UBAT 2009 DÖNEM 2009 YILI UBAT AYINDA BÜTÇE G DERLER 25 M LYAR 808 M LYON TL, BÜTÇE GEL RLER 18 M LYAR 415 M LYON TL VE BÜTÇE AÇI I 7 M LYAR 393 LYON TL OLARAK GERÇEKLE R. 2009 YILI UBAT AYINDA 9 M LYAR 859 M LYON TL FA Z G DER GERÇEKLE R. 2009 YILI UBAT AYINDA FA Z DI I FAZLA SE 2 M LYAR 466 M LYON TL OLMU TUR. A. UBAT 2009 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GERÇEKLE MELER 1. BÜTÇE DENGES 2009 y merkezi yönetim bütçesi ubat ay bütçe giderleri, bütçe gelirleri, bütçe dengesi ve faiz d fazla gerçekle meleri yandaki tabloda yer almaktad r. Merkezi yönetim bütçesi 2009 y n ubat ay nda 7 milyar 393 milyon TL aç k vermi tir. Bu dönemde faiz d fazla ise 2 milyar 466 milyon TL olmu tur. 2009 y ubat ay nda bütçe giderleri 25 milyar 808 milyon TL olarak gerçekle mi iken, 2008 y n ayn ay nda 16 milyar 608 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y ubat ay faiz hariç bütçe giderleri 15 milyar 950 milyon TL olarak gerçekle mi tir. Di er taraftan geçen y n ayn döneminde 4 milyar 714 milyon TL olan faiz giderleri bu n ayn döneminde 9 milyar 859 milyon TL olmu tur. 2009 y ubat ay faiz giderleri bu döneme ait toplam bütçe giderlerinin yüzde 38 ini olu turmaktad r. 2008 y ubat ay nda bu 1
oran yüzde 28 olmu tur. Bu aç dan, 2009 y ubat ay bütçe giderlerindeki art ta faiz giderlerindeki art n önemli bir pay bulunmaktad r. 2008 y ubat ay nda 17 milyar 628 milyon TL olan bütçe gelirleri, 2009 y ubat ay nda 18 milyar 415 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2. BÜTÇE G DERLER 2009 y ubat ay bütçe giderlerinin ekonomik fland rmaya göre gerçekle meleri yandaki tabloda yer almaktad r. 2009 y merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 259 milyar 156 milyon TL ödenekten ubat ay nda 25 milyar 808 milyon TL gider gerçekle tirilmi tir. Geçen y n ayn döneminde ise 16 milyar 608 milyon TL düzeyinde harcama yap lm r. 2009 y n ubat ay nda faiz hariç giderler için öngörülen 201 milyar 656 milyon TL ödene in yüzde 7,9 u kullan larak 15 milyar 950 milyon TL gider gerçekle tirilmi tir. Geçen y n ayn döneminde ise faiz d bütçe giderlerinin gerçekle me oran yüzde 6,8 olup, 11 milyar 893 milyon TL harcama yap lm r. Personel giderleri, 2008 y ubat ay na göre yüzde 14,9 oran nda art göstererek 4 milyar 430 milyon TL olmu ve personel giderleri için bütçede öngörülen 57 milyar 211 milyon TL ödene in yüzde 7,7 si kullan lm r. Sosyal güvenlik kurumlar na devlet primi giderleri ise, 2008 y ubat ay na göre yüzde 12,3 oran nda art göstererek 542 milyon TL olmu tur. Bu amaçla bütçede öngörülmü olan 7 milyar 243 milyon TL ödene in yüzde 7,5 i kullan lm r. 2008 y n ubat ay nda mal ve hizmet al m giderleri 1 milyar 193 milyon TL iken, 2009 y ubat ay nda yüzde 24,1 oran nda artarak 1 milyar 481 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y mal ve hizmet al m giderleri için öngörülen 25 milyar 454 milyon TL ödene in yüzde 5,8 i ubat ay nda kullan lm r. Merkezi yönetim bütçesi sa k giderleri 2008 y ubat ay nda 502 milyon TL iken, 2009 y n ayn ay nda 575 milyon TL olmu tur. 2009 y ubat ay sa k harcamalar n 219 milyon TL si kamu personelinin tedavi ve ilaç giderlerinden, 356 milyon TL si ise ye il kartl lar n tedavi ve ilaç giderlerinden olu maktad r. 2
Cari transferler 2009 y ubat ay nda, 2008 y n ayn ay na göre yüzde 55,5 oran nda artarak 8 milyar 777 milyon TL olmu tur. Cari transferlerin, ba lang ç ödene ine göre gerçekle me oran n ubat ay itibar yla yüzde 10 oldu u görülmektedir. Geçen y l bu oran yüzde 8 olarak gerçekle mi tir. 2008 y ubat ay nda sa k, emeklilik ve sosyal yard m giderleri için 2 milyar 663 milyon TL transfer yap lm iken, bu y n ayn döneminde söz konusu transfer miktar yüzde 75,7 oran nda bir art la 4 milyar 678 milyon TL olmu tur. Bu art ta, sosyal güvenlik reformu kapsam nda 2008 y Kas m ay ndan itibaren Sosyal Güvenlik Kurumuna Devlet sosyal güvenlik katk olarak yap lan transferler ile ekonomik geli melere ba olarak Sosyal Güvenlik Kurumunun prim gelirleri tahsilat ndaki yava lama önemli bir etken olmu tur. Ayr ca 2008 y Ekim ay ndan itibaren uygulanmaya ba lanan sosyal güvenlik primi i veren hissesinin 5 puanl k k sm n Hazine taraf ndan ödenmesi de di er bir etkendir. ubat ay nda bu amaçla yap lan transfer tutar 360 milyon TL dir. Cari transferler içindeki tar msal destekleme ödemeleri ubat ay nda 1 milyar 425 milyon TL olarak gerçekle mi tir. Mahalli idare paylar ise, ubat ay nda geçen y n ayn ay na göre yüzde 12,9 oran nda bir art la 1 milyar 402 milyon TL olmu tur. döneminde 314 milyon TL sermaye gideri gerçekle tirilmi tir. 2008 y ubat ay nda 117 milyon TL sermaye gideri gerçekle tirilmi iken, bu y n ayn 2009 y ubat ay nda sermaye transferleri için öngörülen 2 milyar 825 milyon TL ödene in yüzde 2,5 i kullan larak 72 milyon TL gider gerçekle tirilmi tir. Borç verme 2009 y ubat ay nda geçen y n ayn ay na göre yüzde 4,1 oran nda artarak 334 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y ubat ay nda borç verme için bütçede öngörülmü olan ödene in yüzde 7,2 si kullan lm r. 2009 y ubat ay nda geçen y n ayn ay na göre yüzde 109,1 oran nda art la 9 milyar 859 milyon TL faiz gideri gerçekle tirilmi olup, bütçede faiz giderleri için öngörülmü olan 57 milyar 500 milyon TL ödene in yüzde 17,1 i kullan lm r. Faiz giderlerindeki bu art borç stokunun vade yap na ba olarak ortaya ç kan dönemsel bir gerçekle meyi ifade etmekte olup, faiz giderleri program hedefleri ile uyumlu bir seyir izlemektedir. 3
3. BÜTÇE GEL RLER 2009 y ubat ay merkezi yönetim bütçe gelir gerçekle meleri yandaki tabloda yer almaktad r. 2008 y ubat ay nda 17 milyar 628 milyon TL olan bütçe gelirleri, 2009 y ubat ay nda yüzde 4,5 oran nda art göstererek 18 milyar 415 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y ubat ay vergi gelirleri tahsilat ise 13 milyar 805 milyon TL olmu tur. 2009 y ubat ay nda vergi d di er genel bütçe gelirleri geçen y n ayn ay na göre yüzde 126,4 oran nda artarak 3 milyar 559 milyon TL olmu tur. Vergi d di er gelirlerde ortaya ç kan yüksek orandaki bu art n önemli bir k sm i sizlik sigortas fonundan genel bütçeye yap lan 1 milyar 295 milyon TL tutar ndaki aktarmadan kaynaklanmaktad r. Özel bütçeli idarelerin öz gelirleri ise 2009 ubat ay nda, geçen y n ayn ay na göre yüzde 28,1 oran nda artarak 340 milyon TL ye ula r. Vergi türleri itibar yla 2009 y ubat ay gelir gerçekle melerine bak ld nda; geçen y n ayn ay na göre Gelir Vergisinde yüzde 3.1, BSMV de yüzde 22.8 ve Damga Vergisinde yüzde 0.1 oran nda bir art meydana geldi i görülmektedir. Buna mukabil geçen y n ayn ay na göre Kurumlar Vergisi yüzde 5.5, Dahilde Al nan KDV yüzde 1.2, thalde Al nan KDV yüzde 34.4, Özel Tüketim Vergisi yüzde 12.4 ve Harçlar yüzde 11.1 oran nda azal göstermi tir. 2008 y n ikinci yar ndan itibaren küresel ekonomide meydana gelen daralmaya ba olarak ekonomimizde gözlenen yava lama, 2009 y ubat ay bütçe sonuçlar özellikle de vergi gelirleri performans olumsuz etkilemi tir. Vergi performans na yans yan bu durum, içinde bulunulan dönemin ekonomik geli melerine duyarl olan dolayl vergilerde daha belirgin bir ekilde görülmektedir. 4
OCAK- UBAT 2009 DÖNEM 2009 YILI OCAK- UBAT DÖNEM NDE BÜTÇE G DERLER 44 M LYAR 604 LYON TL, BÜTÇE GEL RLER 34 M LYAR 245 M LYON TL VE BÜTÇE AÇI I 10 M LYAR 359 M LYON TL OLARAK GERÇEKLE R. AYNI DÖNEMDE FA Z DI I FAZLA SE 3 M LYAR 282 M LYON TL OLMU TUR. B. OCAK- UBAT 2009 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GERÇEKLE MELER 1. BÜTÇE DENGES 2009 y merkezi yönetim bütçesinin Ocak- ubat dönemi kümülatif gerçekle meleri çerçevesinde bütçe giderleri, bütçe gelirleri, bütçe dengesi ve faiz d fazla gerçekle meleri yandaki tabloda yer almaktad r. Merkezi yönetim bütçesi Ocak- ubat 2008 döneminde 496 milyon TL fazla vermi iken, Ocak- ubat 2009 döneminde 10 milyar 359 milyon TL aç k vermi tir. Ocak- ubat 2008 döneminde 9 milyar 494 milyon TL olarak gerçekle en faiz d fazla 2009 y n ayn döneminde 3 milyar 282 milyon TL olmu tur. 2008 y Ocak- ubat döneminde 32 milyar 913 milyon TL olarak gerçekle en bütçe giderleri, 2009 y n ayn döneminde yüzde 35,5 oran nda art göstererek 44 milyar 604 milyon TL olmu tur. 5
2008 y Ocak- ubat döneminde bütçe giderleri gerçekle me oran yüzde 14,6 iken, bu y n ayn döneminde söz konusu oran yüzde 17,2 olmu tur. Geçen y n ayn dönemine göre 2009 y Ocak- ubat dönemi faiz hariç bütçe giderleri yüzde 29,5 oran nda art göstermi tir. Di er taraftan, geçen y n ayn döneminde 8 milyar 998 milyon TL olan faiz giderleri, 2009 y Ocak- ubat döneminde 13 milyar 642 milyon TL olmu tur. 2008 y Ocak- ubat döneminde 33 milyar 410 milyon TL olan bütçe gelirleri ise yüzde 2,5 oran nda artarak 34 milyar 245 milyon TL ye yükselmi tir. 2. BÜTÇE G DERLER 2009 y Ocak- ubat dönemi bütçe giderlerinin ekonomik fland rmaya göre gerçekle meleri yandaki tabloda yer almaktad r. 2009 y Ocak- ubat döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 259 milyar 156 milyon TL lik ödene in yüzde 17,2 si kullan larak 44 milyar 604 milyon TL gider gerçekle tirilmi tir. Geçen y n ayn döneminde ise bu oran yüzde 14,6 olmu tur. Personel giderleri 2008 y Ocak- ubat dönemine göre yüzde 15,9 oran nda art göstererek 10 milyar 76 milyon TL olarak gerçekle mi ve personel giderleri için bütçede öngörülmü olan 57 milyar 211 milyon TL ödene in yüzde 17,6 s kullan lm r. Sosyal güvenlik kurumlar na devlet primi giderleri ise, 2008 y Ocak- ubat dönemine göre yüzde 11,6 oran nda art göstererek 1 milyar 233 milyon TL olarak gerçekle mi tir. Bu amaçla bütçede öngörülmü olan 7 milyar 243 milyon TL ödene in yüzde 17 si kullan lm r. 2009 y Ocak- ubat döneminde mal ve hizmet al m giderleri 2 milyar 577 milyon TL olarak gerçekle mi tir. Bu gider kaleminde 2008 y n ayn döneminde 2 milyar 252 milyon TL gider yap lm olup, art oran yüzde 14,5 tir. 2009 y mal ve hizmet al m giderleri ödene inin yüzde 10,1 i bu dönemde kullan lm r. Merkezi yönetim bütçesi sa k giderleri 2009 y Ocak- ubat döneminde 1 milyar 116 milyon TL olmu tur. 2009 y Ocak- ubat döneminde kamu idareleri bütçelerinde bulunan ödeneklerden 311 milyon TL genel tedavi ve ilaç gideri yapm lard r. 6
Ye il kart tedavi ve ilaç giderleri Ocak- ubat 2009 döneminde geçen y n ayn dönemine göre yüzde 8,9 oran nda art göstererek 805 milyon YTL olarak gerçekle mi tir. 2009 y Ocak- ubat döneminde cari transferler geçen y n ayn dönemine göre yüzde 47,9 oran nda bir art la 15 milyar 944 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y Ocak- ubat döneminde sa k, emeklilik ve sosyal yard m giderleri için geçen y n ayn dönemine göre yüzde 48,7 oran nda art la 8 milyar 928 milyon TL transfer yap lm r. Bu art ta, sosyal güvenlik reformu kapsam nda 2008 y Kas m ay ndan itibaren Sosyal Güvenlik Kurumuna Devlet sosyal güvenlik katk olarak yap lan transferler ile ekonomik geli melere ba olarak Sosyal Güvenlik Kurumunun prim gelirleri tahsilat ndaki yava lama önemli bir etken olmu tur. Ayr ca, 2008 y Ekim ay ndan itibaren uygulanmaya ba lanan sosyal güvenlik primi i veren hissesinin 5 puanl k k sm n Hazine taraf ndan ödenmesi de di er bir etkendir. Ocak- ubat döneminde bu amaçla yap lan transfer tutar 702 milyon TL dir. Cari transferler içindeki tar msal destekleme ödemeleri Ocak- ubat döneminde 1 milyar 879 milyon TL olmu tur. Ayn ekilde mahalli idare paylar ise, Ocak- ubat döneminde 2 milyar 606 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2008 y Ocak- ubat döneminde 133 milyon TL sermaye gideri gerçekle tirilmi iken, bu y n ayn döneminde 323 milyon TL sermaye gideri gerçekle tirilmi tir. 2009 y Ocak ubat döneminde sermaye giderleri için bütçede öngörülmü olan ödene in yüzde 2,2 si kullan lm r. Söz konusu oran 2008 y n ayn döneminde yüzde 0,7 dir. 2009 y Ocak- ubat döneminde 152 milyon TL sermaye transferi yap lm r. Geçen y n ayn döneminde ise 310 milyon TL sermaye transferi yap lm r. 2009 y Ocak- ubat döneminde sermaye transferleri için bütçede öngörülmü olan ödene in yüzde 5,4 ü kullan lm r. Söz konusu oran 2008 n ayn döneminde yüzde 9,8 dir. Borç verme giderleri 2009 y Ocak- ubat döneminde 659 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 2009 Ocak- ubat döneminde borç verme için bütçede öngörülmü olan ödene in yüzde 14,1 i kullan lm r. Faiz giderleri 2009 y Ocak- ubat döneminde 2008 y n ayn dönemine göre yüzde 51,6 oran nda art göstererek 13 milyar 642 milyon TL olarak gerçekle mi tir. Böylece faiz harcamalar için bütçede öngörülmü olan 57 milyar 500 milyon TL ödene in yüzde 23,7 si bu dönemde kullan lm r. Faiz giderlerindeki bu art borç stokunun vade yap na ba olarak ortaya ç kan dönemsel bir gerçekle meyi ifade etmekte olup, faiz giderleri program hedefleri ile uyumlu bir seyir izlemektedir. 7
3. BÜTÇE GEL RLER 2009 y Ocak- ubat dönemi bütçe gelir gerçekle meleri yandaki tabloda yer almaktad r. Bütçe gelirleri 2008 y Ocak- ubat döneminde 33 milyar 410 milyon TL iken, 2009 y n ayn döneminde yüzde 2,5 oran nda art göstererek 34 milyar 245 milyon TL olarak gerçekle mi tir. 248 milyar 758 milyon TL olan 2009 lsonu merkezi yönetim bütçe geliri hedefinin yüzde 13,8 inin y n ilk iki ay nda tahsil edildi i görülmektedir. Geçen y l bu oran yüzde 16 olarak gerçekle mi tir. Yandaki tablodan görülece i üzere, Ocak- ubat 2008 döneminde 29 milyar 336 milyon TL vergi tahsilat yap lm ken, bu n ayn döneminde yüzde 5,8 oran nda bir azal ile 27 milyar 630 milyon TL vergi tahsil edilmi ; y lsonu bütçe hedefinin yüzde 13,7 si bu dönemde gerçekle tirilmi tir. Vergi türleri itibar yla 2009 y Ocak- ubat dönemi gerçekle melerine bak ld nda Gelir Vergisinde yüzde 7.8, Damga Vergisinde yüzde 8.3 ve BSMV de yüzde 26.8 art meydana geldi i görülmekte iken, Kurumlar Vergisinde yüzde 4.9, Dahilde Al nan KDV de yüzde 3.8, thalde Al nan KDV de yüzde 32.3, Özel Tüketim Vergisinde 8.7 oran nda bir azalma meydana gelmi tir. 2008 y n ikinci yar ndan itibaren küresel ekonomide meydana gelen daralmaya ba olarak ekonomimizde gözlenen yava lama, 2009 y n ilk iki ay nda bütçe sonuçlar özellikle de vergi gelirleri performans olumsuz etkilemi tir. Vergi performans na yans yan bu durum, içinde bulunulan dönemin ekonomik geli melerine duyarl olan ba ta d ticaret üzerinden al nan vergiler olmak üzere dolayl vergilerde daha belirgin bir ekilde görülmektedir. 8
C. DE ERLEND RME Küresel ekonomide ya anan kriz di er ülkelerde oldu u gibi ülkemiz ekonomisinde de etkilerini ortaya koymaktad r. Özellikle d talepte meydana gelen daralma, ihracata dönük sektörlerde üretimin ve sat lar n h zla azalmas na neden olmaktad r. Di er taraftan iç talepte de beklentilerin ekillendirdi i bir yava lama e ilimi görülmektedir. Makro ekonomik verilere ili kin yap lan aç klamalar da bu durumu teyit etmektedir. Ekonomide meydana gelen bu geli meler bütçe gelirlerinin ve sosyal güvenlik prim gelirlerinin olumsuz yönde etkilenmesine neden olmu tur. Özellikle bu durum, güncel ekonomik geli melere duyarl nispeten daha fazla olan dolayl vergilerde ve istihdam geli melerine duyarl sosyal güvenlik prim gelirlerinde azalmaya neden olmaktad r. Bu geli menin önümüzdeki aylarda da ekonomik trende ba olarak seyri yak ndan izlenecektir. Bütçe giderleri bir yandan makro ekonomik geli melerin yans mas ndan kaynaklanan maliyet art etkilere maruz kal rken, di er yandan 2008 y nda ekonomik canl sürdürebilmek için uygulamaya konulan programlarla ilgili harcama art lar n etkilerini yans tmaktad r. Faiz giderleri 2009 y ubat döneminde 2008 y n ayn dönemine göre yüzde 109 oran nda art göstererek 9.9 milyar TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y ubat döneminde bütçe giderlerinde ortaya ç kan yüzde 55,4 oran ndaki art a faiz giderlerindeki art n katk yüzde 26,6 olmu tur. Benzer ekilde, faiz giderleri 2009 y Ocak- ubat döneminde 2008 y n ayn dönemine göre yüzde 51,6 oran nda art göstererek 13.6 milyar TL olarak gerçekle mi tir. 2009 y Ocak- ubat döneminde faiz giderlerindeki art borç stokunun vade yap na ba olarak ortaya ç kan dönemsel bir gerçekle meyi ifade etmekte olup, faiz giderleri program hedefleri ile uyumlu bir seyir izlemektedir. Uygulanan bütçe politikalar esasen makro ekonomik politikalar n bir parças olu turmaktad r. Bu nedenle bütçe hem makro ekonomik geli melerden etkilenmekte, hem de makro ekonomik geli melere yön verme çabas yans tmaktad r. Bu çerçevede, global ekonomik krize kar Hükümetimiz taraf ndan al nan politika kararlar ile bundan sonra uygulamaya konulacak di er tedbirler bütçenin gelir, gider ve bütçe aç parametrelerini ekillendirecektir. Bu sayede bütçe, ekonomik geli meleri ve beklentileri yönlendirme fonksiyonunu önümüzdeki aylarda mümkün olan ölçüde ortaya koymay sürdürecektir. 9