip olduklarını belirterek herhangi bir şeye gereksinimlerinin olmadığını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin BEP hazırlama aşamasında en çok uzman ve rehberlik edecek birine ve aile ile görüşme yapma konusunda gereksinimlerinin olduğu görülmektedir. Öğretim sırasındaki gereksinimleri Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan Okul öncesi öğretmenlerin öğretim sırasındaki gereksinimleri Tablo-4 de yer almaktadır. Tablo 4. Sınıında Kaynaştırma Öğrencisi Olan Okul Öncesi Öğretmenlerin Öğretim Esnasındaki i Etkinlikleri onların seviyesine uygun uyarlamaya 5 Uygun materyal-araç gerece 4 Hiçbir şeye gereksinim duymadım 3 Seviyesine uygun bir ortama 3 Uygun teknik seçimine 1 Daha çok ilgilenmem için zamana 1 Sını yönetiminde nasıl davranacağı bilgisine 1 Ailenin, ilgili kurum ve kuruluşların desteğine ve işbirliğine 1 Yardımcı öğretmene 1 Kaynağa 1
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 267 Tablo 4 incelendiğinde öğretmenlerin öğretim sırasındaki gereksinimleri açıkça görülmektedir. Öğretmenlerin beşi etkinlikleri kaynaştırma öğrencisinin seviyesine uygun bir şekilde uyarlama, dördü uygun materyal, araç-gerece gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerden üçü uygun bir ortama gereksinim duyarken yine üçü hiç bir şeye gereksinim duymadıklarını belirtmişlerdir. Bununla birlikte öğretmenlerden biri uygun teknik seçimine, biri zamana, sını yönetimin nasıl sağlanacağı bilgisine, biri ailenin, ilgili kurum ve kuruluşların desteğine ve işbirliğine, biri yardımcı öğretmene ve bir tanesi de kaynağa gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin bununla ilgili bazı görüşleri aşağıda verilmiştir. Ö5. " Öğrencimin engel durumu ortopedik olduğu için sadece iziksel ortamı ona uygun hale getirmem gerekmektedir. Bilişsel, dilsel, duygusal, sosyal açıdan diğer öğrencilerimle aynı derecede desteğe gereksinim duymaktadır. Etkinlik süresinde bireysel ilgilenmem gereken noktalar olmakta akat daha çok kendi başına yapabileceği etkinlikleri tercih etmeye çalışmaktayım." Ö6. " Örnek planlara baktım, uyarlamalar bilmediğim için bir kaynak aradım." Ö12. " Öğrencimin engel türüne yönelik araç gereç bulmakta zorlanıyorum." Ö13. " Bazen çok kararsız kalınıyor. Yapılması gerekenin nasıl verilmesi gerektiği ile ilgili çelişki yaşanıyor. Ne kadar uyarlanırsa uyarlansın zorluk çekiliyor." iadelerini kullanmışlardır. Öğretmenlerinin çoğu öğretim sırasında konuyu kaynaştırma öğrencisinin seviyesine uygun bir şekilde uyarlama, uygun materyal ve uygun ortama gereksinimi duyduklarını belirtmişlerdir. Değerlendirme aşamasındaki gereksinimleri Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerin değerlendirme aşamasındaki gereksinimleri Tablo-5 de görülmektedir. Tablo 5. Değerlendirme aşamasındaki gereksinimleri Öğrencilerin hangi amaç ve kazanımlara ulaşıp ulaşmadığına 13 karar verme konusunda bilgisi Değerlendirmeyi hangi kriterlere göre yapacakları bilgisi 8 Veliyle ve özel eğitim öğretmeniyle iletişim kurabilme 4 Zamana gereksinim duyduğunu belirtirken 3 BEP geliştirme ekibin görüş ve önerilerine gereksinim 3 Hiçbir şeye gereksinim duymadık 2 Tablo 5. incelendiğinde değerlendirme aşamasında, öğretmenlerden on üçünün öğretmenin öğrencilerin hangi amaç ve kazanımlara ulaşıp ulaşmadığına karar verme konusunda bilgiye gereksinim duydukları görülmektedir. Bununla birlikte öğretmenlerin sekizi değerlendirmeyi hangi kriterlere göre yapacakları konusunda bilgiye, dördü veliyle ve özel eğitim öğretmeniyle iletişim halinde bilgi alışverişine gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Üç öğretmen ise, zamana gereksinim duyduğunu belirtirken yine üç öğretmende BEP geliştirme ekibin görüş ve önerilerine gereksinim duyduklarını iade etmişlerdir. Öğretmenlerden ikisi ise hiçbir şeye gereksinim duymadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin bazı görüşleri aşağıda yer almaktadır. Ö4. "Öğrencinin hangi amaç kazanımı aldığını kestirmekte zorlanıyorum nasıl yapacağım bilemiyorum."
268 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK Ö8. "Veliyle ve özel eğitim öğretmeniyle iletişim halinde bilgi alışverişine en çok ona gereksinim duydum." Ö11. "Değerlendirme yöntemini belirleme, gerekli ormları hazırlamada bazı gereksinimlerin oluyor." Ö12. "Öğrencimin sürekli devamsızlık yapması nedeniyle zaman konusunda artı süreye gereksinim hissettim." iadelerini kullanmışlardır. Öğretmenlerin çoğunluğu değerlendirme aşamasında öğrencilerin hangi amaç ve kazanımlara ulaşıp ulaşmadığına karar verme konusunda, değerlendirmeyi hangi kriterlere göre yapacağı konusunda bilgiye gereksinim duyduklarını iade ederlerken bir grup öğretmen ise hiçbir şeye gereksinim duymadıklarını belirtmişlerdir. Kaynaştırma öğrencisinin sosyal kabulü konusundaki gereksinimleri Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan Okul öncesi öğretmenlerin öğrencilerinin sosyal kabulü konusundaki gereksinimleri Tablo-6 da yer almaktadır. Tablo 6. Öğretmenlerin öğrencilerinin sosyal kabulü konusundaki gereksinimler Gereksinim duymadım 12 Zamana gereksinim duydum 1 Araç-gerece gereksinim duydum 1 Diğer çocuklara açıklamaya gereksinim duydum 1 Tablo 6. incelendiğinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun kaynaştırma öğrencisinin sosyal kabulü konusunda bir gereksinim duymadığı görülmektedir. Öğretmenlerde biri diğer çocuklara durumu nasıl açıklayacağı konusunda bilgiye gereksinim duyarken, biri araç-gerece biri ise zaman gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Ö3. "Sınıımdaki kaynaştırma öğrencisi bireysel anlamda yeterli düzeye ulaştığı için arkadaşları taraından kabul görüyor" Ö4. "Öğrencilerim sosyal olarak arkadaşlarıyla sosyal ilişkiler kurabildikleri için herhangi bir gereksinim duymadım" Ö5. "Sınıımla öğrencim eğitime başlamadan önce arkındalık yaratmak adına hazırlayıcı etkinlikler gerçekleştirdik. Engel durumunun ne olduğunu öğrencim ve velilerimle paylaştım. Gerekli tedbirleri alarak ona nasıl yardımcı olabilir konusunda onlardan destek aldım. Öğrencim de eğitime başladığında bu süreçte hiç sıkıntı yaşamadık. Aksine kabul görmesi çok daha kısa sürede gerçekleşti." Ö7. "Sınıta ki arkadaşları taraından hemen kabul görüldü, herhangi bir sıkıntı yaşamadım. Bu yüzden herhangi bir şeye gereksinim duymadım." Kaynaştırma öğrencisinin durumunu diğerlerine (sınıtaki diğer öğrencilere, velilere, diğer personele) açıklama konusundaki gereksinimleri Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan Okul öncesi öğretmenlerin öğrencilerinin durumunu diğerlerine açıklama konusundaki gereksinimleri Tablo-7 de görülmektedir. Tablo7. Kaynaştırma öğrencisinin durumunu diğerlerine açıklama konusundaki gereksinimleri Gereksinimim olmadı 9 Engel durumu ile ilgili kaynağa 3 Çocuklara uygun durum ile ilgili hikaye 2 BEP ekibinin görüş ve önerilerine 1
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 269 Tablo 7. İncelendiğinde öğretmenlerin kaynaştırma öğrencisinin durumunu diğerlerine açıklama konusundaki gereksinimleri yer almaktadır. Öğretmenlerinin dokuzu bu konuda bir gereksinimleri olmadığını belirtirken öğretmenlerin üçü engel durumu ile ilgili kaynağa, ikisi çocuklara açıklarken kullanmak için uygun durum ile ilgili hikâyeye, birinin ise BEP ekibinin görüş ve önerilerine gereksinim duydukları görülmektedir. Öğretmenlerin bazı görüşleri aşağıda verilmiştir. Ö1. " Konu hakkında arkındalık sağlayabilecek ya da durumu açıklamada bize yardımcı olabilecek hikâyeler olsa bizim işimiz daha kolay olacak" Ö2. "Down Sendromunu anlatan bir hikâyem vardı ondan yola çıkarak açıkladım ama her engel durumu ile ilgili bir hikâye olmalı bence." Ö3. "Her öğrenci özel olduğu için kaynaştırma öğrencimin de kabul görmemesi gibi bir durum yaşamadım. Bundan dolayı da herhangi bir şeye gereksinim duymadım" Ö5. "Sınıımla öğrencim eğitime başlamadan önce arkındalık yaratmak adına hazırlayıcı etkinlikler gerçekleştirdik. Engel durumunun ne olduğunu öğrencim ve velilerimle paylaştım. Gerekli tedbirleri alarak ona nasıl yardımcı olabilir konusunda onlardan destek aldım. Öğrencim de eğitime başladığında bu süreçte hiç sıkıntı yaşamadık. Aksine kabul görmesi çok daha kısa sürede gerçekleşti. Böyle bir süreçte bir gereksinimim olmadı " Ö7. "Öğrenci hakkında yeterli bilgiye sahip olduktan sonra hiç birşeye gereksinim duymadım." iadelerini kullanmışlardır. Öğretmenlerin kaynaştırma öğrencisinin durumunu diğerlerine açıklama konusundaki gereksinimleri incelendiğinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun bu konuda bir gereksinimlerinin olmadığı görülmektedir. Bu durum öğretmenlerin öğrencilerinin durumlarını başkalarına açıklama konusunda kendilerini yeterli gördüklerini düşündürmektedir. Öğretmenlerin gereksinim duydukları sosyal destek türleri Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerin gereksinim duyduğu sosyal destek türlerine yönelik gereksinimleri Tablo-8 de yer almaktadır. Tablo 8. Öğretmenlerin sosyal destek konusundaki gereksinimleri Aile 8 Yardımcı personel 3 Uzman 3 Rehber öğretmen 2 İhtiyacım yok 2 Müdür 1 Tablo 8. incelendiğinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun (sekizinin) sosyal destek konusunda ailenin desteğine gereksinim duydukları görülmektedir. Öğretmenlerin üçü yardımcı personel desteğine gereksinim duyarken diğer üçü ise kendilerine rehberlik edecek bir uzmana gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. İkisi okuldaki rehber öğretmen derken, yine ikisi ihtiyacının olmadığını iade etmiş, bununla birlikte öğretmenlerden sadece biri müdürün sosyal desteğine gereksinim duyduğunu belirtmiştir. Bu iadelere örnekler aşağıda yer almaktadır. Ö5. "Ailenin öğretmenlerle iş birliği içinde olması gerektiğine inanıyorum. Bu süreci daha da verimli kılacaktır. Ve okul sürecinin evde desteklenmesi öğrenmeleri kalıcı hale getirecek-
270 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK tir." Ö8. "En büyük destek ve işbirliği olması gereken Aileden...Aile kabullendikçe iletişime açık oldukça yol alınabilir." şeklinde iade etmişlerdir. Öğretmenlerin büyük çoğunluğunun sosyal destek konusunda ailenin desteğine gereksinim duyarken bir kısmı da sınıta yardımcı personele ve kendilerine rehberlik edecek bir uzmana gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. İhtiyaç duydukları kaynak türleri Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerin gereksinim duydukları kaynak türleri Tablo-9 da betimlenmiştir. Tablo 9. Öğretmenlerin gereksinim duydukları kaynak türleri Bilimsel Kaynak ve Kitaplar 7 Plan ve Etkinlik Örnekleri 3 Hizmet içi eğitim- Konerans, seminer 3 Eğitici materyal 2 İhtiyaç Duymadım 2 Tablo 9'da öğretmenlerin ek kaynak gereksinimleri incelendiğinde araştırmaya katılan öğretmenlerden yedisinin bilimsel kaynak ve kitaplara gereksinim duyduğunu belirttikleri görülmektedir. Öğretmenlerden üçünün plan ve etkinlik örneklerine, üçünün kaynaştırma konusunda hizmet içi eğitim-konerans ve seminere gereksinim duydukları görülmüştür. Öğretmenlerden ikisi eğitici materyale gereksinim duyduklarını iade ederken diğer ikisi ise, ek bir kaynağa gereksinim duymadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmen görüşleri aşağıda verilmiştir. Ö3. "Kaynaştırma öğrencisine daha aydalı olmak için ona uygun etkinlikler bulma, örnek planlar bulma ve araştırma konusunda yardım istiyoruz." Ö6. "Özel eğitim planlarına ve bu çocuklar hakkında neler yapılabileceği hakkında bilgi ve örnek çalışmalara" Ö7. " Genelde özür grubuna ait kitaplara ve bilgilere gereksinim duyuyorum" Ö12. "Teknolojik materyal ve bu materyalleri uygulayacak ortam konusunda gereksinim hissediyorum." Ö13. "Çocukların özürlerine göre pek çok materyallerim yok. Normal devletin gönderdiği oyuncaklar dışında hiçbir şey alınmıyor." iade etmişlerdir. Öğretmenlerin ek kaynak gereksinimleri incelendiğinde çoğunluğun bilimsel kaynak ve kitaplara, plan ve etkinlik örneklerine, hizmet içi eğitim-konerans, seminere ve eğitici materyale gereksinim duyduklarını iade etmişlerdir. Sonuç olarak sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerin, kaynaştırma öğrencisinin sınıına yerleştirildiğini öğrendiğinde ilk olarak kaynaştırma öğrencisini tanımaya yönelik bilgilere gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Öğretim öncesi hazırlık aşamasında BEP ve Araç-gerece, BEP hazırlarken ise, en çok uzmana ve rehberlik edecek birine ihtiyaç duyduklarını iade ettikleri görülmektedir. Öğretim sırasında ise, konuyu kaynaştırma öğrencisinin seviyesine uygun bir şekilde uyarlamaya, uygun materyal ve uygun ortama gereksinimlerinin olduğunu belirtmişlerdir. Değerlendirme aşamasında ise, öğrencilerin hangi amaç ve kazanımlara ulaşıp ulaşmadığına karar verme, değerlendirmeyi hangi kriterlere göre yapacağına karar verme konusunda gereksinimlerinin olduğu görülmektedir. Kaynaştırma öğrencisinin akranları arasında sosyal kabulü ve durumunu diğerlerine açıklama konusunda ise hiçbir şeye gereksinim duymadıklarını iade ederlerken sosyal destek konusunda
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 271 ailenin desteğine gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Ek kaynak gereksinimleri konusunda da çoğunluğun bilimsel kaynak ve kitaplara, plan ve etkinlik örneklerine, hizmet içi eğitim-koneransa, seminere ve eğitici materyale gereksinim duydukları görülmektedir. Sonuç ve Tartışma Bu araştırmanın sonucunda, sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerin, ilk olarak kaynaştırma öğrencisini tanımaya yönelik bilgilere, BEP, araç-gereç, ortam hazırlarken ve değerlendirme yaparken desteğe, ailenin desteğine, bilimsel kaynak, kitap, plan ve etkinlik örneklerine, hizmet içi eğitim-konerans, seminere ve eğitici materyallere gereksinim duyduklarını belirtmelerine rağmen akranları arasında sosyal kabulü ve kaynaştırma öğrencisinin durumunu diğerlerine açıklama konusunda ise hiçbir şeye gereksinim duymadıklarını iade ettikleri görülmüştür. Araştırmada elde edilen veriler arasında okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma öğrencisini tanımaya yönelik bilgilere gereksinim duydukları görülmektedir. Etkili bir kaynaştırma uygulaması yapmak için bir okula kaynaştırma öğrencisi gitmeden önce ona ait bilgilerin öğretmene verilmesi gerekmektedir. Bu bulgular ışığında araştırmaya katılan okul öncesi kurumlarda görev yapan öğretmenlere sınıına kaynaştırma öğrencisi gelmeden önce verilmesi gereken bilginin verilmediği bu yüzden öğretmenlerin öğrenciyi tanımak için kişisel bilgilere gereksinim duyduğu düşünülmektedir. Araştırmaya katılan okul öncesi öğretmenlerinin, öğretim öncesi hazırlık aşamasında BEP hazırlarken, öğretim sırasında uygun materyal ve uygun ortama, değerlendirme aşamasında ise, değerlendirmeyi hangi kriterlere göre yapacağına karar verme konusunda gereksinimlerinin olduğu görülmektedir. Bu gereksinimler okul öncesi öğretmenlerinin özel gereksinimli öğrenciler hakkında bilgi eksiklerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Temel, (2000) yaptığı araştırmasında "Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Eğitimi" dersini alan öğretmenler ile almayanlar arasında kaynaştırma hakkında genel görüşler arklılaşmasa da, kaynaştırma süreci sırasında yapılması gerekenler konusunda ders alan grubun kendilerini daha yeterli algıladıklarını tespit etmiştir. Bu açıdan bakıldığında okul öncesi öğretmenlerinin kendilerinin de belirttiği gibi bu konularda lisans düzeyinde dersler olmalıdır. Şu an mevcut lisans programlarında hatada iki saat olarak yer alan özel eğitim dersinin saatinin artırılmasının ve mevcut öğretmenler içinde ve hizmet içi seminerlerle bu açığın kapatılmasının okul öncesi öğretmenlerinin bilgi gereksinimlerinin ortadan kaldırılması ve etkili bir kaynaştırma için gerekli olduğu düşünülmektedir. Araştırma bulguları içinde yer alan okul öncesi öğretmenlerinin, öğretim sırasında ise, konuyu kaynaştırma öğrencisinin seviyesine uygun bir şekilde uyarlamaya, değerlendirme aşamasında ise, öğrencilerin hangi amaç ve kazanımlara ulaşıp ulaşmadığına karar verme, değerlendirmeyi hangi kriterlere göre yapacağına karar verme konusunda gereksinimlerinin olduğu görülmektedir. Bu gereksinimlerin hazırlanan müdahale başka bir iade ile eğitim programının uygulanması aşamasındaki gereksinimlerini belirtmektedir. Bu açıdan bakıldığında bu araştırmanın bulguları Odom (2000) un ve Scott-Little, Kagan ve Frelow (2003) un okul öncesi eğitimi öğretmenlerinin müdahale programlarını uygulayabilme konusundaki gereksinimlerinin olduğunu belirttiği araştırmanın bulgularını destekler niteliktedir. Okul öncesi öğretmenlerin bu konudaki gereksinimlerinin, lisans eğitimleri sırasında kaynaştırma ortamında öğretmenlik uygulaması deneyimlerinin olmamasından aynı zamanda da ülkemizde kaynaştırmanın başarılı olma-
272 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK sında gerekli olan destek hizmetlerden özel eğitim danışmanlığı uygulamasının eksikliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Okul öncesi öğretmenliği adaylarının okul öncesi kurumlara devam eden kaynaştırma öğrencisinin olduğu sınılarda staj yaparak deneyim kazanmalarının ve özel eğitim danışmanlığı hizmetinin sağlanması ile okul öncesi öğretmenlerin gereksinimleri karşılanarak etkili bir kaynaştırma için koşullar iyileştirilebilir. Araştırmanın bulguları incelendiğinde okul öncesi öğretmenlerinin öğretime hazırlık aşamasında araç gerece gereksinimleri olduğunu belirttikleri görülmüştür. Bu araştırmanın bulguları Özaydın ve Çolak (2011) ın araştırmasında okul öncesi öğretmenlerinin yaşadıkları problemlerin donanım ve araç-gereç eksikliğinden kaynaklandığını belirttikleri görülmüştür. Özaydın ve Çolak (2011) ın araştırmasında elde edilen bulgular bu araştırmanın bulgularını destekler niteliktedir. İki araştırmada da vurgulandığı gibi okul öncesi öğretmenlerine araç-gereç desteği sağlanması hem okul öncesi eğitimin kalitesi hemde bu okullardaki kaynaştırmanın kalitesi için gerekli olduğu düşünülmektedir. Özaydın ve Çolak (2011) ın araştırmasında okul öncesi öğretmenlerin büyük çoğunluğunun, kaynaştırma konusunda bilgi gereksinimlerinin olduğu tespit edilmiştir. Özaydın ve Çolak (2011) ın araştırmasının bulguları, okul öncesi öğretmenlerin hizmet içi eğitime gereksinim duyduklarını belirttikleri bu araştırmanın bulgularını destekler niteliktedir. Temel (2000) hizmet içi eğitimin gerekliliği konusundaki görüşünü, okulöncesi öğretmenlerinin özel eğitim ve kaynaştırma eğitimi konularında hizmet içi eğitime alınmaları kaynaştırmanın başarılı uygulanabilmesi için önemli katkılar sağlayacaktır şeklinde dile getirmiştir. Temel in 2000 yılında hizmet içi eğitimin önemini vurgulamasına rağmen günümüzde de okul öncesi öğretmenlerin bu gereksinimlerini dile getirmeleri yaklaşık aradan 15 yıl geçmesine rağmen gereksinimlerin halen devam ettiğini göstermesi açısından son derece önemlidir. Temel in hizmet içi eğitim konusundaki iadelerine ek olarak, verilmesi gereken hizmet içi eğitimlerin teori ve uygulama ağırlıklı olmasının hem bilgi hem de uygulama açısından gereksinimlerini karşılamaya hizmet edeceği düşünülmektedir. Sınıında kaynaştırma öğrencisi olan okul öncesi öğretmenlerin, kaynaştırma öğrencisinin akranları arasında sosyal kabulü ve kaynaştırma öğrencisinin durumunu diğerlerine açıklama konusunda ise hiçbir şeye gereksinim duymadıklarını iade ettikleri görülmüştür. Bunun nedeni olarak okul öncesi öğretmenlerinin öğrencilerin kendilerini iade etmeleri için ılımlı ve olumlu sını atmoseri oluşturmayı başardıkları bu yüzdende hiçbir şeye gereksinimlerinin olmadığı düşünülmektedir. Öneriler Araştırmanın sonucuna göre; Okul öncesi öğretmenlerin etkili bir şekilde kaynaştırmayı uygulaması için, lisans programlarında iki saat olarak yer alan özel eğitim dersinin, teori ve uygulama ağırlıklı olarak planlanması ve ders saatinin artırılması önerilebilir. Okul öncesi öğretmenlerin gereksinimlerini karşılamak için teori ve uygulama ağırlıklı olarak hizmet içi eğitimler düzenlenebilir. Uygulama sürecinde gereksinim duydukları kaynakları temin etmek için ek ödenek ve araç-gereç desteği sağlanabilir. KAYNAKÇA Altun, T. ve Gülben, A. (2009). Okul öncesinde özel gereksinim duyan çocukların eğitimindeki uygulamalar ve karşılaşılan sorunların öğretmen görüşleri açısından değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi. 28, 253-272. Batu, E. S. (2000). Kaynaştırma, destek hiz-
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik inin Belirlenmesi 273 metler ve kaynaştırmaya hazırlık etkinlikleri. Özel Eğitim Dergisi. 2 (4), 35 45. Bogdan, R. C.& Biklen, S. K. (1992). Qualitative Research or Education: Introduction and Methods. Boston: Allyn and Bacon. Dikici Sığırtmaç, A., Hoş, G. ve Abbak, B. S. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitiminde yaşanan sorunlara yönelik kullandıkları çözüm yolları ve önerileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD). Cilt 12,Sayı4,Aralık2011,Saya 205-223 Gök, G. ve Erbaş, D. (2011). Okulöncesi eğitimi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşleri ve önerileri. International Journal o Early Childhood Special Education, 3(1), 66-87 Güven, Y. ve Önder, A. (1995). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarındaki Yönetici ve Öğretmenlerin Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Kaynaştırılmaları Hakkındaki Görüşleri. II.Özel Eğitim Kongresinde sunulmuş bildiri (11-13 Ekim, Ankara). Karasar, N. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kayılı, G., Koçyiğit, S., Doğru, S. S. Y. ve Çitçi, S. (2010). Kaynaştırma eğitimi dersinin okul öncesi öğretmeni adayların kaynaştırmaya ilişkin görüşlerine etkisi. Mehmet Aki Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(20), 48-65. Metin, N. (1992). Okul öncesi dönemde özürlü çocuklar için kaynaştırma programları. Özel Eğitim Dergisi, 1(2):34-36. Odom, S. L. (2000). Preschool inclusion. What we know and where we go rom here. Topics in Early Childhood Spcial Education, 20(1), 20-27. Osborne, A. G., & Dimattia, P. (1994). The IDEA s least restrictive environment mandate: Legal implications. Exceptional Children, 61, 6 14.). Özaydın, L. ve Çolak, A. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ve okul öncesi eğitimde kaynaştırma eğitimi hizmet içi eğitim programı na ilişkin görüşleri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi. 2011, 1 (1), 189 226. Özbaba, N. (2000). Okul Öncesi Eğitimcilerinin ve Ailelerin Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar ile Normal Çocukların Entegrasyonuna (Kaynaştırılmasına) Karşı Tutumları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Özdemir, H. ve Ahmetoğlu, E. (2012). Okul öncesi öğretmenlerinin yaşları ve mesleki deneyimleri açısından kaynaştırma uygulamalarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Journal o Educatıonal and Instructıonal Studıes in the World. 2(1). Saraç, T., ve Çolak, A. (2012).Kaynaştırma uygulamaları sürecinde ilköğretim sını öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüş ve önerileri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,8 (1), 13-28. Scott-Little, C., Kagan, S. L. ve Frelow, V. S. (2003). Standards or preschool children s learning and development: Who has the standards, how were they developed, and how were they used? Greensboro, North Carolina: University o North Carolina, SERVE. Seçer, Z., Çeliköz, N., Sarı, H., Çetin, Ş. ve Büyüktaşkapu, S. (2010). Okulöncesi Eğitim Kurumlarında çalışan Öğretmenlerin Kaynaştırma eğitimine yönelik tutumları(konya ili örneği). Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 393-406.
274 Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN & Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK Sucuoğlu B., Bakkaloğlu, H., Demir, Ş., İçsen Karasu, F., ve Akalın, S. (2014). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin bilgi düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice 14(4) 1467-1485 Sünbül, M. ve Sargın, N. (2002). Okul Öncesi Dönemde Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Öğretmen Tutumlarının (Çeşitli Değişkenler Açısından) İncelenmesi. 12. Ulusal Özel Eğitim Kongresi bildirisi (s.225-243). Ankara Şahbaz, Ü. ve Kalay, G. (2010). Okulöncesi eğitimi öğretmen adaylarının kaynaştırmaya ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Mehmet Aki Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 116-135. Temel, F. (2000). Okulöncesi eğitimcilerinin engellilerin kaynaştırılmasına ilişkin görüşleri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 18, 148-155. Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. 573 Sayılı (1997). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006). 31.05.2006 Tarih ve 26184 Sayılı Resmi Gazete. Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2008). Nitel Araştırma Yöntemleri. (7. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık