T.C. GEDİK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DÖNEM PROJESİ PROJENİN ADI BAŞLIK EK:2 deki ile AYNİ OLACAK PROJEYİ YAPAN..................... 151235.... DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Hasan Tahsin Kalaycı Öğr. Gör. Nurdoğan İNCİ İSTANBUL 2016
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR Gelişen ve değişen Dünya da teknolojinin hızla gelişmesi, Dünya pazarlarındaki rekabet ortamlarının artması işletmeleri yeni arayışlar içerisine sokmuştur. İşletmeler ilk başlarda kaliteli ürün üretme ve müşteri memnuniyetine odaklanmışken, artan ihtiyaclar kapsamında ürettikleri ürünün kaliteli olması yanında ürünün yapımı esnasında çalışan kişilerin sağlık ve güvenliği aynı zamanda üretim prosesleri boyunca çıkan üretim artıklarının çevre güvenliği açısından tehlike olusturmayacak bir yapıya kavuşmasını hedeflemektedir. Tüm çalışmalarda insan sağlığı ve güvenliği, aynı zamanda çevre güvenliğini riske atmayacak şekilde sistemler geliştirilmiştir. İlerleyen zamanda geliştirilen sistemler Entegre Yönetim Sistemleri olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Entegre kelimesindeki amaç işletmelerin İnsan-Ürün-Çevre bağlamında entegre olması gerekliliğini tespit ettiğinden kaynaklanmaktadır. Bu araştırma projemde Entegre Yönetim Sistemlerinin (ISO 9001, ISO14001, OHSAS 18001) tarihsel gelişimi, ortaya çıkışı, sistemlerin acıklaması, faydaları, sistemlerin kurulması ve işletilmesi, Türkiye ve Dünyada ki uygulamaları değerlendirilmiş olup bilimsel verilerle İş Sağlığı ve Güvenliği açısından yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın başlangıcından tamamlanmasına kadar geçen süreçte, yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Öğr. Gör. Nurdoğan İNCİ ye ve fikirleriyle bizlere yol gösteren Yrd. Doç. Dr. Hasan Tahsin KALAYCI hocama ayrıca bu süreçte desteği ile yanımda olan aileme en içten duygularımla teşekkür ederim. İstanbul, Aralık 2015 Projeyi yapanın adı i
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR..i İÇİNDEKİLER.ii TABLO LİSTESİ....iii KISALTMALAR LİSTESİ. v ÖZET...vi 1. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ.....1 1.1. Entegre Yönetim Sistemlerinin Ortaya Çıkışı...1 1.1.1. Kalite Yönetim Sisteminin Tarihçesi ve Gelişimi...1 1.1.2. Çevre Yönetim Sisteminin Tarihçesi ve Gelişimi...2 1.1.3. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin Tarihçesi ve Gelişimi...4 2. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMLERİNİN ÖNEMİ VE VAKA İNCELEMESİ...5 2.1. Entegre Yönetim Sistemlerinin Önemi.....5 3. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMLERİNE GENEL BAKIS....7 3.1. Entegre Yönetim Sistemleri........7 3.1.1. ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Nedir Kalite Yönetim Sisteminin Kurulması ve Faydaları......7 3.1.2.ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Nedir Kalite Yönetim Sisteminin Kurulması ve Faydaları......10 3.1.3. OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Nedir Kalite Yönetim Sisteminin Kurulması ve Faydaları....13 4. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMLERİNİN TÜRKİYEDEKİ VE DÜNYADAKİ KARŞILAŞTIRMALI UYGULAMALARI & İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN YORUMLANMASI....18 5. DEĞERLENDİRME......22 KAYNAKÇA..23 ii
TABLO LİSTESİ Tablo 1.1. Avrupa ülkelerinde başlayan yönetim sistemleri standartlarının Türkiye ye gelişi ve yayınlanması......3 Tablo 1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönetim Sistemi çalışmaları tarihçesi...4 Tablo 3.1. Kalite Yönetim Sisteminin kurulum aşamaları...7 iii
KISALTMALAR DİZİNİ UN/BM: United Nations / Birleşmiş Milletler ILO: International Labour Organization WHO: World Health Organization SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu EYS: Entegre Yönetim Sistemleri KYS: Kalite Yönetim Sistemleri ISO: International Organization for Standardization OHSAS: Occupational Health And Safety Assessment Systems HSE: Health, Safety & Enviorenment SEÇ: Sağlık, Emniyet & Çevre STK: Sivil Toplum Kuruluşu M.Ö.: Milattan Önce ABD: Amerika Birleşik Devletleri USD: Amerikan Doları iv
ÖZET Hızla değişen teknoloji, insanlığın ihtiyaç sınırlarının gelişmesi, bunların yanı sıra sürdürülebilir ve yaşanabilir çevre arzusu insanları, bilim adamlarını, akademisyenleri olmak üzere toplumun her kesimini bir arayış içerisine sokmuştur. Milattan önceki zamanlarda başlayarak günümüze kadar gelen ürünün kaliteli yapılma anlayışı, ürünün kaliteli yapılmasının yanı sıra insana ve çevreye gelecek etkilerin en aza indirilmesi amacıyla EYS leri geliştirilmiştir. Bu sistemler Kalite alanında ISO 9001, Çevre Yönetimi alanında ISO 14001, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında OHSAS 18001 olarak adlandırılmaktadır. Bahsi geçen bu sistemler haricinde Dünya çapında değişik sistemler geliştirilmekte ve uygulanmaktadır. Fakat bu proje çalışmasında Kalite alanında ISO 9001, Çevre alanında ISO 14001, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında OHSAS 18001 sistemlerini temel alacağız. Proje ödevim sistemlerin tarihi süreci, temel kavramları, gelişimi, sistem kurulumu ve işletilmesi, Türkiye ve Dünyada ki uygulamaları kapsamında kurgulanmıştır. Proje ödevinin genelinde okuduğum bölümün İş Sağlığı ve Güvenliği Yüksek Lisans programı olmasından dolayı tüm süreçlerin İş Sağlığı ve Güvenliği açısından yorumlanması hedeflenmiştir. v
1. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. Entegre Yönetim Sistemlerinin Tarihçesi 1.1.1. Kalite Yönetim Sisteminin Tarihçesi ve Gelişimi Kalite anlayışının kökenlerini M.Ö. 18. yüzyılda Babil de ortaya çıkan Hammurabi Kanunları nda görebilmek mümkündür. Burada, örnek vermek gerekirse inşaat ustasını ortaya çıkardığı yapının kalitesinden sorumlu tutan kanunlar mevcuttur. Daha sonrasında M.Ö. 15. yüzyılda Eski Mısır da inşaat için kullanılan taş blokların kullanılmadan önce dikliklerinin ve ölçülerinin telden yapılan bir araçla kontrol edilmesi de bir kalite uygulaması olarak değerlendirilir. Bununla birlikte, kalite hareketinin başlangıcını zanaatkârların 13. yüzyılın sonlarında loncalar olarak nitelendirilen birlikler içinde organize olmaya başladığı Ortaçağ Avrupası nda görenler de mevcuttur. 19. yüzyıl başlarına kadar endüstrileşme yolundaki dünyada ustalık modelini izleme yolunda bir eğilim vardı. Fabrika sistemi ürün denetimi üzerine vurgusuyla- 1750 lerde Büyük Britanya da başladı ve 1800 lerin başında Endüstri Devrimi ne dönüştü. 20. yüzyıl başlarında üreticiler kalite süreçlerini üretime dâhil etmeye başlamıştı. Birleşik Devletler 2. Dünya Savaşı na girdikten sonra, kalite, savaş uğraşlarının kritik öneme sahip bir bileşeni oldu. Örneğin bir eyalette üretilen kurşunlar başka bir eyalette üretilen tüfekle uyum içinde çalışmalıydı. Silahlı kuvvetler başlangıçta her üretim ünitesini denetlemeye başladı; sonrasında güvenlikten ödün vermeden bu süreci basitleştirmek ve hızlandırmak amaçlandı. Askeri uzmanlaşma standartları üzerine yayınlar ve Walter Shewhart ın istatistik süreç kontrol teknikleri üzerine verdiği derslerin yardımıyla, ordu denetim için model teknikler kullanmaya başladı. 1970 lerde ABD nin otomobil ve elektronik gibi endüstri sektörleri Japonya nın yüksek kalite rekabetiyle karşılaşmıştı. ABD nin buna reaksiyonu, daha önce istatistik üzerine yoğunlaşan yaklaşımını tüm organizasyonu kucaklayan toplam kalite yönetimi (Total Quality Management TQM) anlayışıyla değiştirmek oldu. 1
4. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMLERİNİN TÜRKİYEDEKİ VE DÜNYADAKİ KARŞILAŞTIRMALI UYGULAMALARI & İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN YORUMLANMASI 5. DEĞERLENDİRME Yapılan bütün degerlendirmeler, yazılan yazılar ve tüm uygulamalar artık olaylara, işlere, proseslere sistematik bir şekilde yaklaşılması zorunluluğunu olusturmuştur. Yapılacak sistematik çalışmaların ve bu projenin odak noktası Entegre Yönetim Sistemleri nin kurulma zorunluluğudur. Kurulacak sistemlerle İnsan ve Çevre saygı temelinde verimliliğin ve üretimin arttırılması, insanların refah düzeyinin genişlemesidir. Kararlı ve istekli olundugu surece entegre sistemlerini kurmak, uygulamak ve işletmek zor değildir. Tüm calısmalar İnsan Saglıgı ve Güvenliği için!!! 2
KAYNAKÇA Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Resmi Gazete Tarih: 30.6.2012, Sayı: 28339, Ankara. Kalitenin tarihçesi, (b.t.), 01.05.2015, http://www.bilkalite.com/sayfalar.274.kalitenin-tarihcesi.html http://belgelendirme.ctr.com.tr/iso-9001-nedir.html http://www.kascert.com/goster.aspx?metin_id=1012 http://belgelendirme.ctr.com.tr/iso-14001-nedir.html OHSAS 18001:1999, Occupational Health & Safety Management Systems- Specification OHSAS 18002:2000, Occupational Health & Safety Management Systems- Guidelines fort he Implementation of OHSAS 18001 Yılmaz, M., 2003., Kalite yönetim sistemlerinin evrimi ve toplam kalite yönetiminin banknot matbaası genel müdürlüğünde uygulanabilirliği, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Piyasalar Genel Müdürlüğü, Ankara. Taşkın, Ö., 2009., Yapı sektörüne sağlık, emniyet ve çevre ile ilgili yönetim sistemlerinin uygulanması, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. 3
ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı Tarihi Doğum Yeri FOTO Uyruğu Cep telefonu E-mail Eğitim Düzeyi Mezun Olduğu Kurumun Adı Yılı Mezuniyet Doktora/Uzmanlık Yüksek Lisans Lisans Lise İş Deneyimi Görevi Kurum Yıl) Süre (Yıl - 4