HEKİMLERİN CEZAİ SORUMLULUKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLER Dr. Sevinç Arslan HIZAL 1
TIP CEZA HUKUKUNDA SORUMLULUK 1 Sağlık mesleği mensubunun tedavi amaçlı tıbbi müdahale kapsamında gerçekleştirdiği icrai veya ihmali fiili sebebiyle oluşabilecek ceza sorumluğu 2 Sağlık mesleği mensubunun tıbbi müdahale dışında mesleği ile bağlantılı olarak işleyebileceği diğer fiiller sebebiyle oluşabilecek ceza sorumluluğu 2
GENİŞ ANLAMDA TIBBİ MÜDAHALE Tıp mesleğini icra etmeye yetkili ve eğitimli kişiler tarafından, tıp bilimi ve tekniği çerçevesinde, kişinin bedensel, fiziksel ve ruhsal yönden iyilik halini sağlamak üzere yapılan koruyucu, teşhis ve tedavi edici, rehabilite edici her türlü müdahale tıbbi araştırma ve denemeler adli nitelikteki görev (adli rapor, bilirkişi raporları) ve muayenelerden (adli muayene, otopsi) kaynaklanan tüm müdahaleler tıbbi müdahaledir. 3
Klinik bir tıbbi branş olan Patoloji çoğunlukla hasta ile doğrudan temas kurmamasına karşın tanı konması ve tedavi planlaması açısından çok etkin bir rol üstlenmektedir. Patologlar Tıp Doktoru olmalarının yüklediği diğer ödev ve görevlerinin yanı sıra, tanı ve tedavideki etkinlikleri nedeniyle özel bir sorumluluk yüklenirler. 4
Tıbbi müdahaleler neticesinde ortaya çıkan ve uygulamada sıkça birbirine karıştırıldıkları için yargısal kararların sonuçlarını etkileyebilen malpraktis, komplikasyon ve izin verilen risk gibi kavramlarının iyi tanımlanması gerekir. 5
YARGISAL AŞAMA KUSURLU FİİL KAMU GÖREVLİSİ HEKİM KAMU GÖREVLİSİ OLMAYAN HEKİM İDARİ YARGI TAZMİNAT İDARİ YARGI DİSİPLİN ADLİ YARGI CEZA SORUMLULUĞU HUKUK MAHKEMELERİ TAZMİNAT 6
CEZA YARGILAMALARINDA SÜREÇ Tıbbi Müdahalede Hata? ŞİKAYET, ihbar Özel Kurumda Çalışan Kamu Görevlisi 4483 veya 2547 İZİN Ceza Yargılaması Luzum-u Muhakeme Men-i Muhakeme Bölge İdare Mahkemesi 7
GENEL ADLİ MAHKEMELER ASLİYE CEZA MAHKEMESİ AĞIR CEZA MAHKEMESİ 8
Hekimin tıbbi müdahalesinin hukuki niteliği nedir? Hekimin tıbbi müdahalesi, TCK da ayrı bir suç olarak düzenlenmemiş olup, genel olarak (örneğin çocuk düşürtme suçu gibi özel bir suç tipini oluşturmadığı hallerde) ortaya çıkan neticeye göre yaralama veya öldürme suçu olarak kabul edilir. 9
TIBBİ MÜDAHALE NETİCESİNDE ORTAYA ÇIKABİLECEK SUÇ TİPLERİ TCK 83 Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi TCK 85 Taksirle öldürme, TCK 89 Taksirle yaralama, TCK 99 Çocuk düşürtme TCK 90 İnsan üzerinde deney TCK 91 Organ ve Doku Ticareti, TCK 101 Kısırlaştırma, TCK 287 Genital muayene TCK 257 görevi kötüye kullanma, TCK 134 Özel hayatın gizliliğini ihlal 10
CEZAİ SORUMLULUK Cezai sorumluluk için ön şart kusurun varlığıdır. Kusur varsa ceza vardır, kusur yoksa ceza da yoktur. TCK da tanımlanan kusur halleri Kast Olası Kast Taksir Bilinçli Taksir 11
CEZA HUKUKUNDA TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ Meşru bir amaçla gerçekleştirilen bir fiilin bulunması Kanunen yetkili ve ehliyetli kişiler tarafından icra edilmesi (Hakkın İcrası) Olağanüstü durumlar dışında müdahalenin aydınlatılmış olan hastanın rızası ile yapılması Müdahalenin mevcut ve güncel tıbbi prosedürlere uygun olarak, dikkatli ve özenli bir biçimde gerçekleştirilmesi 12
TIBBİ MÜDAHALE DIŞINDAKİ FİİLLERDE ORTAYA ÇIKABİLECEK SUÇ TİPLERİ TCK 121 Dilekçe hakkının kullanılmasının engellenmesi TCK 251 Denetim görevinin ihmali TCK 235 ihaleye fesat karıştırma, TCK 158 Kamu kurumlarını dolandırma, TCK 250 irtikap, TCK 252 Rüşvet TCK 134 Özel hayatın gizliliğini ihlal TCK 257 görevi kötüye kullanma, TCK 135 Kişisel verilerin kaydedilmesi TCK 136 Verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme TCK 204 resmi evrakta sahtecilik, TCK 210 Resmi belge hükmünde belgeler TCK 280 Sağlık mesleği mensubunun suçu bildirmemesi, 13
Patolojide Ceza Sorumluluğunun Ortaya Çıkabileceği Bazı Alanlar 1. Bilgilendirme ve onam alınmaması 2. Hasta sırının ifşası 3. Bilimsel araştırmalarda Hastalara ait örnek ve verilerin izinsiz kullanılması 4. Patolojide tıbbi kayıt ve arşivlemenin doğru yapılmaması 5. Gerçeğe aykırı rapor düzenleme 6. Patolojide Tanı Hataları 7. Patoloji uzmanının Adli-Tıbbi görevlerini yerine getirmemesi.
BİLGİLENDİRME VE ONAM ALINMASI Bilgilendirme ve onam alma sorumluluğu müdavi hekime aittir. Onam kapsamına, tanı için başvurulacak laboratuvar incelemeleri ve biyolojik örnek alımı da eklenmelidir. Patoloji uzmanının sorumluluğu: (özellikle özel çalışan hekimlerde) Ekstra işlemler ve mali yük getirecek konularda gerekli bilgilerin verilmesi (Yeni materyal alınması, inceleme masrafı vb.) Ek inceleme yöntemleri, konsültasyon istemleri hakkında bilgi verilmesi. Yapılamayan işlemler ve öneriler konusunda bilgi verilmesidir. Patoloji uzmanı bilgilendirmeyi doğrudan veya sorumlu hekim aracılığı ile yapabilir. 15
SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ Özel hayatın gizliliğini ihlal eden eylemler yalnızca kişinin kendisinin veya onunla birlikte giz alanına giren diğer kişilerin izlenmesi ve gözlenmesi biçiminde gerçekleşmez. Sırrın ihlali niteliğindeki eylemler de bu suçu oluşturur. Örneğin hekim veya diğer sağlık mesleği mensuplarının meslekleri gereği, hastalarının gizli alanıyla ilgili durum, olay veya bilgileri hukuka uygun olarak elde ettikten sonra, sır niteliğindeki bu bilgileri başkalarına açıklamaları halinde de bu suç oluşur. Hastalara ait bilgiler, hastayla ilgisi olmayan hekim veya sağlık personeline de açıklanamaz. Hastanın izni olmaksızın, kimliğini belli edecek bilgi, ve fotoğraflar bilimsel toplantılarda ve yayınlarda kullanılamaz. 16
Hastalarla selfie çeken hemşire haberi 17
18 18
Yargıtay HGK 2001 Tarihli Kararı.Davalı başhekimin basın elemanlarına henüz AİDS teşhisinin doğrulanmadığını bildirmiş olması, ertesi gün sonuçlanan testlerden böyle bir hastalığı bulunmadığı anlaşılan hastanın isim ve resimlerinin belirtilerek AİDS olduğu yönündeki haberler, basında yer alan davalı resimleri ve belirtilen inceleme raporundaki olgular itibariyle davalının, kimliği gizli tutulması gereken bir hastalık şüphesi taşıyan hastanın basına afişe edilmesiyle sonuçlanan bu süreçte kusurlu davrandığını göstermektedir. 19
Danıştay 10. D. 2007 Tarihli Kararı Danıştay, doğrulama testi yapılmadan pozitif çıkan HIV testi sonucunun açıklanması sebebiyle davacılar yakınının intihar etmek suretiyle vefat ettiği bir olayda verdiği kararda, dava konusu olayın oluş şekli, hastalığın niteliği ve özelliği dikkate alındığında, davacılar yakınının, idarenin ağır hizmet kusurunun neden ve etkisiyle intihar etmek suretiyle yaşamını yitirmesi sonucunda doğan zarar ile idari faaliyet arasında uygun nedensellik bağı bulunmaktadır. demiştir. 20
Yargıtay 12. C.D. 2012 Tarihli Kararı suçun.belirli veya belirlenebilir bir kişinin nüfus bilgisi, adresi, parmak izi, DNA bilgisi, cinsel eğilimi, sağlık bilgileri, etnik kökeni, siyasi görüşü, felsefi ve dini inancı gibi kişiye ilişkin her türlü bilginin, başkasına verilmesi, yayılması ya da ele geçirilmesi ile oluşacağı, elektronik mühendisi olan sanığın, teknik servis elemanı olarak çalıştığı sırada, T.. Tıp Merkezinde oluşturulan Corteks adlı bilgi sistemine girerek, psikiyatri anabilim dalında tedavi gören mağdure hemşirenin muayene bilgilerini okuyup, hastane çalışanlarına ifşa ettiğinin iddia edilmesi karşısında eyleminin 5237 sayılı TCK nun 136/1. maddesindeki suçu oluşturacağı.. 21
BİLİMSEL ÇALIŞMALARDA HASTALARA AİT VERİLERİN İZİNSİZ KULLANILMASI Arşivdeki Materyalin İzinsiz Kullanılması - Hastanın sınırlı materyalinin harcanması - Biyolojik materyal üzerinde çalışma - Kişisel bilgilerin araştırılması-kaydedilmesi - Hasta Haklarına Aykırı - Türk Ceza Kanununa Aykırı (135 ve 136. maddelere) - Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesine aykırı 22
TIBBİ KAYITLAR VE ARŞİVLENMESİ Tıbbi kayıtların, usulüne uygun tutulması, saklanması, düzenlenmesi ve gizliliğinden öncelikle idare sorumludur. Sağlık personeli ise, -Yapılan işin kayıtlara işlenmesinden, -Kayıtların usulüne uygun olarak düzenlenmesinden, -İçeriğinin doğruluğundan, düzeninden, açık, anlaşılır ve okunaklı olmasından ve -Kayıtların gizliliğinden sorumludur. Tıbbi kayıtlar, hastaya kim tarafından, ne zaman, nerede, hangi endikasyonla, ne ve nasıl işlemler yapıldığını gösteren, ispata yarayan, her türlü yazılı veya elektronik doküman olup, yegane delildir. 23
Yargıtay 13. H.D. 2005 Tarihli Kararı Uyuşmazlığa uygulanması gereken bu hukuki kuralların ışığında, somut olaya baktığımızda, ameliyat sırasında tutulması gereken kayıtların tutulmaması, ameliyatla ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulması, ameliyat sırasında doktorların gerekli dikkat, özen ve ciddiyeti göstermedikleri sabit olduğundan olayda davalı hastane ve doktorların kusurlu olduklarının, Bu açıklamalar ışığında doktorların kusurlu olmadıkları yolundaki rapor sonuçlarına itibar edilmeyerek, davalıların kusurlu olduklarının kabulü ile talep doğrultusunda maddi tazminata ve uygun bir manevi tazminata karar verilmesi gerekirken, mahkemece aksi düşüncelerle yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir. 24
Danıştay 10. D. 2008 Tarihli Kararı Tıp Fakültesi Hastanesinde tedavi gören davacının, hatalı teşhis ve tedavi nedeniyle sol ayağının diz kapağının üzerinden kesilmesine sebep olunduğu iddiası ile ilgili davada; Davacıya 3 kez tıbbi müdahale uygulanmasına karşın, hastaya ait grafilerin gerekli şekilde muhafaza edilmemesi ve hastaya ait dosyanın kaybedilmesinin sağlık hizmetinin işletilmesine ilişkin ağır hizmet kusuru teşkil ettiği; diğer taraftan, idarece tıbbi kayıt ve belgelerin ibraz edilememesinin meydana gelen zarar nedeniyle idarenin sorumlu bulunup bulunmadığının yargısal denetimini de engellediği açıktır. 25
Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği 09.10.2013 (m. 12/8) (8) Tıbbi laboratuvarda raporlar ve kayıtlar en az otuz yıl, elektronik kayıtlar yedekleme ile birlikte süresiz, numuneler ve lamlar bozulmayacak şekilde uygun şartlarda sonuç raporlanıncaya kadar muhafaza edilir. Ancak tıbbi patoloji laboratuvarlarında örnekleme yapılan dokular rapor çıktıktan sonra en az bir ay, lamlar en az on yıl, bloklar ise en az yirmi yıl muhafaza edilir. İç ve dış kalite kontrol değerlendirme sonuçları tıbbi laboratuvarda en az beş yıl, cihaz test kalibrasyon sonuçları en az bir yıl süre ile muhafaza edilir. 26
GERÇEĞE AYKIRI RAPOR DÜZENLENMESİ Değişik sebep ve amaçlarla hastanın gerçek tanısı dışında tanı içeren rapor düzenlenmesi Kötü prognoz halinde müdavi hekim bilgisi dahilinde ve çok zorunlu durumlarda gerçek tanı dışında tanı içeren rapor düzenlenebilir mi??? Gerçeğe aykırı rapor düzenlenmesi TCK nın 204. ve 210. maddelerinde düzenlenmiş olup 2-8 yıl hapis cezası gerektirir. Hastanın tedavi görmemesi veya gecikmesine neden olabilir. 27
Yargıtay 6. CD nin Kararı Sanığın fiilen hastanede yatmayan ve ameliyat olmayan hasta hakkında yatarak ameliyat olmuş gibi hasta giriş, hasta tabela, tıbbi muayene ve müşahade kağıtları ile hasta çıkış belgesi düzenlediğinin oluş veya oluşa uygun kabulden anlaşılması karşısında, belgeler resmi evrak olduğundan, resmi evrakta sahtecilik suçu oluşmuştur. 28
29
KARAR Doktor (D) nin (M) ye başka bir protokol numarası üzerinden, geriye yönelik 3 gün rapor düzenlediği gerekçesiyle, TCK 204/2 maddesi gereğince resmi belgede sahtecilik suçundan 4 yıl hapis cezası ile cezalandırılmasına, 30
Yargıtay 11. CD. 2012 Tarihli Kararı diş hekimi sanık B.. un Kurumda tedavi edilebilecek hastaları kasıtlı olarak kendisinin de part-time çalıştığı Özel D Polikliniği ne acil kaydıyla sevk ederek anılan klinikte kendisince muayene yapılmadığı halde burada çalışan diğer doktorların imzalarını sahte olarak atıp, kaşelerini kullanarak ödeme belgelerini düzenlediğinin, kimi hastalara tetkik ve tedavi yapılmadığı halde bilgisayar kayıtlarına hayali girişler yapılıp gerçekte yapılmayan tedaviler için belgeler düzenleyip kuruma fatura edildiğinin, sevk kağıtlarının asıl ve suretleri kullanılarak mükerrer ödeme belgeleri düzenlendiğinin, protez yapılmadığı halde yapılmış gibi ya da yapılanlar için hasta katılım payları ödetilmeden fatura ve ödeme belgeleri düzenlenip..kurumun dolandırıldığı. 31
TANI HATALARI - Örneğin hatalı alınması ve tespiti, - Laboratuara uygun koşullar altında iletilmemesi, - Yanlış makroskobi alınması - Hatalı takip - Boyama ve kimyasal inceleme aşamalarında hata. - Örneklerin kaybedilmesi - Örneklerin karışması - Uygun inceleme metotları seçilmemesi 32
OLGU Olayda 14.07.2012 tarihinde saat 22.00 civarında Araştırma ve Eğitim Hastanesine getirilen ve akut batın tanısı ile acil olarak operasyona alınan hastanın, ameliyat esnasında alınan biyopsi doku örneklerinin kaybedilmesi söz konusudur. Hasta ameliyattan sonra anestezi yoğun bakım ünitesine alınmış, burada üç gün tedavi gördükten sonra genel cerrahi servisine nakledilmiş ve burada da birkaç gün kaldıktan sonra taburcu edilmiştir. Taburcu edilirken hastaya, bundan sonraki tedavisinin biyopsi doku örneklerinin sonuçlarına göre düzenleneceği bildirilmiştir. Ancak 2 ay boyunca hasta bilgi almak istedikçe, biyopsi sonuçlarının çıkmadığı bildirilmiş, ardından doku örneklerinin kaybolduğu yeniden ameliyat edilerek biyopsi örnekleri alınması gerektiği söylenmiştir. Bu esnada şikayetlerinin devam etmesi sebebiyle hasta başka bir şehirde birkaç kez acil servise başvurmuş, nihayetinde. Üniversitesi Tıp Fakültesinde yeniden ameliyat edilerek mide kanseri tanısı konulmuş ve kemoterapiye başlanmıştır. Hasta hem tedavisinin geciktirilmesinden dolayı hem de tedavisiz kaldığı süre boyunca çektiği acı ve ıstıraptan dolayı şikayetçi olmuştur. 33
OLGU- KARARI İzmir 21. Sulh Ceza Mahkemesi 10.06.2014 Mahkeme ameliyata katılan genel cerrahi asistanı ve ameliyathane hemşireleri hakkında beraat kararı vermiştir. Kararda Bununla birlikte ortada Eğitim ve Araştırma Hastanesinin yani İdarenin bir hizmet kusuru olduğu açıktır denilerek aslında bir organizasyon kusurunun varlığına dikkat çekilmiştir. 34
Tanı Hatası Malign Benign Evre atlaması Prognoz ağırlaşması Daha pahalı tedavi Yaşam kalitesinde azalma Yaşam süresinde kısalma Benign Malign Psikolojik hasar Gereksiz agresif-yan etkisi ağır tedavi almak Agresif cerrahi-organ çıkarılması. Gereksiz pahalı tedavi Hastanın Zarar Görmesi 35
PATOLOJİ UZMANLARININ ADLİ -TIBBİ GÖREVLERİ Ceza Muhakemesi Kanunu Madde 87 (Otopsi) (1) Otopsi, Cumhuriyet savcısının huzurunda biri adlî tıp, diğeri patoloji uzmanı veya diğer dallardan birisinin mensubu veya pratisyen iki hekim tarafından yapılır. Otopsi Olay yeri incelemeleri Ölü muayenesi Otopsi Otopsi sonrası incelemeler (Patolojik, toksikolojik vb) 36
GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU OLUŞTURABİLECEK BAZI FİİLLER - Doku ve materyalin karıştırılması, - Materyalin kaybedilmesi, eksik makroskobi alınması, - Tedaviyi aksatacak kadar geç tanı verilmesi, - Yanlış ve yetersiz tanılar, - İki ayrı yerde farklı tanı konması, - Uzmanlık gerektiren konularda yapılan değerlendirme eksiklikleri, - Laboratuar işleyişindeki aksaklıkların neden olabileceği hatalar - Arşivlemedeki ihmal ve hatalar, - İstenen blok ve preparatları vermeme, -Gereksiz işlemler sonucu hastayı maddi zarara uğratma, -İnsan dokularından izinsiz çalışma yapılması, 37
DAVASIZ, SORUŞTURMASIZ, ŞİDDETSİZ GÜNLER DİLEKLERİMİZLE! 38